Praca z uczniem zdolnym oraz sposoby wspierania rozwoju

Praca z uczniem zdolnym oraz sposoby wspierania
rozwoju zdolności i talentów uczniowskich
Zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej
motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w
porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu
się i w działaniu.
W szkole bardzo często pojawiają się uczniowie przejawiający wybitne
zdolności. Takie dzieci czy młodzi ludzie są obdarzeni wysokim ilorazem
inteligencji, ponadprzeciętnymi zdolnościami twórczymi, tj. giętkością i
oryginalnością
myślenia,
ciekawością
i
zainteresowaniem
badawczym,
otwartością na nowości oraz dużym zaangażowaniem w wykonywane działania.
Mają wysoką motywację do działania, charakteryzują się pracowitością i wiarą
we własne możliwości.
O
uczniach
przejawiających
zdolnych
wysoki
mówimy
poziom
w
odniesieniu
zdolności
ogólnych
do
jednostek
(inteligencji
przewyższającej swoich rówieśników), bądź posiadających jakąś zdolność
specjalną w sferze działalności umysłowej, np. w odniesieniu do matematyki i
nauk ścisłych, do języków, humanistyki itp. lub w innych zakresach, np.
artystycznych, technicznych, sportowych, motorycznych oraz społecznych.
Uczniowie zdolni charakteryzują się dwiema podstawowymi cechami:
ponadprzeciętnymi osiągnięciami lub potencjalnymi zdolnościami do takich
osiągnięć. Cechę pierwszą możemy stwierdzić obserwując rezultaty aktywności
ucznia, cechę drugą – badając go np. testami psychologicznymi.
O efektach tej działalności współdecydują - obok zdolności - także
osobowość, stopień zaangażowania w działania oraz lepsze warunki życia i
aktywności jednostki.
Poza testami inteligencji, zdolności i osobowości najlepiej
zdolności
poznaje się przez obserwację procesów i wyników działania dziecka. Możliwość
takiej obserwacji mają przede wszystkim rodzice i nauczyciele. Oni w pierwszej
kolejności mogą zwrócić uwagę na dzieci wyróżniające się wysokimi lub
wybitnymi zdolnościami w jakimś kierunku.
Charakterystyka uczniów zdolnych
Uczniowie zdolni z reguły:
·
uczą się szybciej,
·
osiągają wysokie (a nawet wybitne) wyniki w jakiejś określonej
dziedzinie, czy działalności (konkursach, olimpiadach, zawodach sportowych)
·
opanowują szerszy zakres materiału,
·
są dociekliwi,
·
uczą się inaczej, szukają związków przyczynowo skutkowych, dążą do
odkryć, swobodniej zestawiają wiadomości, sięgają po dodatkowe informacje,
mają bogatsze skojarzenia, posługują się łatwo językiem danej dyscypliny,
·
lubią czytać (czytają dużo i chętnie i uczą się wytrwalej, jeśli tylko uznają
sens pracy nad danym materiałem
·
ich wyniki uczenia się sięgają głębiej, obejmują rozumienie materiału,
rozwiązywanie problemów, umiejętność świadomego kierowania własnymi
procesami umysłowymi,
·
mają urozmaicone cele uczenia się i zaspakajania ciekawości,
zainteresowań i ambicji, realizację odległych planów życiowych,
·
bardziej zależy im na nagrodach,
·
mają szeroki zakres uwagi, są zdolni do koncentracji i wytrwałości w
rozwiązywaniu problemów,
·
charakteryzuje ich bogatsze, niż u rówieśników słownictwo, zarówno pod
względem ilościowym jak i jakościowym,
·
są zdolni do samodzielnej i efektywnej pracy,
·
wykazują zdolność wnikliwej obserwacji,
·
wykazują wysoką sprawność umysłową i szybką reakcję na nowe
pomysły,
·
szybko uczą się na pamięć (zapamiętują nowe rzeczy ),
·
mają niezwykłą wyobraźnię,
·
posiadają łatwość rozumienia i przyswajania symboli abstrakcyjnych
·
mają różne i liczne zainteresowania, często korzystają z bibliotek i innych
źródeł informacji,
·
charakteryzuje ich wyższy poziom wiary we własne siły,
·
mają większe poczucie humoru,
Metody i formy pracy z uczniami zdolnymi
Rozpoczynając pracę z uczniami zdolnymi należy przede wszystkim
dobrze rozeznać ich potrzeby i ustalić zgodny z nimi plan działania. Dobór
treści, metod nauczania, form organizacyjnych dydaktyki oraz oddziaływań
wychowawczych, jest bardzo ważny.
W zakresie pracy dydaktycznej postuluje się wprowadzenie metod
badawczych i problemowych przy uwzględnieniu indywidualnych możliwości,
zainteresowań oraz potrzeb ucznia. Podkreśla się konieczność formułowania
takich zadań, które miałyby optymalny poziom trudności i motywowały ucznia
dzięki odpowiednio wprowadzonej ocenie. Ważne jest, by nawiązując do
indywidualnych predyspozycji ucznia umożliwić mu pełny rozwój zdolności, a
więc w przyszłości zapewnić efektywne społeczne działanie. Praca dydaktyczna,
w toku której uwzględnia się zdolności uczniów może być prowadzona w
rozmaitych strukturach organizacyjnych i począwszy od klas i szkół dla
uzdolnionych, poprzez specjalne programy i indywidualny tok pracy, do
wielopoziomowego nauczania w typowych zespołach klasowych (a w takich
warunkach pracuje się najczęściej).
Formy pracy z uczniem zdolnym:
1.Praca indywidualna.
2.Praca w grupach.
3.Praca w parach.
4.Przydzielanie uczniom zdolnym trudniejszych zadań podczas pracy grupowej
lub indywidualnej.
5.Stwarzanie uczniom zdolnym sytuacji wyboru zadań, ćwiczeń o większej skali
trudności lub prac dodatkowych.
6.Różnicowanie stopnia trudności prac domowych i prac klasowych.
7.Stopniowe zwiększanie wymagań.
8.Przydzielanie uczniom zdolnym specjalnych ról: asystenta, lidera itp.
Metody jakie można zastosować w pracy z uczniem zdolnym:
1.Metody problemowe.
2.Metody kształcące poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji z
różnych źródeł.
3.Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce.
4.Metody rozwijania zainteresowań.
5.Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach.
6.Metody prezentowania własnych poglądów.
7.Metody kształcące umiejętność argumentacji.
8.Metody kształcące prawidłowe stosunki interpersonalne.
9.Metody aktywizujące.
10.Metody pozwalające uczniowi ocenić stan swojej wiedzy.
Jak można wspierać ucznia zdolnego w jego rozwoju?
Należy pamiętać, iż każdy uczeń reprezentuje indywidualny styl uczenia
się, oparty na jak najlepiej rozwiniętym u dziecka kanale spostrzegania.
Rozpoznanie go pozwoli ustalić predyspozycje dziecka i dopasować do jego
potrzeb techniki pracy. Dzięki temu uczeń odkryje swoje mocne strony i będzie
się uczył z jeszcze większym zaangażowaniem. Występuje trzy główne style
ucznia się: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny.
Słuchowcy wśród uczniów - uczenie opierają na percepcji słuchowej.
Chętnie słuchają nauczyciela, kolegów i sami dużo mówią. Słuchając innych,
często poruszają ustami, także wtedy gdy cicho czytają. Z wyraźnym
zadowoleniem uczą się piosenek i rymowanek. Są wrażliwi na Halas, bardzo
szybko dekoncentrują się w głośnym otoczeniu. Szybko i trwale zapamiętują
imiona bohaterów książki, ale zapominają twarze i wizerunki. Rzadko skupiają
uwagę na ilustracjach, wydają się niezainteresowani pokazem kart, plakatów.
Wzrokowcy wśród uczniów - uczenie opierają na spostrzeganiu
wzrokowym. Lubią obserwować pokaz ilustracji kart, plakatów i przedmiotów.
Chętnie słuchają barwnych opisów, lubią wykresy, mapy, tabele. Dostrzegają
detale w ilustracjach i łatwo je zapamiętują. Mają problem z dłuższym
słuchaniem innych, zwykle rysują coś w trakcie słuchania. Słabo koncentrują się
w przepełnionym i przeładowanym bodźcami otoczeniu oraz przy nadmiernym
ruchu kolegów. Lubią porządek- zawsze są schludni.
Kinestetycy i dotykowcy wśród uczniów - uczą się w ruchu,
wykorzystując zmysł dotyku, węchu i smaku. Zwykle dążą do działania,
preferują zadania wymagające aktywności fizycznej. Podczas słuchania, często
trzymają coś w dłoniach, manipulują kredką lub ołówkiem. Często naśladują to
o czym jest mowa. Uwielbiają dotykać różnych przedmiotów, czasem je
wąchają. Podskakują z zadowolenia, a tupią ze złości. Prawie zawsze
gestykulują. Rozmawiając z kimś, stają bardzo blisko rozmówcy. Najtrwalej
zapamiętują to co zrobili samodzielnie.
Ponadto nauczyciel powinien:
•indywidualizować i różnicować pracę na lekcji oraz podczas zajęć
pozalekcyjnych
• stale motywować do udziału w olimpiadach, konkursach, turniejach,
warsztatach (także e-learningowych), obozach naukowych, projektach i
programach przeznaczonych dlauczniów zdolnych, ale robić to tak by uczeń nie
odczuwał presji
• opracować indywidualny plan rozwoju dla ucznia zdolnego, w tym np.
Indywidualny Program Nauki (IPN) i/lub Indywidualny Tok Nauki (ITN);
•
wskazywać kierunki rozwoju, współpracować z innymi podmiotami i
osobami, m.in. z rodzicami i instytucjami
• stymulować samokształcenie, inspirować
do pracy własnej, np. czytania
literatury obcojęzycznej
• poszerzać swoje kompetencje w zakresie kształcenia uczniów zdolnych
poprzez wymianę doświadczeń, dobrych praktyk, tworzenie sieci wsparcia
• oprzeć nauczanie na innowacjach i eksperymentach pedagogicznych,
autorskich
programach,
nowych
narzędziach
i
ciekawych
sposobach
prowadzenia zajęć
• zadbać o wsparcie psychologiczne i pedagogiczne dla ucznia zdolnego
• Poświęcać uczniowi zdolnemu jak najwięcej czasu
Nauczyciel musi mieć na uwadze że:
Podstawą twórczego kształcenia i kształtowania osobowości dziecka jest
współpraca między nim a uczniem oparta na zasadzie partnerstwa. Może on
pomóc dziecku w pełnym rozwoju, a może tez ten rozwój zablokować lub
ograniczyć.
Istotne jest, aby działania nauczyciela wobec dziecka szczególnie
uzdolnionego stwarzały sprzyjające okoliczności do kreatywnego myślenia,
samodzielnej pracy, realizacji, nieszablonowych projektów i oryginalnych
pomysłów. Warto, aby zadania adresowane do uczniów miały charakter
problemowy, a sposób realizacji angażował umysł i ich emocje, dawał
możliwość aktywnego poszukiwania, a nie ograniczał się do suchego
przekazania informacji. Umiejętne stopniowanie trudności zadań pozwoli
utrzymać motywację do działania dziecka szczególnie uzdolnionego. Nauczyciel
zatem powinien bardzo uważnie dobierać zadania, aby z jednej strony nie
przerastały one możliwości ucznia, ponieważ uniemożliwiałoby to osiągnięcie
sukcesu i mogłoby stać się przyczyną jego zniechęcenia, z drugiej strony nie
były poniżej możliwości ucznia, gdyż powodowałyby jego znudzenie i w
efekcie obniżenie motywacji do radzenia sobie z wyzwaniami.
Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym efektywność pracy z uczniami
szczególnie uzdolnionymi jest zapewnienie dostępu do różnorodnych środków
dydaktycznych i, stosowanie środków umożliwiających angażowanie różnych
sfer osobowości.
Należy też podtrzymywać naturalną ciekawość dziecka przejawiająca się
w zadawaniu pytań, bo jest to droga da wzbogacenia wiedzy, wywołania
dodatnich emocji, atmosfery wyzwalającej procesy motywacyjne.