PEŁNY TEKST/FULL TEXT

Grzegorz TĘCZA
Właściwości mechaniczne i struktura rur
odlewanych odśrodkowo
ze staliwa 32Ni-25Cr-Nb po modyfikacji cerem
Wprowadzenie
Dążenie do poprawy wydajności procesów chemicznych i petrochemicznych przyczynia się do wzrostu wymagań stawianych materiałom przeznaczonym do budowy instalacji. Materiały te muszą się
charakteryzować nie tylko dobrą odpornością chemiczną, ale również dużą odpornością na pełzanie. Z tego powodu poszukuje się
nowych materiałów, które mogłyby sprostać takim wymaganiom.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wielokrotnie zmieniano skład
chemiczny, a tym samym i właściwości stopów stosowanych do
budowy tych instalacji. Początkowo rury, które są podstawowymi
elementami pieców katalitycznych, walcowano na gorąco ze stali
niskowęglowych typu 20÷25% Cr – 20÷35% Ni, lecz ich mała odporność na pełzanie sprawiła, że zastąpiono je rurami odlewanymi
odśrodkowo ze staliwa o podwyższonej zawartości węgla i z dodatkiem Nb. W celu dalszej poprawy właściwości zwiększono zawartość Ni nawet do 35÷40% oraz oprócz Nb i Ti wprowadzono dodatki silnie węglikotwórcze, takie jak: W, Co i Mo [1]. Gruboziarnista
struktura austenitu w odlewanych odśrodkowo rurach wraz z wydzielonymi węglikami nadaje staliwom dużą odporność na pełzanie
nawet w temperaturze 1000°C [1÷6]. Obecność dodatków silnie
węglikotwórczych sprawiła, że zwiększyła się stabilność węglików
podczas długotrwałej eksploatacji oraz dodatkowo zwiększyła się
odporność na działanie środowisk chemicznie czynnych.
Obecnie w najnowszych stopach, oprócz wprowadzonych już
wcześniej dodatków Nb i Ti, stosuje się mikrododatki Ce oraz innych metali ziem rzadkich, często w postaci miszmetalu. Odporność
na pełzanie stopów ostatniej grupy jest największa ze wszystkich
wcześniej przedstawionych i wynika z dużej stabilności węglików
umacniających stop [1÷3,7÷10]. Powierzchnia rur w instalacjach
chemicznych i petrochemicznych jest nagrzewana palnikami do
temperatury nawet 1000°C, a przez ich wnętrze przepływa pod ciśnieniem 4 MPa mieszanka gazowa składająca się z metanu, pary
wodnej, wodoru, tlenku i dwutlenku węgla oraz związków siarki
i azotu. Temperatura wewnątrz rur wynosi ponad 800°C. Mimo
tak trudnych warunków rury pracują bezawaryjnie nawet przez
100 000 godzin [2÷6].
Ilość i rodzaj stosowanych modyfikatorów nie jest podawany
przez producentów i w dalszym ciągu jest tematem szeregu badań
[4÷6, 8÷16].
W ramach prowadzonych eksperymentów odlano odśrodkowo
odcinki rur ze staliwa 32Ni-25Cr-Nb oraz 32Ni-25Cr-Nb z dodatkiem ceru. Warunki stygnięcia rur katalitycznych odlewanych
odśrodkowo powodują, że warstwę zewnętrzną charakteryzuje
struktura kolumnowa ziaren, a warstwę wewnętrzną – struktura
równoosiowa. Właściwości obu rodzajów kryształów mają istotny
wpływ na zachowanie się stopu w temperaturze eksploatacji.
Materiałem do badań były odcinki tulei odlane metodą odśrodkową
w skali laboratoryjnej [11] ze staliwa 32Ni-25Cr-Nb oraz 32Ni-25Cr-Nb z dodatkiem ceru. Skład chemiczny podano w tabeli 1.
Należy podkreślić, że odcinki rur odlewano w zbliżonych warunkach technologicznych, a próbki wycinano z takiej samej odległości
od powierzchni czołowej rur.
Próbki do oceny makro- i mikrostruktury wycięto prostopadle do
osi rury zgodnie ze schematem zamieszczonym na rysunku 1. Powierzchnię próbki prostopadłą do osi rury szlifowano mechanicznie
na papierach ściernych, a następnie polerowano mechanicznie tlenkiem glinu. Makrostrukturę próbek ujawniono, trawiąc roztworem
CrO3 + HNO3 + HCl w proporcjach 1:1:2, a ich obserwację prowadzono przy powiększeniu 3×. W celu ujawnienia mikrostruktury
próbki trawiono roztworem HNO3 + HCl + gliceryna w proporcjach 1:2:3, a ich obserwację prowadzono za pomocą mikroskopu
świetlnego Neophot 32 przy powiększeniu 1000×.
Próbki wytrzymałościowe wycięto równolegle do osi rur. Ze
względu na sposób krzepnięcia próbki wycięte z powierzchni zewnętrznej rury mają strukturę kryształów kolumnowych, natomiast
wycięte z powierzchni wewnętrznej strukturę kryształów równoosiowych (rys. 2a). Różne rodzaje mikrostruktury w odlewach tulei
Tabela 1. Skład chemiczny badanych stopów
Table 1. Chemical composition of the examined alloys
Skład chemiczny, % mas.
Oznaczenie
odcinka rury
C
Si
Mn
11
0,29
1,99
1,06
44
0,27
2,04
0,99
Cr
Ni
Mo
Nb
Ce
24,99 30,82
0,17
1,16
–
24,32 31,77
0,17
1,17
0,16
Metodyka badań
Skład chemiczny staliwa na rury dobrano tak, aby odpowiadał gatunkowi stopu 32Ni-25Cr-Nb stosowanemu na odlewy odśrodkowe.
Dr inż. Grzegorz Tęcza ([email protected]) – AGH Akademia Górniczo-Hutnicza,
Wydział Odlewnictwa, Katedra Inżynierii Stopów i Kompozytów Odlewanych,
Kraków
NR 1/2013 Rys. 1. Schemat pobierania próbek do badań makro- i mikroskopowych: a) wycinek rury, b) próbka wycięta prostopadle do osi rury
Fig. 1. Schematic diagram showing preparation of specimens for macro- and microscopic examinations: a) tube section, b) specimen cut out
perpendicular to the tube axis
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
43
Rys. 2. Schemat pobierania próbek wytrzymałościowych (a), wymiary próbek (b) oraz schemat odcięcia próbek do badania mikrostruktury (c)
Fig. 2. Schematic diagram showing preparation of specimens for mechanical testing (a), dimensions of the specimen (b) and scheme of specimens
cutting off to check their microstructure (c)
wpływają na ich sposób pracy i zachowanie się w temperaturze
eksploatacji. Wyboru wielkości próbek wytrzymałościowych dokonano na podstawie wcześniej prowadzonych badań własnych i prac
innych autorów [5, 10, 12, 13, 15, 16], co pozwala na wzajemne
porównywanie wyników. Ponieważ poszczególne strefy są stosunkowo wąskie, a norma dopuszcza stosowanie próbek niestandardowych, wykonano próbki okrągłe 8-krotne, o długości pomiarowej
l = 25 mm i średnicy pomiarowej d = 3 mm (rys. 2b).
Mikrostrukturę próbek wytrzymałościowych badano na próbkach odciętych prostopadle do osi próbki (rys. 2c). Próbki po wypolerowaniu i wytrawieniu roztworem HCl + HNO3 + gliceryna
obserwowano za pomocą mikroskopu świetlnego Neophot 32 przy
powiększeniu 200×.
Właściwości mechaniczne określono w temperaturze 820°C.
Wybór temperatury był spowodowany warunkami eksploatacji badanych gatunków staliwa.
Próby rozciągania przeprowadzono na uniwersalnej maszynie wytrzymałościowej z elektronicznym układem pomiarowym,
który rejestrował działającą na próbkę siłę i wywołany przez nią
przyrost długości. Maszyna przystosowana do badań w wysokiej
temperaturze była wyposażona w specjalny piec grzejny o stabilności ±2°C. Próby przeprowadzono, stosując szybkość rozciągania ε̇ = 1 mm·min–1. Na podstawie wykresów σ = f(ε) wyznaczono
i porównano umowną granicę plastyczności R0,2, wytrzymałość na
rozciąganie Rm oraz wydłużenie próbki A8.
Przełomy zerwanych próbek wytrzymałościowych poddano obserwacji za pomocą mikroskopu skaningowego NovananoSEM 200
firmy FEI wyposażonego w analizator EDS firmy Edax. Następnie
przełomy przecięto równolegle do osi próbki (rys. 3), szlifowano mechanicznie na papierach ściernych, a następnie polerowano
mechanicznie tlenkiem glinu. Tak przygotowane zgłady wzdłużne
poddano obserwacji w mikroskopie skaningowym.
Rys. 3. Schemat wykonania próbek z przełomu próbki wytrzymałościowej do badań za pomocą elektronowego mikroskopu skaningowego
Fig. 3. Schematic diagram showing specimens for SEM examinations
taken from the fractured mechanical testing specimens
44 Wykonano również mikroanalizę składu chemicznego wydzieleń. Badania te przeprowadzono za pomocą mikroskopu skaningowego JEOL 5500LV wyposażonego w analizator EDS firmy IXRF.
Wyniki badań
Wyniki obserwacji makrostruktury przedstawiono na rysunku 4.
Stwierdzono, że w badanych odlewach występują trzy strefy
o zróżnicowanej strukturze, co jest charakterystyczne dla rur odlewanych odśrodkowo [3, 17, 18]. Przy powierzchni zewnętrznej
rury obserwowano wąską strefę kryształów zamrożonych, w obszarze środkowym rury strefę kryształów kolumnowych (kryształy
są zorientowane zgodnie z kierunkiem odprowadzenia ciepła) oraz
od strony wewnętrznej rury – strefę kryształów równoosiowych.
Ziarna w strefie kryształów kolumnowych są wyraźnie większe
w porównaniu ze strefą kryształów równoosiowych, a zmierzona
szerokość strefy kolumnowej wynosi 6,3 mm dla staliwa niemodyfikowanego (stop 11) oraz 5,5 mm dla staliwa modyfikowanego
cerem (stop 44).
Na rysunku 5 porównano mikrostrukturę strefy kryształów kolumnowych, natomiast na rysunku 6 mikrostrukturę strefy kryształów równoosiowych otrzymanych stopów. Mikrostruktura składa
się z austenitycznej osnowy i wydzielonych węglików zarówno
po granicach, jak i wewnątrz ziaren. Obserwowane różnice mikrostruktury w badanych staliwach dotyczą przede wszystkim morfologii widocznych wydzieleń węglikowych.
W strefie kryształów kolumnowych (rys. 5) dla obu rodzajów
staliwa obserwowano równomiernie rozmieszczone węgliki zarówno wzdłuż granic, jak i wewnątrz ziaren. W strefie kryształów
równoosiowych występowały skupiska eutektycznych wydzieleń
o charakterze płytkowym (rys. 6), określanych w literaturze jako
tzw. „chińskie pismo”. Ich ilość w stopie modyfikowanym Ce była
znacznie mniejsza w porównaniu ze staliwem niemodyfikowanym.
Analiza składu chemicznego wydzieleń wskazuje, że jasne wydzielenia o charakterze płytkowym, w strefie kryształów równoosiowych oraz równomiernie rozmieszczone w strefie kryształów
kolumnowych, to fazy o dużej zawartości węgla i niobu (co może
wskazywać na węgliki niobu), które zawierają ponadto niewielkie
ilości Ni, Cr i Fe (rys. 5 i 6, pkt 1, tab. 2). Oprócz węglików niobu
w obu strefach i dla obu rodzajów staliwa obserwowano szare,
złożone węgliki chromu zawierające znaczące ilości Fe i Ni (rys. 5
i 6, pkt 2, tab. 3). Występowały one w postaci siatkowej oraz skupisk na granicach ziaren austenitu.
Obserwacji za pomocą mikroskopu świetlnego poddano również
zgłady metalograficzne wykonane na wycinkach pobranych z próbek wytrzymałościowych. Na rysunku 7 przedstawiono przykładowe obrazy mikrostruktury próbek wytrzymałościowych wyciętych
odpowiednio ze strefy kryształów kolumnowych (rys. 7a) i równoosiowych (rys.7 b).
Z wykresów uzyskanych w próbie rozciągania wyznaczono R0,2,
Rm oraz ze zmierzonych długości próbek przed i po zerwaniu obliczono wydłużenie względne A8. W tabeli 4 zestawiono średnie
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
ROK XXXIV
Rys. 4. Makrostruktura badanego staliwa: a) stop niemodyfikowany (11), b) stop modyfikowany Ce (44); trawiono CrO3 + HNO3 + HCl
Fig. 4. Macrostructure of the examined cast steel: a) non-inoculated alloy (11), b) cerium-inoculated alloy (44); etched with CrO3 + HNO3 + HCl
Rys. 5. Strefa kryształów kolumnowych: a) stop niemodyfikowany (11), b) stop modyfikowany Ce (44); trawiono HNO3 + HCl + gliceryna
Fig. 5. Columnar crystals zone: a) non-inoculated alloy (11), b) cerium-inoculated alloy (44); etched with HNO3 + HCl + glycerin
Rys. 6. Strefa kryształów równoosiowych: a) stop niemodyfikowany (11), b) stop modyfikowany Ce (44); trawiono HNO3 + HCl + gliceryna
Fig. 6. Equiaxial crystals zone: a) non-inoculated alloy (11), b) cerium-inoculated alloy (44); etched with HNO3 + HCl + glycerin
NR 1/2013 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
45
Tabela 2. Przykładowy kład chemiczny węglików niobu
Table 2. Example of the chemical composition of niobium carbides
Tabela 3. Przykładowy skład chemiczny węglików chromu
Table 3. Example of the chemical composition of chromium carbides
Punkt 1 na rysunkach 5 i 6, %mas.
Punkt 2 na rysunkach 5 i 6, %mas.
Zawartość
Błąd
Zawartość
Błąd
C
20,1
±11,6
C
25,7
±12,7
Nb
68,7
±5,0
Ni
4,0
±1,6
Nb
2,4
±1,5
Ni
10,7
±2,7
Cr
3,0
Fe
2,9
±1,0
Cr
47,0
±4,0
±1,2
Fe
13,2
±2,8
Ce
1,0
±1,0
Ce
0,3
±0,3
Ti
0,3
±0,3
Ti
0,7
±0,4
Rys. 7. Mikrostruktura próbek wytrzymałościowych ze stopu modyfikowanego Ce (44): a) wyciętych ze strefy kryształów kolumnowych, b) wyciętych ze strefy kryształów równoosiowych; trawiono HNO3 + HCl + gliceryna
Fig. 7. Microstructure obtained in the mechanical testing specimens made from cerium-inoculated alloy (44): a) cut out from the columnar crystals
zone, b) cut out from the equiaxial crystals zone; etched with HNO3 + HCl + glycerin
wartości wraz z błędem (obliczone z 4÷5 wyników) właściwości
badanych stopów.
Porównując dane z tabeli 4 można stwierdzić, że modyfikacja staliwa dodatkiem Ce powoduje zmniejszenie wytrzymałości i wzrost
wydłużenia próbek wyciętych ze strefy kryształów kolumnowych,
przy niezmienionej umownej granicy plastyczności. Wytrzymałość
i wydłużenie próbek o strukturze równoosiowej w tych stopach nie
zmieniają się istotnie, natomiast umowna granica plastyczności
zwiększa się ze 185 MPa dla stopu 11 do 207 MPa dla stopu 44.
Wprowadzenie do stopu Ce powoduje zwiększenie o około
30% wartości wydłużenia próbek wyciętych z obszaru kryształów
kolumnowych (dla stopu 11 wynosi 21%, a dla stopu 44 – 29%).
Obserwowano również korzystny wpływ modyfikacji staliwa na
wytrzymałość na rozciąganie i umowną granicę. Dla próbek wyciętych z obszaru kryształów kolumnowych modyfikacja Ce powoduje zmniejszenie Rm w porównaniu ze stopem podstawowym
o około 30 MPa, przy porównywalnym R0,2 (204 MPa dla stopu 11
i 208 MPa dla stopu 44).
Na próbkach po próbie rozciągania wyraźnie widoczne było
przewężenie w postaci szyjki. W niektórych przypadkach na długo-
ści próbek tworzyło się kilka szyjek, a na powierzchni zewnętrznej
były widoczne liczne pęknięcia. Taki sposób odkształcenia jest powodowany umocnieniem się materiału w miejscu tworzenia przewężenia. Powierzchnia czołowa przełomów była silnie rozwinięta
oraz utleniona na skutek działania wysokiej temperatury. Na rysunkach 8÷14 przedstawiono obrazy przełomów i mikrostrukturę próbek ujawnioną na zgładach wzdłużnych oraz wyniki analizy składu
chemicznego wydzieleń.
Zarodkowanie pęknięć w badanych próbkach ma miejsce na
granicach ziaren austenitu, co potwierdzają powierzchnie przełomów, na których są widoczne zarysy pierwotnych ziaren austenitu
z licznymi wydzieleniami. Węgliki niobu (na rysunkach oznaczone jako punkt 1) są widoczne jako duże, pojedyncze wydzielenia,
węgliki chromu (na rysunkach oznaczone jako punkt 2) tworzą
siatkę widoczną w postaci wydłużonych cząstek pokrywających
powierzchnię ziaren. W staliwie modyfikowanym Ce, oprócz węglików Nb i złożonych węglików Cr, obserwowano dodatkowe
jasne wydzielenia, które były rozmieszczone w obszarach węglików Cr (na rysunkach 11÷14 oznaczone jako punkt 3). Wydzielenia
te najczęściej obserwowano wzdłuż granic ziaren na przekrojach
Tabela 4. Zestawienie wyników z próby rozciągania dla temperatury badania 820°C
Table 4. Tensile test results compared for the temperature of 820°C
Kryształy kolumnowe
Kryształy równoosiowe
Oznaczenie stopu
(modyfikator)
R0,2, MPa
Rm, MPa
A8, %
R0,2, MPa
Rm, MPa
A8, %
11 (–)
204±10
263±5
21±2
185±11
251±10
15±2
44 (Ce)
208±3
235±4
29±2
207±5
255±7
14±5
46 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
ROK XXXIV
Rys. 8. Przełom próbki wytrzymałościowej o strukturze kolumnowej (a) oraz mikrostruktura ujawniona na zgładzie wzdłużnym (b); stop 11
(niemodyfikowany)
Fig. 8. Fracture of the mechanical testing specimen with columnar crystals structure (a) and microstructure revealed on longitudinal section (b);
alloy 11 (non-inoculated)
Rys. 9. Przełom próbki wytrzymałościowej o strukturze równoosiowej (a) oraz mikrostruktura ujawniona na zgładzie wzdłużnym (b); stop 11
(niemodyfikowany)
Fig. 9. Fracture of the mechanical testing specimen with equiaxial crystals structure (a) and microstructure revealed on longitudinal section (b); alloy
11 (non-inoculated)
Rys. 10. Widmo EDS wydzielenia z rysunków 8 i 9
Fig. 10. Energy dispersive X-ray spectrum of precipitates shown in Figures 8 and 9
NR 1/2013 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
47
Rys. 11. Przełom próbki wytrzymałościowej o strukturze kolumnowej (a) oraz mikrostruktura ujawniona na zgładzie wzdłużnym (b); stop 44
(modyfikowany Ce)
Fig. 11. Fracture of the mechanical testing specimen with columnar crystals structure (a) and microstructure revealed on longitudinal section (b);
alloy 44 (cerium-inoculated)
Rys. 12. Przełom próbki wytrzymałościowej o strukturze równoosiowej (a) oraz mikrostruktura ujawniona na zgładzie wzdłużnym (b); stop 44
(modyfikowany Ce)
Fig. 12. Fracture of the mechanical testing specimen with equiaxial crystals structure (a) and microstructure revealed on longitudinal section (b);
alloy 44 (cerium-inoculated)
Rys. 13. Widmo EDS wydzielenia bogatego w Ce; punkty 3 na rysunkach 11 i 12
Fig. 13. Energy dispersive X-ray spectrum of cerium-rich precipitate;
points 3 in Figures 11 and 12
48 Rys. 14. Wydzielenia bogate w Ce na granicy ziarna w stopie 44 (modyfikowany Ce)
Fig. 14. Cerium-rich precipitates present at the grain boundaries of alloy
44 (cerium-inoculated)
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
ROK XXXIV
wzdłużnych próbek. Analiza składu chemicznego wskazuje, że są
to złożone wydzielenia, których głównym składnikiem jest cer,
ok. 47% mas., oraz Cr (~16%), Ni (~11%), Mg (~8%) i Zr (~7%).
Wyniki przedstawia tabela 5. Na rysunku 14 przedstawiono mikrostrukturę ujawnioną na zgładzie wzdłużnym zerwanej próbki staliwa modyfikowanego Ce. Na granicach ziaren zaznaczono wydzielenia bogate w Ce.
Wnioski
1. Modyfikacja staliwa cerem eliminuje krystalizację eutektycznych węglików Nb.
2. Analiza składu chemicznego wskazuje, że obserwowane wydzielenia to przeważnie złożone węgliki niobu i chromu. Węgliki niobu zawierają niewielkie ilości Ni, Cr i Fe, natomiast węgliki chromu znaczące ilości Fe i Ni.
3. Próbki wycięte ze strefy kryształów kolumnowych i równoosiowych różnią się wartością wydłużenia i wytrzymałością na rozciąganie.
4. Wprowadzenie do staliwa Ce powoduje zwiększenie wartości
wydłużenia o około 30% dla próbek wyciętych ze strefy kryształów kolumnowych. Strefa ta jest zdolna do znacznie większych
odkształceń plastycznych.
5. Należy dążyć do tego, aby struktura rur katalitycznych składała
się z możliwie jak najszerszej strefy kryształów kolumnowych.
6. Dla próbek wyciętych ze strefy kryształów kolumnowych modyfikacja Ce powoduje obniżenie Rm przy porównywalnym R0,2.
7. Zarodkowanie pęknięć w badanych próbkach ma miejsce na granicach ziaren austenitu.
8. W stopie modyfikowanym Ce, oprócz węglików Nb i węglików Cr, obserwowano złożone wydzielenia składające się
głównie z ceru, rozmieszczone wzdłuż granic ziaren austenitu.
Podziękowanie
Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach
2007÷2008 jako projekt badawczy nr N507 188 32/2810.
Literatura
[1] Mikułowski B.: Stopy żaroodporne i żarowytrzymałe – nadstopy.
Wydawnictwo AGH, Kraków (1997).
[2] Bojarski Z. i in.: Problemy eksploatacyjne rur katalitycznych reformingu
parowego. Praca naukowa Uniwersytetu Śląskiego nr 266, Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego (1978).
[3] Łabanowski J.: Ocena procesów niszczenia rur katalitycznych
w eks­ploatacji reformerów metanu. Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej,
Gdańsk (2003).
[4] Kupka M., Wala A.: Wpływ nawęglania na niektóre własności fizyczne
staliwa stosowanego na rury reformingowe i pirolityczne. Ochrona Przed
Korozją 6 (1979) 148÷151.
[5] Tęcza G.: Charakterystyka połączeń spawanych w modyfikowanym staliwie Cr-Ni-Nb odlewanym odśrodkowo. Przegląd Odlewnictwa 6 (2007)
12÷16.
[6] Tęcza G., Zapała R., Kawalec M.: Rola Ti, Zr i Ce w kształtowaniu
odporności na nawęglanie staliwa Cr-Ni-Nb. Archives of Foundry Engineering 8 (3) (2008) 144÷148.
NR 1/2013 Tabela 5. Przykładowy skład chemiczny wydzieleń bogatych w cer
Table 5. Example of the chemical composition of precipitations with high
cerium content
Punkt 3 na rysunkach 11 i 12, %mas.
Zawartość
Błąd
Ce
47,1
±7,6
Cr
16,4
±2,9
Ni
11,3
±3,4
Mg
8,1
±2,1
Zr
7,8
±2,7
O
3,2
±1,6
C
3,1
±3,9
Fe
3,0
±1,5
[7] Barcik J.: Stopy na rury pirolityczne. Skład chemiczny, struktura,
właściwości eksploatacyjne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice (1995).
[8] Zapała R., Głownia J., Ratuszek W., Tęcza G.: Badanie mikrostruktury
staliwa Cr-Ni-Nb z mikrododatkami przeznaczonego na rury dla instalacji
petrochemicznych. Polska Metalurgia w latach 2002÷2006, Wydawnictwo
Naukowe Akapit, Kraków (2006) 431÷436.
[9] Garbniak M., Piekarski B.: Microstructure of as-cast austenitic cast steel
type G-X30NiCrSi30.18 with additions of Nb and Ti. Proc. Int. Conf. EUROMAT’94, Hungary (1994) 555÷559.
[10] Tęcza G., Głownia J., Boczkal G., Zapała R.: Charakterystyka wytrzymało­
ściowa i strukturalna staliwa Cr25-Ni32-Nb modyfikowanego Ti, Zr i Ce,
odlewanego metodą odśrodkową. Polska Metalurgia w latach 2002÷2006,
Wydawnictwo Naukowe Akapit, Kraków (2006) 329÷334.
[11] Tęcza G., Zapała R.: Technologia wykonywania odcinków rur odlewanych
odśrodkowo z żaroodpornego staliwa Cr-Ni-Nb. XXIII Konferencja Naukowa z okazji Święta Odlewnika, Kraków (2004) 53÷57.
[12] Zapała R., Tęcza G.: Charakterystyka strukturalna staliwa Cr-Ni z mikrododatkami. XI Międzynarodowa Konferencja Odlewników Polskich,
Czeskich i Słowackich, Zakopane-Kościelisko 7÷9 kwietnia (2005)
181÷188.
[13] Mikułowski B.: Przedłużenie czasu eksploatacji niektórych elementów
instalacji chemicznej. Materialy II Krajowej Konferencji Korozyjnej „Korozja 87”, Kraków (1987) 445.
[14] Zapała R., Głownia J., Mikułowski B.: Zmiany mikrostruktury i wydzieleń
węglików w staliwie Cr-Ni po długotrwałej eksploatacji. Archiwum
Odlewnictwa, nr 8, PAN – Katowice (2003) 209÷214.
[15] Tęcza G., Głownia J.: Wpływ modyfikacji staliwa Cr-Ni-Nb odlewanego
odśrodkowo na kształtowanie plastyczności w wysokich temperaturach.
Archives of Foundry Engineering 8 (4) (2008) 209÷212.
[16] Tęcza G., Zapała R.: Kształtowanie plastyczności i wytrzymałości
w maksymalnych temperaturach pracy staliwa Cr-Ni-Nb odlewanego
odśrodkowo przez modyfikację składu chemicznego. Przegląd Odlewnictwa 1-2 (2009) 16÷20.
[17] Caballero F. G. et al.: Use of titanium and zirconium in centrifugally cast
heat resistant steel. Materials Science and Technology 23 (2007) 528÷534.
[18] Jimenez J. A. et al.: Mechanical behaviour at high temperature of a centrifugally-cast stainless steel tube. ISIJ International 38 (8) (1998) 822÷826.
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
49