ul. Brazylijska 4/24, 03-946 Warszawa

Warszawa, dnia 14 października 2011 r.
Piotr VaGla Waglowski1
VaGla.pl Prawo i Internet
[email protected]
ul. Brazylijska 4/24,
03-946 Warszawa
Szanowny Pan
Bronisław Komorowski
Prezydent RP
Ul. Wiejska 10
00-902 Warszawa
Szanowny Panie Prezydencie,
Działając w imieniu własnym zwracam się do Pana – strażnika Konstytucji, suwerenności i
bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium - z prośbą o
rozważenie możliwości podjęcia działań zmierzających do przygotowania i wdrożenia
ujednoliconych i nowoczesnych zasad korzystania przez władze publiczne z godła
Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z art. 28 Konstytucji RP: godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie
w czerwonym polu. Wzór godła Rzeczypospolitej Polskiej zawiera załącznik do ustawy o godle,
barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Otaczanie symboli
Rzeczypospolitej czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej
Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji.
Zgodnie z ustawą: wizerunku orła ustalonego dla godła używają m.in. organy władzy państwowej,
organy administracji rządowej, sądy, prokuratury i komornicy sądowi, jednostki organizacyjne Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki organizacyjne Policji, Straży Granicznej, Służby Celnej,
Państwowej Straży Pożarnej i Obrony Cywilnej Kraju, itp. Jednak podmioty zobowiązane do używania Orła
Białego robią to w sposób niejednolity i dowolny. To zaś powoduje, że Polska jawi się jako kraj
niejednolity, wewnętrznie niespójny. Dowolność stosowania przeróżnych „oznaczeń” stawia pod
znakiem zapytania faktyczne obowiązywanie wyrażonej w art. 7 Konstytucji RP zasady legalizmu
(praworządności), zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach
prawa.
Zgodnie z obserwowaną praktyką dnia codziennego – różne instytucje publiczne w sposób dowolny
podchodzą do korzystania z herbu Rzeczypospolitej Polskiej i jego elementów. Wśród sytuacji
niepokojących jest dowolne modyfikowanie Orła Białego, wykorzystywanie tego symbolu w różnych
kształtach, w różnych kolorystykach (łącznie z kolorem czarnym), umieszczanie Orła Białego na
innych niż czerwone tłach. Widać to bardzo dobrze na przykładach stron internetowych instytucji
publicznych: ministerstw, sądów, agencji i innych urzędów. Są też takie instytucje publiczne, które
całkowicie zrezygnowały z korzystania z symboli narodowych. Przykładem może być Agencja
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Główny Urząd Statystyczny, Państwowa Inspekcja Pracy – na stronach
1
) Piotr VaGla Waglowski - prawnik, publicysta i webmaster, autor serwisu VaGla.pl Prawo i Internet. Zastępca
Przewodniczącego Rady Fundacji Nowoczesna Polska, Członek Rady Programowej Fundacji Panoptykon oraz
członek zespołu doradców Fundacji ePaństwo, wspierających rozwój serwisu Sejmometr.pl. Uczestniczy w
pracach Obywatelskiego Forum Legislacji, działającego przy Fundacji im. Stefana Batorego. W 1995 założył
pierwszą w internecie listę dyskusyjną na temat prawa w języku polskim, Członek Założyciel Stowarzyszenia
Internet Society Poland, pełnił funkcję Członka Zarządu ISOC Polska i Członka Rady Polskiej Izby Informatyki i
Telekomunikacji, był również Członkiem Rady Informatyzacji przy MSWiA. Autor publikacji dotyczących
prawnych aspektów społeczeństwa „informacyjnego”.
Strona 1 z 5
internetowych tych instytucji nie umieszczono ani godła RP, ani nawet „orła ustalonego dla godła”. W tych
przypadkach godło Rzeczypospolitej Polskiej zostało „wypchnięte” przez „logo”.
Stosowanie oznaczeń innych niż godło państwa tworzy miejsce dla wewnętrznej konkurencji
instytucji publicznych, wspiera partykularyzmy, tworzy „państwa w państwie”, sprzyja
sygnalizowanej w mediach „wojnie polsko-polskiej”. Ministerstwa oznaczone różnymi „logo” nie
wydają się być częścią jednolitej Rady Ministrów. Tego typu sytuacja sprzyja pogłębiającej się
resortowości. Uzbrojone we własne „znaki” instytucje walczą między sobą, zamiast wspólnie - jako
emanacja państwa - działać na rzecz dobra obywateli.
Skrajnym bodaj przykładem chaosu stosowania symboli narodowych jest promowanie na stronach
internetowych Ambasady RP w Buenos Aires plakatów tamtejszej Polonii, zachęcających do wzięcia
udziału w obchodach świąt narodowych. Ambasada ta nie reaguje na fakt, że orzeł wykorzystywany
przez Polonię to w istocie orzeł z niemieckiego herbu Franfurtu nad Menem. Umieszczając go na
stronach internetowych ambasada taki znak wręcz promuje. Sama Ambasada wielokrotnie
posługiwała się w charakterze godła RP orłem czarnym, o koronie tak zmodyfikowanej, że bardziej
przypomina czapkę stańczyka, w całości zaś stanowiącym karykaturę Orła Białego.
Na problem jednolitego stosowania przepisów o godle Rzeczypospolitej Polskiej zwracała już uwagę
Najwyższa Izba Kontroli w Informacji o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy
administracji publicznej z kwietnia 2005 roku 2. W podsumowaniu wyników kontroli Najwyższa Izba
Kontroli negatywnie oceniała sposób używania symboli państwowych przez organy administracji
publicznych. Najwyższa Izba Kontroli, która zresztą sama posługuje się „własnym” logo zamiast godłem
Rzeczypospolitej Polskiej, tak napisała o wynikach swojej kontroli (wytłuszczenie moje):
"...Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej w sposób ogólny reguluje kwestie
związane z symbolami państwowymi. Niektóre przepisy tego aktu, kilkakrotnie nowelizowanego w
związku ze zmianami ustrojowymi, są niejednoznaczne i niespójne, przez co mogą być niezrozumiałe
lub różnie interpretowane, zarówno przez urzędników administracji publicznej, jak i obywateli.
Nieokreślenie szczegółowych zasad używania symboli państwowych oraz niewypracowanie
reguł postępowania w tym względzie – w obrębie administracji i innych jednostek
publicznych spowodowało, że godło i flaga RP eksponowane są w sposób niejednolity.
Podkreślić jednak należy, że ustawa, mimo wymienionych mankamentów, w sposób
jednoznaczny określa wzór godła i flagi (str.14-19, zał. 2).
(...) Stwierdzone niezgodności dotyczyły głównie braku tarczy, nieprawidłowej kolorystyki i
błędów w samym wizerunku orła.
(...)Konieczne jest przy tym jednoznaczne uregulowanie kwestii wizerunku godła tak, aby
wyeliminować zjawisko jego upowszechniania w wersjach niezgodnych z wzorem
ustawowym, modyfikowanych według subiektywnych kryteriów estetycznych, w zależności od
wystroju wnętrza, otoczenia lub innych okoliczności. Należy również podkreślić brak znajomości
obowiązujących przepisów w tym zakresie przez organy administracji publicznej.
Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, istnieje potrzeba uchwalenia nowej ustawy, kompleksowo
regulującej zasady używania symboli państwowych Rzeczypospolitej Polskiej. Wprawdzie
doniosłym wydarzeniem było „zwrócenie” narodowi prawa do używania symboli państwowych w
2004 r., na mocy znowelizowanych przepisami ustawy o godle, barwach i hymnie RP, to jednak w
dalszym ciągu przepisy ustawy są niejednoznaczne, niespójne i nie rozwiązują wielu ważnych
problemów… "
2
NIK, Informacja o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy administracji publicznej:
http://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/kontrole,472.html
Strona 2 z 5
Wydaje się, że obywatele, którym bliskie są symbole narodowe, mogliby skorzystać z przepisów prawa
karnego i składać doniesienia o możliwości popełnienia przestępstw stypizowanych w art. 137 Kodeksu
karnego (znieważenie, uszkodzenie godła RP) i art. 133 Kodeksu karnego (publiczne znieważenie
Rzeczypospolitej). Nie wiadomo, w jaki sposób sądy oceniłyby tego typu sytuacje. Jednocześnie sądy
powszechne uznawały już, że pewnej grupie osób, która czuje więź z herbem rodowym przysługuje
ochrona na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o dobrach osobistych człowieka. Wydaje się, że
podobnie można zastosować te przepisy wobec urzędników i instytucji, które lekceważą godło i inne
symbole narodowe. To może jednak doprowadzić do sytuacji, w której obywatele zaczną walczyć z
państwem o symbole narodowe przed sądami. Zagrozi to – z winy urzędników – powadze
Rzeczypospolitej Polskiej.
Poza sygnalizowanymi przez NIK problemami natury normatywnej – w sferze korzystania z godła
Rzeczypospolitej Polskiej istnieją również pewne, wymagające interwencji, problemy natury historycznoheraldycznej oraz graficznej.
Wśród problemów natury historyczno-heraldycznej zwraca się uwagę, że wzór herbu
Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi załącznik do ustawy, w sposób wadliwy przedstawia koronę
„zamkniętą” (dzieje się tak m.in. dlatego, że wzór ów opierał się na przedstawionej posłom płaskorzeźbie).
Badacze podnoszą również wady przedstawienia trójliści znajdujących się na skrzydłach Orła Białego, a
także na przepaskę skrzydeł i niewłaściwy kształt tarczy herbowej.
Wśród problemów graficznych zaś można wskazać, że wzór godła nie był przygotowany z myślą o
nowoczesnych formach reprodukcji. Jego czytelności nie zwiększa fakt, że usiłując uzyskać wrażenie
płaskorzeźby wzór ten posługuje się światłocieniami. W efekcie godło RP zmniejszone do wielkości np. 20
mm. zlewa się w brudną, nieczytelną plamę. To też jest jeden z powodów, dla których administracja
publiczna samorzutnie modyfikuje wzór orła – usiłując zwiększyć czytelność rysunku godła. Wiele emocji
wywołują również dyskusje o kolorze tarczy herbowej, na której umieszczono Orła Białego. Wobec braku
wskazówek normatywnych co do użytego koloru czerwonego – panuje w tym względnie dowolność
stosowania szerokiej palety kolorów. Sygnalizuje się również, że Rzeczypospolitej potrzebny jest również
znak w formie urzędowego piktogramu, którym można by identyfikować kolejne emanacje działania
państwa.
Brak spójności stosowania godła, a także sygnalizowane problemy natury graficznej i historycznoheraldycznej, prowokują grafików do podejmowania prób projektowania i proponowania nowych postaci
godła narodowego. Wśród nich należy wymienić:



3
4
p. Aleksandra Bąka, który z okazji Święta Niepodległości w 2009 roku przedstawił autorski
projekt godła ówczesnemu Prezydentowi RP, Premierowi oraz Marszałkom Sejmu i Senatu.
Wspomniany autor gromadzi również dokumentację błędów spotykanych w czasie korzystania z
godła przez poszczególne organy władzy publicznej 3;
p. Andrzeja Ludwika Włoszczyńskiego, który przygotował m.in. dwie koncepcje herbu
uproszczonego RP, dla których kształtem wyjściowym był kształt tzw. „pieniężnej” wersji godła,
nieskodyfikowanej, ale stosowanej powszechnie przez administrację państwową. Autor animuje
projekt Orli Dom4, w którego celem jest stworzenie wersji użytkowej herbu i godła RP – „herbu
małego”, maksymalnie dostosowanej do różnych mediów i pozwalającej na poprawne
stosowanie;
p. Martę Gawin, która z problematyki stosowania godła Rzeczypospolitej uczyniła temat swojej
pracy dyplomowej pt. „System identyfikacji wizualnej struktury organów aparatu państwa
http://www.jakiznaktwoj.pl
http://www.orlidom.pl
Strona 3 z 5
polskiego5”, zrealizowanej pod kierunkiem adi. dr Tomasza Bierkowskiego, w Akadamii Sztuk
Pięknych, w Katowicach, w 2011 r.
W dyskusję na temat formy graficznej godła Rzeczypospolitej Polskiej zaangażowane jest również
środowisko Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. Krzysztof J. Guzek, który był członkiem
pierwszego, prezydenckiego zespołu koronującego Orła, podnosił błędy heraldyczne już w trakcie
prac nad wzorem ustawowym godła. Również Kajetan Małachowski sygnalizował potrzebę
przygotowania nowego, poprawnego heraldycznie, wzoru. Na błędy heraldyczne ustawowego wzoru
zwracał uwagę również heraldyk i weksylolog, członek Komisji Heraldycznej przy Ministerstwie
Spraw Wewnętrznych i Administracji, p. Alfred Znamierowski w wydanej w 2003 roku książce pt.
Insygnia Symbole i Herby Polskie. Podobnie inni heraldycy i badacze tematu.
Dyskusja o symbolach narodowych obecna jest również w nauce prawa. Przedstawiciele doktryny, wśród
których wymienić należy m.in. konstytucjonalistę, dr Marcina Michała Wiszowatego z Wydziału Prawa
i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, publikują na ten temat ważne artykuły naukowe6.
Istnieją dobre wzorce światowe, które wychodzą naprzeciw sygnalizowanym problemom
używania godła i graficznych symboli państwowych. Istnieją państwa, które – na wzór zwyczajów
korporacyjnych odnoszących się do stosowania znaków towarowych – przygotowały „księgi
znaków państwowych”. W opracowaniach takich przedstawia się bardzo szczegółowo wszystkie
elementy stosowania graficznych symboli, wskazuje się kolorystykę, pola ochronne znaków, stosowane
zasady konstrukcji logotypów wykorzystujących godła, dopuszczalne kroje pisma, wzajemne relacje i
proporcje między godłem, a elementami dodatkowymi. Takie księgi znaków zawierają również precyzyjne
zasady stosowania godła w publikacjach takich jak druki, wizytówki, dokumenty urzędowe (np.
paszporty), reklamy prasowe. Przedstawia się sposób umieszczania godła na tablicach urzędowych,
pieczęciach, stronach internetowych urzędów, a nawet reklamach graficznych publikowanych w
Internecie. Księgi znaków państwowych przewidują zasady umieszczania godła w materiałach
promocyjnych osób trzecich, w sytuacjach objęcia przez piastującego dany urząd patronatu nad
konferencjami, targami, koncertami czy innymi uroczystościami. Takie księgi znaków zawierają również
przykłady sytuacji niedopuszczalnych: tj. w jaki sposób znaku oraz jego elementów nie można używać i
modyfikować.
Wśród przykładów takich ksiąg znaków narodowych należy wymienić:


Księgę znaków państwowych Republiki Południowej Afryki (REPUBLIC OF SOUTH AFRICA
NATIONAL COAT OF ARMS CORPORATE IDENTITY AND BRANDING GUIDELINES 7),
Księgę znaków państwowych Konfederacji Szwajcarskiej (Corporate Identity Manual
Switzerland8).
Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie jednolitych zasad korzystania z symboli państwowych przez
rząd Republiki Federalnej Niemiec (Styleguide der Bundesregierung9). Niemcy postawiły na jednolitą i
nowoczesną identyfikację wizualną, co powoduje, że jawią się jako państwo nowoczesne i jednolite
(chociaż to federacja). W Niemczech stworzono - poza księgą znaków państwowych - dodatkowe
narzędzia i mechanizmy, które pomagają w utrzymaniu jednolitości i nowoczesności identyfikacji
graficznej. Wśród nich internetowe, interaktywne narzędzie do konstruowania kolejnych, spójnych z
ustalonym wzorcem, logotypów instytucji publicznych. Po utworzeniu konta w serwisie bpa.logoassistent.de (Bildwortmarken-Assistenten der Bundesregierung - wsparcie identyfikacji wizualnej dla
5
http://issuu.com/martagawin/docs/system
Dr Marcin Wiszowaty, Symbole państwowe III Rzeczypospolitej Polskiej, Państwo i Prawo 7-8, Warszawa 2011
7
http://www.gcis.gov.za/resource_centre/guidelines/corp_id/corp_id_full.pdf
8
http://www.image-schweiz.ch/fileadmin/user_upload/pdf/f/Marke_Schweiz/Manual_marque_Suisse.pdf
9
http://styleguide.bundesregierung.de
6
Strona 4 z 5
rządu federalnego) można wygenerować nowy znak, a wcześniej sprawdzić w udostępnionym archiwum,
czy taki znak nie został już stworzony.
Na podstawie powyższych wniosków Najwyższej Izby Kontroli, a także obserwowanej dziś praktyki
stosowania (nie stosowania) godła Rzeczypospolitej Polskiej i innych symboli narodowych, a także na
podstawie obecnego stanu dyskusji środowisk pochylających się nad tą problematyką, można
sformułować następujące potrzeby działania:





Konieczne jest przygotowanie herbu Rzeczypospolitej Polskiej w oparciu o tradycję
historyczną i zasady heraldyki;
Herb Rzeczypospolitej Polskiej musi nadawać się do użycia w druku i do wykorzystania w
publikacjach elektronicznych. Obok herbu powinien powstać narodowy piktogram, który
będzie czytelny i spójny również wówczas, gdy będzie się go prezentowało w małej skali;,
Należy przygotować jednolitą identyfikację - księgę znaków państwowych - do stosowania we
wszystkich instytucjach publicznych Rzeczypospolitej Polskiej;
Należy zreformować obowiązujące powszechnie przepisy dotyczące herbu (również
narodowego piktogramu), przy czym należy zwrócić uwagę, by ustrzec się przed normatywnymi
błędami terminologicznymi, precyzyjnie określając zasady wykorzystywania symboli
narodowych przez wszystkie instytucje i władze publiczne;
Należy wprowadzić mechanizmy kontroli i egzekwowania jednolitego stosowania symboli
narodowych przez wszystkie instytucje zobowiązane do posługiwania się nimi.
Jednocześnie zwracam się do Pana z prośbą o rozważenie wycofania się z organizowanego przez
Kancelarię Prezydenta konkursu na wykonanie projektów znaków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej. Również Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, zwłaszcza On – strażnik
Konstytucji i najwyższy przedstawiciel państwa – mógłby być dumny posługując się godłem
Rzeczypospolitej Polskiej, zamiast wykorzystywać w jego miejsce zamówione w konkursie „logo”. Nie
czyniłby tego dla siebie, a dla obywateli, których reprezentuje.
Szanowny Panie Prezydencie, dyskusja o kształcie i stosowaniu przez administrację publiczną godła
Rzeczypospolitej Polskiej to dyskusja o państwie praworządnym, w którym administracja
publiczna ma obowiązek stosowania przepisów jej dotyczących. Dyskusja ta to dyskusja o
państwie jednolitym, w którym poszczególne instytucje i urzędy nie walczą między sobą pod
różnymi znakami, a działają zgodnie - w interesie obywateli. Dyskusja ta to również dyskusja o
państwie nowoczesnym, które przedstawia się światu w sposób estetyczny, czytelny i niebudzący
wątpliwości. To dyskusja o państwie sprawnym i kompetentnym, które potrafi rozwiązać
sygnalizowane problemy natury graficznej, a także potrafi opracować i przyjąć potrzebne
przepisy powszechnie obowiązującego prawa, normujące wykorzystanie najważniejszych w
państwie symboli w sposób precyzyjny i zgodny z zasadami prawidłowej legislacji. I chociaż w
debacie publicznej pojawiają się głosy bagatelizujące to zagadnienie, uznające je nawet za „temat
zastępczy”, zwracam się do Pana z prośba o objęcie patronatem działań zmierzających do poprawy
sytuacji w sygnalizowanym obszarze.
Z wyrazami szacunku,
Piotr Waglowski
Strona 5 z 5