Marta Szutkowska-Kiszkiel (Irlandia)

I
Sytuacja szkolnictwa polonijnego w Republice Irlandii.
Marta Szutkowska-Kiszkiel M.Phil.
Referat
przygotowany na IV Kongres
Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie
4-7 września 2014,
Kraków, Polska Akademia Umiejętności
Wersja robocza
proszę nie cytować bez zgody Autorki
nO
Według spisu ludności z 2011 r. w Irlandii aktualnie rezyduje ok. 120 000
obywateli polskich bądź polskiego pochodzenia. Szacuje się, że realna liczba
PT
N
zbliżona jest do 150 000. Korzystne warunki bytowe zapewniają stabilność
materialną, dzięki czemu w polskich rodzinach stale przybywa dzieci. Szacuje się, iż
liczba dzieci i młodzieży pochodzenia polskiego wynosi ok. 15 000. Zarówno
RE
S
uwarunkowania ekonomiczne, jak i fakt posiadania dzieci, pobierających naukę w
lokalnym systemie edukacji, stanowią niezmiernie istotne czynniki wpływające na
G
odkładanie decyzji o powrocie do kraju. Stały wzrost liczby dzieci powoduje, iż
N
coraz większe grono pedagogów i liderów angażuje się w organizowanie nauczania
KO
języka polskiego. Zgodnie z rejestrem Ambasady RP w Dublinie w Republice Irlandii
aktualnie funkcjonują 34 szkoły polonijne: pięć Szkolnych Punktów Konsultacyjnych
IV
(w całości finansowanych przez MEN oraz dofinansowywanych przez MSZ) oraz 29
szkół o charakterze społecznym bądź prywatnym (otrzymujących wsparcie ze
środków MSZ). Do szkół tych uczęszcza łącznie ok. 4300 uczniów w wieku od 4-18
lat. Nauczanie języka polskiego znajduje się poza systemem szkolnictwa
irlandzkiego. Chociaż szkoła irlandzka nie przygotowuje do matury, uczeń
pochodzenia polskiego ma prawo zdawania egzaminu dojrzałości z języka polskiego
w szkole lokalnej. Poza szkołami polonijnymi w Irlandii powstają polskie
przedszkola. Działa także Związek Harcerstwa Polskiego oraz ZHP Poza Granicami
Polski. Niezwykle istotną rolę w rozwoju oświaty polonijnej odgrywa Polska Macierz
Szkolna w Irlandii (PMSI). Od 2012 roku PMSI organizuje szkolenia, konferencje
metodyczne i konkursy międzyszkolne w celu podniesienia jakości pracy szkół.
Szkoły polonijne
Z wywiadu przeprowadzonego w lipcu 2014 wynika, że najliczniejszą grupę
uczniów stanowią dzieci w wieku do 10 lat. Są to coraz częściej dzieci urodzone w
Irlandii. Coraz więcej dzieci rozpoczynających naukę w szkole polonijnej nie
posługuje się językiem polskim. Wiele szkół polonijnych prowadzi naukę wyłącznie
w klasach 1-3 bądź w zakresie szkoły podstawowej. Liczne szkoły dysponują
również oddziałami przedszkolnymi. Najmniej liczną grupę wiekową stanowią
uczniowie klas gimnazjalnych i licealnych. Uczniowie w tym przedziale wiekowym
nO
tracą zainteresowanie nauką w polskiej szkole, z jednej strony ze względu na
PT
N
trudności związane okresem dojrzewania, z drugiej zaś - ze względu na znaczny
wzrost stopnia trudności w nauce w lokalnej szkole ponadpodstawowej. Należy
podkreślić fakt, że wielu uczniów pochodzenia polskiego boryka się z problemem
RE
S
niedostatecznej znajomości języka angielskiego. W wyniku cięć budżetowych w
2008 roku wielu uczniom odebrano wsparcie w nauce języka angielskiego, na skutek
czego wielu z nich nie było w stanie opanować języka w stopniu wystarczającym do
G
podjęcia nauki w gimnazjum. Nieliczne szkoły polonijne prowadzą kursy
N
przygotowawcze do matury z języka polskiego np. Polska Szkoła Równe Szanse w
KO
Carlow czy Polska Szkoła w Galway. Uczniowie polskiego pochodzenia mają
możliwość zdawania matury z języka ojczystego w lokalnych szkołach. Jest to dla
IV
wielu z nich okazja do uzyskania dodatkowych punktów, dzięki czemu mogą mieć
lepszy dostęp do kursów na wyższych uczelniach.
Podręczniki i programy
Praca większości szkół oparta jest na podręcznikach polskich, opracowanych
do realizacji podstawy MEN. Są szkoły, które korzystają z podręczników autorskich.
Dodatkowo nauczyciele korzystają również z materiałów zgromadzonych w
podręczniku elektronicznym „Włącz Polskę”s opracowanym przez Ośrodek Rozwoju
Polskiej Edukacji za Granicą pod kierunkiem doktor Grażyny Czetwertyńskiej.
Większość szkół realizuje wybrane elementy ramowego programu nauczania MEN.
Nieliczne szkoły (7) opracowują swoje programy przy wykorzystaniu Ram
Programowych
Kształcenia Uzupełniającego dla SPK z 31 sierpnia 2010 roku.
Aktualnie szkoły biorące udział w programie Szkoła.Pl w Irlandii zostały
zobowiązane do
opracowania nowych programów zgodnych z ramami
programowymi dla SPK.
Poważny problem w realizowaniu ww. ram programowych stanowi brak właściwie
opracowanego podręcznika. Należy jednak podkreślić, iż przygotowanie takiego
podręcznika byłoby zadaniem niezwykle trudnym i złożonym. Treści
bowiem
musiałyby nie tylko zawierać niezbędny materiał o języku polskim, ale również
nawiązywać
do rzeczywistości i języka kraju, w którym funkcjonuje młody
nO
człowiek.
PT
N
Liczba realizowanych godzin dydaktycznych w poszczególnych szkołach waha
się od 60–240 rocznie. Szkoły funkcjonują w trybie popołudniowym bądź w soboty.
Warto zauważyć, że nie wszystkie godziny spędzone w szkołach są poświęcone
RE
S
nauce języka polskiego. Szkoły, w których uczniowie przebywają do 6 godzin w
tygodniu, często oferują lekcje matematyki, religii, innych języków oraz zajęcia
pozalekcyjne. W ofercie niektórych ze szkół znajdują się także lekcje języka
KO
Uczelnie wyższe
N
G
angielskiego dla rodziców, bądź języka polskiego jako obcego dla dorosłych.
Język polski jest również dostępny na wyższych uczelniach. Na uwagę
IV
zasługuje fakt, iż obywatele krajów unijnych mają ułatwiony dostęp do studiów
wyższych. Atrakcyjny system grantowy, umożliwia podjęcie bezpłatnej nauki na
wyższych uczelniach studentom o określonym statusie materialnym. Irlandzkie
uczelnie wyższe oferują szereg kursów języka polskiego, bądź kursów z dodatkowym
językiem polskim. Zgodnie z rejestrem Ambasady RP w Dublinie takie kursy można
znaleźć w Trinity College Dublin, University College Dublin, Sandford Language
Institute w Dublinie i The Granary Learning Centre w Galway. Polscy studenci mogą
podjąć naukę w oddziale Wyższej Szkoły Rozwoju Lokalnego w Żyrardowie, która
jest jedyną polską uczelnią wyższą w Irlandii, spełniającą kryteria MNiSW do
prowadzenia całego toku studiów I stopnia. W roku 2010 uczelnia utworzyła
Zamiejscowy Wydział Ekonomiczny w Dublinie, w którym kształci
przyszłych
ekonomistów, specjalistów w dziedzinie logistyki i marketingu, finansów i
bankowości, skarbowości, ubezpieczeń, biznesu oraz administracji samorządowej.
Problemy
Wyjątkową rzadkością było powołanie w Irlandii
aż pięciu Szkolnych
Punktów Konsultacyjnych. Jak wiadomo szkoły te uzyskują stuprocentowe
finansowanie z MEN, dzięki czemu oferują bezpłatną naukę. Pozostałe szkoły są
prowadzone na zasadzie działalności społecznej bądź prywatnej, muszą więc
utrzymywać się ze składek rodziców. Uczniowie SPK mają przywilej posiadania
nO
legitymacji uczniowskiej oraz uzyskania państwowego świadectwa. Nie każdy uczeń
PT
N
może skorzystać z nauki w SPK, a rodzice nie zawsze są w stanie zrozumieć powód
takiego różnicowania dostępu do szkół, co stanowi źródło konfliktów i
nieporozumień. Byłoby niezmiernie ważnym, by poruszany od lat problem
RE
S
nierównego dostępu do szkół został dostrzeżony i rozwiązany przez polskie organy
państwowe, co wiązałoby się z proporcjonalnym udzielaniem pomocy różnego typu
placówkom edukacyjnym. Jednym z proponowanych wielokrotnie rozwiązań
G
mogłoby być stopniowe uspołecznianie Szkolnych Punktów Konsultacyjnych.
N
Ponadto, istotny problem stanowi brak wiedzy rodziców na temat korzyści
KO
płynących z dwujęzycznego rozwoju dzieci oraz roli, jaką w życiu młodego
człowieka może pełnić gruntowna
znajomość języka ojczystego oraz kultury i
IV
tradycji kraju pochodzenia. Dlatego za niezbędne uważa się przeprowadzenie
światowej kampanii informacyjnej dla rodziców, wykorzystującej wszelkie dostępne
media.
Polska Macierz Szkolna w Irlandii
Szkoły polonijne oraz ich pracownicy borykają się z wieloma problemami:
brak odpowiedniego wsparcia ze strony rządu, niedostateczna współpraca rodziców,
zróżnicowany poziom znajomości języka u dzieci, brak właściwego podręcznika itd.
W odpowiedzi na tak skomplikowaną sytuację
w 2012 roku powstała Polska
Macierz Szkolna w Irlandii (PMSI). To pierwsza i jedyna organizacja parasolowa
zrzeszająca szkoły polonijne. Głównym celem Macierzy jest działalność oświatowa
na rzecz Polonii na terenie Republiki Irlandii. Aktualnie Macierz zrzesza 12 szkół.
Współpracuje także z pozostałymi szkołami na terenie Irlandii i Irlandii Północnej,
wspiera nowe inicjatywy. PMSI jest stowarzyszeniem
otwartym na dialog.
Dotychczas nawiązała współpracę ze Stowarzyszeniem Wspólnota Polska
i
Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli SWP w Ostródzie, z Fundacją Edukacja dla
Demokracji, Kongresem Oświaty Polonijnej, Ośrodkiem Rozwoju Polskiej Edukacji
za Granicą, ze Stowarzyszeniem Irlandzko-Polskim i wieloma innymi instytucjami w
Polsce i w Irlandii, dzięki czemu może skutecznie wspierać rozwój szkół i
nO
nauczycieli. Poprzez organizację szkoleń metodycznych, konferencji i zjazdów dla
PMSI dąży do
PT
N
nauczycieli oraz partnerstwo w programie Szkoła.Pl w Irlandii
pogłębienia integracji środowiska oświatowego, podniesienia standardu pracy szkół i
wzmocnienia działań na rzecz promocji języka polskiego.
RE
S
Ważną rolę w zachowaniu polskości odgrywa również Towarzystwo IrlandzkoPolskie. Podejmuje ono szereg inicjatyw na rzecz promocji kultury polskiej i języka
polskiego. Niezwykle istotną częścią działalności tej organizacji jest również praca
N
G
na rzecz integracji Polaków ze społecznością lokalną.
KO
Podsumowując, zaledwie 25% spośród 15 000 dzieci i młodzieży w wieku
szkolnym pobiera naukę języka polskiego. Dyrektywa EWG z 1977 roku nie jest
IV
respektowana przez rząd irlandzki. Nauczanie jest więc w całości organizowane
dzięki inicjatywie członków społeczności polskiej przy wsparciu Polskiej Macierzy
Szkolnej w Irlandii oraz polskich MEN i MSZ. W całej Irlandii powstają polonijne
szkoły uzupełniające i przedszkola. Funkcjonuje także ZHP oraz polska uczelnia
wyższa. Istotnym ogniskiem polskości jest Stowarzyszenie Irlandzko-Polskie –
najstarsza polonijna organizacja działająca na terenie Republiki Irlandii.
Źródła:
Nestor Niamh, The Polish complementary schools and Irish mainstream education.
Past, present and future.The Irish Polish Society Annual Review, 2013.
Nestor Niamh. Polish in Ireland. Prezentacja 28/01/ 2014, Ambasada RP w Dublinie
http://irishpolishsociety.ie/pl/o-nas/
http://www.dublin.msz.gov.pl/pl/info_konsularne/nauka_j_polskiego/nauka_jezyka_p
olskiego_w_irlandii/nauka_jezyka_polskiego_w_irlandii
http://www.dublin.msz.gov.pl/pl/info_konsularne/polonia/szkolnictwo_i_oswiata/szk
olnictwo_i_oswiata
http://www.cso.ie/en/census/census2011reports/
Podziękowania
nO
http://www.polskamacierz.com/
PT
N
Serdeczne podziękowania pragnę skierować pod adresem Niamh Nestor z University
IV
KO
N
G
RE
S
College Dublin.