Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko
Transkrypt
Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko
Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko ”Counter Balance: Wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego” to kampania realizowana przez europejskie organizacje pozarządowe mająca na celu włączenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) w program rozwojowy Unii Europejskiej, który obejmuje likwidację ubóstwa, promocję zrównoważonego rozwoju oraz osiągnięcie Milenijnych Celów Rozwoju (z ang. MDGs). Niniejsza broszura jest częścią pakietu informacyjnego kampanii. Europejski Bank Inwestycyjny jest instytucją finansową Unii Europejskiej. Obecnie jest to jedna z największych międzynarodowych instytucji finansowych na świecie, która w roku 2006 udzieliła pożyczek o wartości 53,4 mld euro. Zarówno w Europie, jak i na innych kontynentach, EBI w coraz większym stopniu finansuje duże projekty infrastrukturalne w sektorach takich jak przemysł wydobywczy, transport, energetyka, gospodarka wodna i ściekowa. Wiele z nich negatywnie oddziałuje naśrodowisko poprzez emitowane zanieczyszczenia, dewastację ekosystemów oraz wpływ na zmiany klimatu. Decyzje o inwestowaniu w tego typu projekty należy podejmować ostrożnie, stosując rygorystyczne standardy oceny oddziaływania na środowisko i społeczeństwo, upewniając się, że nie są dostępne lepsze opcje. Oddziaływanie każdego z projektów powinno być szczegółówo analizowane. W przypadkach, w których skutki wdrożenia projektu nie mogą być złagodzone i/ lub przewyższają korzyści, należy przyjąć opcję „nie inwestować”. Na papierze, EBI jednoznacznie popiera promocję celów UE, w tym celów ochrony i poprawy stanu środowiska, zgodnie z Art. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Dodatkowo, Art. 6 Traktatu stanowi, że każde działanie i polityka UE musi być zgodna z ustawodawstwem dotyczącym środowiska. Z tego względu EBI ma obowiązek przestrzegać zasad ochrony środowiska UE, a jego polityki muszą być zgodne z wymogami środowiskowymi Komisji Europejskiej. W praktyce jednak EBI nie posiada zadawalającej polityki środowiskowej ani społecznej. W przypadku działań EBI podejmowanych poza UE, instytucja ta utrzymuje, że prawo UE jest przestrzegane, w rzeczywistości nie istnieją jednak jasne procedury umożliwiające zweryfikowanie takowej zgodności projektów finansowanych przez EBI z prawem UE. Poza UE, EBI traktuje prawo wspólnotowe wyłącznie jako punkt odniesienia, podkreślając że jest ono stosowane „w zależności od lokalnych warunków”, co uniemożliwia precyzyjne ustalenie zasad obowiązujących wspierane poza UE projekty. EBI zaangażowany jest obecnie w działalność w sektorach niszczących środowisko, pożyczając miliony euro na kontrowersyjne projekty, takie jak duże kopalnie odkrywkowe w Zambii, projekt dotyczący elektrowni wodnej Nam Theun 2 w Laosie, rurociąg Czad-Kamerun oraz dofinansowanie ogromnych zakładów produkcji pulpy w Brazylii. Fatalne skutki realizacji tego typu projektów ewidentnie przeczą zapewnieniom EBI, że ochrona środowiska jest jednym z jego głównych priorytetów. Brak jasnej polityki środowiskowej, społecznej i rozwojowej oraz brak procedur ochronnych stawia pod poważnym znakiem zapytania to, czy EBI faktycznie promuje ‘zrównoważony rozwój’, który ma stanowić podstawę projektów wspieranych przez UE. Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko Standardy środowiskowe EBI Mimo, że w EBI dokonał się postęp polegający na przyjęciu w czerwcu 2006 Europejskich Zasad dla Środowiska oraz opublikowaniu w 2007 Podręcznika praktyk środowiskowych i społecznych, polityka środowiskowa i społeczna tej instytucji pozostawia wiele do życzenia, jeśli chodzi o jej zakres i stosowanie w praktyce. EBI nie posiada szczegółowych i wiążących polityk czy procedur ochronnych, gwarantujących wysoki standard ochrony środowiska i społeczności objętych oddziaływaniem wspieranych przez bank projektów. Dla porównania, Bank Światowy oraz Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) posiadają polityki ochronne umożliwiające kontrolę społeczną ich działalności. Jeśli są one odpowiednio stosowane, mogą złagodzić skutki lub spowodować odrzucenie projektów o szkodliwym oddziaływaniu. EBI opublikował cztery dokumenty dotyczące swojej polityki i procedur środowiskowych: -Deklaracja środowiskowa, 2004 -Procedury środowiskowe, 2002 -Deklaracja dotycząca Europejskich Zasad Środowiskowych, 2006 -Podręcznik praktyk środowiskowych i społecznych, 2007 Pierwsze trzy spośród wyżej wymienionych dokumentów odnoszą się tylko do zasad ogólnych. Choć zawierają one godne pochwały deklaracje, nie stanowią w żadnym bądź razie polityki operacyjnej. Podręcznik praktyk środowiskowych i społecznych opisuje procedurę oceny projektów EBI, jak również międzynarodowe prawo, standardy i konwencje stosowane w rozmaitych obszarach tematycznych, w tym w odniesieniu do kwestii środowiskowych. Jednak również ten dokument charakteryzuje się brakiem klarowności i precyzji. Zasady są określane w ogólnikowy sposób, bez zapewnienia jasnych i wiążących kryteriów ewaluacji projektów. Problemy z procedurami EBI dotyczącymi projektów Zespół przyparty do muru Zespół EBI przeprowadzający ocenę projektów w teorii bierze pod uwagi przesłanki ekonomiczne, techniczne, finansowe oraz ekologiczne, a w jego skład wchodzi inżynier i/lub ekonomista – o umiejętnościach i wiedzy odpowiedniej dla danego sektora – z Dyrektoriatu EBI ds. Projektów. Departament ten wspierany jest przez trzy stosunkowo nowe gremia ‘ekspertów środowiskowych’ w EBI : Dział Zrównoważonego Rozwoju, Grupa Oceny Oddziaływania na Środowisko oraz Komitet Sterujący ds. Środowiska. W praktyce, EBI prawie w ogóle się nie zmienił po utworzeniu tych trzech wewnętrznych gremiów, ponieważ składają się one z dotychczasowych pracowników, a ich utworzeniu nie towarzyszyło prawie żadne wzmocnienie zasobów ludzkich. Stosunkowo niewielka liczba zatrudnionych tam osób – zwłaszcza pracowników z wiedzą w zakresie środowiska – w połączeniu z dużą ilością pracy, prowadzi do niekompletnej i często powierzchownej oceny środowiskowej projektów. Ocena projektów i wirtualna ewaluacja Oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) z punktu widzenia EBI są raczej elementem „zaliczenia” niezbędnych formalności niż poważnie traktowanym zadaniem. Bank Światowy i EBOiR posiadają rozbudowane procesy OOŚ, które wywierają widoczny wpływ na decyzję o zatwierdzeniu projektu. Dla EBI jednak wydaje się oczywiste, że można zatwierdzić projekt przed zakończeniem OOŚ. Ponadto, w przypadku projektów EBI cała odpowiedzialność za przeprowadzenie oceny leży po stronie podmiotu realizującego projekt, który siłą rzeczy ma interes w tym, aby ocena ta wypadła pomyślnie. W momencie wdrażania projektów brakuje egzekwowania realizacji zobowiązań związanych z ochroną środowiska przez podmioty odpowiedzialne za projekty, które Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko uzyskują dofinansowanie. Dodatkowo, ograniczone zasoby kadrowe EBI nie pozwalają na regularny monitoring przestrzegania standardów środowiskowych przez cały okres wdrażania projektu, a Dział Ewaluacji Operacji EBI przeprowadza jedynie ewaluacje ex-post obejmujące ograniczoną liczbę przedsięwzięć. EBI poza UE Wciąż mamy do czynienia z alarmującym rozdźwiękiem między standardami, których EBI zamierza przestrzegać w obrębie UE i poza UE. Projekty realizowane na terenie UE mają „być zgodne” z prawem i standardami UE, jednak w przypadku projektów realizowanych poza UE standardy te traktowane są jedynie jako punkty odniesienia (ang. benchmark). EBI argumentuje, że zachowywanie standardów UE w projektach poza jej terytorium zależy od lokalnych warunków takich jak dostępność środków finansowych, lokalne warunki środowiskowe, międzynarodowe dobre praktyki, przy wzięciu pod uwagę czynników takich jak koszty zastosowania określonych rozwiązań. Ograniczenia te tworzą niebezpieczną przestrzeń dla szerokiej interpretacji sposobu uwzględniania standardów UE poza jej obrębem. W ten sposób, choć całkowita wartość inwestycji EBI poza UE – w roku 2006 wynosząca 5,9 mld euro – przewyższa wielkość pożyczek udzielanych przez kika innych wiodących organizacji wielostronnych, w tym EBOiR oraz Międzynarodową Korporację Finansową, EBI nie posiada wiążących standardów ani precyzyjnych procedur zapewniających, że tego typu inwestycje nie wpłyną szkodliwie na środowisko czy lokalne społeczności. Oczywiście należy zauważyć, że w krajach tych istniejąca dotychczas polityka środowiskowa jest często niewystarczająca, albo w ogóle jej brakuje. Kluczowe elementy działalności EBI Wskutek niewystarczającego poziomu zatrudnienia oraz skłonności do pozostawiania realizatorom projektów zobowiązań wynikających z oceny oddziaływania na środowisko, EBI nie dysponuje wystarczającą ilością informacji, które umożliwiłyby wzięcie pod uwagę rozwiązań bardziej przyjaznych dla środowiska i społeczności lokalnych. EBI kieruje się popytem i w chwili obecnej nie wspiera zrównoważonego rozwoju - odpowiada po prostu na potrzeby swoich klientów. Tego typu praktyka w żadnej mierze nie może być zadowalająca w odniesieniu do publicznej instytucji UE, która jest zobowiązana do wspierania celów i polityk Wspólnoty Europejskiej. Aktywna działalność pożyczkowa EBI nakierowana na ochronę przyrody jest znikoma. Znaczna część kredytów skoncentrowana jest na rozwiązaniach technologicznych, często tzw. „końca rury”. Choć z jednej strony EBI dostrzega problemy zmian klimatu i stara się finansować projekty przyjazne dla klimatu, to jednocześnie wciąż finansuje projekty ewidentnie przyczyniające się do pogorszenia sytuacji, takie jak projekty związane z paliwami kopalnymi, w tym rurociągi i gazociągi oraz elektrownie węglowe. Ponadto, znaczna część pożyczek trafia do szkodliwych dla środowiska projektów transportowych. Od 1996 do 2005 EBI zainwestował w transport 112 miliardów euro, z czego ponad połowa poszła na drogi i transport lotniczy. W Europie Środkowej i Wschodniej kwota ta stanowiła 68% całkowitego portfela pożyczkowego. W tym okresie EBI pożyczył także 16 mld euro przemysłowi lotniczemu na rozbudowę lotnisk oraz zakup i produkcję samolotów. Prawdopodobna całkowita roczna emisja CO2 wygenerowana wskutek realizacji dziewięciu finansowanych przez EBI projektów rozbudowy pasów startowych (w tym Heathrow Terminal 5 oraz piątego pasa startowego Schiphol), przy założeniu ich pełnego wykorzystania (45,15 mt), jest większa niż całkowita roczna emisja CO2 każdego z następujących krajów: Szwajcarii, Irlandii, Norwegii i Słowacji. Poza UE, EBI jest istotnym źródłem finansowania projektów przemysłu wydobywczego, mimo fatalnych konsekwencji środowiskowych funkcjonowania tego sektora. W Zambii, gdzie od 2000 do 2006 ponad 81% środków EBI skierowane zostało na projekty w sektorze górniczym, studia wykazały, że sfinansowane przez EBI kopalnie spowodowały istotne zanieczyszczenia powietrza, nie mówiąc o skażeniu potoków i zbiorników wód podziemnych. Jeśli chodzi o projekty związane z energetyką wodną, EBI chętnie opisuje te projekty jako „projekty z zakresu odnawialnych źródeł energii”, przez co klasyfikowane są jako przyjazne środowisku, bez uwzględnienia ich często dramatycznego oddziaływania ekologicznego i społecznego na poziomie lokalnym. W 2005, EBI sfinansował tylko jeden „środowiskowy” projekt w krajach Azji i Ameryki Łacińskiej, a mianowicie projekt dotyczący elektrowni wodnej Nam Theun w Laosie. Projekt ten przytaczany jest jako przykład wzorcowej realizacji celów promocji zrównoważonego, przyjaznego środowisku rozwoju w krajach partnerskich UE. Jednak zapora Nam Theun będzie miała poważne oddziaływanie na życie i dobrobyt dziesiątek tysięcy mieszkańców wsi Laosu, czego wyrazem jest m.in. wysiedlenie 6200 Europejski Bank Inwestycyjny a środowisko rdzennych mieszkańców Wyżyny Nakai, którzy ustąpią miejsca zaporze Nam Theun 2 i zbiornikowi wodnemu. Egzystencja kolejnych 120-150 tys. ludzi zależna jest od rzek Xe Bang Fai i Nam Theun Rivers. W badaniach oddziaływania projektu na środowisko prognozuje się m.in. zniszczenie łowisk i zalanie pól uprawnych na tarasach rzecznych1. Istotną, choć w znacznej mierze niedostrzeganą częścią działalności EBI są „pożyczki globalne”. Dostarczają one funduszy pośrednikom finansowym, często dużym prywatnym bankom w krajach-klientach EBI, które mogą oni następnie przekazywać lokalnym promotorom projektów. W tym systemie ograniczony jest dostęp do dokumentów EBI czy pośredników odnośnie standardów środowiskowych związanych z tymi ogromnymi sumami pieniędzy. Co więcej, lokalni pośrednicy mogą być nawet nieświadomi zobowiązań EBI i konieczności ich przestrzegania. •projektów obejmujących istotne zmiany albo degradację kluczowych siedlisk naturalnych, prowadzących do destrukcyjnej eksploatacji zasobów naturalnych bądź dotyczących produkcji substancji zakazanych albo przewidzianych do wycofania z produkcji, •dużych projektów dotyczących przemysłu wydobywczego, które nie są zgodne z rekomendacjami Inspekcji Przemysłu Wydobywczego Banku Światowego, •dużych zapór niezgodnych z rekomendacjami Światowej Komisji ds. Zapór, •projektów dotyczących paliw kopalnych, elektrowni jądrowych oraz transportu lotniczego, •dużych plantacji drzew i biomasy. Co można zrobić, aby EBI przekształcił się w instytucję przestrzegającą globalne standardy środowiskowe? ;;EBI powinien przyjąć ramowe warunki polityki środowiskowej i społecznej oraz stworzyć wiążącą politykę operacyjną opartą o prawo europejskie i międzynarodowe konwencje, jasno uświadamiającą pracownikom EBI, jego klientom i udziałowcom, jakie standardy muszą być przestrzegane oraz jakie funkcjonują procedury zapewniające zgodność projektów z tymi standardami. ;;EBI powinien ustanowić efektywne mechanizmy monitoringu i nadzoru, egzekwujące przestrzeganie standardów i działania naprawcze. ;;Oceny oddziaływania na środowisko powinny stać się obowiązkowym elementem procesu decyzyjnego w EBI, przed zatwierdzeniem projektu przez Zarząd. ;;EBI powinien zatrudnić pracowników z odpowiednią wiedzą, skierowanych specjalnie do zajmowania się kwestiami środowiska oraz zapewnić odpowiednie szkolenia, wystarczający budżet, jasne zasady odpowiedzialności oraz wewnętrzny system motywacji wynagradzający za dobre wyniki w ochronie środowiska. ;;EBI powinien zapewnić, że wszystkie projekty finansowane w przyszłości przyczynią się do zrównoważonego rozwoju oraz powinien wycofać swoje wsparcie dla projektów, które są zasadniczo sprzeczne z celami ograniczania ubóstwa i zrównoważonego rozwoju, w tym: Kampania „Counter Balance: Wyzwanie dla Europejskiego Banku Inwestycyjnego” realizowana jest przez: CEE Bankwatch Network (Europa Środkowa i Wschodnia) Both ENDS (Holandia) Bretton Woods Project (Wielka Brytania) Campagna per la Riforma della Banca Mondiale (Włochy) Les Amis de la Terre (Francja) urgewald (Niemcy) WEED (Niemcy) Kontakt: Kaszubska 57/204 70-402 Szczecin tel. +48 91 880 38 72 Email: [email protected] Email: [email protected] www.counterbalance-eib.org 1 http://www.irn.org/programs/mekong/namtheun.html Niniejsza publikacja przygotowana została przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Wyłączną odpowiedzialność za treść publikacji ponosi CEE Bankwatch Network i w żadnym wypadku nie może być ona traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.