i. finanse samorządów

Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
5
I. FINANSE SAMORZĄDÓW
ZMIANY W ZAKRESIE ZASAD UDZIELANIA POMOCY PUBLICZNEJ
PRZEDSIĘBIORCOM PO PRZYSTĄPIENIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ1
1. Nowe zasady dotyczące postępowania w zakresie udzielania pomocy publicznej
W odniesieniu do problematyki związanej z udzielaniem pomocy publicznej, od dnia 1 maja
2004 r., w Polsce obowiązują właściwe w tym zakresie przepisy prawa wspólnotowego
określające zarówno warunki dopuszczalności pomocy publicznej, jak i zasady nadzorowania
pomocy publicznej. Zgodnie z ww. przepisami, organem nadzorującym pomoc publiczną
udzielaną w państwach członkowskich jest Komisja Europejska. Oznacza to, iż Prezes UOKiK
traci swe dotychczasowe uprawnienia w zakresie nadzorowania pomocy publicznej. W związku
z powyższym, następuje zmiana w sposobie prowadzenia postępowań w sprawach dotyczących
pomocy publicznej. Obecnie zamiar udzielenia pomocy publicznej, dotychczas zgłaszany
Prezesowi UOKiK, podlega zgłoszeniu do Komisji Europejskiej. Zasady notyfikacji pomocy
publicznej zostały określone we właściwych przepisach proceduralnych, w tym w szczególności
w Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającym
szczegółowe zasady stosowania art. 93 Traktatu WE (Dz. Urz. WE L 83, 27.03.1999).
Z uwagi na to, iż niektóre kwestie proceduralne wymagają szczegółowego uregulowania
w prawie krajowym, przygotowano nową ustawę dotyczącą pomocy publicznej w Polsce, która
uchyla ustawę z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177 z późn. zm.). Ustawa o postępowaniu
w sprawach dotyczących pomocy publicznej2 została uchwalona przez Sejm w dniu 30 kwietnia
2004 r. obecnie oczekuje na podpis Prezydenta. Zgodnie z art. 72 ww. ustawy, wejdzie ona
w życie z dniem ogłoszenia, a zatem najprawdopodobniej w ciągu najbliższych dni.
Ustawa ta określa zasady postępowania w sprawach dotyczących pomocy państwa spełniającej
przesłanki określone w art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w tym:
1) postępowanie w sprawie przygotowania do notyfikacji projektów programów pomocowych,
projektów pomocy indywidualnej oraz projektów pomocy indywidualnej na restrukturyzację;
2) zasady współpracy Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z podmiotami
opracowującymi programy pomocowe, podmiotami udzielającymi pomocy, podmiotami
ubiegającymi się o pomoc oraz beneficjentami pomocy, w zakresie pomocy publicznej;
3) zasady reprezentowania Rzeczypospolitej Polskiej przed Trybunałem Sprawiedliwości
i Sądem Pierwszej Instancji w sprawach z zakresu pomocy publicznej;
4) zasady i tryb zwrotu pomocy publicznej;
5) zasady monitorowania pomocy publicznej.
1
Pismo Cezarego Banasińskiego Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 maja 2004 r. skierowane do
wszystkich regionalnych izb obrachunkowych.
2
Dz. U. Nr 123, poz. 1291.
6
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej
dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177 ze zm.) formalnie zostanie uchylona z dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
publicznej (zgodnie z art. 71 tej ustawy). Jednocześnie zgodnie z art. 64 tejże ustawy, postępowania
w sprawie wydania opinii o projekcie programu pomocowego albo pomocy indywidualnej udzielanej
na podstawie decyzji lub umowy, prowadzone w trybie art. 24 i 25 ustawy o pomocy publicznej,
które nie zostały zakończone przed dniem wejścia w życie ustawy o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publicznej, ulegają umorzeniu. W praktyce, pomimo iż formalnie ustawa
z dnia 27 lipca 2002 r. o pomocy publicznej nie przestała obowiązywać, od 1 maja 2004 r. nie jest
możliwe prowadzenie postępowań w trybie tej ustawy, gdyż organem nadzorującym udzielanie
pomocy publicznej jest Komisja Europejska. Opinia Prezesa UOKiK dotycząca zgodności pomocy
publicznej z regułami dopuszczalności udzielania pomocy nie uprawnia organu do udzielenia
pomocy, konieczna jest bowiem decyzja Komisji Europejskiej.
W tej sytuacji celowe jest, aby organy, które wystąpiły z wnioskiem o wydanie opinii o projekcie
programu pomocowego (albo decyzji lub umowy), lecz nie uzyskały tej opinii w terminie do dnia
30 kwietnia br., przystąpiły do prac związanych z dostosowaniem tych programów do przepisów
prawa wspólnotowego, (akty prawa wspólnotowego dotyczące udzielania pomocy publicznej
dostępne są m. in. na stronie internetowej: http://www.uokik.gov.pl.). W szczególności należy
rozważyć możliwość opracowania programów pomocowych dotyczących pomocy, która jest
zwolniona z obowiązku notyfikacji do Komisji Europejskiej (szczegółowe wyjaśnienia w pkt. 3).
2. Notyfikacja pomocy do Komisji Europejskiej
Biorąc pod uwagę fakt, iż ustawa o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
publicznej nie weszła jeszcze w życie3, w chwili obecnej w ustawodawstwie polskim brak jest
przepisów określających tryb dokonywania notyfikacji planowanej pomocy do Komisji
Europejskiej. Ww. rozporządzenie Rady (WE) Nr 659/1999 ustanawiające szczegółowe zasady
stosowania art. 93 Traktatu WE (Dz. Urz. WE L 83, 27.03.1999) określa jedynie wymóg
notyfikacji przez państwo członkowskie, natomiast szczegółowy tryb dokonywania notyfikacji
wymaga uregulowania w prawie krajowym. W związku z tym, UOKiK nie posiada obecnie
kompetencji w zakresie przekazywania wniosków notyfikacyjnych do Komisji Europejskiej.
Informacje niezbędne do dokonania notyfikacji planowanej pomocy do Komisji Europejskiej
określone są w formularzach notyfikacyjnych dostępnych obecnie wyłącznie w wersji
angielskiej. Nie jest jednak uzasadnione, aby poszczególne podmioty opracowujące programy
pomocowe, bądź udzielające pomocy samodzielnie dokonywały notyfikacji do Komisji
Europejskiej, notyfikacja jest możliwa bowiem wyłącznie w imieniu państwa członkowskiego.
W związku z powyższym podmioty opracowujące programy pomocowe (np. gminy), bądź
udzielające pomocy, powinny złożyć wniosek do Prezesa UOKiK o wydanie opinii o zgodności
projektu programu z przepisami o pomocy publicznej oraz jego notyfikację do Komisji
Europejskiej, zgodnie z przepisami ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
3
Zob. przypis nr 1.
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
7
publicznej po wejściu jej w życie. Zgodnie z ww. ustawą, notyfikacja pomocy odbywa się za
pośrednictwem UOKiK. Bez zgody Komisji pomoc nie może być udzielona, chyba że jest to
pomoc zwolniona z obowiązku notyfikacji.
3. Pomoc publiczna zwolniona z obowiązku notyfikacji do Komisji Europejskiej
Przypadki, w których zamiar udzielania pomocy publicznej nie musi być notyfikowany do
KE zostały wymienione w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r.
dotyczącym stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego WE do niektórych kategorii
horyzontalnej pomocy państwa (Dz. Urz. WE L 142 z 14 maja 1998 r., str. 1 i n.). Zgodnie ze
wspomnianym rozporządzeniem, notyfikacji nie podlega pomoc udzielana w ramach tzw.
wyłączeń grupowych oraz pomoc de minimis (poniżej 100 tys. euro). Na podstawie art. 1 ww.
rozporządzenia Rady, Komisja Europejska wydała cztery rozporządzenia, w których określiła
warunki, jakie muszą być spełnione, aby planowana pomoc nie podlegała obowiązkowi
notyfikacji. Są to następujące rozporządzenia:
− Rozporządzenie nr 68/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu do pomocy szkoleniowej (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001 r., str. 20 i n.),
− Rozporządzenie nr 2204/2002 z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia (Dz. Urz. WE L 337
z 13.12.2002 r., str. 3 i n.),
− Rozporządzenie nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw
(Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001 r., str. 33 i n.),
− Rozporządzenie nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10
z 13.01.2001).
Pierwsze trzy rozporządzenia dotyczą pomocy udzielanej w ramach tzw. wyłączeń
grupowych. W przypadku udzielania pomocy zgodnie z warunkami określonymi w tych trzech
ww. rozporządzeniach, do Komisji przesyła się jedynie informacje na temat pomocy publicznej
(informacje te winny być przesłane w terminie 20 dni od momentu rozpoczęcia udzielania takiej
pomocy). Przygotowanie programów dotyczących pomocy objętej wyłączeniami grupowymi,
pozwala na udzielanie pomocy bez konieczności oczekiwania na decyzje Komisji (co znacznie
upraszcza procedurę postępowania i tym samym skraca okres oczekiwania przedsiębiorców na
otrzymanie pomocy). Biorąc pod uwagę charakter pomocy udzielanej przez organy gminy,
wydaje się, iż w wielu przypadkach opracowanie takich programów pomocowych będzie
uzasadnione.
Notyfikacji do Komisji Europejskiej nie podlega również pomoc de minimis, tj. pomoc której
kwota uzyskana przez danego przedsiębiorcę w ciągu trzech kolejnych lat nie przekracza
100 tys. euro. W przypadku, gdy pomoc de minimis będzie udzielana zgodnie z warunkami
określonymi w Rozporządzeniu nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis, wówczas nie ma
obowiązku informowania Komisji Europejskiej o udzielaniu tego rodzaju pomocy. Konieczne
8
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
jest jednak przechowywanie dokumentów dotyczących indywidualnej pomocy de minimis przez
okres 10 lat od dnia jej przyznania, a w odniesieniu do programu pomocy de minimis przez okres
10 lat od dnia, w którym przyznana została ostatnia pomoc indywidualna w ramach tego
programu. Ponadto, zgodnie z art. 5 ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
publicznej, podmioty udzielające pomocy będą zobowiązane do wydawania przedsiębiorcom
zaświadczeń stwierdzających, iż udzielona pomoc ma charakter de minimis.
Na szczególną uwagę zasługują zasady kumulacji pomocy nieprzekraczającej kwoty
100 tys. euro (pomocy de minimis). Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publicznej, do pomocy de minimis nie wlicza się pomocy publicznej
udzielonej w ramach programu pomocowego, pomocy indywidualnej oraz pomocy indywidualnej
na restrukturyzację, zatwierdzonych przez Komisję zgodnie z art. 88 Traktatu WE, a także
pomocy udzielanej w ramach tzw. wyłączeń grupowych. Jeżeli zatem dana pomoc została już
zaakceptowana przez Komisję Europejską lub mieści się w kategorii wyłączeń grupowych, nie
wlicza się jej do kwoty 100 tys. euro.
Z kolei zgodnie z art. 63 ww. ustawy, w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy,
w celu stwierdzenia, czy planowana pomoc dla przedsiębiorcy jest pomocą de minimis, podmiot
udzielający pomocy bierze pod uwagę sumę:
a) wartości pomocy indywidualnej udzielonej przedsiębiorcy przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy, jeżeli wartość tej pomocy, łącznie z wartością pomocy udzielonej
przedsiębiorcy w okresie kolejnych 3 lat poprzedzających dzień jej udzielenia, nie
przekraczała równowartości 100 tys. euro i nie podlegała opiniowaniu przez Prezesa
UOKiK;
b) pomocy, której charakter de minimis został potwierdzony zaświadczeniem wydawanym przez
organ udzielający pomocy (zgodnie z przepisami ww. ustawy organy udzielające pomocy
będą zobowiązane do wydawania przedsiębiorcom zaświadczeń o udzielonej pomocy de
minimis).
Powyższe zasady dotyczące udzielania pomocy de minimis, w szczególności jej kumulacji
oznaczają, iż przedsiębiorca może jednocześnie korzystać z pomocy udzielonej na podstawie
programu pomocowego zatwierdzonego przez Komisję Europejską (bądź z pomocy, która była
notyfikowana indywidualnie, bądź z pomocy objętej wyłączeniami grupowymi) i niezależnie od
wartości tej pomocy, ubiegać się o pomoc de minimis. Jest to bardzo istotna zmiana w stosunku
do reguły kumulacji pomocy wynikającej z ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o pomocy publicznej.
Przedkładane dotychczas przez gminy projekty programów pomocowych, np. pomocy
regionalnej udzielanej w formie zwolnień z podatku od nieruchomości, przewidują jednocześnie
udzielanie pomocy de minimis, jak i pomocy regionalnej (pomoc powyżej 100 tys. euro), przy czym
konstrukcja przepisów jest taka, iż przedsiębiorca ubiegający się o pomoc na podstawie programu
najpierw będzie otrzymywał pomoc de minimis, a dopiero po przekroczeniu kwoty 100 tys. euro
będzie mógł uzyskać pomoc regionalną. W związku ze zmianami dotyczącymi obliczania pomocy de
minimis, po wejściu w życie ustawy o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej,
konieczne jest zagwarantowanie przedsiębiorcy w programie pomocowym możliwości wyboru, czy
chce on skorzystać z pomocy w ramach programu pomocy de minimis (o ile kwota pomocy, jaką
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
9
otrzymał w ciągu 3 kolejnych lat, łącznie z pomocą o jaką się ubiega, nie przekroczyła już
100 tys. euro), czy też decyduje się na otrzymywanie pomocy regionalnej zgodnie z warunkami
wynikającymi z przepisów o pomocy publicznej. W tym ostatnim przypadku, pomoc uzyskana przez
przedsiębiorcę w ramach programu pomocy regionalnej nie będzie wliczana do puli pomocy
de minimis, jaką przedsiębiorca uzyskał lub uzyska w przyszłości (oczywiście pod warunkiem, że
program pomocy regionalnej został zatwierdzony przez Komisję Europejską).
Opracował:
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Poniższe artykuły zachowują formę i treść jaka wpłynęła do redakcji „Biuletynu Informacyjnego”.
DOCHODZENIE NALEŻNOŚCI PODATKOWYCH PRZEZ GMINĘ W PRZYPADKU
ŚMIERCI PODATNIKA
Zdarzają się w gminach sytuacje, w których nie ma od kogo dochodzić zobowiązania,
bowiem podatnik nie żyje. Najczęściej zdarza się to w odniesieniu do podatku od nieruchomości.
Dobrze jest gdy rodzina, najbliżsi, czy po prostu użytkownicy przedmiotu opodatkowania,
poczuwają się w obowiązku regulowania należnego podatku. Jednak nie zawsze tak jest.
Z początkiem roku podatkowego, kiedy gminy wysyłają decyzje wymiarowe podatków:
rolnego, leśnego czy od nieruchomości, zdarza się, że koperta zawierająca nakaz zapłaty wraca
do urzędu z adnotacją, że adresat nie żyje. Jak wiemy, jeżeli decyzja podatkowa nie została
doręczona, to nie można mówić o powstaniu zobowiązania podatkowego. Pomimo jednak, że
podatnika nie ma, to przedmiot opodatkowania (nieruchomość) nadal istnieje. W jaki więc
sposób gminy i od kogo mają dochodzić podatku?
W takich sytuacjach - gdy podatnik nie żyje a następców prawnych czy osób trzecich po
prostu nie ma - przy zachowaniu wymaganej procedury nałożonej ustawą Ordynacja podatkowa1,
organ podatkowy może dochodzić należnego podatku. Konieczne jednak jest w tej sytuacji
doprowadzenie do wstąpienia następcy prawnego zmarłego podatnika w jego prawa i obowiązki.
Organ podatkowy, w majestacie prawa, może pomóc w spadkobraniu majątku. Ma w tym
bowiem swój interes prawny, objawiający się chociażby tym, aby sytuacja prawna nieruchomości
(przedmiotu opodatkowania) stała się jasna. Oto kilka kroków, jakie wójt (burmistrz, prezydent
miasta) jako organ podatkowy winien wykonać, aby móc bez przeszkód i zgodnie z prawem
dochodzić zobowiązania podatkowego, należnego od zmarłego podatnika:
1. W przypadku zwrotu do gminy decyzji wymiarowej z adnotacją na kopercie, że adresat
(podatnik) nie żyje, a osoby trzecie (w tym następcy prawni) nie poczuwają się do
odpowiedzialności za podatek zmarłego lub gdy zmarły nie miał żadnych bliskich, na których
można by przenieść odpowiedzialność podatkową, organ podatkowy winien zawiesić
postępowanie. Powinno to nastąpić postanowieniem, na mocy art. 201 § 1 pkt 1 i 2 Ordynacji
podatkowej. Zgodnie z tym zapisem, organ podatkowy zawiesza postępowanie w razie śmierci
1
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.).
10
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
strony, jeżeli postępowanie nie podlega umorzeniu jako bezprzedmiotowe (a nie podlega, bo
przedmiot opodatkowania nadal istnieje) oraz gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji jest
uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Ten drugi
warunek obliguje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do podjęcia działań zmierzających do
rozstrzygnięcia przez sąd, kto nabywa prawa do spadku, a tym samym kto wchodzi w prawa
i obowiązki zmarłego podatnika.
2. Dlatego rolą wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest ustalenie następców prawnych podatnika.
Z tego bowiem kręgu będzie wywodził się najczęściej spadkobierca. Jeżeli organowi
podatkowemu uda się ustalić prawowitego spadkobiercę, legitymującego się prawomocnie
potwierdzonym prawem do spadku (np. postanowieniem sądu stwierdzającym nabycie spadku),
wtedy można postąpić jak w punkcie 3. Jeżeli jednak organ podatkowy ustali, że następcy prawni
zmarłego nie legitymują się takim prawem to na mocy art. 203 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa,
wzywa ich do wystąpienia w oznaczonym terminie do sądu o rozstrzygnięcie zagadnienia
wstępnego, czyli o przeprowadzenie postępowania spadkowego. Jeżeli następcy prawni tego nie
uczynią, organ podatkowy na mocy art. 203 § 2 ww. ustawy z urzędu zwraca się do właściwego
sądu o rozstrzygnięcie, tzn. przeprowadzenie postępowania spadkowego.
3. Gdy „zagadnienie wstępne”, postępowanie spadkowe zakończy się prawomocnym
orzeczeniem wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) pozostanie tylko podjąć
zawieszone postępowanie. Organ podatkowy wyda postanowienie o wszczęciu postępowania
podatkowego w stosunku do spadkobiercy zmarłego podatnika, który z chwilą doręczenia
decyzji wymiarowej wejdzie w jego prawa i obowiązki, stanie się nowym podatnikiem
gminy. To jemu organ podatkowy będzie corocznie doręczał nakazy zapłaty.
Zdarza się też, że zmarły podatnik - spadkodawca, pozostawi po sobie zaległości podatkowe.
Wówczas, mając ustalonego podatnika - spadkobiercę, organ podatkowy może dochodzić tych
zaległości właśnie od niego. Pamiętajmy jednak, że o odpowiedzialności spadkobierców organy
podatkowe, po uprzednim wszczęciu postępowania, orzekają w odrębnych decyzjach. W decyzji
tej organ podatkowy określa wysokość zaległości podatkowej pozostawionej przez spadkodawcę,
odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz koszty upomnienia i koszty
postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia
spadku. Na mocy art. 101 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, odsetki za zwłokę od zaległości
podatkowych spadkodawcy naliczane są do dnia otwarcia spadku, a spadek otwiera się z chwilą
śmierci spadkodawcy. Zatem kierownik jednostki naliczy odsetki do dnia śmierci zmarłego
podatnika - spadkodawcy.
Termin płatności przez spadkobiercę zaległych zobowiązań wynosi, zgodnie z art. 100 § 3
ustawy Ordynacja podatkowa, 14 dni od dnia doręczenia decyzji o zakresie odpowiedzialności
spadkobiercy. Gdy spadkobierca nie dotrzyma tego terminu, zgodnie z art. 101 § 2 ustawy Ordynacja
podatkowa, odsetki za zwłokę, które zatrzymały się na dniu śmierci spadkodawcy, naliczane są nadal,
to jest od 15 dnia po otrzymaniu decyzji.
Dla wszystkich potencjalnych spadkobierców na koniec jeszcze rada. Aby przyjmując spadek
nie zostać zaskoczonym zaległościami podatkowymi spadkodawcy, możemy na podstawie
art. 306f ustawy Ordynacja podatkowa uzyskać od organu podatkowego zaświadczenie
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
11
o wysokości znanych temu organowi zobowiązań spadkodawcy. Zatem zanim zaczniemy cieszyć
się spadkiem w postaci nieruchomości, sprawdźmy, czy spadkodawca regulował za nią w gminie
podatek od nieruchomości.
Hanna Kmieciak
Kierownik Referatu Podatków i Opłat Lokalnych Urzędu Miejskiego, doktorant Wydziału Ekonomii Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, publicysta „Gazety Prawnej” w dziedzinie procedur podatkowych
CO GMINA MOŻE ZAŚWIADCZYĆ?
Bardzo częstym zjawiskiem w urzędach gmin jest wydawanie zaświadczeń, choć nie zawsze
zgodnie z wymogami ustawy. Często zdarza się, że do organu podatkowego (wydziału
finansowego czy podatkowego) zgłaszają się podatnicy, choć nie tylko oni, żądając
poświadczenia „przez gminę” różnych faktów, zdarzeń, stanów prawnych.
A co tak naprawdę organ podatkowy może poświadczyć? Jak zachować się, aby nie odprawić
klienta z kwitkiem, a jednocześnie nie naruszyć przepisów prawa?
Organy podatkowe mają swoją dość obszerną w tym temacie regulację prawną zawartą
w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Cały dział VIII A wspomnianej ustawy,
począwszy od art. 306a, rozstrzyga w temacie zaświadczeń.
Organ podatkowy wydaje zaświadczenie na żądanie osoby ubiegającej się o nie. A więc
konieczny jest wniosek strony o wydanie zaświadczenia, w którym określi ona granice żądania, to
znaczy wskaże o zaświadczenie jakiego stanu prawnego występuje, bądź o potwierdzenie jakich
faktów wnosi. We wniosku strona winna również zawrzeć jaki ma interes prawny w urzędowym
poświadczeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Czyli co jest przyczyną złożenia wniosku,
w jakim celu, do czego zaświadczenie jest jej niezbędne. Organ podatkowy w zaświadczeniu
potwierdza stan faktyczny lub prawny istniejący w dniu wydania zaświadczenia.
Zaświadczenie wydaje się bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 7 dni od
daty złożenia wniosku. W urzędach gmin przyjęło się wydawać zaświadczenia, inaczej niż
praktykują to urzędy skarbowe, raczej zawsze bezzwłocznie. Jednak zdawałoby się najważniejszy
zapis dotyczący wydawania zaświadczeń przez organy podatkowe, zawarty jest w art. 306 b
ustawy Ordynacja podatkowa, który mówi, iż organ podatkowy jest obowiązany wydać
zaświadczenie, jeżeli chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających
z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów lub innych danych znajdujących się w jego
posiadaniu. Zatrzymajmy się więc na chwilę przy tym zapisie. Częstymi przypadkami w gminach
są wnioski kierowane do wydziałów podatkowych o wydanie zaświadczenia na przykład
o posiadaniu nieruchomości. Żądanie strony zawarte we wniosku sprowadza się do zapisu
„proszę o zaświadczenie, że jestem właścicielem nieruchomości”. Wydawać by się mogło, że
żaden problem poświadczyć prawo własności przez organ podatkowy ściągający podatek od
nieruchomości. Nic bardziej błędnego. Z ewidencji, rejestrów i innych danych znajdujących się
w posiadaniu organu podatkowego nie wynika prawo własności nieruchomości. Ze
zgromadzonych dokumentów organu podatkowego służących jako podstawa ewidencji podatku
12
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
od nieruchomości wynika, że osoba, która złożyła wniosek w ewidencji tej się znajduje, ale nie
jest to jednoznaczne z posiadaniem przez tę osobę prawa własności nieruchomości. Bowiem
z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych1 wynika, że
podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki
organizacyjne, w tym spółki nieposiadające osobowości prawnej, będące:
1) właścicielami,
2) posiadaczami samoistnymi,
3) użytkownikami wieczystymi gruntów,
4) posiadaczami nieruchomości lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub
jednostki samorządu terytorialnego.
Tak więc organ podatkowy nie jest władny poświadczyć jaki rodzaj prawa przysługuje
w stosunku do nieruchomości. Jej stan prawny określany jest przez organ podatkowy na
podstawie prowadzonej przez niego ewidencji podatkowej, która z kolei bazuje na
oświadczeniach podatników. Oświadczenia te zaś rzadko składane są pod odpowiedzialnością
karną i często po weryfikacji z ewidencją gruntów czy księgą wieczystą okazują się
oświadczeniem błędnym. Dlatego organy podatkowe, mogą co najwyżej, poświadczyć fakt, iż
wnioskodawca znajduje się lub nie w ewidencji podatników podatku od nieruchomości.
Co zatem organ podatkowy ma zrobić jeżeli już wpłynie do niego wniosek o wydanie
zaświadczenia o posiadanym prawie własności nieruchomości? W tym przypadku należałoby
sięgnąć do art. 306c ustawy Ordynacja podatkowa i odmówić wydania zaświadczenia o żądanej
treści w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. Podstawą odmowy wydania
zaświadczenia będzie brak ewidencji, rejestrów i innych danych, mogących stan faktyczny lub
prawny poświadczyć. W miarę możliwości należy stronie wskazać organ właściwy do wydania
zaświadczenia żądanej treści. Dla potwierdzenia prawa własności nieruchomości
najodpowiedniejszy będzie właściwy Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego prowadzący
księgę wieczystą przedmiotowej nieruchomości.
Innym rodzajem zaświadczeń najczęściej wydawanych przez organy podatkowe są
zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach lub stwierdzające stan zaległości. Te zaświadczenia
wydaje się na podstawie dokumentacji danego organu podatkowego oraz informacji otrzymanych od
innych organów podatkowych. Przed wydaniem zaświadczenia ustala się czy w stosunku do
wnioskodawcy nie jest prowadzone postępowanie mające na celu ustalenie lub określenie wysokości
jego zobowiązań podatkowych. Jeżeli takie postępowanie jest prowadzone i zgromadzony materiał
dowodowy pozwala na jego zakończenie, powinna być niezwłocznie wydana decyzja ustalająca lub
określająca wysokość zobowiązań podatkowych, w celu wykazania ich w zaświadczeniu.
Zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach lub stwierdzające stan zaległości wydaje się na wniosek:
1) podatnika,
2) małżonka podatnika pozostającego z nim we wspólności majątkowej,
3) osoby, która uprawdopodobni, że może być spadkobiercą (wtedy wydaje się zaświadczenie
o wysokości zobowiązań spadkodawcy),
4) nabywcy za zgodą zbywającego.
1
Dz. U. z 2002 r. Nr 9, poz. 84 z późn. zm.
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
13
A za zgodą podatnika zaświadczenie można wydać również:
1) bankom, czyli jednostkom organizacyjnym, które na podstawie ustaw regulujących zasady
ich funkcjonowania uprawnione są do udzielania kredytów (pożyczek),
2) kontrahentom podatnika prowadzącego działalność gospodarczą,
3) dzierżawcom i użytkownikom nieruchomości - w zakresie opodatkowania dzierżawionej lub
użytkowanej nieruchomości,
4) małżonkowi podatnika nie pozostającemu z nim we wspólności majątkowej,
5) członkowi rodziny podatnika (zstępni, wstępni, rodzeństwo, małżonkowie zstępnych, osoby
pozostające w stosunku przysposobienia oraz pozostające z podatnikiem w faktycznym
pożyciu) prowadzącemu działalność gospodarczą z podatnikiem, za zaległości podatkowe
wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem
w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności,
6) wspólnikowi spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej.
Minister Finansów rozporządzeniem z dnia 24 grudnia 2002 r. w sprawie zaświadczeń
wydawanych przez organy podatkowe2 określił:
1) tryb wydawania zaświadczeń o niezaleganiu w podatkach lub stwierdzających stan zaległości,
2) wzór ewidencji przekazanych lub otrzymanych informacji w sprawach zaświadczeń oraz
szczegółowy sposób jej prowadzenia,
3) wzór rejestru zaświadczeń oraz szczegółowy sposób jego prowadzenia,
4) właściwość miejscową i rzeczową organów podatkowych do wydawania zaświadczeń,
5) wzory zaświadczeń:
a) zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach lub stwierdzające stan zaległości,
b) zaświadczenie o wysokości zobowiązań spadkodawcy,
c) zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego,
d) zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych podatnika.
Zaświadczenia o niezaleganiu lub stwierdzające stan zaległości nie stanowią dla gminnych
organów podatkowych większych niejasności. Przy wydawaniu tego typu zaświadczeń należy jednak
pamiętać o ważnym art. 306e § 5 Ordynacji podatkowej, to znaczy: jeżeli zapłata zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę została odroczona lub rozłożona na raty, uznaje się, że podatnik,
płatnik lub inkasent, do dnia upływu terminu, w którym powinna nastąpić zapłata odroczonej
zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę albo poszczególnych rat, na jakie została
rozłożona zaległość podatkowa wraz z odsetkami za zwłokę, nie posiada zaległości podatkowych.
Dla zaświadczeń wydawanych przez organy administracji publicznej, nie występujących
w roli organów podatkowych, czyli zaświadczenia wydawane (sporządzane) przez inne wydziały
niż podatkowe, problematykę wydawania zaświadczeń określa ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r.
Kodeks postępowania administracyjnego3, a zwłaszcza art. 217 do art. 220. Regulacja ta jest
bardzo podobna do przedstawionej wyżej problematyki wydawania zaświadczeń w podatkach.
Art. 218 § 1 kpa, podobnie jak art. 306 b § 1 Ordynacji podatkowej, nakłada na organy
administracji publicznej obowiązek wydania zaświadczenia, gdy chodzi o potwierdzenie faktów
2
3
Dz. U. Nr 240, poz. 2067.
Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.
14
Biuletyn Informacyjny Nr 3 (45) 2004 Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy
albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź
innych danych znajdujących się w jego posiadaniu. Na przykład poświadczenie prowadzenia
działalności gospodarczej możemy wydać w oparciu o prowadzoną przez gminy Ewidencję
Działalności Gospodarczej.
Jeżeli organ administracji publicznej nie może wydać zaświadczenia o treści żądanej przez
osobę ubiegającą się o nie, odmowa wydania zaświadczenia następuje w drodze postanowienia,
na które służy zażalenie.
Na koniec nie sposób pominąć problemu, z którym gminy borykają się po dziś dzień,
a mianowicie zaświadczenia w sprawach wykreślenia obciążeń ciężarów realnych z ksiąg
wieczystych. Niestety do dziś pokutuje przekonanie, że właściwym do wydawania zaświadczeń
(zezwoleń) na wykreślenie ciężaru realnego z księgi wieczystej jest gminny organ podatkowy.
Nic bardziej błędnego! Zainteresowanych w tej kwestii odsyłam do pisma nr GZ gn-051/613111-2000 Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Gospodarki Ziemią z dnia
20 września 2000 r., podpisane przez Dyrektora Departamentu pana Jana Bielańskiego, w którym
Ministerstwo wyjaśnia, że w myśl art. 2 ust. 3 i art. 3a dekretu z dnia 8 sierpnia 1946 r.
o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych
na cele reformy rolnej4, w brzmieniu ustalonym przepisami art. 5 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r.
o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej
w związku z reformą ustrojową państwa5 organem właściwym w sprawach wykreślenia obciążeń
ciężarów realnych z ksiąg wieczystych, jest starosta. Zadania z tej dziedziny są zadaniami
z zakresu administracji rządowej. Gminy, które wydają zezwolenia, zaświadczenia o wykreśleniu
ciężaru realnego z księgi wieczystej, robią to bez umocowania prawnego, czyli po prostu
niezgodnie z przepisami. Zatem, aby do takiego łamania prawa nie dochodziło, najwłaściwiej
byłoby przekazać wszystkie dostępne urzędowi gminy akta dotyczące zadłużenia i spłacania
zadłużeń z tytułu ciężaru realnego, organowi właściwemu w sprawie, a więc staroście.
Rozwiązanie polegające na odsyłaniu osoby zainteresowanej uzyskaniem zezwolenia na
wykreślenie ciężaru realnego, od starostwa do gminy po zaświadczenie o spłaceniu ciężaru
realnego, za które to zaświadczenie strona musi zapłacić stosowną opłatę skarbową, a następnie
wydawanie, na podstawie zaświadczenia gminy, zezwolenia przez starostę na wykreślenie
ciężaru realnego z księgi wieczystej, za które również zainteresowany musi zapłacić opłatę
skarbową, jest rozwiązaniem niewłaściwym. Naraża bowiem osobę zainteresowaną w uzyskaniu
wykreślenia ciężaru realnego na dodatkowe koszty w postaci dwukrotnie pobranej opłaty
skarbowej, wydłużenia czasu postępowania i nieuzasadnione bieganie zainteresowanego po
urzędach. A przecież można prościej!
Hanna Kmieciak
Kierownik Referatu Podatków i Opłat Lokalnych Urzędu Miejskiego, doktorant Wydziału Ekonomii Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, publicysta „Gazety Prawnej” w dziedzinie procedur podatkowych
4
5
Dz. U. Nr 39, poz. 233 z późn. zm.
Dz. U. Nr 106, poz. 668 z późn. zm.