Uprawnienia pracownika - Podkarpacki Ośrodek Rozwoju

„Aktywni obywatele – świadome społeczeństwo”
Uprawnienia
pracownika
Rzeszów 2012
1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego
ul. Fredry 4/58
35-959 Rzeszów
tel/fax (0-17) 86 20 122
[email protected]
www.porso.cba.pl
Broszura opracowana przez Kingę Bieniasz
Publikacja finansowana przez Szwajcarię w ramach
szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami
członkowskimi Unii Europejskiej
2
WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ, STAŻ PRACY,
URLOP PRACOWNICZY
Kodeksu pracy w art. 32 i n., stanowi że każda ze stron
umowy o pracę zawartej na okres próby oraz na czas
nieokreślony
może
a rozwiązanie
ją
rozwiązać
za
umowy
następuje
z
wypowiedzeniem,
upływem
okresu
wypowiedzenia.
Złożenie oświadczenia woli wg art. 61 - 62 kodeksu
cywilnego, następuje wówczas, kiedy dojdzie do drugiej osoby
w taki sposób, że może zapoznać się z jego treścią. Zgodnie z tą
zasadą oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę
dochodzi do skutku, jeżeli zostanie prawidłowo doręczone
drugiej stronie. Natomiast odwołanie takiego oświadczenia
jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z nim lub wcześniej.
Tak więc oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy
o pracę uważa się za złożone z chwilą, gdy doszło do
wiadomości pracodawcy lub pracownika w taki sposób, że miał
on możliwość zapoznania się z jego treścią. Z zasady tej
3
wynika, że decydujące jest ustalenie istnienia możliwości
zapoznania się przez pracodawcę/pracownika z treścią
złożonego mu oświadczenia woli, a nie to, czy do takiego
zapoznania
się
doszło.
Złożenie
oświadczenia
woli
o rozwiązaniu umowy o pracę ma więc miejsce także wtedy,
gdy strona umowy miała realną możliwość zapoznania się
z jego treścią ale tego nie zrobiła z własnej woli ponieważ nie
podejmowała
przesyłki
pocztowej
zawierającej
takie
oświadczenie.
Należy
jednak
pamiętać,
że
pracodawca
nie
może
wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę w czasie urlopu
pracownika (rodzaj urlopu jest bez znaczenia – może to być
urlop wypoczynkowy, bezpłatny, wychowawczy, szkoleniowy).
Zakaz wypowiedzenia obejmuje cały czas trwania urlopu.
Wyjątek od tej zasady dotyczy wypowiedzenia umowy
w trybie przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników Zgodnie z art. 5 ust. 3
przywołanej ustawy wypowiedzenie pracownikowi stosunku
4
pracy nie jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego krócej
niż 3 miesiące, a także w czasie innej usprawiedliwionej
nieobecności, jeżeli nie upłynęły inne okresy zawarte w art. 53
k.p. Po upływie 3 miesięcy korzystania z urlopu, a dotyczy to
każdego urlopu, a więc także wychowawczego, pracodawca
może wypowiedzieć umowę na zasadach i w trybie tą ustawą
przewidzianym.
Nie
podlega
ochronie
prawnej
sytuacja,
w
której
pracodawca odwołuje pracownika z urlopu tylko po to, aby
wręczyć
mu
wypowiedzenia
umowy
o pracę.
Jest to
zachowanie niedopuszczalne. Należy również pamiętać, że nie
przerywa okresu ochronnego stawienie się pracownika
w pracy podczas urlopu w celu załatwienia formalności czy
też odebrania wynagrodzenia.
Ochroną
przed
wypowiedzeniem
jest
też
objęta
usprawiedliwiona nieobecność w pracy z innych przyczyn niż
urlop.
W
razie
gdy
nieobecność
jest
spowodowana
niezdolnością do pracy, ochrona przed wypowiedzeniem
przestaje obowiązywać z upływem okresu, który uprawnia
5
pracodawcę do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.
Powyższa sytuacja została uregulowana w art. 53 k.p., który
stanowi, że jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek
choroby trwa:
• dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony
u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
•
dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu
wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia
rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy
pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co
najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została
spowodowana
wypadkiem
przy
pracy albo
chorobą
zawodową,
Nie chroni pracownika przed wypowiedzeniem umowy
o pracę sytuacja, w której stawił się on do pracy gotów do jej
świadczenia, otrzymał wypowiedzenie, a następnie dostarczył
orzeczenie lekarskie stwierdzające, że w tym dniu był
niezdolny do pracy.
6
Nie narusza prawa wypowiedzenie dokonane podczas
obecności pracownika w pracy, mimo że okres wypowiedzenia
nie zaczął jeszcze biec, a po otrzymaniu wypowiedzenia aż do
końca tego okresu pracownik był niezdolny do pracy z powodu
choroby.
Artykuł 41 kodeksu pracy dokonania wypowiedzenia
w czasie kiedy pracownik przebywa na urlopie lub jest
nieobecny
z
innych,
usprawiedliwionych
przyczyn.
Bezskuteczne będzie także wysłanie wypowiedzenia pocztą
w czasie objętym zakazem wypowiedzenia, nawet jeżeli
dotrze do pracownika po upływie okresu ochronnego.
Decydująca będzie data dokonania czynności prawnej.
STAŻ PRACY A UPRAWNIENIA PRACOWNICZE
Przez
staż
pracy
rozumiemy
okres
zatrudnienia
-
pozostawania w stosunku pracy. Wyróżniamy dwa rodzaje
stażu pracy:
7
•
ogólny staż pracy obejmujący wszystkie okresy, w których
pracownik pozostawał w zatrudnieniu oraz
•
zakładowy staż pracy, czyli okres zatrudnienia na
podstawie stosunku pracy w danym zakładzie pracy.
Staż pracy ma wpływ na:
•
długość okresu wypowiedzenia umowy zawartej na czas
nieokreślony;
•
jeżeli strony tak postanowią to staż pracy może mieć
również wpływ na okres wypowiedzenia umowy o pracę
zawartej na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy,
•
wysokość odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie
przez
pracodawcę
umowy
o
pracę
bez
wypowiedzenia oraz wysokość wynagrodzenia pracownika
przywróconego do pracy za czas pozostawania bez pracy,
•
wysokość przysługującej osobom uprawnionym odprawy
pośmiertnej po zmarłym pracowniku,
•
nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego oraz jego
wymiar (długość),
8
•
wysokość odprawy należnej pracownikowi w związku
z rozwiązaniem
stosunku
pracy
w
ramach
grupowego
zwolnienia.
Długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę na czas
nieokreślony zależy od zakładowego stażu pracy i wynosi:
•
2 tygodnie w przypadku, jeśli zatrudnienie trwało krócej
niż 6 miesięcy,
•
1 miesiąc, gdy pracownik był zatrudniony przez co
najmniej 6 miesięcy,
•
3 miesiące, jeśli pracownik był zatrudniony przez co
najmniej 3 lata.
Wysokość odprawy, która przysługuje rodzinie pracownika
w przypadku jego śmierci w czasie trwania stosunku lub
pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności
do pracy wskutek choroby, także zależy od zakładowego stażu
pracy i wynosi:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli staż pracy jest
krótszy niż 10 lat,
9
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli staż pracy wynosi,
co najmniej 10 lat,
-
sześciomiesięczne
wynagrodzenie,
posiadał, co najmniej 15 lat stażu pracy.
10
jeśli
pracownik
PRAWO DO URLOPU WYPOCZYNKOWEGO
Pracownik, który rozpoczyna pracę, a zatem nie posiada
jeszcze
stażu
pracy
wypoczynkowego z
uzyskuje
upływem
prawo
każdego
do
miesiąca
urlopu
pracy
w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po
przepracowaniu
roku.
Jeśli
chodzi
o
wymiar
urlopu
wypoczynkowego to pracownik posiadający staż pracy:
• krótszy niż 10 lat ma prawo do 20 dni urlopu,
• co najmniej 10 lat, przysługuje mu 26 dni urlopu.
Przepisy dotyczące prawa do urlopów i jego wymiaru
odnoszą się do ogólnego stażu pracy. Jeśli pracownik pozostaje
równocześnie w kilku stosunkach pracy, wówczas do stażu
pracy
zalicza
się
również
okresy
wcześniejszego
niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed
rozpoczęciem kolejnych stosunków pracy. Do stażu pracy, od
którego zależy wymiar urlopu wlicza się również okresy
zakończonej nauki wskazane w art. 155 § 1 kodeksu pracy.
11
Istotny jest również fakt, że do stażu pracy wymaganego do
nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych wlicza się
okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium
przyznanego na podstawie art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy (t.jedn.: Dz. U. 2008 r. Nr 69 poz. 415). Okresów tych nie
wlicza się jednak do okresów zatrudnienia, od którego zależy
nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego, stażu pracy
określonego
wykonywania
w
odrębnych
niektórych
przepisach,
zawodów,
a
niezbędnego
także
do
okresów
wymaganych do nabycia prawa i długości pobierania zasiłku
dla bezrobotnych. Na tych samych zasadach wliczeniu do stażu
pracy podlegają okresy pobierania świadczeń socjalnych
przysługujących na urlopie górniczym, górniczych zasiłków
socjalnych, okresu uprawnienia do świadczenia górniczego lub
okresu pobierania stypendium na przekwalifikowanie.
Do stażu pracy wlicza się również okresy czynnej służby
wojskowej. Zakres uprawnień przy ustalaniu, których okres ten
należy uwzględnić jest zależny od długości okresu czasu
pomiędzy końcem służby wojskowej a podjęciem pracy, a także
od tego czy praca zostaje podjęta u dotychczasowego
12
pracodawcy czy też pracownik dopiero zaczyna karierę
zawodową.
ODPRAWA PIENIĘŻNA
W przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie
przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pacy z przyczyn niedotyczących
pracowników
pracownikowi
przysługuje
odprawa
pieniężna w wysokości:
• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeśli jego zakładowy
staż pracy jest krótszy niż 2 lata,
• dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeśli zakładowy staż
pracy wynosi od 2 do 8 lat,
• trzymiesięcznego
wynagrodzenia,
gdy
pracownik
przepracował w zakładzie pracy ponad 8 lat.
Ustalając okres zatrudnienia stosuje się zasady określone
w art.
36
§
11
kodeksu
pracy.
W
przepisach
wewnątrzzakładowych pracodawca może uzależnić od stażu
pracy - ogólnego bądź zakładowego m.in. prawo i warunki
13
wypłaty nagrody jubileuszowej, prawo do dodatku do
wynagrodzenia tzw. „wysługa lat” czy uzyskanie wsparcia
w procesie podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
14
KODEKS PRACY
ROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ ZA
WYPOWIEDZENIEM
Art.
32. §
1. Każda
ze
stron
może
rozwiązać
za
wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na:
1) okres próbny,
2) 3) czas nie określony.
§ 2. Rozwiązanie umowy o pracę następuje z upływem
okresu wypowiedzenia.
Art. 33. Przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony,
dłuższy
niż
6
miesięcy,
strony
mogą
przewidzieć
dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za
dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Art. 331. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na
czas określony w okolicznościach, o których mowa w art. 25 § 1
zdanie drugie, wynosi 3 dni robocze.
15
Art. 34. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na
okres próbny wynosi:
1) 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2
tygodni,
2) 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
3) 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
Art. 35.
Art. 36. § 1. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej
na czas nie określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u
danego pracodawcy i wynosi:
1) 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6
miesięcy,
2) 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6
miesięcy,
3) 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3
lata.
§ 11. Do okresu zatrudnienia, o którym mowa w § 1, wlicza
się
pracownikowi
okres
zatrudnienia
u
poprzedniego
pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach
16
określonych w art. 231, a także w innych przypadkach, gdy
z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą
prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę
poprzednio zatrudniającego tego pracownika.
§ 2.
§ 3.
§ 4.
§ 5. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na stanowisku
związanym z odpowiedzialnością materialną za powierzone
mienie,
strony
w przypadku,
mogą
o
ustalić
którym
w
mowa
umowie
w§
1
o
pkt
pracę,
1,
że
okres
wypowiedzenia wynosi 1 miesiąc, a w przypadku, o którym
mowa w § 1 pkt 2 - 3 miesiące.
§ 6. Strony mogą po dokonaniu wypowiedzenia umowy
o pracę przez jedną z nich ustalić wcześniejszy termin
rozwiązania umowy; ustalenie takie nie zmienia trybu
rozwiązania umowy o pracę.
Art. 36(1). § 1. Jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy
o pracę zawartej na czas nieokreślony następuje z powodu
ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych
17
przyczyn niedotyczących pracowników, pracodawca może,
w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić
okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1
miesiąca. W takim przypadku pracownikowi przysługuje
odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą
część okresu wypowiedzenia.
§ 2. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się
pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do
okresu zatrudnienia.
Art. 37. § 1. W okresie co najmniej dwutygodniowego
wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę
pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy,
z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
§ 2. Wymiar zwolnienia wynosi:
1) 2
dni
robocze
-
w
okresie
dwutygodniowego
i jednomiesięcznego wypowiedzenia,
2) 3
dni
robocze
-
w
okresie
trzymiesięcznego
wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na
podstawie art. 36(1) § 1.
18
Art. 38. § 1. O zamiarze wypowiedzenia pracownikowi
umowy o pracę zawartej na czas nie określony pracodawca
zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową
organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą
rozwiązanie umowy.
§ 2. Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że
wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od
otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy
umotywowane zastrzeżenia.
§ 3.
§ 4.
§ 5. Po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej,
a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym
terminie,
pracodawca
podejmuje
decyzję
w
sprawie
wypowiedzenia.
Art. 39. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy
o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do
osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia
umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem
tego wieku.
19
Art. 40. Przepisu art. 39 nie stosuje się w razie uzyskania
przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy.
Art.
41. Pracodawca nie
może
wypowiedzieć
umowy
o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej
usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie
upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy
o pracę bez wypowiedzenia.
Art. 41(1). § 1. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji
pracodawcy, nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41,
ani przepisów
szczególnych
dotyczących
ochrony
pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem
umowy o pracę.
§ 2. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas
wykonania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą
ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
20