O zasadności przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego na

Agnieszka Guzewicz
O zasadności przeprowadzania egzaminu
kwalifikacyjnego na studia doktoranckie
I. Wprowadzenie
Od roku akademickiego 2009/2010 zostały wprowadzone na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (dalej jako: WPAiE UWr) nowe
zasady rekrutacji na studia doktoranckie. W niniejszym opracowaniu chciałabym podzielić się swoimi refleksjami na temat zasadności przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego w nowej formie, wskazując na jego znaczenie w trakcie procedury rekrutacji
kandydatów.
II. Forma i zakres egzaminu kwalifikacyjnego
Zgodnie z uchwałą nr 31/2012 Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia
25 kwietnia 2012 r. w sprawie Regulaminu studiów doktoranckich w Uniwersytecie
Wrocławskim (dalej jako: uchwała nr 31/2012) zasady rekrutacji uchwala Senat Uniwersytetu Wrocławskiego na podstawie propozycji przedstawionych przez poszczególne rady wydziałów (rady instytutów)1, przy uwzględnieniu, że na bezpłatne studia
doktoranckie rekrutacja odbywa się w formie konkursu. Należy zauważyć, że w roku
2009 i 2010 egzamin kwalifikacyjny został przeprowadzony zarówno dla kandydatów
na stacjonarne jak i niestacjonarne studia doktoranckie, natomiast w roku 2011 oraz
2012 – wyłącznie dla kandydatów na studia stacjonarne. Od roku 2009 forma oraz
zakres egzaminu nie uległy większym zmianom na WPAiE UWr, dlatego w dalszych
rozważaniach będę powoływała się na obowiązującą uchwałę nr 10/2012 Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 29 lutego 2012 r. w sprawie zasad rekrutacji na studia
doktoranckie w Uniwersytecie Wrocławskim w roku akademickim 2012/2013 (dalej
jako uchwała nr 10/2012), której załącznik zawiera szczegółowe informacje na temat
egzaminu kwalifikacyjnego.
1
Zob. § 8 ust. 3 uchwały nr 31/2012; Podobna procedura obowiązywała na mocy § 8 ust. 3
załącznika do uchwały Nr 40/2009 Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 29 kwietnia
2009 r. w sprawie wprowadzenia zmian do uchwały Nr 93/2007 Senatu Uniwersytetu
Wrocławskiego z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie uchwalenia regulaminu studiów
doktoranckich w Uniwersytecie Wrocławskim. Uchwała nr 40/2009 utraciła moc z dniem
1 października 2012 r.
173
Agnieszka Guzewicz
Egzamin kwalifikacyjny na Stacjonarne Studia Doktoranckie Nauk Prawnych składa się z pytań testowych oraz części ustnej2. Test zawiera 50 pytań zamkniętych, jednokrotnego wyboru, natomiast w ramach ustnej części egzaminu kandydat losuje 3 pytania
z zestawu 1003. Pytania na część ustną przedstawiane są do wiadomości kandydatów na
co najmniej trzy miesiące przed egzaminem, zatem nie ma w tym przypadku elementu
zaskoczenia4.
Kandydaci ubiegający się o przyjęcie do danego Instytutu/Katedry/Zakładu zdają
egzamin z wybranej specjalności5. Każda z wymienionych specjalności obejmuje kilka
różnych przedmiotów wykładanych w czasie studiów na WPAiE UWr. Tytułem przykładu, w przypadku kandydatów ubiegających się o przyjęcie na studia doktoranckie w Instytucie Prawa Cywilnego albo w Centrum Badania Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej, przedmiotem egzaminu są: Prawo cywilne materialne
i procesowe oraz prawo pracy. Oznacza to, że kandydat zainteresowany odbyciem studiów doktoranckich np. w Zakładzie Prawa Pracy zdaje egzamin nie tylko ze znajomości
przepisów prawa pracy, lecz szerzej ze znajomości regulacji prawa prywatnego6. Niewątpliwie zatem zakres materiału na egzamin kwalifikacyjny jest szeroki, co wywołuje
zróżnicowane, często skrajne, opinie wśród kandydatów.
III. Ocena egzaminu kwalifikacyjnego
Kandydaci niejednokrotnie zastanawiają się, czy przeprowadzanie egzaminu kwalifikacyjnego według nowych zasad ma również inne uzasadnienie niż potencjalne ich
zniechęcenie oraz przerażenie. Kandydaci, dodajmy, którzy najczęściej są młodymi absolwentami studiów, co oznacza, że znajdują się w sytuacji zaliczenia, w niedalekiej
przeszłości, wszystkich wskazanych w warunkach rekrutacji egzaminów. Można spotkać nieodosobnione opinie, zgodnie z którymi w tym zakresie wystarczyłoby podsumowanie ocen uzyskanych w toku studiów i zrezygnowanie z „powtórnego”, „uciążliwego”, „bezsensownego” egzaminowania, wymagającego od każdego z kandydatów
poświęcenia dużej ilości czasu na przygotowanie.
2
3
4
5
6
Zob. załącznik do uchwały nr 10/2012, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, pkt III. 2 b).
Tamże.
Pytania na część testową egzaminu kwalifikacyjnego nie są podawane do wiadomości kandydatów przed egzaminem (tamże, pkt III. 4).
Tamże, pkt III. 3.
Pomijam w tym miejscu sporną kwestię kwalifikacji prawa pracy, które nie jest już częścią
prawa cywilnego i może być postrzegane jako odrębna gałąź prawa prywatnego lub sytuować
się poza zakresem prawa prywatnego (zob. P. Machnikowski, w: E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013, s. 7).
174
O zasadności przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego na studia doktoranckie
Uważam, że z podobnymi zarzutami nie można się zgodzić. Moim zdaniem, przeprowadzenie egzaminu kwalifikacyjnego w obecnej formie ma swoje mocne uzasadnienie z kilku przedstawionych poniżej powodów, a pozytywny wynik egzaminu powinien
stanowić jeden z podstawowych elementów przesądzających o przyjęciu kandydata na
studia doktoranckie7.
Po pierwsze, zakres materiału na egzamin zaproponowany w zasadach rekrutacji
tylko na pierwszy rzut oka może wydawać się nadmierny. Obejmuje on te wszystkie
zagadnienia, których znajomość jest konieczna do zrozumienia danej gałęzi prawa.
Trudno wyobrazić sobie prowadzenie rzetelnej pracy naukowej lub dydaktycznej z zakresu prawa handlowego lub prawa pracy bez znajomości np. procedury cywilnej.
Po drugie, przygotowanie kandydata do egzaminu kwalifikacyjnego na studia doktoranckie powinno mieć charakter powtórzeniowy i służyć usystematyzowaniu posiadanej wiedzy, a nie jej zdobyciu. Zarówno test jak i część ustna pozwalają na określenie
poziomu znajomości przez kandydata podstawowych instytucji z danego obszaru, np.
prawa prywatnego lub publicznego. Ugruntowanie wiedzy przed rozpoczęciem studiów
doktoranckich jest niezwykle istotne, ponieważ doktorant powinien wykazać się ponadprzeciętnymi wiadomościami, szczególnie w kontekście prowadzenia zajęć ze studentami, często już w pierwszym semestrze8.
Po trzecie, część ustna egzaminu kwalifikacyjnego ma na celu sprawdzenie nie
tylko zakresu opanowanego materiału, lecz również, a może i przede wszystkim, zweryfikowanie, czy kandydat posiada umiejętność przekazania innym swojej wiedzy w sposób ciekawy i zrozumiały. Wskazana umiejętność ma duże znaczenie w procesie dydaktycznym, dlatego uważam, że oceny z poszczególnych przedmiotów uzyskane na
wcześniejszych etapach kształcenia nie mogą być uznane za wystarczającą podstawę do
oceny kompetencji kandydata ubiegającego się o przyjęcie na studia doktoranckie.
7
8
Zgodnie z załącznikiem do uchwały nr 10/2012 egzamin kwalifikacyjny jest częścią postępowania rekrutacyjnego mającego charakter konkursu, na który składa się również ocena osiągnięć kandydata. W jej ramach przyznawane są punkty np. za średnią ocen uzyskaną w czasie
studiów czy opublikowane prace o charakterze naukowym (por. pkt III. 2).
Jednym z obowiązków uczestnika studiów doktoranckich jest odbywanie praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu (zob.
§ 18 pkt 3 uchwały nr 31/2012); zgodnie natomiast z Kodeksem Etyki Doktoranta, w odniesieniu do sposobu prowadzenia zajęć, doktorant zobowiązuje się do sumiennej realizacji programu oraz uczciwej oceny studentów, co nie jest w pełni możliwe bez wcześniejszego ugruntowania swojej wiedzy (por. § 5 załącznika do Komunikatu Rektora Uniwersytetu
Wrocławskiego z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie Kodeksu Etyki Doktoranta Uniwersytetu
Wrocławskiego).
175
Agnieszka Guzewicz
IV. Zakończenie
Rola doktoranta wymaga od niego poczucia odpowiedzialności za powierzone mu
zadania o charakterze naukowym, dydaktycznym oraz administracyjnym. W przypadku
pierwszych dwóch postaci obowiązków, egzamin kwalifikacyjny na studia doktoranckie
pozwala ocenić członkom komisji rekrutacyjnej, czy kandydat będzie w stanie sprostać
czekającym na niego wyzwaniom.
176