TiCz_16_09 Waldemar Rozynkowski - Teologia i Człowiek

Transkrypt

ru
ni
u
16 (2010)
To
Waldemar Rozynkowski*
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
Toruń
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
Pobyty Prymasa Polski ks. kardynała Stefana
Wyszyńskiego w granicach obecnej diecezji toruńskiej
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
Na postać ks. Prymasa Stefana Wyszyńskiego można patrzeć
z wielu perspektyw. W niniejszym artykule chcemy przybliżyć jego posługę, opierając się na informacjach o jego pobytach w granicach diecezji
toruńskiej. Dodajmy, że przed podziałem diecezjalnym w 1992 roku, czyli
przed powstaniem diecezji toruńskiej, były to obszary diecezji chełmińskiej oraz fragmentarycznie archidiecezji gnieźnieńskiej.
©
Co
py
tig
ht
by
1. 1 lutego 1949 roku
Toruń: spotkanie na Podgórzu, w drodze na objęcie
archidiecezji gnieźnieńskiej
Dnia 1 lutego 1949 roku ks. Prymas przekroczył próg świątyni
św. Piotra i św. Pawła w Toruniu na Podgórzu. Był to pierwszy kościół
parafialny na terenie obejmowanej archidiecezji gnieźnieńskiej1. Ks. Pry-
∗
Dr hab. Waldemar Rozynkowski, prof. UMK – jest historykiem, adiunktem
w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK w Toruniu.
1
Niektóre z pobytów ks. Prymasa zostały opisane w: W. Rozynkowski, W drodze
TEOLOGIA_16_2010.indb 175
2011-08-22 14:06:32
176
Waldemar Rozynkowski
To
ru
ni
u
mas był wtedy w drodze na ingres. Przypomnijmy, że od kasaty klasztoru Zakonu Braci Mniejszych Reformatów w 1832 roku, kościół ten był
siedzibą parafii, prowadzonej przez księży diecezjalnych. Proboszczem,
który podejmował ks. Prymasa, był ks. Bernard Polzin, pracujący w parafii podgórskiej od 1942 roku.
Tę krótką wizytę w Toruniu opisał ks. Prymas w prowadzonych
notatkach duchowych:
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
Na moście toruńskim – granica archidiecezji gnieźnieńskiej. Wśród
śniegu i wichru zatrzymuje nas gromada ludzi; dziatki z kwiatami.
Przyjmujemy powitania toruńskich księży i ruszamy dalej.
Zatrzymujemy się na Podgórzu, w parafii ks. Polzina. Tutaj już
pogodnie. Sporo ludzi. Przeważa młodzież akademicka. Po raz pierwszy zobaczyłem tu „przenośne bramy powitalne”. Ponieważ władze
administracyjne zabroniły ustawiania bram, młodzież sporządzała je na
tykach, ze zwijanymi transparentami. Wkrótce ulica zabarwiła się od
tych pomysłowych bram.
Wchodzimy do świątyni. Wita nas ks. proboszcz Polzin i p.o. dziekana dekanatu gniewkowskiego. Wręczają mi obraz, przedstawiający
Chrystusa ze skrępowanymi dłońmi. Jeśli to ma być obraz Kościoła
w Ojczyźnie naszej...?
Po krótkim odpoczynku na plebanii ruszamy dalej. Droga długa,
a na drodze niespodziewane przeszkody. Co kilka kilometrów spotykamy patrole milicyjne, po trzech ludzi, zazwyczaj jeden w cywilnym
ubraniu2.
W
yd
aw
Ciekawe, że wydarzenie to znalazło także swoje echo w Zapiskach
więziennych ks. Prymasa. Pod datą 27 września 1953 roku zanotował on:
©
Co
py
tig
ht
by
na ingres, „Głos z Torunia”. Dodatek diecezjalny do tygodnika katolickiego „Niedziela”,
29 I 2006, s. I–II; tenże, W drodze na ingres, „Gazeta Wyborcza” Toruń, 3 II 2006, s. 6; tenże,
Odsłonięcie tablicy poświęconej Prymasowi kard. Stefanowi Wyszyńskiemu, „Głos z Torunia”.
Dodatek diecezjalny do tygodnika katolickiego „Niedziela”, 26 II 2006, s. II; tenże, Kardynał
Stefan Wyszyński – Mąż Stanu, w: Kard. Stefan Wyszyński. Kapłan-Wychowawca Narodu – Mąż
Stanu, Grudziądz 2006, s. 36–50 [we fragmentach: „Głos z Torunia”. Dodatek diecezjalny
do tygodnika katolickiego „Niedziela”, 10 VI 2007–15 VII 2007; tenże, Z historii pobytów
Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego w Toruniu na Podgórzu, w: Z dziejów chrześcijaństwa,
t. 1, red. P. Kurlenda, M. Wołos, Poznań 2007, s. 85–92; T. Jankowski, Zwyciężać przez
większą miłość... O Prymasie Stefanie Wyszyńskim, Grudziądz 2009, s. 46–94, w pracy tej
autor korzystał w znacznym stopniu z przywołanych wyżej prac.
2
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego
Prymasa Tysiąclecia, t. 1, Warszawa 1994, s. 354.
2011-08-22 14:06:32
Pobyty Prymasa Polski ks, kardynała Stefana Wyszyńskiego w granicach obecnej diecezji toruńskiej
177
aw
To
ru
ni
u
Przechodzę myślą całe 5 lat mej pracy na stanowisku Prymasa
Polski i kierownika spraw kościelnych. Naprzód jedno a priori. Od
początku byłem przygotowywany przez wszystkich na ofiarę sytuacji.
Gdy wchodziłem do pierwszego kościoła parafialnego swej archidiecezji
w drodze na ingres do Gniezna, w Toruniu, na Podgórzu, otrzymałem
od parafian obraz przedstawiający Chrystusa Pana ze związanymi
dłońmi, trzymanego za ramię przez żołnierza. Obraz ten umieściłem
w Gnieźnie, w swej pracowni. Obraz ten stał się symbolem, chociaż nie
był moim „programem”3.
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
Ksiądz Prymas uczynił powyższy zapis w klasztorze kapucynów
w Rywałdzie Królewskim, w którym przebywał od wczesnych godzin
porannych od soboty, dnia 26 września. Kilka godzin wcześniej został
aresztowany w swojej siedzibie przy ul. Miodowej w Warszawie. Rywałd
był więc pierwszym miejscem odosobnienia Prymasa, które w sumie
trwało przeszło trzy lata.
Jak widać, spotkanie w Toruniu na Podgórzu nabrało dla ks.
Prymasa, po kilku latach, na początku internowania, symbolicznego
znaczenia. Związane ono było wyraźnie z podarowanym wizerunkiem
przedstawiającym Chrystusa pojmanego i oczekującego na wyrok. To ten
obraz stanął przed oczyma ks. Prymasa w kilkadziesiąt godzin po jego
aresztowaniu. Jak sam podkreślił, rozważał jego symboliczne znaczenie
dla swojej posługi w Kościele w Polsce. Jak przemawiający musiał być
w tym czasie dla niego ten wizerunek świadczy fakt, że nawiązał do
niego w Zapiskach więziennych jeszcze dwa lata później. Przebywając
w innym miejscu internowania, w Prudniku Śląskim, pod datą 1 sierpnia
1955 roku napisał:
©
Co
py
tig
ht
by
W
Związane ręce Chrystusa. Dostałem taki obraz, gdy po drodze na
ingres do Gniezna wstąpiłem do Kościoła na przedmieściu toruńskim
– Podgórze. Chrystus ze związanymi dłońmi stał, trzymany za prawe
ramię przez żołnierza. W brewiarzu mam obrazek maleńki, przedstawiający Chrystusowe skrępowane dłonie; dostałem go w dniu konsekracji.
Dziś obydwa są dla mnie aktualne! Przynoszą pociechę na myśl, że
dłonie Chrystusowe są tak bardzo podobne do ludzkich dłoni [...] Ci,
co związali Chrystusowi dłonie, chcieliby i nadal widzieć Chrystusa
z dłońmi skrępowanymi. Iluż ludzi pracuje nad tym, by związać dłonie Chrystusa! Ale dziś nie mają władzy nad Bogiem. Sięgają więc po
ręce tych ludzi, do których należy rozwiązywać ręce Bogu. Im więcej
Stefan kardynał Wyszyński, Zapiski więzienne, Warszawa 1995, s. 18.
3
2011-08-22 14:06:32
178
To
ru
ni
u
jest wysiłku, by związać ręce Chrystusowe, tym więcej musi być trudu
kapłańskiego, by te błogosławione dłonie rozwiązywać. Chryste, pomóż
mi rozwiązywać Twoje dłonie w duszach ludzkich, byś swobodnie mógł
działać – byś mógł błogosławić i uzdrawiać [...] Ale miej litość i nad
tymi, którzy Twoje dłonie krępują. Rozwiąż ich serca, by doznały Twej
miłości4.
K
op
er
ni
k
aw
. 13 lutego 1950 roku
2
Toruń: w kościele św. Jakuba przewodniczył uroczystościom pogrzebowym zmarłego w Zamku Bierzgłowskim
biskupa łuckiego ks. Adolfa Piotra Szelążka
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
Kolejny toruński ślad ks. Prymasa związany jest z postacią ks. biskupa Adolfa Piotra Szelążka. Przypomnijmy najpierw jego postać. Urodził się w 1865 roku w Stoczku Łukowskim na Podlasiu5. We wrześniu
1883 roku wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Dnia 26 maja
1888 roku przyjął w katedrze płockiej święcenia kapłańskie. Ponieważ
w okresie seminaryjnym dał się poznać jako wybitnie zdolny oraz pracowity, dlatego we wrześniu 1889 roku został wysłany na dalsze studia
do Akademii Duchownej w Petersburgu. Dnia 6 lipca 1893 uzyskał tytuł magistra świętej teologii. Następnie powrócił do Płocka i piastował
ważne funkcje diecezjalne. W kwietniu 1904 roku wyjechał ponownie do
Petersburga, przebywał tam do czerwca 1907 roku.
Wybuch I wojny światowej zastał go za granicą. Po powrocie
do kraju zaangażował się w dzieło reorganizacji kościoła katolickiego
w odradzającym się państwie polskim. Od 1916 roku brał udział w posiedzeniach i pracach Konferencji Episkopatu Prowincji Warszawskiej jako
konsultor ordynariusza płockiego biskupa Antoniego Nowowiejskiego.
Od marca 1918 roku pełnił funkcje Naczelnika Wydziału Kościoła Katolickiego w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W związku z nowymi obowiązkami opuścił Płock i zamieszkał
Tamże, s. 172.
Zob.: B. E. Karwowska, Ks. bp Adolf Piotr Szelążek wierny świadek Chrystusa,
Podkowa Leśna 2000; W. Rozynkowski, Ks. bp Adolf Piotr Szelążek – biskup łucki, wygnaniec w Zamku Bierzgłowskim, „Na Rubieży”, 2005, nr 79, s. 31–33; B. Karwowska,
W. Rozynkowski, L. Zygner, Ks. Biskup Adolf Piotr Szelążek. Kapłan-Biskup-Wygnaniec,
Podkowa Leśna 2010.
4
5
2011-08-22 14:06:32
179
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
w Warszawie. Dnia 29 lipca 1918 roku papież Benedykt XV mianował
ks. Szelążka biskupem tytularnym Barki i sufraganem płockim. Jego
konsekracja odbyła się dnia 24 listopada 1918 roku – była to pierwsza
konsekracja biskupia w odrodzonej Polsce. Nowy biskup uczestniczył
w latach 1921–1925 aktywnie w pracach nad przygotowaniem konkordatu
między Polską a Stolicą Apostolską. Dnia 14 grudnia 1925 roku biskup
Szelążek został mianowany ordynariuszem diecezji łuckiej. Jego ingres
w Łucku odbył się dnia 24 lutego 1926 roku.
Po wybuchu II wojny światowej Łuck i cała diecezja zostały zajęte przez wojska radzieckie. Nowa władza wyrzuciła biskupa z pałacu,
zamknęła kurię i seminarium duchowne. Biskup zamieszkał w gmachu
pojezuickim. Łatwiej nie było od czerwca 1941 roku, tzn. od momentu
zajęcia diecezji przez Niemców. Ponieważ nie istniał praktycznie żaden
kontakt biskupa ze Stolicą Apostolską, dlatego czyniono starania o ewentualne, w razie potrzeby, mianowanie nowego biskupa. Biskup pomocniczy lwowski ks. Eugeniusz Baziak pisał nawet do Stolicy Apostolskiej,
że biskup Szelążek prawdopodobnie nie żyje.
Latem 1944 roku wojska radzieckie zajęły ponownie Łuck. Organizująca się nowa władza próbowała namówić biskupa na głosowanie
za odłączeniem, między innymi terenów jego diecezji od Polski. Biskup
oczywiście nie głosował, nawet gdy przyjechano do niego z urną. Pod
koniec 1944 roku zaczęto wysiedlać Polaków z Ukrainy. Opuszczenie
diecezji i wyjazd za Bug nakazano także biskupowi Szelążkowi. On
jednak nie opuścił swojej diecezji, uzasadniając, że tylko papież może
go odwołać. W konsekwencji w nocy z 3 na 4 stycznia 1945 roku został
aresztowany. Był więziony kolejno w: Łucku, Kowlu oraz w Kijowie.
Przypomnijmy, że biskup był już w tym czasie bardzo sędziwego wieku – w więzieniu 30 lipca 1945 roku „obchodził” swoje osiemdziesiąte urodziny. Skazano go na wyrok śmierci – podstawą wyroku były
głównie relacje biskupa o stanie diecezji wysyłane do Stolicy Apostolskiej, a w tym informacje o grabieżach i mordach dokonywanych na
ludności.
Podejmowano intensywne starania o uwolnienie biskupa, wspierała je Stolica Apostolska, dyplomacja amerykańska i oczywiście biskupi
z Polski. Szczególnie zaangażowany w uwolnienie biskupa był biskup
kielecki Czesław Kaczmarek. Zabiegi dały pozytywny skutek i dnia
14 maja 1946 roku biskup został zwolniony. Musiał jednak opuścić swoją
diecezję i udać się do Polski. Dnia 17 maja 1946 roku ks. biskup Adolf
Piotr Szelążek przekroczył granice Ukrainy i znalazł się w Polsce. Na
2011-08-22 14:06:32
180
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
niecałe trzy miesiące gościny udzielił mu jego dawny uczeń z diecezji
płockiej, a obecnie biskup kielecki, ks. Czesław Kaczmarek6.
Dnia 6 sierpnia 1946 roku biskup Szelążek opuścił Kielce i udał się
w drogę do położonej obok Torunia miejscowości Zamek Bierzgłowski,
wchodzącej w skład diecezji chełmińskiej. Pokrzyżacki zamek stał się od
tego momentu nie tylko miejscem zamieszkania biskupa, ale i siedzibą
prowizorycznej łuckiej kurii diecezjalnej7.
Dlaczego właśnie tu znalazł miejsce biskup wygnaniec? Było to
związane z faktem pobytu w granicach diecezji chełmińskiej księży z diecezji łuckiej. Jednym z nich był ks. prałat Gustaw Jełowicki, członek kapituły katedralnej łuckiej, który od października 1945 roku pełnił funkcje
kapelana sióstr pasterek (Zgromadzenie Sióstr Pasterek od Opatrzności
Bożej) w domu generalnym zgromadzenia w Jabłonowie Pomorskim8.
Innym kapłanem był ks. Jan Szych. Posługiwał on jako kapelan w domu
zakonnym sióstr pasterek w Toruniu, i to przede wszystkim dzięki jego
zabiegom biskup znalazł się w Zamku Bierzgłowskim9.
Biskup Szelążek zmarł w Zamku Bierzgłowskim dnia 9 lutego
1950 roku. Właśnie na pogrzebie spotykamy ks. Prymasa. Opis uroczystości pogrzebowych z 12 i 13 lutego uczyniły siostry franciszkanki, które
opiekowały się w Zamku Bierzgłowskim ks. biskupem. Czytamy w nim
między innymi:
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
W niedzielę około godz. 12.00 miała się odbyć eksportacja zwłok do
Torunia. Przybyli J.E. Ks. Biskup – Sufragan [Bernard Czapliński] naszej diecezji; Księża Kanonicy, Prałaci i Duchowieństwo. [...] Schodami,
korytarzem, dziedzińcem Zamku zasłanymi zielenią, następnie przez
duże podwórze kroczył orszak pogrzebowy ku głównej bramie, gdzie
pod wieżą czekał na zwłoki samochód ciężarowy. Ks. Infułat Skalski serdecznie dziękował Siostrom za opiekę nad śp. Ks. Biskupem i wiernym
za okazaną życzliwość. Księża i Siostry zajęli miejsca w samochodzie
wokoło trumny i towarzyszyli J. E. w ostatniej podróży, odmawiając
J. Śledzianowski, Ksiądz Czesław Kaczmarek biskup kielecki 1895–1963, Kielce
2008, s. 139–141.
7
O jej specyfice zob.: M. Dębowska, Łucka kuria diecezjalna „na wygnaniu”,
„Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2000, t. 73, s. 23–32.
8
Funkcję tę pełnił do 25 kwietnia 1950 roku; Archiwum Domu Generalnego
Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej w Jabłonowie Pomorskim, MK 50/14,
Kronika Kurii Generalnej.
9
Zob.: Archiwum Zgromadzenia Sióstr św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Podkowie Leśnej, Wspomnienia o księdzu biskupie, s. Salomea Dorawa.
©
Co
6
2011-08-22 14:06:32
181
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
różaniec. Słońce, które rano tak pięknie świeciło, skryło się za chmurami,
padał deszcz. Pogoda dostosowała się do naszego nastroju. Stanęłyśmy
przed Bazyliką św. Jana w Toruniu, gdzie już czekały tłumy wiernych. Trumnę wniesiono do Bazyliki, tam do godz. 16-ej stała otwarta.
O godz. 16.00 ruszył orszak żałobny do Kościoła św. Jakuba, w skład
którego weszli J. E. Najprzewielebniejsi Ks. Biskupi z różnych diecezji,
duchowieństwo świeckie i zakonne, klerycy diecezji chełmińskiej oraz
niezliczone rzesze wiernych – mijając Stary Rynek, orszak posuwał się
z wolna ul. Szeroką, Nowym Rynkiem – wśród olbrzymich tłumów.
Pomimo wspaniałej organizacji z trudem tylko można było wnieść
trumnę do wnętrza Kościoła10.
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
Nieszpory żałobne poprowadził ordynariusz chełmiński ks. biskup
Kazimierz Józef Kowalski11. W poniedziałek 13 lutego mszę św. żałobną
w kościele odprawił Prymas Polski ks. Stefan Wyszyński. Mowę wygłosił
ks. infułat Teofil Skalski, prepozyt kapituły katedralnej łuckiej12. Opis tych
wydarzeń dostarczają nam także siostry franciszkanki:
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
W poniedziałek, dnia 13 lutego o godz. 10-tej rozpoczęły się wigilie,
następnie J. Emin. Ks. Prymas Polski odprawił pontyfikalną żałobną
Mszę św. Po Mszy św. przemówił Ks. Infułat Skalski, pocieszając
osierocone Duchowieństwo diecezji łuckiej i przedstawiając działalność
św. Ks. Biskupa Szelążka jako Regensa Seminarium Duchownego, jako
Biskupa-Sufragana, współpracowników w Ministerstwie dla spraw
Wyznań i jako Biskupa-Ordynariusza Diecezji Łuckiej. Z kolei najprzewielebniejsi księża biskupi otoczyli trumnę, tworząc kondukt żałobny.
Po tych pięknych ceremoniach wyruszyła procesja z trumną dookoła
kościoła. Trumnę niosło Duchowieństwo. Tymczasem w Kościele odkryto podziemia. Po powrocie orszaku do kościoła J. Eminencja Ks.
Prymas przemawiał z ambony. Z głębokim wzruszeniem dziękował
masom wiernym za przybycie, przez które okazali swoją wierność
Kościołowi i jego Pasterzom. Mówił o znaczeniu i niezwyciężonej sile
ducha Hierarchii Kościoła św., którego najwierniejszego, przez żadne
krzyże i cierpienia nie złamanego Męczennika-Biskupa zwłoki, oddajemy ziemi jako ziarno, które owoc swój przyniesie. Odkryto jeszcze raz
Siostry Franciszkanki, Krótki opis choroby i zgonu Jego Ekscelencji śp. Ks. Biskupa dra A. Szelążka, w: Ksiądz biskup Adolf Piotr Szelążek: człowiek, pasterz, założyciel, red.
E. Karwowska, Toruń 1999, s. 114, 116.
11
„Orędownik Diecezji Chełmińskiej”, 1950, t. 88, s. 173–174.
12
S. Kobyłecki, Wspomnienie o Ks. Bpie Szelążku, w: Ksiądz biskup Adolf Piotr
Szelążek: człowiek, pasterz, założyciel, red. E. Karwowska, Toruń 1999, s. 103–111.
10
2011-08-22 14:06:32
182
To
ru
ni
u
trumnę, aby Ks. Prymas włożył nakrycie cynkowe z małym otworem
szklanym, po czym spuszczono trumnę do podziemia, nie zamykając
tychże. Tam pozostała trumna widoczną dla wszystkich, z czego pilnie
korzystali wierni, modląc się przy niej. Zamknięcie nastąpiło w piątek
dnia 17 lutego po uroczystych Nieszporach przy udziale niezliczonych
mas wiernych13.
op
er
ni
k
aw
. 1–3 lutego 1953 roku
3
Toruń – parafia św. św. Piotra i Pawła, redemptoryści,
Otłoczyn
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
Dnia 1 lutego 1953 roku, o godz. 16.00 w kościele św. św. Piotra
i Pawła podczas wieczornego nabożeństwa ks. Prymas poświęcił organy14 i wygłosił przemówienie, w którym podjął temat radości w Kościele
Chrystusowym. O godz. 17.00 w kaplicy katechetycznej uczestniczył
w koncercie śpiewów. Po spotkaniu pozostał zapewne na nocleg w parafii, gdyż następnego dnia spotykamy go jeszcze w Toruniu.
Dnia 2 lutego udał się do klasztoru redemptorystów. W Kronice
klasztornej odnotowano: „Przed południem przyjechał ks. Prymas Wyszyński do naszego klasztoru. Klerycy urządzili ku jego [czci] piękną akademię. Ks. Prymas poświęcił w kaplicy stud. Obraz M.B.N. Pomocy”15.
Następnego dnia ks. Prymas udał się jeszcze do podtoruńskiego
Otłoczyna, gdzie w kościele parafialnym odprawił mszę św.16
by
W
yd
4. 26 września–12 października 1953 roku
Rywałd Królewski: uwięzienie
©
Co
py
tig
ht
Obszar diecezji toruńskiej wpisał się także w wyjątkowo trudny
dla ks. Prymasa czas uwięzienia. Zatrzymanie Prymasa Tysiąclecia było
konsekwencją jego postawy wobec poczynań władz, a szczególnie wy-
Siostry Franciszkanki, dz. cyt., s.118–119.
O poświęceniu wspomina: Archiwum parafii św. Apostołów Piotra i Pawła
w Toruniu: Kronika parafii, s. 58; M. P. Romaniuk, dz. cyt., t. 1, s. 582.
15
Archiwum Klasztoru Redemptorystów w Toruniu, Kronika domowa Klasztoru
oo. Redemptorystów w Toruniu (1951–1955), s. 130.
16
M. P. Romaniuk, dz. cyt., t. 1, s. 582.
13
14
2011-08-22 14:06:32
183
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
danego dnia 8 maja 1953 roku słynnego memoriału Episkopatu Polski
zwanego – Non possumus!17
Wydarzenia związane z uwięzieniem ks. Prymasa wyglądały następująco18. Dnia 25 września (piątek) 1953 roku o godz. 22.30 kilka osób
zaczęło dobijać się do bramy domu arcybiskupiego w przy ul. Miodowej
w Warszawie. Decyzją rządu z dnia 24 września został bezprawnie zawieszony w czynnościach arcybiskupich oraz postanowiono go usunąć
z Warszawy. Kilka minut po północy, czyli już dnia 26 września ks.
Prymas został wywieziony ze swojej siedziby. Około godz. 4.00 rano
samochód z ks. Prymasem w kawalkadzie sześciu aut przyjechał do
klasztoru kapucynów w Rywałdzie Królewskim. Miejscowość ta stała się
pierwszym miejscem przetrzymywania ks. Prymasa. Ks. Prymas szybko zorientował się, gdzie się znajduje. W celi wisiał obraz Matki Bożej
podpisany: «Matko Boża Rywałdzka pociesz strapionych». W Zapiskach
więziennych ks. Prymasa czytamy: „To był pierwszy głos przyjazny, który
wywołał wielką radość”19.
W notatkach duchowych znajdujemy także szczegółowy opis
pomieszczenia, w którym ks. Prymas miał spędzić kilkanaście dni, oraz
najbliższego otoczenia:
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
Pokój, do którego byłem wprowadzony, robi wrażenie mieszkania
świeżo i pospiesznie opuszczonego. Łóżko nie jest zasłane, pozostawione
osobiste rzeczy przez zakonnika, który tu mieszkał. Wśród tych rzeczy
– walizka na wpół otwarta, z której wygląda najnowszy zeszyt pisma
„Kuźnica Kapłańska”, z zaadresowaną imiennie obwolutą. Wszystkie
meble są w stanie ruiny: biurko „trzyma się ściany”, podobnie szafka
nocna, miednica z nie wylaną wodą, w szafie osobista bielizna i ubranie.
Na podłodze sterta książek przykryta papierem. Podłoga brudna, po
kątach pełno „kotów”. Wygląd typowej celi zakonnej, gdzie gospodarzy
człowiek zajęty ważniejszymi sprawami. Z pokoju wychodzą dwa okna
na podwórze gospodarcze, na którym kręcą się kury, kaczki i indyki.
Obora na pół uchylona, z krowami. Zresztą pusto, nie ma żywej duszy.
Na korytarzu kręcą się młodzi ludzie w ubraniach cywilnych20.
Z. Zieliński, Kościół w Polsce 1944–2002, Radom 2003, s. 110 i n.; A. Micewski,
Stefan kardynał Wyszyński (1901–1981), Warszawa 2000, s. 116 i n.
18
W. Polak, W. Rozynkowski, „AS”. Ksiądz biskup Czesław Kaczmarek w Rywałdzie
Królewskim, Toruń 2008, s. 10–11.
19
Stefan kardynał Wyszyński, dz. cyt., s. 14.
20
Tamże, s. 17.
17
2011-08-22 14:06:32
184
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Te pierwsze dni odosobnienia, spędzone właśnie w Rywałdzie
posiadały ogromne znacznie zarówno dla księdza prymasa, jak i całego
Kościoła w Polsce. Kiedy czytamy Zapiski więzienne dostrzegamy, że
w tym czasie kardynał Wyszyński rozważał sprawę zawartego z rządem porozumienia. Dużo rozmyślał, czynił swoisty rachunek sumienia,
analizował nie tylko ostatnie dni, ale całe dotychczasowe życie. Przygotowywał się na najgorsze.
Na ścianie celi w Rywałdzie kardynał Wyszyński w dniu 4 października 1953 roku sporządził ołówkiem stacje Drogi Krzyżowej, przy
których odprawiał to nabożeństwo21. Przetrwały one do dnia dzisiejszego
i są wyjątkową pamiątką po księdzu Prymasie.
Chociaż pobyt prymasa w Rywałdzie był bardzo krótki, to jednak
od tego momentu miejscowość ta jest rozpoznawalna w Polsce także
przez jego osobę. Z drugiej strony mieszkańcy Rywałdu i sami kapucyni
dbali o podtrzymywanie pamięci o Prymasie. Dla przykładu w ogłoszeniach parafialnych na dzień Wszystkich Świętych 1956 roku czytamy,
że: „Po sumie Te Deum za powrót Księdza Prymasa kardynała Stefana
Wyszyńskiego”22. Jak widać spotykamy tu echo wydarzeń sprzed kilku
dni, tzn. uwolnienia księdza Prymasa z internowania, które nastąpiło
dnia 28 października.
W kolejnych latach odprawiano często msze św. w rocznice uwięzienia księdza Prymasa oraz modlono się w jego intencji. W niecały rok
po śmierci Prymasa Stefana Wyszyńskiego, dnia 20 maja 1982 roku odsłonięto w kościele rywałdzkim tablicę pamiątkową poświęconą uwięzieniu
Prymasa. Jej odsłonięcia dokonał ks. Prymas Józef Glemp. Znajdujemy
na niej napis:
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
Stefanowi Kardynałowi Wyszyńskiemu Prymasowi Polski 1901–1981
więzionemu w Rywałdzie Królewskim w dniach 26 IX–11 X 1953 r.
Niezłomnemu słudze Kościoła i Narodu, duchowemu synowi św. Franciszka w hołdzie Bracia Mniejsi Kapucyni. „W celi kapucyńskiej zrodziła
się myśl oddania się Matce Bożej w macierzyńską niewolę miłości...”.
W homilii ks. Prymas powiedział między innymi następujące
słowa:
Wolno nam próbować wczuć się w przeżycia zmarłego prymasa,
kiedy przybył nocą tutaj do Rywałdu, żeby rozpocząć swoją krzy Tamże, s. 29.
Archiwum parafialne w Rywałdzie Królewskim, Ogłoszenia parafialne.
21
22
2011-08-22 14:06:32
185
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
żową drogę. Było to także rozpoczęcie drogi miłości. W jego celi,
która jest zachowana, są stacje Drogi Krzyżowej, lekko zaznaczone
na murze. Zmarły Prymas w tej celi swojego internowania odprawiał drogę krzyżową, która – przeniesiona do innych miejscowości
– trwała ponad trzy lata i która, jak wszystko co na ziemi podjęte
z Bogiem, zakończyła się zwycięstwem w Jezusie Chrystusie i w Jego
Matce. Tutaj rozpoczął On tę niezwykłą naukę zawierzenia Maryi.
Ona była z Nim, bo Maryja jest zawsze z Kościołem, jest zawsze
z nami, jest zawsze z tymi, którzy Jej potrzebują. Ona jest nawet z każdym grzesznikiem. I nadszedł czas, kiedy Prymas opuścił więzienie
i mógł włożyć koronę na głowę Tej Matki, przy której był tak blisko,
a której nie mógł widzieć, tylko czuł Jej serce w swej wrażliwości
synowskiej23.
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
W tym czasie na parterze klasztoru urządzono także Salę Pamięci
Prymasa Tysiąclecia. W kilku gablotach można oglądać książki i listy pasterskie autorstwa księdza Prymasa, a także jego sutannę z pasem, piuskę
i biret. Na korytarzach umieszczono zdjęcia z posługi Prymasa.
Pamięć o księdzu Prymasie ściąga do Rywałdu pielgrzymów
z całej Polski. W ostatnich latach najwięcej ich przybyło w 2001 roku,
kiedy to w Polsce obchodzono Rok Prymasa Stefana Wyszyńskiego.
Związany on był z setną rocznicą urodzin Prymasa Tysiąclecia. W 2008
roku obchodzono w Rywałdzie uroczyście 55. rocznicę internowania
księdza Prymasa.
W
yd
aw
. 21 grudnia 1956 roku
5
Toruń Podgórz: konferencja adwentowa
©
Co
py
tig
ht
by
Niespełna dwa miesiące od zwolnienia ks. Prymas z miejsca internowania spotykamy go kolejny raz w Toruniu. Przybył do kościoła
św. św. Piotra i Pawła. Było to dnia 21 grudnia 1956 roku. O godz.
10.00 w kościele wygłosił konferencję adwentową24. Toruń leżał na trasie przejazdu do Warszawy. Wydaje się jednak, że ten chwilowy pobyt
na Podgórzu posiadał jednak głębszą wymowę. W Kronice parafialnej
czytamy:
23
M. Korolko, Matka Boża Rywałdzka. Kult i teksty liturgiczno-modlitewne, Warszawa
1986, s. 83.
24
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 2, Warszawa 1996, s. 38.
2011-08-22 14:06:32
186
To
. 3–4 września 1957 roku
6
Toruń: wizytacja parafii Opatrzności Bożej na Rudaku
ru
ni
u
Ksiądz Kardynał Prymas Dr Stefan Wyszyński dziękował parafianom za pamięć w modlitwach w czasie więzienia i za dar obrazu
Chrystusa skrępowanego, który otrzymał w czasie ingresu25.
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
Ksiądz Prymas dokonał w dniach 3–4 września 1957 roku wizytacji kanonicznej parafii Opatrzności Bożej na Rudaku. Przypomnijmy, że
ówcześnie parafia znajdowała się w granicach archidiecezji gnieźnieńskiej
i należała do grona jednych z najmłodszych, gdyż została erygowana
dnia 20 lutego 1946 roku.
Przebieg wizytacji został odnotowany w Kronice parafialnej. Rozpoczęła się ona dnia 3 września 1957 roku o godz. 15.00. Ks. Prymasa
przywitano przy ul. Stara Droga. Uczynili to w imieniu całej parafii:
proboszcz ks. Józef Malinowski, przedstawiciele rady parafialnej oraz
dzieci. Po uroczystym przejściu do kościoła ks. proboszcz opisał życie
duszpasterskie w parafii. Następnie odbyła się procesja żałobna, w której
wspomniano zmarłych kapłanów oraz wszystkich parafian. O godz. 17.00
ks. Prymas uczestniczył w katechezie dla dzieci, którą przeprowadził
wikariusz ks. Bernard Szczygielski. Następnie udzielił młodzieży sakramentu bierzmowania. O godz. 19.00 przewodniczył mszy św.
Drugi dzień wizytacji rozpoczął się mszą św. o godz. 6.30, sprawowaną w intencji dzieci i młodzieży. O godz. 9.00 nastąpiło błogosławieństwo dzieci w wieku przedszkolnym. Następne godziny upłynęły na
wizytacji: kościoła, plebanii, cmentarza oraz kościoła filialnego w Otłoczynie. O godz. 14.00 pożegnano ks. Prymasa26.
©
Co
py
tig
7
Toruń–Chełmża: Milenium Chrztu Polski
Kolejna obecność związana była z pobytem ks. Prymasa w Toruniu
i Chełmży na uroczystościach Milenium Chrztu Polski, obchodzonych
25
Archiwum parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Toruniu, Kronika parafialna,
s. 59. Błędnie odnotowano tam datę pobytu, mianowicie 20 grudnia.
26
Archiwum parafii Opatrzności Bożej na Rudaku w Toruniu, Kronika parafialna.
2011-08-22 14:06:32
187
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
w diecezji chełmińskiej. Wydarzenia milenijne należy uznać za jedne
z najważniejszych, a może i najważniejsze dzieło Kościoła w Polsce po
II wojnie światowej. Dnia 3 maja 1957 roku na Jasnej Górze ks. Prymas
rozpoczął Wielką Nowennę przygotowującą kościół w Polsce do zbliżających się obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski. Celem tego programu
duszpasterskiego była odnowa duchowa Polaków po latach wojny i okupacji oraz czasach stalinowskich.
Już w przygotowaniach do milenium spotykamy odniesienie do
Torunia. W 1957 roku prof. Leonard Torwirt z Torunia wykonał dwie
kopie obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej. Obydwie zostały zabrane przez
ks. Prymasa do Watykanu. Mniejszą, przedstawiającą oblicze Maryi
przekazał ks. Prymas papieżowi Piusowi XII. Druga kopia została przez
papieża poświęcona, miało to dokładnie miejsce dnia 14 maja 1957 roku.
Poświęcona kopia powróciła do Polski, z przeznaczeniem, aby podczas
Wielkiej Nowenny nawiedzała wszystkie diecezje w Polsce. Od tej pory
była ona znana jako „Obraz Nawiedzenia”27.
Sam przebieg uroczystości milenijnych wyglądał następująco. Ks.
Prymas przyjechał do Torunia dnia 10 września 1966 roku28. Było to w godzinach popołudniowych. Zatrzymał się najpierw u sióstr elżbietanek
na ul. Żeglarskiej. Po krótkim posiłku nawiedził kościół mariacki, gdzie
zorganizowano uroczystą inaugurację milenium na terenie diecezji chełmińskiej. Główne uroczystości odbyły się dnia następnego, tzn. 11 września. Suma pontyfikalna rozpoczęła się o godz. 9.00 na osiedlu Mokre, na
placu przy kościele Chrystusa Króla. Oddajmy głos ks. Prymasowi, który
w swoich zapiskach milenijnych odnotował następujące słowa:
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
Dzień toruńskiego Milenium należy do lepiej zorganizowanego.
Przede wszystkim myśl, by przenieść uroczystość centralną do parafii
Chrystusa Króla na Mokre, rozwiązała problem napięcia, które istniało
na skutek uroczystości milenijnych, które Państwo celowo przeniosło
z 4 września – pierwotnego terminu uroczystości kościelnych – na
11 września, skoro się tylko dowiedziano o nowym terminie diecezjalnym. Toteż zrobiono wszystko na gwałt i skomasowano swoje obchody
przy Ratuszu; przypomniano sobie II Pokój Toruński (1466) i zrobiono
go ośrodkiem obchodów (pokój z Krzyżakami, ale nie z NRF)29.
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 2, s. 73.
Przebieg obchodów zob.: P. Raina, „Te Deum” narodu polskiego. Obchody Tysiąclecia Chrztu Polski w świetle dokumentów Kościelnych, Olsztyn 1991, s. 370–377.
29
Stefan Kardynał Wyszyński, Zapiski milenijne. Wybór z dziennika „Pro memoria”
z lat 1965–1967, Warszawa 2001, s. 176.
27
28
2011-08-22 14:06:32
188
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Ksiądz Prymas trafnie zdiagnozował całą sytuacje. Dodajmy, że
na omawianym terenie władze mogły łatwo wykorzystać aspekt antyniemiecki, który stanowił część ataku na biskupów po słynnym liście z 1965
roku, w którym znalazły się znamienite słowa: „przebaczamy i prosimy
o przebaczenie”. Przypomnienie wydarzenia II pokoju toruńskiego, czyli
zwycięstwa nad niemieckim zakonem rycerskim, wpisywało się dobrze
w linie polityki władzy ludowej.
Tego samego dnia, tzn. 11 września, w ramach obchodów milenijnych odbyło się jeszcze jedno ciekawe wydarzenie. O godz. 12.15
w kościele świętojańskim odbyła się sesja naukowa i ekumeniczna. Było
to nawiązanie do słynnego braterskiego spotkania między różnymi
wyznaniami tzw. Colloquium Charitativum, które przebiegało w Toruniu
w dniach od 28 sierpnia do 21 listopada 1645 roku30. Podczas tego spotkania referaty wygłosili: ks. dr Edmund Piszcz – „Toruńskie Colloquium
Charitativum” oraz ks. dr Józef Borzyszkowski – „Mikołaj Kopernik
w świetle najnowszych badań”31.
Po południu ks. Prymas udał się jeszcze do Chełmży. W drodze
do pierwszej stolicy diecezji chełmińskiej przyjechał na moment do parafii
św. Józefa. W Kronice parafialnej odnotowano:
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
Prymas zawitał do nas na krótko około godz. 16 w drodze do
Chełmży. Na pożegnanie przybyło około 2–3 tys. ludzi. Ks. Prymas
przemówił krótko, lecz bardzo serdecznie. Wspominał, że wierni nie
tylko umieli wybudować kościół, ale i bronić go. Okrzykom i wiwatom na cześć Ks. Prymasa nie było końca. Jego osobę oraz jego auto
wprost zasypano kwiatami. Gdy Ks. Prymas żegnając się z nami wziął
dziewczynkę maleńką na ręce i pocałował ją – żegnając się w ten sposób
symbolicznie z wszystkimi Toruniakami – wielu miało w oczach łzy
wzruszenia. Piękny i niezapomniany był to widok32.
©
Co
py
tig
ht
W Chełmży, w dawnym kościele katedralnym, o godz. 17.00
uczestniczył ks. Prymas we mszy św., którą odprawił ks. bp Zygfryd Kowalski, jemu natomiast przypadło w udziale wygłoszenie słowa Bożego.
Obecność Prymasa Tysiąclecia w tym miejscu posiadała znaczenie sym-
Zob.: E. Piszcz, Colloquium Charitativum w Toruniu A.D. 1645. Geneza i przebieg,
Toruń 1995.
31
Stefan Kardynał Wyszyński, Zapiski milenijne, s. 177–178; P. Raina, dz. cyt.,
s. 372–373.
32
Archiwum parafii św. Józefa w Toruniu, Kronika Parafialna par. św. Józefa
w Toruniu, t. I, 1959–1979, zapis pod datą 11 września.
30
2011-08-22 14:06:32
189
aw
To
ru
ni
u
boliczne. Odwołano się w ten sposób do wielowiekowych, średniowiecza
sięgających, korzeni chrześcijaństwa na tym obszarze. Przypomnijmy, że
w 1243 roku erygowano diecezję chełmińską ze stolicą właśnie w Chełmży. Zauważmy, że jej granice w średniowieczu w znacznym stopniu
pokrywały się z granicami powstałej w 1992 roku diecezji toruńskiej.
Dnia 12 września rano o godz. 8.00 ks. Prymas odprawił mszę św.
w kaplicy u sióstr elżbietanek. Około godz. 10.00 opuścił Toruń. Opis
uroczystości milenijnych w Toruniu z udziałem ks. Prymasa znajdujemy
w kronice sióstr elżbietanek:
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
10 września
To wigilia obchodów uroczystości milenijnych w prastarym grodzie
Kopernika. Nasz dom szczególnie przygotowuje się na te uroczystości,
ponieważ mamy zaszczyt gościć w naszym skromnym domku Najdostojniejszego Arcypasterza J. E. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Od
godzin rannych gościmy Ks. Biskupa Ordynariusza Józefa Kazimierza
Kowalskiego i kilku księży. Dobiegają końca już ostatnie przygotowania.
O godz. 17.00 zebrałyśmy się w saloniku, w licznym gronie przyjechały
bowiem siostry z całej prowincji, aby powitać J. Em. Każdy oczekuje
w skupieniu z drżącym sercem. Przyjazd dostojników Kościoła się przedłuża. W końcu o godz. 17.45 ku wielkiej radości wszystkich zebranych
zjawia się postać Ks. Kardynała St. Wyszyńskiego w gronie licznego
duchowieństwa.
Z powodu wielkiego zmęczenia uroczystość powitania zostaje odłożona na dzień następny. Wszyscy w wielkim uniesieniu radości otrzymujemy błogosławieństwo Ks. Prymasa i udajemy się do kościoła N.M.P,
aby uczestniczyć w uroczystościach Milenium.
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
11 września
Kaplica wypełniona po brzegi. 7.30. Ecce Sacerdos magnus, odśpiewuje
4-osobowy zespół śpiewaczy, a następnie J. Em. Ks. Kardynał odprawia
Mszę św. w asyście. W tym dniu bierzemy czynny udział w kulminacyjnych uroczystościach w kościele Chrystusa Króla w godzinach rannych,
a w godzinach popołudniowych niektóre siostry jadą do Chełmży.
12 września
Dzień Imienia Maryi. Od godz. 6.00 odprawiają się bez przerwy
w kaplicy Msze św. O godz. 7.00 ks. bp. Ordynariusz odprawia Mszę
św. dziękczynną. O godz. 8.00 zjawia się postać J. Em., aby na zakończenie uroczystości odprawić Mszę św. podczas, której wygłasza kazanie.
W krótkich, ale treściwych słowach przedstawia Ks. Prymas najwspanialsze spotkanie, jakie mamy na kartach dobrej nowiny spotkania dwóch
2011-08-22 14:06:32
190
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Matek Maryi ze św. Elżbietą. Po ofierze dziękczynnej udajemy się do
saloniku, aby w sposób zewnętrzny wyrazić to, co nasze serca czują.
Przy potężnych akordach fortepianu witamy naszego Najlepszego po
Bogu Ojca, biskupów i duchowieństwo. Zespół 4-osobowy odśpiewuje
radosny kantyk powitalny, a następnie S. Bogumiła w imieniu całego
domu zakonnego wyraża to, co serca nasze czują.
W odpowiedzi J. Em. składa podziękowanie, udziela błogosławieństwa razem z bp. Ordynariuszem ks. J. Kazimierzem Kowalskim i Sufraganem Czaplińskim, po którym to zapytuje żartobliwie Ks. Prymas
– no co ulżyło nam? Wokoło rozlega się śmiech.
Około godz. 10.00 żegnamy J. Em. Księży Biskupów, ale tylko
fizycznie, bo Ks. Prymas pozostał z nami przez łączność w modlitwie.
Przed domem gromada dziatwy, starców, matek, którzy obsypują całymi garściami kwiatów naszego Najlepszego Przywódcę i Ojca całego
chrześcijaństwa33.
w
er
s
yt
e
tu
. 12 czerwca 1967 roku
8
Działdowo: poświęcenie tablicy pamiątkowej
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
Nie zabrakło obecności ks. Prymasa na omawianym terenie także
w roku dziękczynienia za wydarzenie Milenium Chrztu Polski. Dnia
12 czerwca 1967 roku był obecny w Działdowie, gdzie w kościele poświęcił tablicę pamiątkową ku czci pomordowanych kapłanów-męczenników podczas II wojny światowej. Przypomnijmy, że w miejscowych
koszarach utworzono obóz, w którym zamordowano między innymi:
ks. arcybiskupa Juliana Nowowiejskiego – ordynariusza płockiego, ks.
biskupa Leona Wetmańskiego – biskupa pomocniczego diecezji płockiej
oraz kilkudziesięciu kapłanów34. O godz. 19.00 ks. Prymas spotkał się
z duchowieństwem dekanatu działdowskiego35.
Archiwum Prowincji Toruńskiej Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Toruniu,
Kronika Prowincji Pomorskiej ss. Elżbietanek w Toruniu, s. 75–77. Przebieg obchodów
milenijnych został opisany także w kronice parafialnej w parafii św. Józefa; Archiwum
parafii św. Józefa w Toruniu, Kronika Parafialna par. św. Józefa w Toruniu, t. I, 1959–
–1979.
34
W. Góralski, Sługa Boży ks. abp Antoni Julian Nowowiejski (1858–1941), w: Męczennicy za wiarę 1939–1945, Warszawa 1996, s. 147–153; tenże, Sługa Boży ks. bp Leon
Wetmański (1886–1941), w: tamże, s. 153–158.
35
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 3, Warszawa 2001, s. 285–286.
©
Co
33
2011-08-22 14:06:32
191
9
Toruń: wizytacja parafii św. św. Piotra i Pawła
na Podgórzu
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Jeden z dłuższych pobytów Prymasa Tysiąclecia związany był
z wizytacją kanoniczną parafii św. św. Piotra i Pawła, która odbywała
się w dniach od 12 do 14 września 1969 roku36. Administratorem parafii
był wówczas ks. Józef Batkowski, który urząd ten pełnił od 16 sierpnia
1957 roku. Opis wizytacji oraz wpis ks. Prymasa znajdujemy w Kronice
parafialnej37. W pierwszych zdaniach Kroniki czytamy:
tu
M
ik
oł
aj
a
K
12, 13 i 14 września 1969 były dniami głębokich przeżyć nie tylko
dla całej parafii, ale i dla m. Torunia. Dopomogły w tym MO i partia
(PZPR). Zorganizowano w tym czasie we wszystkich szkołach całego
miasta filmy, zabawy. W zakładach pracy – zabawy, ciekawe filmy, dla
całego miasta regaty na Wiśle38.
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
Jak widać paradoksalnie wizyta ks. Prymasa odbiła się szerokim
echem w całym Toruniu.
Poniżej przedstawiamy szczegółowy program wizytacji:
dnia 12 września: – godz. 16.30: powitanie
– godz. 17.00–18.45: katecheza i nabożeństwo maryjne
– godz. 18.45–20.00: msza św.
– godz. 21.00: spotkanie z rodzicami
– godz. 21.30: spotkanie z młodzieżą
dnia 13 września: – godz. 8.00–9.30: msza św. i nauczanie dla
starców i chorych, procesja żałobna za zmarłych
– godz. 9.30–10.00: śniadanie z rodzicami księży, sióstr zakonnych,
braci i kleryków pochodzących z parafii
– godz. 10.00–12.00: przegląd kościoła, zakrystii, kostnicy, biura
parafialnego i mieszkań
– godz. 12.00–13.15: nawiedzenie domu opieki społecznej, kaplicy
sióstr serafitek oraz cmentarzy
– godz. 13.15–14.30: obiad z księżmi z dekanatu
Tamże, s. 504.
Archiwum parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Toruniu: Kronika parafii,
s. 139–141.
38
Tamże, s. 140.
36
37
2011-08-22 14:06:32
192
aw
To
ru
ni
u
– godz. 15.00: odwiedziny chorej w domu (pani Torwirdowej),
następnie błogosławieństwo niemowląt przed kościołem
– godz. 17.00–18.00: spotkanie z zespołami zaangażowanymi w życie parafii
– godz. 18.30: nabożeństwo maryjne
– godz. 19.00: msza św.
dnia 14 września: – godz. 8.00: msza św. i pożegnanie
K
op
er
ni
k
0. 1 października 1967 roku
1
Toruń: koronacja wizerunku Matki Bożej Nieustającej
Pomocy
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
Ksiądz Prymas wpisał się w wydarzenie koronacji obrazu Matki
Bożej Nieustającej Pomocy u toruńskich redemptorystów, które odbyło
się dnia 1 października 1967 roku. Przypomnijmy, że po II wojnie światowej w całym Kościele przeżywano dynamiczny rozwój kultu Matki
Bożej Nieustającej Pomocy. Na terenie diecezji chełmińskiej intensywnie
rozwijał się on w kościele toruńskich redemptorystów. Ożywiony impuls w dziejach tego kultu maryjnego w diecezji związany był z osobą
biskupa chełmińskiego Kazimierza Józefa Kowalskiego (1946–1972). On to
już w 1962 roku prosił Ojca św. Jana XXIII o ustanowienie Matki Bożej
Nieustającej Pomocy pierwszą patronką diecezji chełmińskiej. Do tej pory
głównymi patronami diecezji byli św. Wojciech oraz św. Wawrzyniec.
Kiedy w 1962 roku ks. Prymas Stefan Wyszyński ogłosił św. Wojciecha
patronem Polski, biskup chełmiński w myśl zasady, że nie ma zwyczaju
podwójnego patronatu, poprosił papieża o uczynienie Matki Bożej Nieustającej Pomocy główną patronką diecezji. Papież Jan XXIII przychylił
się do prośby i wydał dnia 29 listopada 1962 roku stosowny dekret.
Ustanowienie patronatu maryjnego nad diecezją przyczyniło się do
zdynamizowania jej kultu w całej diecezji, a szczególnie w Toruniu. Na
podstawie licznie składanych podziękowań za otrzymane łaski, papież
Paweł VI, dnia 16 kwietnia 1967 roku udzielił zgody na uroczystą koronację wizerunku Matki Bożej w Toruniu. Koronację zorganizowano dnia
1 października 1967 roku. W obecności 12 biskupów, ok. 300 kapłanów
oraz ok. 30 tys. wiernych dokonał jej Prymas Tysiąclecia39.
39
Szczegółowy opis przygotowań i przebiegu koronacji znajdujemy w kronice
parafialnej: Archiwum parafii św. Józefa w Toruniu, Kronika Parafialna par. św. Józefa
2011-08-22 14:06:32
193
1. 2 lipca 1969 roku
1
Lubawa: koronacja figury Matki Bożej Lipskiej
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
W 1948 roku parafia lubawska wniosła prośbę o zezwolenie na
koronację figury Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus, zwanej Matką Bożą
Lipską. Prośbę uzasadniano wielowiekowym kultem, przybywającymi do
tego miejsca pielgrzymami oraz nadzwyczajnymi łaskami, jakie dzieją się
w tym miejscu za przyczyną Matki Bożej. Do koronacji doszło dnia 2 lipca
1969 roku, w święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. W uroczystości koronacyjnej wzięło udział ok. 20 tys. pielgrzymów, w tym kilkunastu biskupów z ks. Prymasem na czele. Prymas Tysiąclecia odczytał
orędzie Pawła VI, zezwalające na akt koronacji i osobiście nałożył złote
korony na głowę Matki Bożej i Dzieciątka Jezus40.
yt
e
tu
M
2. 3 września 1972 roku
1
Jabłonowo Pomorskie: spotkanie z siostrami pasterkami
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
W drodze na koronację wizerunku Matki Bożej Cygańskiej w Rywałdzie Królewskim ks. Prymas zatrzymał się o godz. 9.30 w Domu
Generalnym Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Podczas
spotkania z siostrami wygłosił okolicznościową konferencję ascetyczną41.
yd
aw
ni
ct
w
o
13. 3 września 1972 roku
Rywałd Królewski: koronacja figury Matki Bożej
Rywałdzkiej
ht
by
W
Najważniejszym wydarzeniem powojennej historii rywałdzkiego sanktuarium była koronacja Madonny Rywałdzkiej i Dzieciątka Je-
©
Co
py
tig
w Toruniu, t. I, 1959–1979; zob.: M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 3, s. 313; Sanktuaria
maryjne diecezji toruńskiej, red. M. Mróz, W. Rozynkowski, Toruń 2003, s. 17–19, 34–35;
M. Staniszewski, Sanktuaria maryjne w diecezji toruńskiej, w: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 7, red. J. Walkusz, Lublin 2008, s. 177, 183–184; I. Mazanowska, Relacja Służby
Bezpieczeństwa z uroczystości koronacji Obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy w kościele
św. Józefa w Toruniu, w: Homo doctus in se semper divitas habet. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Januszowi Małłkowi z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin i pięćdziesiątej
rocznicy rozpoczęcia pracy naukowej, red. W. Polak, Toruń 2008, s. 375–381.
40
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 3, s. 485; Sanktuaria maryjne diecezji toruńskiej, s. 80–85; M. Staniszewski, Sanktuaria maryjne, s. 177, 182–183.
41
M. P. Romaniuk, Życie, twórczość, t. 4, Warszawa 2002, s. 38.
2011-08-22 14:06:33
194
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
zus42. Przygotowywano się do tego wydarzenia przez kilkanaście miesięcy. W latach 1971–1972 historycy sztuki Laurencja i Marek Kaszyccy
z Lublina przeprowadzili regotyzację cudownej figury. Także świątynię
poddano gruntownej renowacji. Dokumentację historyczną, potwierdzającą kilkuwiekowy kult w Rywałdzie przygotował kapucyn o. Florian
Duchniewski. Pismo do Stolicy Apostolskiej o zgodę na koronację wystosował ówczesny prowincjał Prowincji Warszawskiej o. Gabriel Bartoszewski. Zebrana dokumentacja została poparta pismem ordynariusza diecezji
chełmińskiej bp Kazimierza Józefa Kowalskiego (1896–1972). Zgoda na
koronację, czyli tzw. bulla koronacyjna, została wystawiona w Watykanie
dnia 30 maja 1971 roku43.
Datę koronacji ustalono na dzień 3 września 1972 roku, czyli blisko
święta patronalnego – Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Przygotowując się na to wydarzenie, kapucyni przeprowadzili w okolicznych,
kilkudziesięciu parafiach, odpowiednie rekolekcje. Prowadzili je kapucyni
z całej Polski. To między innymi dzięki nim udało się zgromadzić na
uroczystościach koronacyjnych prawie 300 kapłanów oraz ponad 20 tys.
wiernych (rozdano około 10 tys. Komunii św.). Ponieważ wydarzenie
to nagłośniono w całej Polsce, to do Rywałdu przybyło także aż 20 biskupów. Głównym koronatorem wizerunku maryjnego był ks. Prymas.
Przytoczmy w tym miejscu fragment programu koronacji, gdyż jest on
ważnym źródłem o tamtych wydarzeniach44:
42
O kulcie maryjnym w Rywałdzie zob.: J. Fankidejski, Obrazy cudowne i miejsca
w dzisiejszej diecezji chełmińskiej, Pelplin 1880, s. 92–96; A. Śliwiński, Uroczystości koronacji
Matki Bożej w Rywałdzie, „Studia Pelplińskie”, t. 3: 1973, s. 278–280; J. L. Gadacz, Słownik
polskich kapucynów, t. 1, Wrocław 1985, s. 210–211; M. Korolko, Matka Boża Rywałdzka.
Kult i teksty liturgiczno-modlitewne, Warszawa 1986, s. 13–22; G. J. Bartoszewski, Kult Matki
Bożej Rywałdzkiej i wpływ osoby Sługi Bożego Stefana kard. Wyszyńskiego na jego rozwój,
w: Przewodniczka. Kult Matki Boskiej w Polsce od „Lumen gentium” do „Redemptoris Mater”, 1964–1987, Częstochowa 1994, s. 127–144; A. Pabian, Sanktuaria i miejsca pielgrzymkowe w diecezji toruńskiej, w: Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, t. 1, Toruń 1994,
s. 161–163; Sanktuaria maryjne diecezji toruńskiej, s. 113–119; F. Duchniewski, „Dwie korony”.
Koronacje sakralnych obiektów maryjnych u Kapucynów Prowincji Warszawskiej, w: Śladami
świętych. Księga pamiątkowa ku czci Gabriela Jana Bartoszewskiego OFM Cap, Lublin 2007,
s. 182–191; W. Polak, W. Rozynkowski, Z dziejów Sanktuarium Matki Bożej Rywałdzkiej,
Rywałd Królewski 2009.
43
M. Korolko, dz. cyt., s. 65.
44
Archiwum parafialne w Rywałdzie Królewskim, Koronacja M.B. Rywałdzkiej
3 września 1972 r.; M. Korolko, dz. cyt., s. 13–22; Sanktuaria maryjne diecezji toruńskiej,
s. 113–119.
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
2011-08-22 14:06:33
195
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
3 września 1972 roku
godz. 11.00 przyjazd ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa
Polski; Adoracja Najświętszego Sakramentu, przejście przez klasztor
do ołtarza koronacyjnego przed kościołem; powitanie; przemówienie
ks. bp. Bernarda Czaplińskiego; odczytanie bulli koronacyjnej; poświęcenie koron
Akt koronacji
– koronacji dokonują: ks. kard. Stefan Wyszyński, ks. bp Bernard
Czapliński, o. Paschalis Rywalski
Akt oddania się Matce Bożej odczytują przedstawiciele:
– diecezji, zakonu kapucynów, wiernych parafii rywałdzkiej
Przysięga stróżów sanktuarium w Rywałdzie – oo. kapucyni
Msza św. pontyfikalna – ks. abp Antoni Baraniak, kazanie – ks. kard.
Stefan Wyszyński; w czasie ofiarowania przyniesienie darów ofiarnych
i krótki Hołd Maryi.
w
er
s
yt
e
tu
M
Na koniec przytoczmy fragment listu Prymasa Stefana Wyszyńskiego skierowanego rok po koronacji do gwardiana klasztoru w Rywałdzie:
N
au
ko
w
eU
ni
Jestem wam wdzięczny, że otworzyliście bramy mocarzom ciemności, bym mógł pozostawać pod opieką Matki Bożej Rywałdzkiej.
Z wielką wdzięcznością za tę opiekę koronowałem Ją — świadom, że
„miłującym Boga wszystko pomaga do dobrego”45.
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
Podsumowując powyższy artykuł, zauważmy, że ks. Prymasa
spotykamy w granicach dzisiejszej diecezji toruńskiej w bardzo ciekawych momentach: na początku posługi prymasowej, na pogrzebie,
podczas uwięzienia, w trakcie obchodów milenijnych, podczas wizytacji
oraz koronacji wizerunków maryjnych. A więc był tu obecny w bardzo
ważnych, może i przełomowych momentach swojego życia, jak i podczas
zwyczajnej posługi duszpasterskiej biskupa. Wydaje się, że jest to ciekawa
perspektywa patrzenia, z jednej strony na osobę Prymasa Tysiąclecia,
z drugiej zaś na powojenne dzieje obszaru, który od 1992 roku stanowi
diecezję toruńską.
M. Korolko, dz. cyt., s. 82.
45
2011-08-22 14:06:33
196
Besuche des Primases Kardinal Stefan Wyszyński auf dem
Gebiet der heutigen Diözese Toruń (Thorn)
ZUSAMMENFASSUNG
©
Co
py
tig
ht
by
W
yd
aw
ni
ct
w
o
N
au
ko
w
eU
ni
w
er
s
yt
e
tu
M
ik
oł
aj
a
K
op
er
ni
k
aw
To
ru
ni
u
Die Gestalt des Primases Stefan Wyszyński kann aus verschiedener Sicht
betrachtet werden. Dieser Artikel setzt sich zum Ziel, seinen Kirchendienst aufgrund
seiner Besuche auf dem Gebiet der Toruner Diözese darzustellen. Es ist hinzuzufügen,
dass dieses Territorium vor der neuen Diözesenteilung 1992, also vor der Gründung
der Toruner Diözese, der Culmer Diözese und zum Teil der Gnesener Erzdiöseze
angehörte. Die bisherige Querende ermöglicht folgende Besuche festzulegen:
1. Februar 1949 Toruń (Thorn): Zusammenkunft im Stadtviertel Podgórz,
auf dem Weg nach Gnesen, um das Erzbischofsamt anzutreten,
13. Februar 1950, Toruń (Thorn): in der Jakobskirche leitete er die Bestattungsfeierlichkeiten des auf der Burg Bierzgłowo verstorbenen Bischofs von Łuck
(Luzk) Adolf Piotr Szelążek,
1.–3. Februar 1953, Toruń (Thorn) – Pfarre St. Peter und Paul – Redemptoristenorden, Otłoczyn,
26. September – 12. Oktober 1953, Rywałd Królewski: Verhaftung,
21. Dezember 1956, Toruń (Thorn) – Stadtviertel Podgórz: Adventskonferenz,
3.–4. September 1957, Toruń (Thorn): Visitation der Pfarre der göttlichen
Vorsehung im Stadtviertel Rudak,
10.–12. September 1966 Toruń (Thorn) – Chełmża (Culmsee): Millenium
der Taufe Polens,
12. Juni 1967, Działdowo (Soldau): Einweihung der Gedenktafel,
12.–14. September 1969, Toruń (Thorn): Visitation der Pfarre St. Peter und
Paul im Stadtviertel Podgórz,
1. Oktober 1967, Toruń (Thorn): Krönung des Bildes der Mutter Gottes von
der immerwährenden Hilfe in der Pfarre St. Josef,
2. Juli 1969 Lubawa (Löbau): Krönung der Mutter Gottes-Statue von Lipy,
3. September 1972, Jabłonowo Pomorskie (Jablonowo): Zusammentreffen
mit den Schwestern Hirtinnen von der göttlichen Vorsehung,
3. September 1972, Rywałd Królewski: Krónung der Statue der Mutter
Gottes von Rywałd.
Der Primas war auf dem Gebiet der heutigen Toruner Diözese in verschiedenen Momenten anzutreffen: zu Beginn seines Primasdienstes, bei der Beerdigung,
während der Verhaftung, bei den Milleniumsfeierlichkeiten, sowie bei Visitationen
und Krönungen der Marienbilder. Er war hier in sehr wichtigen, vielleicht sogar
entscheidenden Momenten seines Lebens präsent, aber auch im Rahmen seines gewöhnlichen seelsorglichen Bischofdienstes. Es scheint eine interessante Anschauung
zu sein, auf der einen Seite seiner Person als den Primas des Jahrtausends und auf
der anderen Seite der Nachkriegsgeschichte des Gebietes, das seit 1992 die Toruner
Diözese genannt wird.
2011-08-22 14:06:33
2011-08-22 14:06:33
©
ht
tig
py
Co
by
aw
yd
W
ni
ct
w
o
w
ni
eU
ko
w
N
au
yt
e
er
s
tu
M
ik
oł
aj
a
aw
op
er
ni
k
K
ru
ni
u
To
2011-08-22 14:06:33
©
ht
tig
py
Co
by
aw
yd
W
ni
ct
w
o
w
ni
eU
ko
w
N
au
yt
e
er
s
tu
M
ik
oł
aj
a
aw
op
er
ni
k
K
ru
ni
u
To

TiCz_16_09 Waldemar Rozynkowski - Teologia i Człowiek

Transkrypt

Podobne dokumenty

niedziela głos z Torunia - DIVart Andrzej Wojciechowski

niedziela - Głosu z Torunia