pszczelnicze zeszyty naukowe badania nad składem gatunkowym

NAUKOWE
ZESZYTY
PSZCZELNICZE
WRZESIEŃ
ROK XV, NR 1-2
1971
BADANIA NAD SKŁADEM GATUNKOWYM ROZTOCZY
W ZASIEDLONYCH ULACH PSZCZELICH
I W PRZECHOWALNIACH MIODU
Wit
Instytut
Chmielewski
Ochrony Roślin -
Poznań
WSTĘP
Gniazda owadów społecznych, zwłaszcza błonkówek pszczołowatych, są
siedliskiem licznej fauny towarzyszącej. Przedstawiciele tej fauny, a szczególnie roztocza mogą występować tam w bardzo dużym nasileniu a ich
liczebność często wielokrotnie przewyższa liczebność gospodarzy. Zjawisko
to można obserwować również w ulach zasiedlonych przez pszczołę miodną (Apis metliiera L.).·Warunki panujące w zamieszkałych przez pszczoły
ulach, a przede wszystkim podwyższona wilgotność względna powietrza,
temperatura i obfitość pokarmu, sprzyjają intensywnemu rozmnażaniu się
roztoczy.
Akarofauna gniazd pszczelich nie została dotychczas dokładnie poznana.
W literaturze akarologicznej i pszczelarskiej odczuwa się również brak danych na temat powiązań roztoczy z gospodarzem. Zagadnienia te w przypadku tak pożytecznych i użytkowych owadów jakimi są pszczoły wydają
się szczególnie ważne i interesujące z punktu widzenia pszczelarstwa
i przechowalnictwa produktów spożywczych, a zwłaszcza miodu naturalnego. Występowanie bowiem roztoczy w ulach może mieć nie tylko znaczenie sanitarno-higieniczne dla pszczół, lecz także może wpływać na porażenie miodu pszczelego przez niektóre szkodliwe gatunki roztoczy przechowalnianych.
Przeprowadzone w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu badania
miały na celu poznanie składu gatunkowego i nasilenia występowania
akarofauny w ulach, a także ocenę stanu higieniczno-sanitarnego przechowywanego miodu naturalnego pod kątem występowania w nim roztoczy
magazynowych. Wyniki tych badań przedstawione są w niniejszej pracy.
69
PRZEGLĄD
LITERATURY
Dane w literaturze akarologicznej dotyczącej roztoczy związanych z pszczołami są stosunkowo skromne. W literaturze pszczelarskiej najwięcej publikacji z tego zakresu poświęconych jest świdraczkowi pszczelemu (Acarapis
woodie Rennie) - sprawcy choroby roztoczowej pszczół. Gatunek ten
wzbudził duże zainteresowanie
w wielu krajach, w tym również i w Polsce, gdzie dzięki badaniom Kirkora został bliżej poznany. A. woodie był
przedmiotem
badań naukowych i zainteresowania
praktyków, wynikiem
czego są liczne dane w publikacjach naukowych i podręcznikowych
(K oz i k o w s k i, 1950; T o u m a n o f f, 1951; Kir kor, 1953; K o s t e c k i,
1961). Natomiast jeżeli chodzi o inne gatunki roztoczy związane z pszczołami, to dane na ich temat w literaturze są nieliczne 'i w większości przypadków
mają jedynie charakter
wzmianek
(M i c h a e l, 1901-1903;
Zachvatkin,
1941; Toumanoff,
1951; Tiirk,
1957; Hughes,
1961; A n o n i m, 1966).
W Polsce, poza publikacją
R o l n i k a i S z m i d t a (1959), gdzie autorzy ci przy okazji badań nad entomofauną pasieki doświadczalnej zwrócili również uwagę na występowanie roztoczy w ulach, brak było danych
z tego zakresu. Ostatnio ukazały się publikacje autora (C h m i e l e w s k i,
1970a, 1970b), dotyczące Carpoglyphus lactis (L.) - gatunku występującego w ulach pszczelich i w przechowalniach
miodu naturalnego
a także
w magazynach innych artykułów spożywczych.
MATERIAŁ
I METODYKA
Materiałem do badań były zmiotki z uli pszczelich, uzyskiwane w czasie
wiosennego przeglądu pasiek oraz próbki miodu naturalnego
pochodzące
z przechowalni i magazynów. Próbki miodu pszczelego pobierano z magazynów Okręgowej Spółdzielni Pszczelarskiej w Poznaniu, oraz ze sklepów
pszczelarskich i spożywczych. Zmiotki otrzymywano z pasiek doświadczalnych z Zakładu Pszczelarstwa Katedry Entomologii i z Katedry Ochrony
Lasu Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, z Zakładu Pszczelarstwa Katedry Ogrodnictwa Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie oraz z pasiek
prywatnych,
należących do indywidualnych
hodowców pszczół. Próbki
zmiotków ważące po 5-25 dkg przesiewano na sitach o średnicy oczek
::. mm, a uzyskany w ten sposób przesiew analizowano pod mikroskopem
stereoskopowym
wybierając z niego roztocze. Ważące 5-50
dkg próbki
miodu przeglądano w całości na obecność roztoczy również przy użyciu
binokularu. Wybrane z próbek roztocze liczono, ustalając stopień porażenia substratu według następującej skali: I stopień porażenia - 1-20 roztoczy w przeliczeniu na 1 kg substratu,
II stopień 21-40
roztoczy
w 1 kg substratu i III stopień porażenia - ponad 40 roztoczy w przeliczę70
niu na 1 kg substratu. Roztocze preparowano
metodą Faurea-Berlese,
po
czym określano ich przynależność gatunkową pod mikroskopem kontrastowe-fazowym, przy pomocy dostępnych opisów i kluczy (Z a c h vat k i n,
1941; ?'-Iesbitt,
1945; Tiirk,
Tiirk,
1957; Robertson,
1959;
H u g h c s, 1961; G r i f f i t h s, 1964). Następnie ustalano nasilenie występowania poszczególnych gatunków.
Badania prowadzone były w Instytucie
Ochrony Roślin w Poznaniu
w latach 1967-1:J?O.
WYNIKI
BADAŃ
WYSTĘPOW ANIE ROZTOCZY W ULACH PSZCZELICH
W wyniku analizy zmiotków pochodzących
z 238 uli zamieszkałych
przez pszczoły, w 236 próbach stwierdzono obecność roztoczy, co stanowi
99,2 % ogólnej liczby prób przebadanych (tab. 1). We wszystkich 15 pasiekach, z których pochodziły próby, stwierdzono występowanie
roztoczy.
Liczebność roztoczy wahała się w granicach od kilku osobników do kilkuset, a nawet do kilku tysięcy w jednej próbie. Jedynie w 2 próbach analizy
nie wykazywały
obecności roztoczy, co było prawdopodobnie
związane
z nadmiernym
ich wysuszeniem przed dostarczeniem
ich do badań. Prób
słabo zasiedlonych przez roztocze, to jest porażonych w I i II stopniu, było
stosunkowa mało; bo stanowiły one w sumie zaledwie 9,7% wszystkich
przebadanych
prób. Większość, bo 89,5 % prób zmiotków, była porażona
w III stopniu (tab. 1). W takich przypadkach
liczebność roztoczy w szacunkowym przeliczeniu na jeden ul pszczeli sięgała liczby rzędu wielu tysięcy osobników, a obecność ich stwierdzić można było niekiedy nawet
gołym okiem, gdyż zmiotki stanowiły poruszającą się masę.
'Wyniki anal izy prób zmiotków
Stopień
Liczba
prób
zbadanych
Substrat
I
Liczba
prób
I__
I
'Xo
II__
I Liczba I
238
I
Miód
naturalny
I
Oj
10
prób
I
ZmiotkI z uli
pszczelich
I
porażenia
I
I
I
I+II+III
III
Liczba!
prób
I
J
Liczba I %
prob
%
I
I
I
ł
I
7
16
3,0
6,7
I
I
Tabela
l
miodu naturalnego
z uli pszczelich i magazynowanego
na obecność roztoczy
213
8J,51
!
236
I 99,2
I
33
23,9
I
138
9
6,5
I
ł
I
I
11
8,0
ł
I
13
9,4
ł
71
Stwierdzono
w ulach pszczelich występowanie
19 gatunków roztoczy.
z czego prawie połowa nie była dotychczas notowana w gniazdach pszczół
(tab. 2). Zdecydowanie
naj liczniej i najczęściej
spotykanym
gatunkiem
w ulach pszczelich był roztoczek domowy Glycyphagus
domesticus
(D e G e e r) (ryc. 1), który wystąpi! wokoło
77 % wszystkich przebadanych uli. Następnie naj liczniej i najczęściej reprezentowane
były w kolejnosci: rozkruszek mączny - Acarus siro (L.) (w 40,8 % przebadanych
uli),
rozkruszek drobny - Tyrophagus
putrescentiae
(Schrank)
(20,6 %) (ryc. 2),
roztoczek owłosiony - Glycyphagus
tiestructor
(Schrank) (19,3 %), rozkruszek wydłużony - T'uropnaqus
longior (Gervais) (19,3 f\) i roztoczek suE'zowy - Carpoglyphus
lactis (L.) (18,5 % prób porażonych (ryc. 3). W nieco mniejszym nasileniu wystąpiły: Acarus immobilis
(Griffiths), Thyreophaqu» corticalis (Michael), Acarus farris (Oudemans), Cheyletus
eriulitus
(Schrank) (ryc. 4), Caloglyphus
rhizoglyphoides
(Zachvatkin), Tarsonemus
Jusarii (Coorernan) i Parasitus fucorum
(De Geer). Stosunkowo rzadko lub
nawet sporadycznie zanotowano takie gatunki jak: Thyreophagus
entomopruiqus (Laboulbene),
Cunaxa taurus (Kramer), Macrocheles
qlaoer (Muller), Macrocheles
matrius (Hull.), Melichares
tarsolis (Berlese) i Kleeman;a
plumosus
(Oudemans). Większość, bo 12 gatunków, to roztocze, które były
już notowane w Polsce i znane są ze swego występowania
głównie w magazynach. Inne gatunki, jak: T. fusarii, M. glaber i K. plumosus
znalezione
zostały po raz pierwszy w Polsce w gniazdach trzmieli (C h 111 i e l e w s ki.
1971), a obecne stwierdzenie
ich w ulach pszczelich je it potwierzeniem
Ryc.
l
-
(De Geer) -
72
Glycyphagus
samiec
tiomesucus
Ryc.
2 -
putrescentuic
roztoc::e wyizolowane
Tyrophagu'i
(Schrank) ze zmiotków
Rvc.
:) -
CarpogZyphus
iactis
(L.)
lactis
miodu
(L.)
samica
Rv«. 5 l'o/.tncz2
Carpoglyphus
wyizolowane
z
-
Ryc. 4 (Schrunk)
Ryc. fi -
port)
-
Cłieuletus
- samice
Fyemotcs
kuliste
erutiitu s
rentricosus
samice
na
(New-
Iarwn.
owada
73
występowania ich na terenie naszego kraju. Podobnie przedstawia się
sprawa z C. taurus, który po raz pierwszy stwierdzony został w towarach
importowanych z Kenii (C h m i e l e w s k i, w druku) a obecnie znaleziono go w zmiotkach z uli (Bolechowo k. Poznania, 3 V 1969, zmiotki z uli
pszczelich, leg. det. W. Chmielewski). Dwa gatunki: T. corticalis (Bolechowo, 1 IV 1967, 21 III 1968, 3 V 1969, zmiotki z uli pszczelich, leg. det.
W. Chmielewski; Poznań, 1 IV 1968; Kozielsko, pow. Wągrowiec, 25 V 1968,
zmiotki z uli pszczelich, leg. det. W. Chmielewski) i C. rhizoglyphoides
(Poznań, 1 IV 1968; Strzeszynek koło Poznania, 17 IV 1969, zmiotki z uli
pszczelich, leg. det. W. Chmielewski) są nowymi dla Polski, a jednocześnie,
jak wynika z literatury, nowymi dla akarofauny gniazd pszczół.
Roztocze spotykane w zmiotkach występowały głównie w populacjach
Wyniki
analizy
na obecność roztoczy 238 prób zmiotków z uli pszczelich
w czasie wiosennego przeglądu pasiek
Sto uień
I
roztoczy
II
Po
~.D
<.l ·u
:.3 •..Po
%
poraż.
..:
o
%
Po
'"
~.D
por aż.
'-> 'o
....:I Pol
•..
I
*
l
Acarus
2
3
4
Acarus immobilis *
Acarus SiTO
Tyrophagus longior
5
Tyrophagus
6
7
Thyreophagus corticalis
Thyreophagus
entumopłuiqus *
8
Caloglyphus
12
13
14
15
16
17
18
19
farris
Cheyletus
Cunaxa
*
eruditus
*
Macrocneles
glaber
Macrocheles
matrius
Melichares
16
O
0,0
2
1
3
2
6
2
0,4
1,3
0,8
2,5
0.8
0,0
0,4
0.0
0,4
0,0
0,0
4,2
2
6
8
16
7
4
2
1
O
3
Tarsonemus fusarii *
Kleemania plumosus
Parasitus
21
34
O
1,3
: ,9
0,8
0,0
2,5
3,4
8,8
14.:J
1,7
6,7
7
2
destructor
domesticus
taurus
6
1
putrescentiae
Glycyphagus
Glycyphagus
0,0
0,4
O
1'hizoglyphoides *
Carpoglyphus
lactis
• gatunki
74
I + II -i- III
III
..:
..:
o
II
porażenia
Gatunek
Lp.
9
ID
Tabela
2
uzyskanych
tarsalis
fucorum
nie notowane
*
*
*
*
dotychczas
O
l
O
1
O
O
lO
w gniazdach
8
4
l
1
O
o
Ol
o,
lo
~.o paruż.
~ .;)
c:
•..c.
-
~
i5..
'"
~.D
•..
<.l '0
....:I
73
2,5
6,7
30,7
poraż.
Po,
I
6
16
o;
,o
]2
5,0
2;)
io.s
40,8
II
18.1
4,6
97
46
49
27
0,-;
O
0.0
2
0.8
0.8
2,5
3,4
6,7
2.9
1.7
0,8
0,4
0,0
0.4
0,4
4
35
36
1,7
14,7
LU
67,6
0,8
0,0
4,6
0,0
0,0
0,0
0.0
0,0
l)
2,1
43
lBl
0.0
Apis mellifera
2
O
II
O
O
O
O
O
L.
7
4ł
46
18:~
II
4
14
19,3
20.6
ll,3
2,IJ
18,5
19,3
76,S
4,5
1,7
5.8
l
0.4
l
0.4
0,4
0,4
4,2
l
l
10
mieszanych - wielogatunkowych, a najczęściej w 2-, 3-, 4- i 5-gatunkowych, a zespoły liczące ponad 5 gatunków spotykane były rzadziej. Jednogatunkowe kolonie roztoczy były mniej często spotykane niż zespoły wielogatunkowe (tab. 3). Roztocza występowały w różnych stadiach rozwojowych, a w 82 próbach stwierdzono także obecność roztoczy w stadium
hypopus. Hypopusy należały wwiększości do gatunków: G. domesticus,
A. immobilis i A. farris (tab. 4). Fakt ten nie jest bez znaczenia, ponieważ
stadium hypopus u niektórych gatunków jest pewnego rodzaju formą przetrwalnikową, służącą do rozprzestrzeniania się roztoczy i przetrwania niesprzyjających dla ich rozwoju warunków otoczenia.
Zasiedlenie
zmiotków
Zespoły roztoczy
l-gatunkowe
ż-gatunkowe
3-gatunkowe
4-gatunkowe
5-gatunkowe
6-gatunkowe
7-gatunkowe
B-gatunkowe
Razem
z uli pszczelich przez jednogatunkowe
zespoły roztoczy
Liczba
prób
Tabela
i wielogatunkowe
3
%
20
8,5
61
25,8
40
16,9
70
29,7
11,4
21
10
4,3
1,7
4
4
1,7
100,0
236
Część okazów roztoczy ze względu na uszkodzenia ciała względnie też
z uwagi na młodociane stadia rozwojowe nie mogla być określona do gatunku. Były to roztocza należące do następujących rodzajów i innych jed.dnostek systematycznych: Acarus (w 40 próbach), Tyrophagus (24), Thyreophagus (2), Rhizoglyphus (1), Caloglyphus (15), Glycyphagus (7), Belba (4),
Cheyletus (1), Tydeus (41), Tarsonemus (4), Melichares (2), Macrocheles (1),
Parasitus (15), Haemolaelaps (1), Acaridae (36), Glycyphagidae (3), Oribatei
(6), Cheyletidae (2), Tydeidae (3), Tarsonemidae (4), Parasitidae (2), Uropodidae (5), Laelaptidae (1) i Gamasidae (2).
PORAŻENIE
PRZECHOWYWANEGO
MIODU NATURALNEGO
PRZEZ ROZTOCZE
Ogółem poddano analizie na obecność roztoczy 138 prób miodu pszczelego. W wyniku tych badań stwierdzono porażenie 33 prób, co stanowi
23,9% ogólnej liczby przeanalizowanych prób. Wśród prób porażonych najwięcej było zaatakowane w III stopniu. Nieco mniej w II, a następnie w I
stopniu (tab. 1).
75
Tabela
Liczba hypopusów
Gatunek
Glycyphagus
Glycyphagus
Carpoglyphus
roztoczy
domesticus
destructor
lactis
w zmiotkach
Liczba prób w których
wystąpiły hypopusy
Liczba znalezionych
hypopusów ogółem
49
6
94
l
2
7
6
HO
11
57
Caloglyphus '
rhizoglyphoides
l
Acaridae
8
14
10
Razem
82
294
Acarus [arris
Acarus
immobilis
4
z uli pszczelich
W miodzie naturalnym stwierdzono obecność 8 gatunków roztoczy i pewną liczbę, których nie udało się określić z przyczyn obiektywnych (stadia
młodociane, uszkodzenia ciała) (tab. 5). Zdecydowanie najczęściej i naj liczniej występującym w miodzie gatunkiem był roztoczek suszowy - C. lactis (ryc. 5), który znaleziony był w 19,5% prób przebadanych. Potwierdziły
się tu wyniki przeprowadzonych wcześniej badań nad tym gatunkiem
(C h m i e l e w s k i, 1970a, 1970b), a mianowicie, że jest on typowym
i najważniejszym szkodnikiem miodu pszczelego. Z innych gatunków
stwierdzono: A. siro, T. putrescentiae, G. destructor, G. domesticus, C. eruditus i M. tarsalis, przy czym dwa ostatnie są gatunkami drapieżnymi wrogami naturalnymi pozostałych gatunków magazynowych. Wszystkie
wymienione tu gatunki roztoczy zostały również stwierdzone w zmiotkach
z uli pszczelich (tab. 2).
DYSKUSJA
Analizując wyniki badań własnych na tle literatury można stwierdzić,
że zgadzają się one z danymi niektórych autorów, zwłaszcza odnośnie
występowania w pasiekach niektórych najbardziej pospolitych gatunków
roztoczy (Z a c h vat k i n, 1941; T o u m a n o f f, 1951; T li r k, 1957;
Rolnik,
Szmidt,
1959; Hughes,
1961; Anonim,
1966; Kiełc z e w s k i, S z m i d t, K a d l u b o w s ki, 1967). Jednak z 19 gatunków
znalezionych w ulach w trakcie prowadzonych badań prawie polowa nie
była dotychczas stwierdzana w gniazdach pszczoły miodnej. Niektórzy autorzy informują natomiast o występowaniu roztoczy, których nie stwierdzono w przeprowadzonych dotychczas i prezentowanych w niniejszej
pracy badaniach własnych. Są to następujące gatunki: Ctenoglyphus plu76
miger (Koch.) (M i c h a e l 1901-1903;
H u g h e s, 1961) Caloglyphus
rodionovi (Zachvatkin)
(A n o n i m, 1966), Cheletomorpha venustissima
(Koch.) (T Q U m a n o f f, 1951; A n o n i m, 1966), Tyrophagus dimidiatus
(Herrnann), Glycyphagus spinipes (Koch.), Rhizoglyphus echinopus (Fum.
et Rob.), Chaetodactylus osmuie (Dufour), Acarapis woodie (Rennie), Pyemotes ventricosus (Newport) (ryc. 6), Scutacarus femoris (Gros), Allothrombium fuliginosum (Henee), Gamasus coleoptratorum (L.), Parasitus crassipes (L.), Pneumolaelaps bombicolens (Canestrini),
Lasioseius muricatus
(Koch.), Mellitiphis alvearius (Berlese), Alliphis halleri (Canestrini) i Uroseius acuminatus (Koch.) (T o u m a n o f f, 1951). Należy również wspomnieć o gatunku
Varroa jakobsoni (Oudemans), który wprawdzie nie był
u nas nigdy notowany,
ale według danych z literatury
(B r e g e t o v a,
1966; A n o n i m, 1966) występuje
on w gniazdach pszczół na Jawie, Sumatrze, w Chinach i w Południowo-Wschodniej
Azji, obejmując
także
swym zasięgiem niektóre rejony Związku Radzieckiego,
gdzie powoduje
poważne szkody w gospodarce
pasiecznej.
Inny gatunek
Myrmozercon
reidi stanowi podobny problem na Malajach, Filipinach. w Hongkongu
i w Chinach.
Roztocza występujące
w ulach mają ujemny wpływ na stan higieniczny
Tabela
na obecność roztoczy
Wyniki anahzy 138 prób miodu naturalnego
Stopień
..:
o
~
{5.D
...
~ ~
co
'"
AcaTus SiTO
Glycyphagus
Glycyphagus
tiestructor
domesticus
GohieTia [usca
AcaTidiae
OTibatei
Cheyletus eriuiitus
Tydeus sp.
2
O
Tetranychus
sp.
TTombiculidae
MelichaTes
l
l
l
tarsalis
Uropodidae
2
2
Gamasidae
poraź.
'0
3
2
4
O
1
1
2
3
TYTophagus putTescentiae
Carpoglyphus
lactis
III
o
~
{5.D
"''O
~ ~
Oj
%
por aż,
l
4
10
O
3
O
O
O
l
l
O
O
O
O
O
o
0,7
2,9
7,2
0,0
2,1
0,0
0.0
0,0
0'-,I
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
~
<'>I
..:
%
~~
...
~ ~
poruż ,
O
2
13
0,0
1.4
9,4
l
l
0,7
0,7
O.U
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
'"
Lo
2,1
1.4
2,9
0,0
0,7
0,7
1,4
2,1
1,4
0,0
0.7
0,7
0,7
1,4
1.4
I + II + III
..:
..:
%
-
poraienia
II
I
Gatunek
roztoczy
5
O
O
O
O
O
O
%
poraż.
<:.J
'0
O
O
O
O
o
~ ~
{5.D'O
•..
~ ~
---4
8
27
1
5
l
2
3
3
l
l
1
l
2
2
2,8
5,7
19,5
0,7
3,5
0,7
1,4
2,1
2,1
0,7
0,7
0,7
0,7
1,4
1.4
,
77
gniazd pszczelich, zanieczyszczając je swymi odchodami, wylinkami i trupami. Mogą też przyczyniać się do rozwlekania mikroflory bakteryjnej,
grzybów pleśniowych, a także różnych mikroorganizmów chorobotwórczych. Związki roztoczy z pszczołami mogą przyjmować naj różnorodniejsze formy, od endopasożytnictwa (A. woodie) i ektopasożytnictwa (P. ventricasus), poprzez drapieżnictwo (C. eruditus, M. tarsalis) do szkodnictwa
i współbiesiadnictwa (liczne gatunki z rodziny Acaridae, Glycyphagidae
i inne). Większość gatunków spotykanych w ulach przechodzi tam swój
pełny cykl rozwojowy. Odżywiają się one pokarmem gromadzonym przez
pszczoły (nektar, pyłek, pierzga) i w ten sposób mogą niekiedy przyczyniać się do uszczuplania zapasów pokarmowych gospodarzy i pogarszania
jego jakości. Niektóre gatunki roztoczy dostają się do gniazd pszczół zupełnie przypadkowo, jak np. mechowce - Oribatei, czy też gatunki z rodziny
Tetranychidae i Eriophyidae, które normalnie występują na roślinach
i mogą być zawleczone do ula przez pszczoły przy okazji zbierania nektaru, pyłku i kitu.
Roztocza występujące w miodzie i produkty ich przemiany materii wpływają na obniżenie jakości tego artykułu, rzutując ujemnie na jego smak,
zapach, wygląd i wartość odżywczą. Dlatego w celu uniknięcia szkód ze
strony roztoczy konieczne jest zwrócenie większej uwagi na stan higieniczno-sanitarny uli zasiedlonych przez pszczoły oraz przestrzeganie zasad
higieny w pomieszczeniach magazynowych i przechowalniach miodu.
STRESZCZENIE I WNIOSKI
Z wyników przeprowadzonych badań nasuwają się następujące wnioski:
1. Ule zamieszkałe przez pszczoły są prawie w 100% zasiedlone przez
roztocze występujące na ogół w dużym nasileniu.
2. Akarofauna występująca w ulach jest bogata nie tylko pod względem liczebnym, lecz także pod względem składu gatunkowego, stwierdzono
w nich bowiem obecność 19 gatunków roztoczy.
3. Zdecydowanie najczęściej i naj liczniej spotykano w ulach pszczelich
G. domesticus, który wystąpił w około 77 % przebadanych uli, a następnie
A. sir o, T. putrescentiae, G. destructor, T. longior i C. lactis.
4. Stwierdzono 2 nowe gatunki dla akarofauny polskiej: T. corticalis,
C. rhizoglyphoides, których dotychczas nie stwierdzono w ulach pszczelich.
5. W części prób stwierdzono występowanie roztoczy w stadium hypopus, należących w większości do G. domesticus, A. immobilis i A. [arris.
6. Roztocze występujące w ulach tworzą przeważnie populacje mieszane - wielogatunkowe, podczas gdy jednogatunkowe zespoły są rzadziej
spotykane.
7. Analizy prób miodu pszczelego wykazały, że prawie 24% z nich było
78
porażonych przez roztocze należące do 8 gatunków, które występowały także w ulach pszczelich.
8. Typowym szkodnikiem miodu naturalnego jest C. lactis, który wystąpił w 19,5% przebadanych prób tego produktu. Inne gatunki wystąpiły
mniej często i w mniejszym nasileniu.
9. Występowanie roztoczy w ulach zasiedlonych przez pszczoły jest
wskaźnikiem ich stanu higieniczno-sanitarnego i może mieć wpływ na porażenie miodu naturalnego otrzymywanego z zaroztoczonych pasiek.
LITERATURA
A n o n i m (1966) - Klcśćevye invazii. Pcelovodstvo,
11 (86): 30-33.
B r e g e t o vaN.
G. (1966) - Ekonomiceskoe znacenie kleśćej Mesostigmata v medicine, veterinarii i selskom chozjajstve. Zeszyty Problemowe Post. Nauk Roln.,
"Zagadnienia Akarologii", 65: 51-76.
C h m i e l e w s kiW.
(1970a) - Charakterystyka morfologiczna i biologiczno-ekologiczna Carpoglyphus lactis (L.) - gatunku występującego na miodzie naturalnym w przechowalniach i w ulach pszczelich. Pszczelno Zesz. Nauk., 14 (1-2-3):
109-127.
C h m i e l e w s kiW.
(1970b) - Roztoczek suszowy - szkodnik występujący również na miodzie. Pszczelarstwo 21 (10): 3-5.
C h m i e l e w s kiW.
(1971) - The mites (Acarina) found on bumble-bees (Bombus,
Latr.) and in their nests. Ekol. Pol., A, 19 (4): 57-71.
C h m i e l e w s kiW.
(1972) - Wyniki dotychczasowych badań akarofauny w artykułach importowanych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków nowych dla
Polski. Prace Naukowe Inst. Ochro Roślin, (w druku).
G r i f f i t h s D. A (1964) - A revision of the genus Acarus L., 1758 (Acaridae, Acarina). eiai. Brit. Mus. (ZooL), 2: 415-464.
H u g h e s A M. (1961) - The mites of stored food. London. 287 ss.
K i e ł c z e w s k i B., S z m i d t A, K a d l u b o w s kiW.
(1967) Entomologia
leśna z zarysem akarologii. Warszawa 662 ss.
Kir kor S. (1953) - Choroby pszczół. Warszawa. 224 ss.
K o s t e c kiR.
(1961) - Choroby pszczół i ich zwalczanie. Warszawa. 142 ss.
K o z i k o w s k i A (1950) - Choroby i szkodniki pszczół. Poznań. 98 ss.
M i c h a e l A D. (1901-1903) - British Tyroglyphidae. Ray. Soc. London. 1-2:
474 ss.
N e s b i t t H. H. J. (1945) - A revision of the family Acaridae (Tyroglyphidae),
order Acari, based on comparative morphological studies. Canadian J. oi Research. 23 D: 139-188.
R o b e r t s o n P. L. )1959) - A revision of the genus Tyrophagus with a discussion
on its taxonomic position in the Acarina. Austr. J. zool., 7 (2): 146-181.
R o l n i k S., S z m i d t A (1959) - Z badań nad entomofauną pasieki doświadczalnej w Nadleśnictwie Zielonka. Pszczelno Zesz. Nauk., 3 (2): 61-76.
T o u m a n o f f C. (1951) - Les maladies des abeilles. Rev. franc. Apiculture,
68:
238-279.
T i.i r k E., T i.i r k F. (1957) - Systematik und Okolegie der 'I'yroglyphtden Mittel.,
europas. Zoo1. Inst. Frfiedrich-Alex. Univ. Erlangen, Akad. Verlagsges, Leipzig,
Bd. 1, Teil 1, Abchn. 1, 231 ss.
Z a c h vat k i n A A (1941) - Paukoobraznye, Tyroglyphoidnye kleśći (Tyroglyphoidea), Fauna SSSR, 6 (1): 475 ss.
79
HCCJIE,l1.0BAHH5I no COCTABY BH,l1.0B KJIElilEVI
I3 Il4EJIHHbIX
YJIb5IX H B XPAHI1JII1lilAX ME,l1.A
Pe310Me
Asrop accaenosan
cocr as B/1.l1,OB
H -racrory nucrynauua
K"~elI~ei\B 3aHSlrbIX n'IeJlaMIi
y.m.sx H B xpaHeHbIM MeJ;e. I3 nO'IT/1 100% /13 238 /1CCJle.ll,OBaHbIX
yJ1bei\ aucrynaan
xneunt
flpHHa,1!le)!(aIOWHeK 19 SH,laM (ra6. 1, 2). 4awe scero H MHorO'IHCJJeHHOsucrynana
B rnesnax nnen cJle;1yJOWHeSHAbl: Glycyphagus
domesticus
(De Geer) - OKOJlO77%
nOBpe)J(,1\eHHbIX
npo6 copa 113yJlbei\, Acarus siro L. - 40,8%, Tyrophagus putrescentiae
(Schrank)
20,6%, Glycyphagus
destructor
(Schrank) - 19,3%, Tyrophagus
longior (Gervais)
- 19,3% 11 Carpoglyphus lactis (L.) - 18,5% noapexcnenastx npo6 capa.
B HeKOTopbIXrrpoóax xoucr arnpoeauo npncyrcreae
ranonycoa (Ta6. 4).
24% /13 138 npo6 MeJla Ka3a.10Cb nOBpe)J(,1\eHHbIMH
aM6apHblMH KJIewaM/1 npnua.i.re)!(alO~HMH K 8 BHJlaM (ra6. 1, 5). Bonee uacro /1 MHOrOlJ/1CJleHHO
asrcrynan cyxO<jJPYKTO-BbJii
xneu; - Carpoglyphus
lactis (L.), Koroporo Ha6J1IO.lI,aHO
-racro TO)!(e B y.nsax 3aCeJleHHhIX
n4eJJaM/1. 3rOT ·B/1,'!,SlB.~HercSlTHnH4HbIM/1 caMblM Ba)J(HbIM Bpe,1\HreJJbeMuarypanenoro
M e,'!,
a.
INVESTIGAT'lONS ON THE SPECIES COMPOSITION OF THE MITES
IN THE BEEHIVES AND STOREHOUSES OF HONEY
Wit
Chmielewski
Summary
The autor studied the frequency
and species composition
of mites in the scraps
from beehives and in stored natural honey. The 19 species of mites have been recorded almost in each of 238 examined beehives (tab. 1, 2).
The most numerous
and frequent
of them were the following kinds: Glycyphagus
domesticus (De Geer) - about 77% of samples
of material
from examined
beehives
were infested,
Acarus
siro (L.) 40,8% of samples,
Tyrophagus
putrescentiae
(Schrank)
- 20,6%, Glycyphagus tiestructor (Schrank)
- 19,3% and Carpoglyphus
lactis (L.) - 18,5% of samples of scraps from beehives were infested. In some of
samples wet-e found the hypopi (tab. 4).
The 8 species of mites have been found in about 24% of 138 analysing
samples
of stored natural honey (tab. 1, 5). The most numerous
and frequent
of them in this
produet was observed Carpoglyphus
lactis (L.), which a150 in beehives
was stated.
This species is a typical and most important
pest of honey.