Od redaktorów

Od redaktorów
Rok 2010 to czas burzliwych wydarzeń na polskiej scenie politycznej.
W kwietniu doszło do katastrofy prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem.
W czerwcu i lipcu odbyły się przyspieszone wybory prezydenckie. W kolejnych miesiącach ogólnopolską sceną polityczną wstrząsały konflikty międzyi wewnątrzpartyjne. W klubie parlamentarnym PiS nastąpił rozłam, w wyniku
którego z partii wyodrębniło się kilkunastu posłów, zakładając własną organizację polityczną Polska Jest Najważniejsza. Klub parlamentarny PO opuścił jeden
ze znanych posłów Janusz Palikot, który zarejestrował swoje Stowarzyszenie
„Ruch Poparcia Palikota”. 20 października 2010 roku w Łodzi, w biurze
Prawa i Sprawiedliwości, zastrzelony został Marek Rosiak, asystent europosła
Janusza Wojciechowskiego. W tym otoczeniu, w ostatnich dniach września, rozpoczęła się („ustawowa”) kampania wyborcza przed wyborami samorządowymi.
Czy i – ewentualnie – w jakim stopniu wskazane wydarzenia, rozgrywające się
głównie na scenie ogólnopolskiej, wpłynęły na charakter i strukturę wyborczej
rywalizacji politycznej w poszczególnych regionach? Czy pozwoliły wykreować
nowych graczy na regionalnych scenach wyborczych? Czy zmieniły sposób prowadzenia kampanii wyborczej przez polskie podmioty polityczne? Odpowiedź
m.in. na te pytania znajdzie Czytelnik w niniejszym tomie.
Prezentowana monografia jest kolejną, po „Wyborach do sejmików województw w 2006 r.” (pod red. Roberta Alberskiego, Marzeny Cichosz i Łukasza
Tomczaka, Wrocław 2010), publikacją dotyczącą wyborczej rywalizacji na
poziomie polskich regionów przygotowaną przez liczny, bo aż 24-osobowy
zespół badawczy, a zarazem wynikiem realizacji grantu NCN nr N N116 491740,
pt. „Regionalna scena polityczna – wzorce rywalizacji w kontekście wyborów samorządowych 2010”.
W zespole przygotowującym monografię znaleźli się politolodzy z niemalże wszystkich ośrodków uniwersyteckich w Polsce (w porządku alfabetycznym): Katowic (Agnieszka Turska-Kawa, Waldemar Wojtasik), Kielc (Janina
Kowalik), Krakowa (Maria Nowina-Konopka), Lublina (Małgorzata Podolak,
Lidia Pokrzycka), Łodzi (Marcin Kotras), Olsztyna (Tomasz Gajowniczek)
Opola (Adam Drosik), Poznania (Łukasz Donaj, Jarosław Jańczak, Przemysław
Żukiewicz), Pułtuska (Marcin Siedlecki), Torunia (Wojciech Peszyński), Szczecina
(Michał Siedziako, Łukasz Tomczak), Warszawy (Jacek Wojnicki) i Wrocławia
(Robert Alberski, Andrzej Antoszewski, Marzena Cichosz, Michał Jacuński,
9
Od redaktorów
Katarzyna Kobielska, Joanna Kozierska, Dariusz Skrzypiński). Naszym zdaniem,
ten fakt stanowi niewątpliwą zaletę pozycji – jest kolejnym przykładem szerokiej
i owocnej współpracy między ośrodkami. Każdy z autorów prześledził i opisał
wydarzenia rozgrywające się w trakcie kampanii wyborczej 2010 r. z uwzględnieniem politycznej, społecznej i kulturowej specyfiki swojego regionu.
W porównaniu do wcześniej wydanej pozycji, w monografii wprowadzono
kilka zmian. Przede wszystkim, pojawiły się artykuły wskazujące na polityczny,
kulturowy, społeczny i gospodarczy kontekst wyborów samorządowych w 2010 r.
i specyfikę wyborów do sejmików województw. O politycznym kontekście wyborów
pisze Katarzyna Kobielska, która określa uwarunkowania funkcjonowania systemów politycznych na poziomie regionalnym. Z kolei Dariusz Skrzypiński wskazuje na zróżnicowanie regionów, ich pozycję gospodarczą, tendencje rozwojowe
i utrwalone wzorce kulturowe – utrudniające lub przyspieszające rozwój.
Kolejny zbiór artykułów stanowi 16 tekstów poświęconych analizom sytuacji w poszczególnych województwach Polski. Teksty komponowane są w oparciu
o zbliżoną strukturę, choć naturalnie pojawiają się pewne odstępstwa, uzasadnione zarówno specyfiką regionalnych scen politycznych, jak i zainteresowaniami
badawczymi poszczególnych autorów.
Pierwszą część artykułów stanowią przeważnie krótkie wprowadzenia,
w których wskazywana jest specyfika regionalnych scen politycznych. Zawierają
one także charakterystykę sytuacji w sejmikach w trakcie kadencji 2006-2010,
wzorce współpracy koalicyjnej, ewentualne konflikty wpływające na funkcjonowanie koalicji.
Kolejne części opracowań poświęcone są kampanii wyborczej
w 2010 roku. Autorzy śledząc m.in. charakter list, wybrane aspekty rekrutacji
kandydatów na listy wyborcze, sposób promocji komitetów wyborczych, starają
się wskazać te fakty i liderów, które stanowiły o regionalnym kolorycie kampanii. Nierzadko rywalizacja do sejmików ukazywana jest na tle walki o fotele
prezydentów miast, czyli tej elekcji, która przede wszystkim skupia uwagę opinii
publicznej i mediów masowych, a często także personalnie powiązana jest z kampanią wyborczą do sejmików (kandydat na prezydenta miasta kandyduje jednocześnie do sejmiku województwa).
Artykuły zamyka analiza wyników wyborów w 2010 r., w tym także struktury rywalizacji w wybranych sejmikach województw. Analizie poddane zostały
wyniki wyborów na poziomie regionów i poszczególnych okręgów wyborczych
oraz zyski i straty poszczególnych partii politycznych.
Podsumowując rozważania autorzy wykorzystali kilka politologicznych
metod badawczych. W tym:
-- indeks proporcjonalności wraz z określeniem rozmiaru nadreprezentacji systemu wyborczego;
-- indeks rywalizacyjności;
-- indeks agregacji;
-- indeks efektywnej liczby partii.
10
Od redaktorów
Indeks proporcjonalności odnosi się do systemu wyborczego, a pozwala
określić, w jakim stopniu wybory odzwierciedlają preferencje wyborców. Rozmiar
nadreprezentacji z kolei wskazuje na korzyści/straty poszczególnych podmiotów
(komitetów wyborczych) jako skutki przyjęcia konkretnego systemu wyborczego,
a mierzony jest zgodnie ze wzorem:
N= (M – P) / P
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
N – rozmiar nadreprezentacji
M – % uzyskanych mandatów w sejmiku przez partię/ koalicję
P – % poparcia wyborczego uzyskanego przez partię/ koalicję
Taki sposób obliczania pozwala wskazać zarówno rozmiar nadreprezentacji uzyskanej przez poszczególne podmioty (wartości dodatnie), jak i podreprezentacji (wartości ujemne).
Indeks rywalizacyjności dotyczy struktury rywalizacji na arenie wyborczej, wskazuje na rozmiar przewagi podmiotu (komitetu wyborczego) wygrywającego wybory nad jego głównym rywalem. Wartości indeksu mierzone są
stosunkiem odsetka głosów uzyskanych w wyborach przez partię drugą w kolejności do odsetka głosów uzyskanych przez partię wygrywającą wybory (zdobywającą najwyższy odsetek głosów). Idealna równowaga sił dwóch najsilniejszych
partii ma miejsce wówczas, gdy wartość indeksu wyniesie 1. Im mniejsza wartość,
tym mniejszy poziom rywalizacyjności, a jednocześnie – występuje większa przewaga partii wygrywającej wybory.
Indeks agregacji L. Mayera koresponduje ze indeksem rywalizacyjności,
ale pozwala określić pozycję najsilniejszego gracza już na poziomie regionalnych
legislatur. Indeks to iloraz odsetka miejsc kontrolowanych przez największą
partię w legislaturze oraz liczby partii w sejmiku województwa.
Kolejnym indeksem jest tzw. wartość efektywnej liczby partii
wg M. Laakso i R. Taagepery, pozwalający wskazać liczbę relewantnych podmiotów w wybranym podsystemie (wyborczym lub reprezentacji) systemu
politycznego wraz z uwzględnieniem potencjału poszczególnych podmiotów.
Informacja, jaką można uzyskać wykorzystując ten indeks odnosi się głównie
do formatu systemu partyjnego – jego jedno-, dwu- lub wielopartyjnego charakteru. W przypadku tego wskaźnika istotna jest także obserwacja zmian jego
wartości w kolejnych okresach, pozwala to bowiem określić, czy dany system
partyjny zmierza w kierunku koncentracji (zmniejsza się liczba relewantnych
podmiotów i/lub wzrasta ich potencjał), pozostaje na ustabilizowanym poziomie,
czy też zmierza ku rozproszeniu. Wartości indeksu w przypadku tego opracowania mierzone są na poziomie sejmików województw (poziom reprezentacji)
zgodnie ze wzorem:
11
Od redaktorów
Porównanie wartości indeksów z lat 1998-2010 pozwala budować
(ostrożne) hipotezy, co do tendencji ewolucji regionalnych systemów partyjnych.
Monografię zamykają trzy artykuły podsumowujące rywalizację wyborczą
w 2010 r. z odmiennych perspektyw badawczych. Tekst Marzeny Cichosz odwołuje się do paradygmatu genetycznego i obejmuje analizę poszczególnych elementów strategii wyborczych aktorów politycznych w kampanii i wyborach
2010 r. Z kolei artykuł Andrzeja Antoszewskiego, w którym przyjęto perspektywę
funkcjonalną, zawiera analizę wpływu systemu wyborczego na wyniki wyborów.
W zamykającym tom artykule Agnieszki Turskiej-Kawy można znaleźć
odpowiedź na pytanie o cechy społeczno-demograficzne i psychologiczne aktywnych i biernych wyborców, a także – co szczególnie istotne dla aktorów politycznych – o profil elektoratów poszczególnych podmiotów politycznych.
Z pewnością prezentowane przez nas materiały nie ujmują wszystkich
aspektów rywalizacji w wyborach do sejmików województw. Z uwagi na objętość tekstów, musieliśmy ograniczać zakres analiz podejmowanych przez autorów
i rezygnować z części interesujących wątków. Mimo tych ograniczeń, mamy
nadzieję, iż prezentowany Czytelnikom materiał okaże się przydatny i zachęci
do kontynuowania studiów nad regionalnymi scenami politycznymi.
Mamy także nadzieję, że Czytelnikom przypadnie do gustu przyjęta przez
nas konwencja określania tytułów poszczególnych artykułów – łącząca publicystyczną bezpośredniość i emocjonalność z naukową racjonalnością. Liczymy na
to, że nie zniechęci ona naukowców, a zachęci szersze grono odbiorców do zapoznania się z pracą. Być może także w gronie odbiorców znajdą się politycy,
zwłaszcza ci aktywni na szczeblu regionalnym, którzy znajdą w książce receptę
na swój kolejny sukces polityczny?
12