docw formacie pdf - Gmina Wierzbinek
download 
Reklamacja Transkrypt
w formacie pdf - Gmina Wierzbinek
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY WIERZBINEK NA LATA 2013 – 2016 WIERZBINEK 2013 2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp 1.1. Położenie i krótka charakterystyka gminy 1.2. Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 1.3. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego 2.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa 2.1.1. Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego 2.1.2. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego 2.1.3. Inne dokumenty o zasięgu województwa, których problematyka związana jest z dziedzictwem kulturowym 3. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy 3.1. Obiekty zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla gminy wpisane do rejestru zabytków 3.2. Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków 3.3. Zespoły najcenniejszych zabytków ruchomych na terenie gminy 3.4. Krajobraz kulturowy – obszarowe wpisy do rejestru zabytków (układy urbanistyczne, parki kulturowe, parki krajobrazowe) 3.5. Zabytki archeologiczne 3.5.1. Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z terenu gminy 3.5.2. Wykaz stanowisk o własnej formie krajobrazowej 3.5.3. Zestawienie liczbowe stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych i wpisanych do rejestru 3 zabytków, łącznie z ich funkcją oraz krótką analizą chronologiczną (opis koncentracji stanowisk archeologicznych – uwarunkowania fizjograficzne) 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego 4.1. Stan zachowania i obszary największego zagrożenia zabytków 4.1.1. Stan zachowania zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków 4.1.2. Stan zachowania zabytków ruchomych 4.1.3. Stan zachowania zabytków archeologicznych oraz istotne zagrożenia dla zabytków archeologicznych 4.1.4. Obszary największego zagrożenia dla zabytków w gminie 4.2. Uwarunkowania wynikające ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzbinek 4.3. Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy 4.4. Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej. 5. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz inne określone przez gminę) 6. Kierunki działań dla realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 6.1. Gminna ewidencja zabytków 6.1.1. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych 6.1.2. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych 6.1.3. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej architektury 6.2. Edukacja i promocja w zakresie ochrony zabytków 6.3. Działania zmierzające do poprawy stanu zachowania 4 dziedzictwa kulturowego 6.4. Określenie zasobów zabytkowych, które można wykorzystać dla tworzenia np. tras turystycznych, ścieżek dydaktycznych, organizacji festynów itp. 6.5. Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów gminnego programu opieki nad zabytkami 7. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 8. Monitoring działania gminnego programu opieki nad zabytkami 9. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami. 1. Wstęp 5 1.1. Położenie i krótka charakterystyka gminy Gmina Wierzbinek jest gminą wiejską, położoną w północno- wschodniej części województwa wielkopolskiego i północnej powiatu konińskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 266 relacji Konin-Ciechocinek. Obszar gminy wynosi 14.755 ha, co stanowi 9,38% powierzchni powiatu. Użytki rolne zajmują ok. 81% powierzchni gminy, stąd wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo, natomiast 12% ogólnej powierzchni stanowią tereny leśne i zadrzewione, zaś ok. 7 % tereny pozostałe (zurbanizowane, nieużytki, wody itp.). Według danych GUS z 2011 r. Gminę Wierzbinek zamieszkuje 7638 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 52 M/ km². Strukturę osadniczą tworzy 25 wsi sołeckich - Boguszyce, Goczki, Helenowo, Kazubek, Kalina, Kryszkowice, Kwiatkowo, Łysek, Mąkoszyn, Morzyczyn, Ostrowo, Posada, Racięcin, Sadlno, Słomkowo, Stara Ruda, Synogać, Tomisławice, Wilcza Kłoda, Wierzbinek, Witkowice, Zaryń, Zakrzewek, Zielonka, Ziemięcin obejmujących 65 miejscowości. Ok. 5.400 ha powierzchni gminy leży w obrębie Goplańsko – Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który swoim zasięgiem obejmuje tereny zachodniej i wschodniej części gminy. Przez południową jej część przebiega doliną Noteci korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym Sieci ECONET. Od strony zachodniej graniczy również z obszarem NATURA 2000 „Jezioro Gopło” i „Ostoja Nadgoplańska” Gmina Wierzbinek sąsiaduje z gminami: - od północy z gminą Piotrków Kujawski (pow. radziejowski), - od północnego wschodu z gminą Topólka (pow. radziejowski), - od południowego wschodu z gminą Babiak (pow. kolski), - od południa z gminą Sompolno (pow. koniński), - od południowego zachodu z gminą Ślesin (pow. koniński), - od zachodu z gminą Skulsk (pow. koniński). 6 Układ komunikacyjny gminy tworzą trzy kategorie dróg o łącznej długości 337 km., w tym ok.130 km dróg gminnych, odcinki dróg powiatowych, a także odcinki dróg wojewódzkich nr 263 Słupca – Ślesin – Sompolno – Kłodawa – Dąbie i nr 266 Ciechocinek - Radziejów - Sompolno Konin. Przez teren gminy przebiega linia kolejowa nr 131 - magistrala węglowa – relacji Herby Nowe – Gdynia, obsługująca przede wszystkim ruch towarowy Ponadto przez teren gminy przebiegają dwie trasy rurociągów naftowych: „Przyjaźń” i „Żółwieniec – Kopalnia Góra”. . Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Gmina Wierzbinek należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, makroregionu Pojezierze WielkopolskoKujawskie, mezoregionu Pojezierze Kujawskie. Według podziału Wielkopolski na regiony, obszar gminy leży w obrębie pięciu regionów geomorfologicznych: Równiny Sompoleńskiej, Pagórków SadlneńskoOrlickich, Obniżenia Goplańskiego, Równiny Ignacewskiej i Pagórków Wilczyńsko-Skulskich. Centralną część zajmuje Równina Sompoleńska wykształcona jako wysoczyzna morenowa falista o deniwelacjach 5-10 m, zbudowana z różnoziarnistych piasków ze żwirem pochodzenia wodnolodowcowego, przedzielonych kompleksami glin zwałowych. Północną część gminy zajmują Pagórki Sadlneńsko-Orlickie, które ku zachodowi przechodzą w wysoczyznę morenową pagórkowatą o deniwelacjach od 3 do 10 m. Pagórki czołowo morenowe wraz z zagłębieniami i rynnami jeziornymi tworzą dość osobliwy krajobraz wytopiskowy. Od zachodu wysoczyzna przechodzi ostrą krawędzią w Obniżenie Goplańskie, powstałe podczas topnienia lądolodu zlodowacenia bałtyckiego, stanowiące przedłużenie rynny Gopła. Nieduży obszar, na zachód od Obniżenia Goplańskiego, zajmuje powierzchnia sandrowa należąca do Równiny Ignacewskiej. Występują tu pagórki czołowo-morenowe i wysoczyzna morenowa pagórkowata. Pagórki Wilczyńsko-Skulskie powstałe z akumulacji materiału podczas zlodowacenia północnopolskiego zbudowane są z glin zwałowych ze zboczami pokrytymi piaskami i żwirami. Przez południową i zachodnią 7 część gminy przepływa ok. 20. km odcinkiem rzeka Noteć oraz jej prawobrzeżny dopływ rzeka Pichna, przepływająca przez tereny gminy na odcinku 16,8 km. Wśród niewielu powierzchniowych zbiorników wodnych dwa większe jeziora, Mielno i Zakrzewek, zajmują powierzchnię 54,63 ha. Najstarsze ślady osadnictwa na omawianym terenie pochodzą z okresu mezolitu i neolitu. Wzrost osadnictwa nastąpił w okresie brązu i wczesnej epoce żelaza. Osadnictwo rozwijało się również intensywnie w średniowieczu i okresie nowożytnym. W 1331 roku tereny zostały spustoszone przez Krzyżaków. W okresie przedrozbiorowym przez Synogać i Boguszyce przebiegała droga tranzytowa łącząca południe Polski z Pomorzem. W 1793 r., po drugim rozbiorze Polski, tereny te znalazły się pod panowaniem pruskim, nastąpił masowy napływ kolonistów niemieckich, którzy z biegiem czasu spolonizowali się. W połowie XIX stulecia, panująca epidemia cholery częściowo wyniszczyła ludność. W roku 1863 mieszkańcy zasilili szeregi powstańców styczniowych i ginęli w bitwach i potyczkach z Rosjanami. W okresie okupacji hitlerowskiej mieszkańcy gminy byli represjonowani, wielu oddało życie w walce z hitle- rowskim najeźdźcą. Szerzyły się aresztowania, wysiedlenia, egzekucje, wywózki do obozów koncentracyjnych. Dla upamiętnienia mieszkańców, którzy wówczas zginęli, w 1984 r. przed budynkiem dworu w Wierzbniku postawiono obelisk. Gmina została utworzona w 1973 r., należała wówczas do powiatu radziejowskiego w ówczesnym województwie bydgoskim, w latach 1975 – 1998 administracyjnie należała do województwa konińskiego. Od 1990 r. corocznie w pierwszy dzień Zielonych Świątek obchodzone są Dni Wierzbinka, od 1998 r. połączone z Targami Wierzby i Wikliny SALIX, które są ogólnopolskim spotkaniem wystawców prezentujących wyroby wikliniarskie i rzeźby w drewnie, promującym tę branżę i gminę od wielu lat. Na przestrzeni wieków wykształcono dorobek kultury materialnej, którego zasoby przetrwały w Gminie Wierzbinek do czasów obecnych i są wyrazem troski władz samorządowych, aby poznały je kolejne pokolenia. 8 1.2. Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Nadrzędnym Programu celem opieki nad zabytkami gminy Wierzbinek na lata 2013-2016 jest ukierunkowanie działań samorządu gminnego na poprawę stanu zachowania i utrzymania zasobów dziedzictwa kulturowego gminy. Program jest kolejnym dokumentem, który uwzględnia znowelizowane akty prawne, kierunki działań oraz ich realizacje wynikające z Programu opieki nad zabytkami na lata 2008-2011. Szczegółowe cele wynikają z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Określone zostały następująco: - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, - uwzględnienie krajobrazu uwarunkowań kulturowego i ochrony dziedzictwa zabytków, archeologicznego, w tym łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, - podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, - określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystywaniem tych zabytków, - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 9 1.3. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zmianami). Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy, do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym m.in. sprawy kultury, a więc bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami), która nakłada na gminę następujące obowiązki i uprawnienia: - prawo utworzenia przez radę gminy (po uprzednim zasięgnięciu opinii konserwatora zabytków) parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego krajobrazowo oraz terenów zachowania z wyróżniających zabytkami się nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art.16), - obowiązek uwzględniania w strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art. 18 i 19), - obowiązek uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 20), - obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22 ust. 4), - przyjmowanie zawiadomień o znalezieniu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem oraz powiadomienie o tym 10 fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 32 ust.1 pkt 3 ust.2), - przyjmowanie zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym i powiadomienie o tym fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 33 ust. 1 i 2), - sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich i budowlanych przy zabytku, do którego gmina posiada tytuł prawny (art. 71 ust. 1 i 2) - prawo udzielania przez organ stanowiący gminy, na zasadach określonych w podjętych uchwałach, dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 81), - obowiązek sporządzenia przez wójta gminy na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ust.1). - obowiązek sporządzenia i przedstawienia radzie gminy sprawozdania z realizacji programu (art. 87, ust. 5). 2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego 2.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa 2.1.1 Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego Zaktualizowana „Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku. Wielkopolska 2020” jest dokumentem opracowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, a przyjęta przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego w dniu 17 grudnia 2012 r. Uchwałą Nr XXIX/559/12. 11 Strategia określa uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województwa. Ustalenia zawarte w cyt. dokumencie stanowią podstawę do sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa, przez co mają bezpośredni wpływ na zachowanie i poprawę jakości krajobrazu kulturowego. Zakłada konieczność wyznaczenia w planie zagospodarowania przestrzennego terenów o wyjątkowych walorach środowiska kulturowego, które należy wesprzeć pakietem pomocy ułatwiającej wykorzystanie tego czynnika. Wsparcie powinno objąć, z jednej strony rewitalizację obiektów, a z drugiej, przedsiębiorczość budowaną na wykorzystaniu tego sektora, szczególnie w turystyce. Generalnym celem „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego” jest poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej, skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkańców. Cel ten będzie realizowany przy pomocy celów strategicznych i operacyjnych. W ramach województwa” celu określony strategicznego został cel „Zwiększenie operacyjny „Wsparcie spójności terenów o wyjątkowych walorach środowiska kulturowego”. Środowisko kulturowe może być dla wybranych obszarów istotnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej i budowania lokalnych przewag konkurencyjnych. Na wielu obszarach jest ono jedynym realnym czynnikiem wzrostu. Cel ten realizowany powinien być przede wszystkim przez następujące kierunki działań: • kompleksowe programy rewitalizacji i aktywizacji gospodarczej wykorzystującej walory kulturowe, • tworzenie parków kulturowych, • promocja terenów o wybitnych walorach kulturowych, • odnowa obiektów dziedzictwa kulturowego. Cel strategiczny wyrównywanie zakładający potencjałów „Zwiększenie społecznych zasobów województwa” ma oraz być realizowany poprzez cel operacyjny „Ochrona i utrwalanie dziedzictwa kulturowego” 12 Jednym z fundamentów kapitału społecznego jest tożsamość regionalna, otwartość na inne kultury oraz tolerancja. Bez poczucia tożsamości i znajomości własnej kultury nie można budować więzi społecznych. Rozwój społeczny, w tym tożsamość kulturowa, jest ważnym czynnikiem kształtowania konkurencyjności regionu. Wielkopolska może być regionem, który nie tylko wspiera wewnętrzny rozwój kulturalny, ale również przyciąga jednostki kreatywne, działające w przestrzeni kultury poprzez stworzenie wizerunku regionu otwartego na mobilność idei oraz odmienne wzorce i wartości kulturowe. Cel ten realizowany powinien być przede wszystkim przez następujące kierunki działań: • promocja kultury regionalnej, • poprawa warunków dla utrwalania tożsamości oraz upowszechniania dorobku kultury lokalnej i regionalnej, • ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz historycznego regionu, • wsparcie rozwoju kultury jako jednego z kreatywnych sektorów gospodarki regionu i rozwój przedsiębiorczości w tej dziedzinie, • wzmocnienie pluralizmu kulturowego jako rozwojowej przeciwwagi dla dziedzictwa kulturowego regionu, • stymulacja przepływu treści kulturowych (transfer międzykulturowy) oraz wewnętrznej innowacji w sferze kultury, jako niezbędnych czynników rozwoju kultury, • zmniejszanie przestrzennych, społecznych i ekonomicznych dysproporcji w dostępie do kultury. 2.1.2 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego sporządzony na okres perspektywiczny do roku 2020, uchwalony przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą 13 Nr XLII/628/2001 z dnia 26 listopada 2001 roku, zmieniony Uchwałą Nr XLVI/690/10 z dnia 26 kwietnia 2010 r. W rozdz. „Uwarunkowania rozwoju przestrzennego. Uwarunkowania wewnętrzne”, pkt 18 „Kultura i dziedzictwo narodowe” podkreślono wartość tożsamości regionalnej. Oparta na tradycji regionalnej i najważniejszych cechach wyróżniających region terytorialnie, historycznie, społecznie i kulturowo jest ważnym elementem dziedzictwa kulturowego. Omówiono wielkości zachowanej substancji zabytkowej w regionie: stanowiska archeologiczne, zabytki architektury i budownictwa, pomniki historii, parki kulturowe, wymieniając najcenniejsze, charakterystyczne dla poszczególnych epok. Podkreślono konieczność powołania nowych parków kulturowych, które mogą stanowić podstawy do sporządzenia i wdrożenia strategii promocji kultury województwa wielkopolskiego oraz mogą stać się czynnikiem dla rozwoju turystyki opartej o wartości krajobrazu i kultury. Jednym z najważniejszych elementów generujących rozwój turystyki są szlaki kulturowe. Bogata przeszłość historyczna i kulturowa Wielkopolski stwarza wiele możliwości do przeprowadzenia szlaków kulturowych, a tym samym promocji Wielkopolski w skali lokalnej, krajowej czy międzynarodowej. W rozdz. 31. „Ochrona i wykorzystanie dziedzictwa kulturowego” wymieniono najważniejsze nurty działania, mające na celu osiągnięcie optymalnego stanu środowiska kulturowego: • ochrona istniejących zasobów materialnych i duchowych, • kreowanie nowych jakości w obrębie poszczególnych dziedzin składających się na kulturę, a zwłaszcza kreowanie nowej przestrzeni, • kształtowanie świadomości – upowszechnianie wiedzy o środowisku kulturowym Wielkopolski wśród mieszkańców regionu, kraju i za granicą. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego szczególne znaczenie ma ochrona obszarowa, a więc ochrona całych układów przestrzennych miast i wsi, ochrona krajobrazów 14 kulturowych w parkach kulturowych i w strefach kulturotwórczych, szlaków kulturowych oraz pojedynczych obiektów. Najważniejsze działania w ramach ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego w ramach planowania przestrzennego to: • zwiększenie nakładów na ochronę dziedzictwa kulturowego, zarówno w budżecie państwa, jak i budżetach samorządowych, • wpisanie do rejestru zabytków wszystkich zachowanych założeń i układów urbanistycznych, • poszerzenie ewidencji województwa zasobów wielkopolskiego. dziedzictwa Konieczne kulturowego jest umożliwienie publicznego dostępu do ewidencji w formie elektronicznej, • dalsze prowadzenie archeologicznych badań osadniczych, • wzbogacanie dokumentacji dotyczącej obiektów dziedzictwa kulturowego, w szczególności: opisów, szkiców, map i opracowań obiektów oraz digitalizacji danych i ich udostępnianie w formie elektronicznej, • promocja szlaków kulturowych, parków kulturowych, pomników historii, a także obiektów wpisanych na listy dziedzictwa europejskiego, • podnoszenie wizerunku województwa jako produktu turystycznego, poprzez prawidłową informację turystyczną w celu dotarcia do określonych atrakcji turystycznych. W rozdz. 31.1.1. „Ochrona układów urbanistycznych i ruralistycznych” wymieniono elementy, które jej podlegają: rozplanowanie ulic, rynków i placów miejskich, parametry kwartałów, pasma zieleni, dominanty przestrzenne, panoramy, osie widokowe oraz wszelkie formy specyficznej zabudowy urbanistycznych i miejskiej. Ochrona układów ruralistycznych powinna być przestrzennych, rozpatrywana wraz z nawarstwieniami kulturowymi w których obecna jest cała sekwencja dziejów. Jest to działanie niezbędne dla zachowania ciągłości historycznej tworzenia się sieci osadniczej. Sprzymierzeńcem systemowych działań wspierających może się stać 15 aspekt ekonomiczny w postaci korzyści gospodarczych uzyskiwanych z turystyki na terenach o atrakcyjnych i zadbanych śródmieściach – pojedynczych wybitnych obiektach z historycznym tłem kulturowym, nadającym całości oczekiwany klimat. Podobny system powinien objąć również układy ruralistyczne. Ochrona kompleksowa architektury wiejskiej jest możliwa do zrealizowania na terenach, których głównym motorem rozwoju stanie się turystyka. Właściwą formą ochrony jest adaptowanie zabytkowych obiektów architektury wiejskiej na obiekty rekreacji indywidualnej. Najwartościowsze obiekty, dla których nie da się zapewnić ochrony w istniejących zespołach zabudowy, powinny się znaleźć w skansenach. Z uwagi na brak możliwości przetrwania wszystkich zabytków architektury wiejskiej, niezbędne jest systematyczne dokumentowanie obiektów o wartościach historycznych i estetycznych. W rozdz. „Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Polityka przestrzenna”, pkt 29 „Polityka poprawy efektywności struktur przestrzennych” przedstawiono zbiór najważniejszych zasad, mających na celu uzyskiwanie optymalnych efektów w zagospodarowaniu przestrzeni. Ład przestrzenny to takie zagospodarowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Ład przestrzenny można uzyskać m. in. przez: • przestrzeganie poszczególnych wytycznych obiektów objętych konserwatorskich ochroną jak w również zakresie zasad zagospodarowania zabytkowych układów urbanistycznych, • kontynuowanie architektury wiejskiej przy założeniu, że tradycyjny nurt architektury lokalnej regionu nie powinien mieć prawa wyłączności, ale powinien stanowić ważny wyróżnik dla zachowania regionalnej specyfiki. Na terenach szczególnie cennych krajobrazowo należy unikać realizacji projektów odległych stylistycznie, pochodzących z kulturowo odmiennych regionów, 16 • ochronę krajobrazu, szczególnie w rejonach o najwyższych walorach przyrodniczych i kulturowych. Dla kształtowania przestrzeni miejskich przyjęto m.in. następujące zasady: • ochrona dziedzictwa kulturowego, tożsamości i tradycyjnych elementów środowiska miejskiego, takich jak: zabytkowe dzielnice, budynki, dominanty przestrzenne, panoramy, tereny zielone i tereny otwarte; respektowanie zaleceń wynikających z przepisów ochronnych i poszerzanie ochrony prawnej, • wykorzystywanie atutów wynikających z ukształtowania terenu, osi widokowych, dominant przestrzennych, panoram, • podnoszenie wymogów architektonicznych, szczególnie w stosunku do obiektów realizowanych na obszarach śródmieść oraz w pobliżu terenów o najwyższych walorach kulturowych i przyrodniczych, • podejmowanie opracowań planistycznych dotyczących rewaloryzacji przestrzeni miejskich. Dla kształtowania obszarów wiejskich przyjęto m. in. następujące zasady: • ochrona charakterystycznych układów ruralistycznych oraz zespołów sakralnych, pałacowo-parkowych, folwarków, ochrona zabytkowych budynków mieszkalnych, gospodarczych, wiatraków, remiz, szkół, kuźni, młynów, gorzelni i innych elementów specyficznych dla architektury wiejskiej np. kapliczek i krzyży, • poszanowanie kształtowanej tradycyjnie różnorodności form osadnictwa wiejskiego w poszczególnych rejonach, • twórcze wykorzystywanie wzorców architektury lokalnej przy formułowaniu warunków dla projektowanej zabudowy, odwoływanie się do architektury regionalnej Wielkopolski, preferowanie rodzimych materiałów budowlanych oraz tradycyjnych elementów małej architektury. W rozdz. 31.3. „Promowanie świadomości regionalnej Wielkopolski” uznano, że do zaistnienia Wielkopolski jako regionu atrakcyjnego kulturowo, niezbędne jest intensywne promowanie wiedzy o środowisku kulturowym regionu. Działania na rzecz promowania świadomości regionalnej Wielkopolski mają na celu pobudzenie aktywności lokalnych 17 środowisk, przywrócenie etosu wielkopolskiego oraz pielęgnowanie regionalizmu, tzw. „małych ojczyzn”, m.in. poprzez: • promowanie gwary, obyczajów, potraw, strojów, innych mniejszości lansowanie folklorystycznych zespołów tanecznych, • kształtowanie otwartości wobec i kultur, prezentowanie ich dorobku kulturowego, • organizowanie jarmarków, pokazów tradycyjnego rzemiosła, konkursów związanych z tematyką regionalną. 2.1.3. Inne dokumenty o zasięgu województwa, których problematyka związana jest z dziedzictwem kulturowym W „Strategii rozwoju turystyki w województwie wielkopolskim” na lata 2007-2013, przyjętej przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego Uchwałą Nr X/103/07 z dnia 25 czerwca 2007 r., wśród priorytetów i celów rozwoju turystyki w województwie wskazane zostały główne pola strategiczne, w których generują i kumulują się procesy rozwojowe i działalność w dziedzinie turystyki. Wskazane pola strategiczne mają stanowić główne obszary wieloletnich i docelowych działań zmierzających do osiągnięcia celu nadrzędnego w turystyce wielkopolskiej. Do priorytetów rozwojowych zaliczono rozwój walorów turystycznych. Celem strategicznym jest tu podnoszenie atrakcyjności turystycznej regionu poprzez lepszą ochronę, ekspozycję i organizację zasobów kulturowych i przyrodniczych. Dwa cele operacyjne odnoszą się wprost do obiektów zabytkowych: • wytyczenie i zagospodarowanie historycznych tras zwiedzania w centrach zabytkowych oraz przystosowania zespołów rezydencjonalnych i sakralnych do potrzeb ruchu turystycznego o charakterze krajoznawczym i pielgrzymkowym, • wykorzystanie i adaptacja budowli zabytkowych na turystyczne obiekty usługowe. 18 3. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Obiekty 3.1. zabytkowe nieruchome o najwyższym znaczeniu dla gminy wpisane do rejestru zabytków Do najcenniejszych zabytków na terenie gminy wpisanych do rejestru zabytków należą: BRONISZEWO – zespół kościoła par. p.w. św. Benona. Kościół murowany, wzniesiony w latach 1900-1904 w stylu neogotyckim, wg proj. Konstantego Wojciechowskiego. Ogrodzenie z bramą murowane z 1955 r. a) kościół – rejestr zabytków Nr A-530/271 z 22.12.1997 r. b) ogrodzenie z bramą – rejestr zabytków Nr A-530/271 z 22.12.1997 r. c) cmentarz przykościelny – rejestr zabytków A-530/271 z 22.12.1997 r. KRYSZKOWICE – gorzelnia, murowana, zbudowana ok. 1908 r. Rejestr zabytków Nr A-418/160 z 12.04.1989 r. MĄKOSZYN – zespół kościoła par. p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół murowany, zbudowany w latach 1914-1919 wg proj. Zdzisława Mączyńskiego. Plebania konstrukcji szachulcowej z 19161919 r. a) kościół – rejestr zabytków Nr A-354/96 z 10.08.1984 r. b) plebania – rejestr zabytków Nr A-354/96 z 10.08.1984 r. RACIĘCIN – zespół dworsko-parkowy. Dwór murowany z pocz. XX w., park w stylu krajobrazowym założony ok. poł. XIX w. a) dwór – rejestr zabytków Nr A-419/161 z 13.04.1989 r. b) park – rejestr zabytków Nr A-419/161 z 13.04.1989 r. 19 SADLNO – kościół par. p.w. św. Mikołaja, murowany, zbudowany w latach 1856-1860, styl neogotycki. Rejestr zabytków Nr A-497/238 z 23.02.1994 r. SADLNO – cmentarz katolicki, założony ok. poł. XIX w., czynny. Rejestr zabytków Nr A-520/261 z 29.08.1995 r. SOWA – wiatrak paltrak, drewniany, 1880 r., nieczynny. Rejestr zabytków Nr A-391/133 z 18.11.1986 r. WIERZBINEK – zespół dworski. Dwór murowany, park w stylu krajobrazowym, 2 poł. XIX w. a) dwór – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. b) park – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. WIERZBINEK – zespół folwarczny, budynki gospodarcze murowane z k. XIX w. i pocz. XX w. a) obora – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. b) źrebiarnia – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. c) stodoła I – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. d) stodoła II – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. e) spichlerz – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. f) brama – rejestr zabytków Nr A-417/159 z 12.04.1989 r. ZIEMIĘCIN – synagoga, murowana, zbudowana w 2 poł. XIX w., ob. nie użytkowana Rejestr zabytków Nr A-415/157 z 12.04.1989 r. 3.2. Wykaz obiektów zabytkowych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków nieruchomych 20 BRONISZEWO ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. ŚW. BENONA: a. kościół, mur., 1900-1904 r., b. ogrodzenie z bramą, mur., 1955 r., c. cmentarz przykościelny, ok. 1900 r., d. organistówka, mur., 1 poł. XX w. e. obora przy plebanii, mur., 1 poł. XX w., f. stodoła przy plebanii, mur., 1 poł. XX w. CMENTARZ KATOLICKI, pocz. XIX w., czynny. ZAGRODA NR 36: a. dom, glin., 1898 r., b. obora, glin., k. XIX w., c. stodoła, glin., k. XIX w. KALINA ZAGRODA NR 9: a. dom, glin., pocz. XX w., b. chlew, glin., pocz. XX w. ZAGRODA NR 11: a. dom, mur., l. 20 XX w., b. obora, mur. - glin., l. 20 XX w. DOM NR 18, glin., pocz. XX w. DOM NR 20, mur., l. 30 XX w. DOM NR 21, glin., pocz. XX w. KRYSZKOWICE POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU PAŁACOWO – FOLWARCZNEGO: a. gorzelnia, mur., ok. 1908 r., b. stajnia, ob. dom mieszkalny, mur., 2 poł. XIX w., b. park krajobrazowy, 2 poł. XIX w., c. brama, mur., 2 poł. XIX w., DOM NR 53, glin., 1 ćw. XX w. ŁYSEK 21 DOM NR 4, glin. – mur., 4 ćw. XIX w. MĄKOSZYN ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. MB CZĘSTOCHOWSKIEJ: a. kościół, mur., 1914-1919 r., b. plebania, szach., 1916-1919 r., c. brama, mur., 1919 r. CMENTARZ KATOLICKI, pocz. XIX w., czynny. MORZYCZYN ZAGRODA NR 10: a. dom, mur., 1925 r., b. obora ze stodołą, mur., 1925 r. DOM NR 35, glin., 1928 r. NOĆ DOM Z OBORĄ NR 24, glin., l. 20 XX w. NOWA RUDA SCHRON BOJOWY, żelbet., 1939 r. SCHRON BOJOWY, żelbet., 1939 r. SCHRON BOJOWY, żelbet., 1939 r. OBORY MŁYN, mur., 1948 r. POSADA DOM NR 1, glin., 2 poł. XIX w. RACIĘCIN ZESPÓŁ DWORSKO-FOLWARCZNY: a. dwór, mur., pocz. XX w., b. park krajobrazowy, ok. poł. XIX w., c. obora, mur., l. 30 XX w. RACIĘCIN KOLONIA WIATRAK KOŹLAK, drewn., 1812 r. RUSZKOWO KAPLICZKA, mur. 1946 r. 22 RYBNO KAPLICZKA, mur., 1946 r. SADLNO ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. ŚW. MIKOŁAJA: a. kościół, mur., 1856-1860 r., b. ogrodzenie z bramą, mur., 2 poł. XIX w. ZESPÓŁ CMENTARZA KATOLICKIEGO: a. cmentarz, ok. poł. XIX w., b. kaplica cmentarna p.w. św. Wojciecha, mur., 1 poł. XX w., c. kaplica grobowa Morzyckich, mur., 2 poł. XIX w., d. ogrodzenie z bramą, mur., 2 poł. XIX w. SOWA WIATRAK PALTRAK, drew., 1880 r., nieczynny. STARA RUDA CMENTARZ EWANGELICKI, ok. poł. XIX w., nieczynny DOM NR 44, glin. – mur., ok. 1920 r. SYNOGAĆ CMENTARZ EWANGELICKI, ok. poł. XIX w., nieczynny TERESOWO KAPLICZKA, mur., ok. 1948 r. WIERZBINEK ZESPÓŁ DWORSKO-FOLWARCZNY: a. dwór, mur., 2 poł. XIX w., b. park krajobrazowy, 2 poł. XIX w., c. obora, mur., k. XIX w., d. źrebiarnia, mur., XIX/XX w., e. stodoła, mur., 1907 r., f. stodoła, mur., 1907 r., g. spichlerz, mur., 1898 r., h. brama, mur., 1907 r. WÓJCINEK ZESPÓŁ FOLWARCZNY: 23 a. dom, mur., 2 poł. XIX w., b. obora, mur., 2 poł. XIX w., c. chlewnia, mur., 2 poł. XIX w. ZABOROWO CMENTARZ EWANGELICKI, ok. poł. XIX w., nieczynny ZARYŃ CMENTARZ EWANGELICKI, poł. XIX w., nieczynny ZESPÓŁ DWORCA KOLEJOWEGO a. dworzec, mur., 1933 r., b. 3 domy pracownicze, nr 11, 12, 13, mur., 1933 r. DOM NR 32, glin., 1 ćw. XX w. ZIELONKA CMENTARZ EWANGELICKI, ok. poł. XIX w., nieczynny ZIEMIĘCIN SYNAGOGA, mur., 2 poł. XIX w. 3.3. Zespoły najcenniejszych zabytków ruchomych na terenie gminy Do rejestru zabytków ruchomych wpisanych jest 14 obiektów stanowiących wyposażenie i wystrój kościoła parafialnego p.w. św. Benona w Broniszewie; rejestr zabytków Nr B-116/62 na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 24 listopada 1997 r. Na jednorodne stylistycznie (neogotyckie) i chronologicznie (pocz. XX w.) wyposażenie składają się m.in. ołtarz główny, ołtarze boczne, ołtarz w kaplicy bocznej z obrazem „Matki Boskiej z Dzieciątkiem”, drewniana ambona, chrzcielnica, konfesjonał, stalle, neogotyckie feretrony i prospekt organowy z 1932 r. Wystrój kościoła stanowi polichromia z 1912 r. autorstwa Antoniego Szulczyńskiego, pod względem formalnym i kolorystycznym typowa dla okresu Młodej Polski. Pokrywa ona sklepienia i ściany prezbiterium i nawy. W kościele parafialnym p.w. św. Mikołaja w Sadlnie znajduje się 24 zespół obiektów ruchomych nie wpisanych do rejestru zabytków. Jednorodność stylowa i chronologiczna stanowi o wartości tego zespołu obiektów neogotyckich pochodzących z czasu budowy kościoła (poł. XIX wieku). Do najcenniejszych należą: ołtarz główny z rzeźbami świętych Biskupów, antepedium zdobi mosiężna płaskorzeźba z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, dwa ołtarze boczne z rzeźbami świętych i Jezusa Ukrzyżowanego, chrzcielnica, ambona, konfesjonał. W ścianę kruchty wmurowano renesansową płytę nagrobną ufundowaną zmarłemu w 1566 roku Janowi Ruszkowskiemu. Bogaty wystrój kościoła tworzy polichromia z pocz. XX w. Składają się na nią sceny figuralne w dekoracyjnych obramieniach i motywy ornamentalne pokrywające stropy, ściany prezbiterium, nawy i filary. Na stropie w prezbiterium przedstawienie „Trójcy Świętej”, w nawie „Matka Boska z Dzieciątkiem” w bogatym geometryczno-roślinnym obramieniu. Fasety dekorowane medalionami obwiedzionymi akantem z popiersiami apostołów. Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Mąkoszynie posiada w swoim wyposażeniu obiekty pochodzące z pocz. XX w. Składają się nań: ołtarz główny z neobarokowymi rzeźbami świętych i aniołów, ambona z płaskorzeźbami czterech ewangelistów, granitowa chrzcielnica, dwa krucyfiksy, stacje Męki Pańskiej, organy z 1920 r. Obiekty nie wpisane do rejestru zabytków. 3.4. Krajobraz kulturowy – obszarowe wpisy do rejestru zabytków (układy urbanistyczne, parki kulturowe, parki krajobrazowe) Na terenie gminy Wierzbinek nie występują układy urbanistyczne i ruralistyczne wpisane do rejestru zabytków. Nie utworzono też parków kulturowych. 3.5. Zabytki archeologiczne 25 3.5.1. Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z terenu gminy Na terenie gminy Wierzbinek nie ma stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków. 3.5.2. Wykaz stanowisk o własnej formie krajobrazowej Na terenie gminy Wierzbinek znajdują się dwa stanowiska o własnej formie krajobrazowej. Są to: TOMISŁAWICE – dwór z okresu nowożytnego, BOGUSZYCE – dwór (?) z okresu nowożytnego. 3.5.3. Zestawienie liczbowe stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych i wpisanych do rejestru zabytków, łącznie z ich funkcją koncentracji oraz stanowisk krótką analizą chronologiczną archeologicznych – (opis uwarunkowania fizjograficzne) Obszar gminy Wierzbinek został rozpoznany archeologicznie w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) w latach 1985-2003. AZP to program badawczy obejmujący swym zasięgiem terytorium całej Polski. Pozwala na dokładne rozpoznanie zasobów archeologicznych. W swych założeniach obejmuje bowiem kilka etapów badawczych: 1. kwerendę archiwalną w muzeach, instytucjach publicznych i publikacjach, 2. badania powierzchniowe. Należy jednak pamiętać, że baza danych AZP jest bazą otwartą. Dołączane są do niej ciągle nowe informacje pochodzące z kolejnych badań czy też weryfikacji badań wcześniejszych. W związku z powyższym dokumentacja stanowisk archeologicznych utworzona metodą AZP jest źródłem najbardziej aktualnej wiedzy 26 o terenie. Poniżej zaprezentowano tabelkę prezentującą zasoby dziedzictwa archeologicznego z terenu gminy Wierzbinek: stanowiska o własnej formie cmentarzyska Cmentarzyska krajobrazowej płaskie kurhanowe dwor grodziska y osady ślady osadnicze huty młyny skarby ogółem szkła fortyfikacje ziemne 3 2 0 0 376 598 0 0 0 0 * dane przytoczone za Raportem o stanie zabytków gminy Wierzbinek, WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie, 2004 r. Cały obszar gminy Wierzbinek należy zaliczyć pod względem morfologicznym do terenów słabo urozmaiconych. Ukształtowanie terenu, rzeźby, gleby, wody oraz krajobraz gminy są pochodzenia polodowcowego. Teren ten znajduje się na obszarze dawnego zlodowacenia bałtyckiego (faza poznańska). Rzeźba terenu charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami rzędu 5 – 10 m przy ogólnym wyniesieniu terenu 110 – 115 m n.p.m. Wody powierzchniowe występujące na terenie gminy Wierzbinek należą do systemu wodnego środkowej Odry, w zlewni rzeki Noteć. Noteć przepływa przez południową i zachodnią część gminy. Wody powierzchniowe są odprowadzane do niej poprzez sieć drobnych cieków naturalnych i rowów melioracyjnych. Wszystkie cieki wodne charakteryzuje śnieżno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku: wiosną (na skutek zasilania śnieżnego) oraz letnim (związane z letnim maksimum opadowym). Na terenie gminy występują jeziora, większe z nich to Jezioro Zakrzewek i Jezioro Mielno. Ponadto na terenie gminy, w obniżeniach terenu, występują liczne małe zbiorniki wodne (stawy, śródpolne oczka wodne), zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Zbiorniki te są najczęściej płytkie i zarastające. Położenie wśród pól ma również negatywne skutki w postaci wysokiej eutrofizacji tych zbiorników wodnych, 979 27 spowodowanej zasilaniem nawozami spływającymi z pól. Na dużych obszarach gminy Wierzbinek – zwłaszcza w obrębie Pagórków Sadlneńsko-Orlickich, dominuje glina morenowa, na której podłożu rozwinęły się bardzo dobre i dobre gleby. Z tego względu ta część gminy jest obszarem silnie wylesionym, rolniczym. Na terenie gminy Wierzbinek zarejestrowano wyjątkowo dużą ilość stanowisk archeologicznych datowanych od okresu neolitu (kultury: pucharów lejkowatych, amfor kulistych), poprzez epokę wczesnego brązu, kulturę łużycka, kulturę przeworską, średniowiecze aż po okres nowożytny. Koncentracja osadnictwa pradziejowego i średniowiecznego na terenie gminy Wierzbinek widoczna jest szczególnie w okolicach rzek: Noteć, Pichna oraz jezior: Zakrzewek i Mielno (bogate osadnictwo występuje zwłaszcza w okolicach miejscowości: Łysek, Boguszyce, Wierzbinek, Synogać, Sadlno, Morzyczyn, Racięcin). Niestety większość tych stanowisk znanych jest tylko dzięki badaniom powierzchniowym lub znaleziskom przypadkowym. Tylko nieliczne stanowiska doczekały się badań wykopaliskowych (w większości były to badania ratunkowe prowadzone w związku z eksploatacją odkrywek węgla brunatnego przez Kopalnie Konin) Najstarsze ślady osadnictwa na terenie gminy pochodzą z epoki kamienia mezolitu (8000 lat p.n.e.). Od tego czasu obszar ten był nieprzerwanie zasiedlony, o czym świadczą znaleziska z następnych epok. Osadnictwo grupuje się głównie wzdłuż cieków wodnych, na terenach zajmowanych i dziś przez współczesne wsie oraz w pasie wydm. Z następnego okresu pradziejów, neolitu, pochodzą liczniejsze ślady osadnictwa grup ludzkich na omawianym terenie. Widoczne jest to zwłaszcza na przykładzie ludności kultury pucharów lejkowatych. Ludność tej kultury zamieszkiwała niewielkie osady, położone na łagodnych stokach wydmowych wzniesień. Charakterystyczną cechą tej kultury w zakresie obrządku pogrzebowego były monumentalne grobowce megalityczne („kujawskie”) w postaci długiego (do 130 m), trójkątnego (o podstawie do 15 m) kopca obstawionego wielkimi kamieniami. Pochówki w obudowie kamiennej znajdowały się pod nasypem grobowca. 28 Warto w tym miejscu wspomnieć znacznym nagromadzeniu takich grobowców na gmin sąsiednich, takich jak Wilczyn, Skulsk, Ślesin. Na skupisko bezkomorowych grobowców typu kujawskiego kultury pucharów lejkowatych w okolicach miejscowości Kleczew pierwszy zwrócił uwagę E. Raczyński w pierwszej połowie XIX w. (ponad 150 obiektów). Gdzie dokładnie były zlokalizowane te cmentarzyska nie jest jasne. Ich pozostałości zostały usunięte w wyniku działalności rolniczej oraz kopalnianej (kopalnia węgla brunatnego). Ogólnie należy zauważyć, że wszystkie cmentarzyska skupiają się między rynną Gopła i Jeziora Ślesińskiego od wschodu a rynną jezior Wilczyńskiego i Powidzkiego od zachodu. Badania powierzchniowe prowadzone w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski ujawniły na tym terenie ponad 550 stanowisk związanych z kulturą pucharów lejkowatych. Około 520 z nich zlokalizowana jest na północ od równoleżnika wyznaczonego przez Kleczew (dobre, czarne gleby preferowane przez rolnictwo), a jedynie około 40 stanowisk zarejestrowano na południe od Kleczewa. Aktualnie obserwowana dyspersja mikroregionu osadniczego cmentarzysk kultury megalitycznych pucharów kleczewskiego lejkowatych mogłaby wskazywać na to, że grobowce spełniały funkcję „kamieni granicznych” otaczających centrum mikroregionu. Prawie wszystkie ulokowane są na obrzeżach płata czarnych gleb. Być może były symbolizowały one prawo do wykorzystywania gospodarczego tego terenu oraz były znakiem chęci odcięcia się od wszystkiego, co obce, wrogie. Funkcje te grobowce mogły pełnić poprzez oddziaływanie na świadomość swoimi nadnaturalnymi właściwościami, Oddziaływania jako te miejsce potęgowały kultu – domy dodatkowo ich zmarłych znaczne przodków. rozmiary, imponująca megalityczna obstawa i eksponowane położenie. Ze źródeł archiwalnych dowiadujemy się o istnieniu na terenie Wierzbinka cmentarzyska megalitycznego (kultura pucharów lejkowatych) z okresu neolitu, badanego w 1880 r. przez V. Eckerta (V. Eckert, R. Virchow, Verhandlungen du Berliner Gesellschaft fur Anthopologie, Ethnologie und Urgeschichte, 1880, s. 227-50; W. Chmielewski, Zagadnienia grobowców 29 kujawskich w świetle ostatnich badań, Łódź 1952, s. 50). Niestety obecnie lokalizacja grobowca nie jest znana, cmentarzysko najprawdopodobniej uległo zniszczeniu. Należy jednak zauważyć, że na obszarze sąsiednich gmin, Skulsk, Ślesin, Wilczyn, Kleczew znajdują się liczne skupiska osadnicze ludności kultury pucharów lejkowatych. Zarejestrowano tam kilkadziesiąt osad związanych z i obozowisk działalnością oraz ludności cmentarzysk reprezentującej megalitycznych ta kulturę. Niewykluczone, że osadnictwo ludności kultury pucharów lejkowatych na terenie obecnej gminy Wierzbinek stanowi część tych skupisk osadniczych i w przeszłości istniało tutaj więcej grobowców megalitycznych, które zostały zniszczone w skutek rozwoju rolnictwa i działalności przemysłowej. Jest to jednak jedynie domysł. Mniej liczne są natomiast ślady obecności na naszych terenach kultury amfor kulistych rozwijającej się prawie równolegle z kulturą pucharów lejkowatych. Z upowszechnieniem się nowego materiału (brązu) wiąże się dalszy rozwój gospodarczo-cywilizacyjny w epoce brązu. Docierał on na nasze tereny drogą wymiany z południa Europy, zwiększając rolę handlu i powodując przenikanie się wpływów. Wczesna epoka brązu jest na terenie gminy słabo reprezentowana. Znamy tylko kilka stanowisk z tego okresu w okolicach Wierzbinka. Wzrost osadnictwa widoczny jest natomiast w środkowym i późnym okresie epoki brązu. Zaczęła się wówczas rozwijać na ziemiach polskich kultura łużycka, zaliczana do wielkiego kompleksu kultur popielnicowych, rozprzestrzeniających się stopniowo z centrum naddunajskiego na rozległe tereny Europy. Osadnictwo kultury łużyckiej na terenie gminy jest bogato reprezentowane. W VII w p.n.e. rozpoczyna się na ziemiach polskich epoka żelaza. Obok wyrobów brązowych, których udział systematycznie maleje, pojawiają się wówczas wyroby żelazne. Pod koniec okresu halsztackiego rozpoczyna się stopniowy rozkład kultury łużyckiej, spowodowany prawdopodobnie kryzysem gospodarczym 30 wywołanym pogorszeniem się klimatu oraz zbytnim wyeksploatowaniem środowiska naturalnego. Dodatkowym czynnikiem destabilizacyjnym był najazd Scytów. Osłabiona ludność kultury łużyckiej była stopniowo podbijana lub kolonizowana przez pokrewne im ludy tworzące kulturę pomorską. Początek wieku IV p.n.e. wiąże się z masowym upowszechnieniem się żelaza jako podstawowego surowca, ujednolicenia używanych ozdób, narzędzi, broni, przedmiotów codziennego użytku. Na terenie ziem polskich wykształciła się wówczas tzw. kultura przeworska. Miało to miejsce w późnym okresie lateńskim (młodszy okres przedrzymski). Rozwijała się ona następnie w kolejnym okresie – wpływów rzymskich. Na obszarze naszej gminy notujemy kilkadziesiąt stanowisk identyfikowanych jako pozostałości osadnictwa ludności kultury przeworskiej oraz kilka powiązanych z nimi cmentarzysk (Zaryń, Boguszyce - Cmentarzyska te, częściowo zniszczone w wyniku głębokiej orki i innych prac rolniczych, wymagają dokładnych badań). Na przełomie IV i V w. n.e. większość obszarów ziem polskich przeżywa głęboki kryzys kulturowy, osadniczy i gospodarczy. Związane jest to prawdopodobnie załamaniem się dotychczasowej sytuacji politycznej Europy w wyniku najazdu Hunów. Najazd ten wywołał masowe przesunięcia ludności zamieszkującej jej środkową część oraz zlikwidował wpływ Cesarstwa Rzymskiego. Rozpoczął się okres wędrówek ludów. Bezpośrednim tego skutkiem było zahamowanie trwającego kilka wieków rozwoju gospodarczego i społecznego na ziemiach polskich. Dotychczas nie udało się stwierdzić ciągłości osadnictwa w okolicach dzisiejszej gminy Wierzbinek. Począwszy od VI w. n. e. wkraczamy w nowy okres dziejów zwany wczesnym średniowieczem. Gęstość osadnictwa w tym okresie jest raczej niewielka. Znaczny rozwój gospodarczy, społeczny i kulturowy zaczął się w wieku VIII. W ciągu IX i X wieku kształtowały się podstawy terytorialne państwa polskiego. Powstały wówczas grody – siedziby przedstawicieli 31 władzy, ośrodki gospodarcze i zalążki przyszłych miast. Widoczne jest faz powstawania grodów: okres plemienny, kiedy grody skupiają się w Wielkopolsce zachodniej i południowo-zachodniej; następnie w czasie bezpośrednio poprzedzającym okres formowania państwa grody powstają w środkowej i północno-wschodniej Wielkopolsce; sieć grodów rozrasta się następnie przynajmniej w trzech fazach w miarę poszerzania się terytorium państwa piastowskiego. 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego 4.1. Stan zachowania i obszary największego zagrożenia zabytków 4.1.1. Stan zachowania zabytków nieruchomych Obiekty architektury i budownictwa wpisane do rejestru zabytków na terenie gminy Wierzbinek prezentują zróżnicowany stan zachowania. Na terenie gminy do rejestru zabytków wpisane są trzy kościoły parafialne: w Sadlnie, Broniszewie i Mąkoszynie. Wieś Sadlno wymieniana w źródłach pisanych z 1325 r., pod nazwą Sedlino w 1398 r. jako własność prebendy przy katedrze płockiej. Od XV w. notowana jest jako wieś szlachecka. Parafia notowana po raz pierwszy w 1 poł. XIV w. Pierwotny kościół drewniany. Przekazy źródłowe z 2 poł. XVI w. mówią o murowanym prezbiterium wraz z zakrystią i drewnianej nawie. Na początku XVII w. przy prezbiterium wystawiono murowaną kaplicę. W końcu XVIII w. bardzo zniszczony kościół został odbudowany; od podstaw wzniesiono nawę z drewna. Obecny kościół p.w. św. Mikołaja powstał w latach 1856-1860. Złożyły się nań gruntownie wyremontowane dawne murowane prezbiterium oraz wybudowany wtedy główny korpus kościoła. Budowla orientowana, zbudowana na planie prostokąta z prezbiterium zamkniętym prostokątnie. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia. Bryła główna 32 nakryta dachem dwuspadowym pokrytym blachą. W kalenicy ośmioboczna sygnaturka z latarnią. W narożach pięcioboczne przypory zwieńczone sterczynami. Wewnątrz stropy. Wnętrze trójnawowe z nawą główną wydzieloną ostrołukowymi arkadami. Styl neogotycki. Ogrodzenie cmentarza przykościelnego złożone z ceglanych słupków na wysokim, kamiennym cokole z ozdobnymi, kutymi przęsłami. W 1989 r. wykonano ankrowanie murów kościoła, naprawiono stropy i tynki, zamontowano nową instalację elektryczną. W latach 19911995 przeprowadzono kolejne prace remontowe. Wymienione zostały stropy w nawach bocznych i tynki wewnętrzne do wysokości okien. Na zewnątrz wymieniono tynki, wykonano instalację odwadniającą, zakonserwowano pokrycie dachu. W 1996 r. Parafia Rzymskokatolicka p.w. św. Mikołaja w Sadlnie otrzymała wyróżnienie Generalnego Konserwatora Zabytków w konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego. W 2009 r. przeprowadzono prace remontowe obejmujące naprawę tynków i malowanie elewacji zewnętrznych. Stan zachowania dobry. Do rejestru zabytków wpisany jest również cmentarz parafialny w Sadlnie. Założony na planie prostokąta z regularnym układem alejek, licznym starodrzewem, otoczony ceglanym murem z 2 poł. XIX w. Na cmentarzu znajduje się kaplica z lat 30 XX w., do 1997 r. pełniąca funkcję przedpogrzebowej. Wśród kilkudziesięciu zabytkowych nagrobków i mogił na uwagę zasługują groby rodziny Chrząszczewskich, właścicieli majątku w Wierzbinku, rodziny Rozdejczerów, właścicieli majątku w Kryszkowicach, grób powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Nową Wsią. Do najokazalszych należy kaplica grobowa rodziny Morzyckich z poł. XIX w., właścicieli majątku w Ruszkowie. Obiekt utrzymany generalnie w dobrym stanie. Remontu wymaga murowane ogrodzenie. Wieś Broniszewo położona jest u ujścia Noteci do Jeziora Gopło. Parafia w Broniszewie powstała przed 1325 r., a fundatorami kościoła byli właściciele wsi. Od XVI w. wymieniani są Sokołowscy z Warzymowa. Znana 33 z 2 poł. XVI w. świątynia p.w. św. Tomasza była zapewne drugą w tym miejscu. Ponieważ kolatorowie Sokołowscy postanowili złączyć parafię broniszewską i warzymowską pod jednym proboszczem, kościół w Broniszewie, pozbawiony bezpośredniej opieki, znacznie podupadł. W 1764 r. obok walącego się kościoła wybudowano kaplicę, gdzie odbywały się nabożeństwa. Na pocz. XIX w. mówiono nawet o możliwości likwidacji parafii, ale ostatecznie poddano ją pod zarząd proboszczom z Połajewa, którzy w 1870 r. starą kaplicę zastąpili nową p.w. św. Benona. Od 1878 r. Broniszewo otrzymało własnego proboszcza. W tym czasie parafia znacznie powiększyła się liczebnie, dlatego pomyślano o potrzebie wybudowania większego kościoła. Zrealizował to ks. Jan Knorr, który według projektu Konstantego Wojciechowskiego w latach 1900-1904 wystawił nowy kościół z cegły w stylu neogotyckim. Bryła oszkarpowana, z licznymi sterczynami, otworami okiennymi i drzwiowymi zamkniętymi ostrołukowo, z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i trójkondygnacyjną, górującą nad całością wieżą od zachodu. Dachy kryte blachą. Wnętrze jednonawowe, czteroprzęsłowe, sklepione w prezbiterium gwiaździście, w nawie, kaplicy i zakrystii sklepienia krzyżowo-żebrowe. Obiekt na bieżąco remontowany, w dobrym stanie technicznym. W latach 1991-1996 przeprowadzono remont więźby dachowej, wymieniono pokrycie. W 2006 r. wykonano remont wieży, a rok później naprawiono dach zniszczony przez wichurę. Parafia w Mąkoszynie wzmiankowana w dokumentach z 1325 r. Pierwszy kościół drewniany fundowany zapewne przez miejscowych dziedziców nosił wezwanie św. Jakuba. Przetrwał do 1619 r., kiedy to Adam Mąkowski, kanonik włocławski i opat z Jędrzejowa, brat kolatora Piotra Mąkowskiego ufundował nową, drewnianą świątynię. Ponieważ sam kolator był religijnie obojętny, parafia często była pozbawiona własnego proboszcza. To spowodowało, że pod koniec XVIII w. kościół był już w stanie ruiny. Nowa świątynia stanęła w latach 1784-1790 staraniem kolejnego kolatora Wojciecha Bielickiego z Mąkoszyna i Andrzeja 34 Mokrzyckiego. Służyła do pocz. XX w. Staraniem proboszcza ks. Wincentego Wrzalińskiego w latach 1914-1919 wybudowano nowy, murowany kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej według projektu Zdzisława Mączyńskiego z Warszawy. Kościół o zróżnicowanej bryle ujętej przyporami, z wyraźnie wyodrębnionymi formami poszczególnych jej części. W przyziemiu arkadowy podcień, nad nawą sygnaturka w kształcie wielobocznej wieżyczki z latarnią, od zachodu znacznie górująca nad całością wieża zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Wnętrze trójnawowe przekryte pozornym sklepieniem krzyżowym, malowane w 1951 r. W roku 1978 w prezbiterium założono nową posadzkę z płyt granitowych. W 1984 r. wymieniono pokrycie dachu z dachówki na blachę miedzianą. Obiekt w chwili obecnej znajduje się w dość dobrym stanie technicznym. Z uwagi na ślady zawilgocenia sklepień konieczne jest opracowanie ekspertyzy technicznej więźby i pokrycia dachu. Przy kościele znajduje się plebania wpisana do rejestru zabytków, zbudowana w latach 1916-1918. Budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym. Ściany zewnętrzne szachulcowe, wypełnione surową gliną, odeskowane i otynkowane. W 1973 r. wymieniono słomiane pokrycie dachu na eternit, w 1989 r. naprawiono elewacje. Obiekt nieużytkowany od 2011 r. Obok pobudowana nowa plebania. W chwili obecnej budynek znajduje się w złym stanie technicznym; spękane tynki zewnętrzne, odspojone od ścian konstrukcyjnych, zużyta biologicznie konstrukcja dachu, zniszczone pokrycie. Jednym z lepiej zachowanych obiektów zabytkowych na terenie gminy jest zespół dworsko-parkowy i folwarczny w Wierzbinku. Majątek w Wierzbinku należał do rodziny Chrząszczewskich. Aleksander Chrząszczewski (1834-1901) rozpoczął w 2 poł. XIX w. budowę dworu i zabudowań gospodarczych. Po jego śmierci majątek odziedziczył syn Teodor, który rozbudował folwark, gospodarując na nim do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie zabudowania gospodarcze przekazano Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, która użytkuje je do dziś. 35 Część z nich przystosowano do nowych funkcji; w trakcie remontów prowadzonych w latach 60 i 70 XX w. wymieniono na wszystkich budynkach pokrycie dachu na eternit, w części przebudowano elewacje. Układ podwórza i rozplanowanie budynków nie zmieniło się. Dawna część rezydencjonalna położona jest po stronie południowowschodniej zabudowy gospodarczej. Dwór usytuowany w północnej części niezbyt rozległego (ok. 3ha) parku krajobrazowego. Budynek założony na nieregularnym półkolistymi rzucie, i bryła zróżnicowana wielobocznymi licznymi ryzalitami prostokątnymi, różnej wysokości i czterokondygnacyjną wieżą z belwederem od strony wschodniej. Elewacje zdobią lizeny, prostokątne płyciny, profilowane gzymsy kordonowe i koronujące. Po wojnie dwór wyremontowano i przeznaczono na mieszkania lokatorskie. W latach 1975-2012 był siedzibą Urzędu Gminy. Wielokrotnie remontowany. W 1980 r. naprawiono gzymsy i wymieniono rynny, w 1998 r. przeprowadzono remont elewacji. Kolejny remont elewacji (uzupełnienie tynków, malowanie) oraz konserwację pokrycia dachowego wykonano w 2010 r. Stan zachowania dostateczny. Park założony w stylu krajobrazowym. W okresie powojennym w znacznym stopniu zniekształcony i zaniedbany. Brak specjalistycznej pielęgnacji spowodował znaczne ubytki w drzewostanie, nadmierny rozrost samosiewów. Zatarciu uległ układ komunikacyjny. W 2008 r. opracowano projekt rewaloryzacji założenia parkowego, zrealizowany w latach 20092011. Usunięto drzewa obumarłe i zagrażające bezpieczeństwu, oczyszczono teren z samosiewów, które pojawiły się w drodze naturalnej sukcesji. W drzewostanie przeprowadzono cięcia sanitarno-pielęgnacyjne. Odtworzono ścieżki parkowe, wprowadzono nowe nasadzenia drzew i krzewów ozdobnych, założono trawniki, renowacji poddano kompleks wodny przylegający do parku. Obiekt wyposażono w elementy niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania – ławki, kosze, oświetlenie. Zamontowana została nowa brama wjazdowa. Stan zachowania dobry. Kryszkowice – niewielka wieś położona na północny-wschód od 36 Wierzbinka, w której w przeszłości prosperował folwark, zaś w pobliżu usytuowany był okazały pałac okolony rozległym parkiem krajobrazowym. Majątek w Kryszkowicach, obejmujący folwarki we wsiach Żychlinek i Janowice, liczący ponad 500 ha użytków, stanowił własność rodziny Żychlińskich. W poł. XIX w. majątek odziedziczyła córka Żychlińskiego, Aurelia, która wyszła za mąż za Karola Rozdejczera. Dobra w posiadaniu trzech kolejnych pokoleń Rozdejczerów pozostawały do 1939 r. Majątek słynął z dobrej gospodarności, specjalizował się w hodowli bydła. Po wojnie ziemię rozparcelowano, zabudowania gospodarcze sprzedane indywidualnym właścicielom w większości uległy rozbiórce. Jedynymi śladami dawnego założenia jest zredukowany powierzchniowo, do niedawna zaniedbany, park z fragmentami bramy wjazdowej oraz gorzelnia, wpisana do rejestru zabytków. Gorzelnia od 1996 r. jest własnością prywatną. Do niedawna obiekt gorzelni użytkowany. Remonty przeprowadzono w latach 70 XX w. (rozbudowa i wymiana stolarki okiennej) oraz w 1988 r. Stan zachowania dostateczny. Park, nie wpisany do rejestru zabytków, stanowi własność Gminy Wierzbinek. W 2009 r. wykonano inwentaryzację dendrologiczną oraz projekt uporządkowania i zagospodarowania obiektu. Rok później park uporządkowano. Usunięto drzewa obumarłe, zbędne samosiewny, wykonano ścieżki parkowe, założono trawniki, wprowadzono uzupełniające nasadzenia, wyremontowano filary bramy wjazdowej, zamontowano urządzenia zabawowe dla dzieci. Wieś Ziemięcin, należąca do majątku Chrząszczewskich z Wierzbinka, po powstaniu styczniowym została sprzedana Żydowi o nieustalonym nazwisku. Wybudował on dla własnych potrzeb synagogę, utrzymywał kantora, dla którego wybudował dom. Gdy majątek kupił Paweł Penno, synagoga została zamieniona na dom włodarza, a kantorat pełnił funkcję mleczarni. Po wojnie ziemię rozparcelowano, a budynki sprzedano osobom prywatnym. Budynek dawnej synagogi zamieszkały do 1988 r. znajduje się w złym stanie technicznym; spękane mury, liczne ubytki tynków, zniszczone stropy i pokrycie dachu. Obiekt w 2011 r. 37 zakupiła Gmina Wierzbinek z przeznaczeniem na regionalną izbę pamięci. Dawny kantorat uległ całkowitemu zniszczeniu w 2009 r. i skreślony został z rejestru zabytków. Z obiektów wpisanych do rejestru zabytków w najgorszym stanie znajduje się zespół dworsko-parkowy w Racięcinie. To wynik zarówno braku właściwego użytkownika jak i destrukcyjnych dla całego założenia powojennych decyzji. Dwór zbudowany został na pocz. XX w. przez Antoniego Tabaczyńskiego, choć założenie musiało istnieć wcześniej, sądząc po sędziwych, pomnikowych dębach szypułkowych. Po wojnie majątek rozparcelowano, rozebrano większość budynków gospodarczych przylegających do części rezydencjonalnej od strony zachodniej. Północna część parku ze stawem i dawnym sadem została sprzedana. Na obszarze tym powstało indywidualne gospodarstwo. Część południową przekazano w administrowanie Lasom Państwowym. Pozostała resztówka parku o powierzchni 1,21 ha wraz z dworem weszła w zasoby Państwowego Funduszu Ziemi. Połowę dworu przekazano w użytkowanie Ochotniczej Straży Pożarnej, w drugiej wydzielono lokale mieszkalne. Na zachód od elewacji frontowej dworu wydzielono z parku obszar o pow. 0,3900 ha, budując na nim stację uzdatniania wody. W 1992 r. dwór wraz z otaczającym go fragmentem parku przejęła Agencja Nieruchomości Rolnych w Poznaniu, sprzedając go w 1998 r. osobie prywatnej. Nowy właściciel nie podjął żadnych prac remontowych, sprzedając obiekt w 2000 r. Nieużytkowany dwór, przy rujnującym oddziaływaniu warunków atmosferycznych, popadał w ruinę. W wyniku wieloletnich zaniedbań i pożaru stan techniczny obiektu jest dziś katastrofalny. Brak dachu spowodował zmurszenie i zagrzybienie ścian wewnętrznych, zachowały się w większości mury obwodowe, zniszczone sklepienia nad piwnicą i resztki belek stropowych nad parterem. Wraz ze zmianą właściciela (w 2006 r.) pojawiła się szansa na uratowanie obiektu, który w 2008 r. otrzymał pozwolenie konserwatorskie na remont i adaptację budynku na dom seminaryjny w oparciu o zatwierdzoną dokumentację architektoniczną. W 2007 r. dokupił 38 południową część założenia parkowego o pow. 1,41 ha od Lasów Państwowych. Jednakże do chwili obecnej właściciel nie podjął remontu, a stan zachowania dworu i parku znacznie się pogorszył. Jedynym reprezentantem budownictwa drewnianego wpisanym do rejestru zabytków jest wiatrak paltrak w miejscowości Sowa. Zbudowany ok. 1880 r., na obecne miejsce przeniesiony w latach 30 XX w. W 1967 r. jeszcze czynny, potem zdemontowano śmigi i przerobiono na elektryczny. Obecnie nieużytkowany, niszczeje. Skorodowana blacha pokrycia dachu, znaczne ubytki występują w oszalowaniu dolnej partii wiatraka. Własność prywatna. 4.1.2. Stan zachowania zabytków ruchomych Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków w gminie Wierzbinek to wyposażenie kościoła parafialnego p.w. św. Benona w Broniszewie, w skład którego wchodzą m.in. ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica, obrazy i rzeźby, naczynia liturgiczne. Bogaty wystrój kościół zawdzięcza Antoniemu Szulczyńskiemu. W chwili obecnej zarówno wyposażenie jak i wystrój są odnowione, dobrze zachowane. W 1991 r. wybuchł pożar na poddaszu kościoła, nad chórem muzycznym, który gaszono zalewając całe poddasze wodą i pianą gaśniczą. Ze względu na specyfikę konstrukcji sklepienia krzyżowożebrowego, woda zalała całkowicie pachy sklepienne, przesyciła mury, tynk i znajdującą się na nim warstwę malarską. Spowodowało to rozmycie polichromii, powstanie plam i zacieków, degradację spoiwa. Od 1998 r. w kościele rozpoczęły się prace konserwatorskie. W tymże roku odnowiono polichromię w prezbiterium i ołtarz główny. W 1999 r. przeprowadzono konserwację ołtarzy bocznych oraz polichromii dwóch przęseł nawy głównej. W latach 2000-2001 konserwacji poddano polichromię dwóch kolejnych przęseł, zrekonstruowano lamperie w nawie, przemalowane w latach 70 XX w. farbami olejnymi. Rekonstrukcja wykonana została w technice stiuku według oryginalnej kompozycji autora polichromii 39 Antoniego Szulczyńskiego. W roku 2001 odnowiono również dwa obrazy. W chwili obecnej interwencji konserwatorskiej wymaga polichromia na sklepieniu w kaplicy. W kościele parafialnym p.w. św. Mikołaja w Sadlnie istniejący zespół obiektów ruchomych, nie wpisanych do rejestru zabytków, jest generalnie dobrze zachowany. W roku 1991 przeprowadzono konserwację polichromii „Matki Boskiej ścian w prezbiterium, ołtarza głównego i obrazu z Dzieciątkiem”. W roku następnym odnowiono polichromię w nawach bocznych, ołtarze boczne, chór muzyczny, ambonę, chrzcielnicę oraz obrazy „Św. Mikołaja Biskupa” i „Św. Anny”. W złym stanie znajdują się dwie barokowe, drewniane rzeźby; z licznymi ubytkami polichromii, uszkodzeniami mechanicznymi, śladami drewnojadów, wymagają pilnie podjęcia prac konserwatorskich. W kościele parafialnym p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej istniejący zespół obiektów ruchomych, nie wpisanych do rejestru zabytków jest jednolicie i właściwie zakonserwowany. W 1989 r. odnowiono wnętrze kościoła, w 2000 r. przeprowadzono renowację organów. W dobrym stanie znajdują się dość liczne na terenie gminy kapliczki i krzyże przydrożne. Wszelkie prace przy obiektach nieruchomych i ruchomych wpisanych do rejestru zabytków wymagają pozwolenia konserwatora zabytków po uprzednim uzgodnieniu ich zakresu w Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Koninie. 4.1.3. Stan zachowania zabytków archeologicznych oraz istotne zagrożenia dla zabytków archeologicznych Stanowiska archeologiczne podlegają stałym zagrożeniom. 40 Z każdym rokiem, wraz z rozwojem techniki, intensyfikacją działalności przemysłowej, gospodarczej, rolniczej rośnie stopień ich zagrożenia oraz pojawiają się nowe. W myśl art. 6 pkt 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późniejszymi zmianami) wszystkie zabytki archeologiczne – bez względu na stan zachowania podlegają ochronie i opiece. Należy przy tym pamiętać, że zasięg stanowisk archeologicznych został wyznaczony na mapach na podstawie badań powierzchniowych. Jednak nie może on odpowiadać dokładnie zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa pradziejowego pod ziemią. Dlatego należy traktować go zawsze orientacyjnie, może bowiem okazać się, że obiekty archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska. Najlepiej zachowane są stanowiska archeologiczne położone na nieużytkach, terenach niezabudowanych oraz terenach zalesionych. Należy tutaj przypomnieć, że ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na każdego, kto zamierza realizować nowe zalesienia lub zmianę charakteru dotychczasowej działalności leśnej na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, obowiązek pokrycia kosztów badań archeologicznych oraz ich dokumentacji. Dużym zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych są natomiast inwestycje budowlane i przemysłowe (zwłaszcza rozwój budownictwa mieszkalnego i przemysłowego oraz budowa dróg i eksploatacja węgla brunatnego), nielegalna eksploatacja piaśnic i żwirowni. Istotnym zagrożeniem jest również działalność rolnicza, zwłaszcza intensywna orka. Do innego rodzaju zagrożeń należy działalność nielegalnych poszukiwaczy. Zagrażają oni przede wszystkim cmentarzyskom oraz stanowiskom o własnej formie krajobrazowej, jak grodziska czy fortyfikacje ziemne oraz pozostałości z okresu II wojny światowej. Dlatego dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, na obszarach występowania stanowisk archeologicznych oraz w strefie ich 41 ochrony, podczas inwestycji związanych z robotami ziemnymi, wymagane jest prowadzenie archeologicznych prac należy archeologicznych. uzyskać Na prowadzenie pozwolenie badań Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - Delegatury w Koninie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub przed rozpoczęciem prac ziemnych. Również przebudowa układów urbanistycznych, ruralistycznych i założeń pałacowo-parkowych prowadzi często do naruszenia średniowiecznych i nowożytnych nawarstwień kulturowych. W związku z tym wszystkie prace ziemne wymagają jednoczesnego prowadzenia badań archeologicznych. Wyniki badań często stanowią jedyną dokumentację następujących po sobie faktów osadniczych na tym terenie. Pozwalają one skorygować, uszczegółowić i potwierdzić informacje uzyskane ze źródeł pisanych. Pozyskany w trakcie badań materiał ruchomy umożliwia uzupełnienie danych o kulturze materialnej mieszkańców. 4.1.4. Obszary największego zagrożenia dla zabytków a) archeologicznych Szczególnym rodzajem zagrożeń dla stanowisk archeologicznych są inwestycje szerokopłaszczyznowe, takie jak kopalnie, odkrywki, żwirownie. Na terenie gminy Wierzbinek udokumentowano następujące złoża kruszywa naturalnego: złoże „Goczki Polskie” (położone w odległości 1 km na północ od miejscowości Mąkoszyn. Użytkownikiem jest Urząd Gminy w Wierzbinku. Udokumentowane zasoby wynoszą 81 800 ton i zajmują powierzchnię 1,02 ha. Złoże nie jest eksploatowane), „Julianowo” (złoże położone na północ od wsi Posada. Jego powierzchnia wynosi 1,4 ha. Stan zasobów na dzień 31.12.2000 r. wynosił 5 000 ton z domieszką ziaren żwiru. Z powodu wyczerpania zasobów przemysłowych, eksploatacja złoża została zaniechana w 1998 r. Na zewnątrz granic udokumentowania złoża wyznaczono obszar perspektywiczny, wskazujący na możliwość 42 powiększenia zasobów kruszywa) oraz „Pamiątka”. Od południa niedużym fragmentem wchodzi na obszar gminy złoże węgla brunatnego „Lubstów”. Ponadto na terenie gminy występują także złoża węgla brunatnego, takie jak złoże „Morzyczyn”, „Tomisławice” oraz „Mąkoszyn Grochowiska”. Jako pierwsze zostało uruchomione złoże „Tomisławice” wraz z obiektami towarzyszącymi. Istotnym zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych na terenie gminy Wierzbinek jest rolnictwo, a szczególnie głęboka orka. W gminie Wierzbinek rolnictwo jest podstawowym działem gospodarki. Ogólna powierzchnia gminy wynosi 14.805 ha, w tym użytki rolne zajmują 11.931 ha (80,6%), użytki leśne i grunty zadrzewione 1,053 ha (7,11%). Grunty orne wynoszą 9,974 ha, co stanowi 83,6% użytków rolnych Wśród inwestycji na terenie gminy, które mogą stanowić zagrożenie dla stanowisk archeologicznych należy wymienić: a) budowę oczyszczalni przyzagrodowych – 2013-2023 r. b) budowę oczyszczalni ścieków łącznie z kanalizacją sanitarną – 2008-2020 r., c) budowę hydroforni w miejscowości Zaryń – 2013-2015 r., d) budowę lokalnego systemu elektrowni wiatrowych – 2013-2020 r. W celu kulturowych ochrony podczas stanowisk archeologicznych inwestycji związanych z i nawarstwień zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu, ważne jest określenie zasad ochrony zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków oraz ujętych w gminnej ewidencji zabytków, w planach zagospodarowania przestrzennego oraz respektowanie przez inwestorów zapisów dotyczących ochrony zabytków Wielkopolskiego archeologicznych Wojewódzkiego w opiniach konserwatora i Zabytków. decyzjach Ponadto w przypadku stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków istnieje zakaz prowadzenie wszelkich robót budowlanych oraz przemysłowych na jego terenie, a prace porządkowe prowadzone w jego obrębie wymagają uzgodnienia z WWKZ. 43 b) nieruchomych Gmina Wierzbinek nie posiada opracowanego planu zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru gminy, będącego prawem miejscowym. Z punku widzenia ochrony konserwatorskiej jest to istotne zagrożenie dla zabytków nieruchomych. Bowiem ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy jest jedną z czterech form ochrony wymienionej w art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Pozostałe, wpis do rejestrów zabytków, dotyczy wybranych grup obiektów, zaś uznanie za pomnik historii lub utworzenie parku kulturowego obecnie gminy nie dotyczy. Wprawdzie nowelizacja ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 18 marca 2010 r. wprowadziła w art. 7 pkt 4 dodatkową formę ochrony m. in. w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz w decyzji o warunkach zabudowy, jednakże nie wszystkie inwestycje realizowane są w oparciu o pozwolenia w/w decyzje, a remonty obiektów nie zawsze wymagają na budowę, które jest wydawane w uzgodnieniu z konserwatorem zabytków. Brak szczegółowych zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego może spowodować daleko idące przekształcenia przestrzenne, materiałowe i architektoniczne. Do istotnych zagrożeń obiektów zabytkowych należy zaliczyć tzw. zagrożenia techniczne. Pierwotny układ komunikacyjny, na który nałożone są wszelkie współczesne rozwiązania drogowe, kumuluje się niekorzystnie w odniesieniu do wszelkich budowli, szczególnie zaś tych, które są obiektami zabytkowymi. Emisje gazów, zanieczyszczeń atmosferycznych, to następna z przyczyn degradujących elewacje pokryte tynkami tradycyjnymi. Tradycyjna kultura ludowa, której materialnym wyznacznikiem jest budownictwo wiejskie, podlega dynamicznym zmianom tak w funkcji obiektów, jak i w formie. Lokalne społeczności wioskowe, dla których tradycyjne wzory postępowania były wyznacznikiem wartości 44 kształtujących tę społeczność, odchodzą w przeszłość. Nowatorskie trendy gospodarowania niszczą lub wręcz eliminują pozostałości dawnej architektury budowlanej. Przemieszczenia ludności, będące wynikiem II wojny światowej, doprowadziły do wyludnienia wielu wsi zamieszkałych, niekiedy od XVIII stulecia przez ludność pochodzenia niemieckiego. W rezultacie, pozostałości poprzednich wspólnot jakimi są cmentarze ulegają powolnej zagładzie. Cmentarz jest czymś, co wiąże się z osiadłym trybem życia człowieka, jest pewnego rodzaju sanktuarium dla ludzi, którzy mieszkają w danym miejscu. Jeśli ludzie odejdą, pozostaje tylko tradycja cmentarza. Przetrwać zaś może tylko wtedy, gdy jest otoczony opieką. Na terenie gminy znajduje się pięć nieczynnych cmentarzy ewangelickich w miejscowościach: Stara Ruda, Synogać, Zaborowo, Zaryń i Zielonka. Stan zachowania wszystkich jest bardzo zły; zarośnięte krzewami lilaka i samosiewami robinii akacjowej, wnętrza nieczytelne, miejscami trudno dostępne, zdewastowane i przemieszczone nagrobki, zatarte mogiły. Do istotnych zagrożeń należą indywidualne postawy oraz przypisane im wartości, które są wyznacznikiem działań, skutkujących decyzjami nie zawsze w pomyślnymi dowolnym architektonicznych, dla substancji przerabianiu powiększanie zabytkowej. obiektów otworów Przejawia (likwidacja okiennych się to dekoracji bądź ich zamurowywanie, rozbudowy), zniekształcając w ten sposób zabytkowy wizerunek zabudowy. Ważnym na dzień dzisiejszy problemem są możliwości finansowania prac przy obiektach zabytkowych przez różne kategorie osób i instytucji nimi władającymi. Często realne potrzeby znacznie przekraczają kwoty nań przeznaczane. Element finansowy w znaczący sposób hamuje realizację najciekawszych nawet programów rewaloryzacyjnych. a) ruchomych Zabytki ruchome na terenie gminy, stanowiące wyposażenie i wystrój 45 obiektów sakralnych, są właściwie i prawidłowo chronione. W dobrym stanie są również dość liczne na terenie gminy krzyże przydrożne i kapliczki, systematycznie remontowane i odnawiane. 4.2. Uwarunkowania uwarunkowań i wynikające kierunków ze „Studium zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzbinek” Studium jako akt planowania kształtującego politykę przestrzenną gminy wyodrębnia cele, uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego, które doprowadzą do wykorzystania wszystkiego, co cenne i niepowtarzalne dla rozwoju gminy. Należy tu wymienić walory przyrodnicze i krajobrazowe, wartości kulturowe, zasoby materialne i inicjatywy lokalne, jak również warunki wynikające z położenia gminy, jej powiązań administracyjnych i gospodarczych. Zmianę studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wierzbinek przyjęto Uchwałą Nr XLI/260/10 Rady Gminy z dnia 30 czerwca 2010 r. Zmiana dotyczy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego uchwalonego Uchwałą Rady Gminy Nr 174/XXVI/05 z dnia 31 maja 2005 r. Omawiane studium obejmuje dwa opracowania: 1. „Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego”, 2. „Kierunki zagospodarowania przestrzennego”. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego wynikają m.in. ze stanu środowiska, w tym wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego oraz stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. W rozdz. 3 „Uwarunkowania wewnętrzne”, pkt 3.17. „Ochrona dóbr kultury” zamieszczono spis obiektów zabytkowych gminy Wierzbinek oraz zasady ochrony zabytków archeologicznych: Obszar gminy Wierzbinek został rozpoznany archeologicznie. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia – z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, przede 46 wszystkim w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma też miejsce we wczesnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Zasięg stanowisk archeologicznych został wyznaczony na podstawie badań powierzchniowych. Jednak nie musi on odpowiadać dokładnie zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa pradziejowego pod ziemią. Należy traktować ten zasięg orientacyjnie, może się bowiem okazać, że obiekty wyznaczonego na archeologiczne podstawie zalegają obserwacji także w sąsiedztwie powierzchniowej, zasięgu stanowiska. W przypadku koncentracji stanowisk archeologicznych operuje się pojęciem strefy intensywnego występowania stanowisk archeologicznych. Wszystkie zewidencjonowane stanowiska archeologiczne oraz strefy ich występowania podlegają ochronie konserwatorskiej (zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, na obszarach występowania stanowisk archeologicznych oraz w strefie ich ochrony, podczas inwestycji związanych z robotami ziemnymi, wymagane jest prowadzenie prac archeologicznych w zakresie uzgodnionym pozwoleniem na badania archeologiczne Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Koninie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego ustala się w obrębie szerokopłaszczyznowego zadania inwestycyjnego, obowiązek przeprowadzenia: - ratowniczych badań wykopaliskowych wyprzedzających inwestycję na wytypowanych stanowiskach archeologicznych, - badań archeologicznych na nowych obiektach archeologicznych, - stałego nadzoru archeologicznego podczas odhumusowania terenu Wszystkie prace archeologicznego muszą być uzgodnione pozwoleniem WUOZ w Poznaniu – Delegatura w Koninie przed uzyskaniem 47 pozwolenia na budowę lub przed rozpoczęciem prac ziemnych. Poniżej przedstawiono granice ochrony i zalecenia konserwatorskie. 1. Założenia rezydencjonalne (Kryszkowice, Racięcin, Wierzbinek) i sakralne (Broniszewo, Mąkoszyn, Sadlno, Ziemięcin) podlegają ochronie w granicach założeń oraz w ich najbliższym otoczeniu – 50-100m wokół granic, zależnie od możliwości. Należy uwzględnić znaczenie widoku na zabytek. W obrębie strefy ochrony konserwatorskiej obowiązuje: a) historyczna parcelacja (zgodnie z zasadą niepodzielności zespołów), b) zachowanie zabytkowej zieleni, c) zachowanie zabytkowej zabudowy, d) podporządkowanie nowych obiektów układowi zabytkowemu w zakresie: lokalizacji, skali i formy architektonicznej, e) użytkowanie nie kolidujące z historyczną funkcją obiektu. 2. Cmentarze – ochrona obowiązuje w granicach cmentarza oraz jego najbliższym otoczeniu. Dla nieczynnych cmentarzy – zewnętrzna strefa ochronna, wyłączona spod zabudowy, o szerokości 10m. W granicach cmentarzy obowiązuje zachowanie: a) historycznej parcelacji, b) historycznego rozplanowania, c) zabytkowej sztuki sepulkralnej i ogrodzenia, d) zabytkowej zieleni. 3. Pojedyncze obiekty budowlane. Ochrona obejmuje obiekt wraz z jego najbliższym otoczeniem. Obowiązuje zachowanie zabytkowej formy architektonicznej oraz podporządkowanie niezbędnych zmian budynkowi istniejącemu w zakresie skali i formy architektonicznej. 4. Wszelkie zmiany planowane w obiektach i na obszarach objętych ochroną konserwatorską oraz ich najbliższym otoczeniu m.in. 48 (prace budowlane, pielęgnacja zieleni, prace ziemne, zmiany sposobu użytkowania, podziały geodezyjne) wymagają: pozwolenia Kierownika Delegatury Urzędu Ochrony Zabytków a) w Koninie działającego z upoważnienia Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu – wpisanych do rejestru zabytków, w odniesieniu do obiektów pozytywnej opinii Kierownika Delegatury Urzędu Ochrony Zabytków w Koninie – w odniesieniu do pozostałych obiektów. „Kierunki zagospodarowania przestrzennego” uwzględniają w rozdziale 6 obszary oraz zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Podkreślono, że ogólne zasady ochrony dziedzictwa kulturowego są sprecyzowane we wnioskach konserwatorskich i powinny być respektowane każdorazowo przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotyczących tego terenu. Zauważono, ze priorytet wymogów konserwatorskich może być nieraz trudny do spełnienia, lecz jest niezbędny dla zachowania i tak skromnego dziedzictwa kulturowego, które jest bazą tożsamości narodowej. Warto przyjąć rozwiązania istniejące w zachodnioeuropejskiej strefie kulturowej zwłaszcza w zakresie małej architektury i zieleni. Zadbać o właściwą stylistykę na obszarze objętym strefą ochrony konserwatorskiej z preferencją dla propozycji tradycyjnych opartych na lokalnych wzorcach. Rozwiązania modernistyczne, awangardowe są do przyjęcia poza strefami ochrony. Przytoczono tutaj ponownie uwagi dotyczące archeologii zawarte w części I studium oraz podkreślono zasady ochrony dziedzictwa archeologicznego na obszarze odkrywki Tomisławice, informując że na zlecenie inwestora zostały wykonane powierzchniowe badania archeologiczne terenów przyszłej eksploatacji węgla brunatnego odkrywki Tomisławice w ramach opracowania „Archeologiczne prace rozpoznawcze 49 pod planowaną odkrywkę Tomisławice KWB”, co znalazło wyraz w zaktualizowaniu danych dotyczących strefy konserwatorskiej przez WUOZ. Powyższe zostało uwzględnione w rysunku „Zmiana studium – Kierunki zagospodarowania przestrzennego”. 4.3. Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gmina Wierzbinek nie posiada miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całej gminy. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ustalone zostały dla odkrywki Tomisławice: Uchwałą nr XXXII/189/09 Rady Gminy Wierzbinek z dnia 18 września 2009 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji celu publicznego – eksploatacja węgla brunatnego metodą odkrywkową - odkrywka Tomisławice gmina Wierzbinek – Etap I; Uchwałą Rady Gminy Wierzbinek nr XXXII/190/09 z dnia 18 września 2009 roku w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla inwestycji celu publicznego – eksploatacja węgla brunatnego metodą odkrywkową - odkrywka Tomisławice gmina Wierzbinek – Etap II; Uchwała Nr XLII/264/10 Rady Gminy Wierzbinek z dnia 28 lipca 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wybranych terenów na obszarze gminy Wierzbinek – Etap III. W planach tych (dla Etapu I i II - w rozdziale 5, art. 16 ust. 1 i 2) określono zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zawierając zapis o konieczności prowadzenia w obrębie zadania inwestycyjnego – eksploatacja węgla brunatnego metodą odkrywkową – na obszarze występowania stanowisk archeologicznych i w strefach ich ochrony wymagane jest przeprowadzenie, przed rozpoczęciem eksploatacji, rozpoznawczych badań powierzchniowo-sondażowych, przeprowadzonych w uzgodnieniu z WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie. Po zatwierdzeniu przez tutejszy WUOZ w Poznaniu Delegatura w Koninie 50 sprawozdania z powyższych badań konieczne jest przeprowadzenie na wytypowanych stanowiskach wyprzedzających inwestycję, ratowniczych badań wykopaliskowych. Ponadto w planach zawarto zapis: w przypadku natrafienia podczas robót ziemnych na obiekty mające charakter zabytku archeologicznego należy wstrzymać roboty i niezwłocznie powiadomić odpowiednie organy ochrony zabytków. W planie zagospodarowania przestrzennego wybranych terenów na obszarze gminy Wierzbinek – Etap III, w rozdziale 5 zamieszczono następujące zapisy gwarantujące ochronę dziedzictwa kulturowego: Na obszarze objętym planem znajdują się „strefy ochrony stanowisk archeologicznych”, będące pod ochroną konserwatorską. Dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, na obszarach występowania stanowisk archeologicznych, w strefie ich ochrony oraz na obszarach objętych ochroną konserwatorską lub w bliskim ich sąsiedztwie, podczas inwestycji związanych z robotami ziemnymi, wymagane jest prowadzenie prac archeologicznych w zakresie uzgodnionym pozwoleniem na badania archeologiczne Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Koninie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Dla ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego ustala się w obrębie szerokopłaszczyznowego zadania inwestycyjnego, obowiązek przeprowadzenia: rozpoznawczych badań powierzchniowo – sondażowych, ratowniczych badań wykopaliskowych wyprzedających inwestycję na wytypowanych stanowiskach archeologicznych, badań archeologicznych na nowych obiektach archeologicznych, stałego nadzoru archeologicznego podczas odhumusowania terenu. Wszystkie prace archeologiczne muszą być uzgodnione pozwoleniem WUOZ w Poznaniu – Delegatura w Koninie przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub przed rozpoczęciem prac ziemnych. Ustalenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wynikają z zapisów zawartych w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i są każdorazowo uzgadniane 51 z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegaturą w Koninie. Inwestycje na terenie gminy Wierzbinek (na obszarach, dla których nie sporządzono miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego) wykonywane są na podstawie decyzji o warunkach zabudowy oraz ustaleniu lokalizacji celu publicznego. Decyzje te każdorazowo uzgadniane są z urzędem konserwatorskim. 4.4. Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej Południowa i wschodnia część gminy Wierzbinek znajduje się w obrębie Goplańsko-Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu ustanowionego Uchwałą Nr 53/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koninie z dnia 29 stycznia 1986 r. w sprawie ustalenia obszarów krajobrazu chronionego na terenie województwa konińskiego i zasad korzystania z tych obszarów. Obszar należący do Pojezierza Kujawskiego o powierzchni 660 km2 obejmuje tereny o różnej genezie. W jego granicach znajduje się strefa ostatniego glacjału jak i fragment terenu objętego zlodowaceniem środkowopolskim. Ma to swoje przełożenie w urozmaiconej rzeźbie terenu, z licznymi jeziorami, dolinami rzecznymi, obniżeniami, z niewielkimi lasami. W granicach obszaru ochronie podlegają partie lasów z cennym drzewostanem, mokradła i torfowiska, sprzyjające rozwojowi różnorodnej roślinności bagiennej i łąkowej, często na glebach pochodzenia organicznego, podlegające odrębnej ochronie. Granica Goplańsko-Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu rozciąga się na południe wzdłuż kanału Warta-Gopło. Obszar ten obejmuje również tereny na południe od Sompolna i na wschód od linii między Sompolnem i Wierzbinkiem. Dalej północna granica obszaru skręca ku północnemu wschodowi i obejmuje teren na południe od drogi z Wierzbinka do Zarynia, a następnie skręca na wschód i łączy się z Obszarem Chronionego Krajobrazu Jeziora Głuszyńskiego. 52 Na terenie gminy Wierzbinek jedynie niewielkie powierzchniowo obszary lasów uznanych na ochronne i objęte strefą chronionego krajobrazu występują w rejonie wsi Synogać, Zakręta i na południe od Wierzbinka. Są to olsy i lasy łęgowe związane z obniżeniami terenu lub lasy grądowe i dąbrowy z domieszką sosny wprowadzonej na stanowiskach położonych wyżej. Najatrakcyjniejszym kompleksem leśnym na terenie gminy jest las pomiędzy Racięcinem i Słomkowem charakteryzujący się zróżnicowanym drzewostanem w II-IV klasie wieku. Duży jest tam udział sosny, dębu, brzozy i olchy. Jest to w przeważającej części typ siedliskowy lasu świeżego lub lasu mieszanego, w partiach wyżej położonych lasu wilgotnego i olsu. W okolicy miejscowości Synogać wiek drzewostanu boru świeżego sięga 45-60 lat, spory jest w nim udział brzozy, pojawiają się enklawy boru mieszanego świeżego oraz boru mieszanego wilgotnego z drzewostanem w III i IV klasie wieku. Również niewielki kompleks leśny na południowy wschód od Wierzbinka odznacza się mozaiką typów siedliskowych. Występują tam bór mieszany świeży, bór mieszany wilgotny z urozmaiconym drzewostanem, w którym dominują sosna, brzoza, świerk i jesion. W pozostałych lasach wyraźnie dominuje monokultura sosnowa, a zalesienia należą do typu borów świeżych I i II klasy wieku. Lasy, prócz funkcji produkcyjnej pełnią również funkcje ekologiczne oraz społeczne. Funkcja ekologiczna (ochronna) polega przede wszystkim na korzystnym wpływie na kształtowanie mikroklimatu, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowaniem potencjału biologicznego, dużej liczby gatunków fauny i flory, różnorodności ekosystemów, a także urozmaicenia krajobrazu. Funkcje społeczne kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, dają możliwość rozwoju edukacji ekologicznej. Na terenie gminy Wierzbinek cztery obiekty objęte są indywidualną ochroną jako pomniki przyrody. Są to: • Racięcin – dąb szypułkowy o obwodzie ponad 700 cm w 53 parku dworskim (nr rejestru 67), • Racięcin – dąb szypułkowy o obwodzie ponad 500 cm w parku dworskim (nr rejestru 68), • Racięcin – dąb szypułkowy o obwodzie ponad 550 cm (nr rejestru 69), • Kryszkowice – świerk pospolity o obwodzie ok. 300 cm (nr rejestru 120). 5. Cele gminnego programu opieki nad zabytkami ( art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz inne określone przez gminę) 1) włączenie strategicznych, problemów ochrony wynikających zabytków z do koncepcji systemu zadań przestrzennego zagospodarowania kraju, 2) uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystywaniem tych zabytków, 7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 54 6. Kierunki działań dla realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 6.1. Gminna ewidencja zabytków 6.1.1. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych Przepisy art. 22 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakładają na wójta gminy obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków. Dla gminy Wierzbinek wykonano w 2008 r. gminną ewidencję zabytków nieruchomych. Tworzy ją zbiór kart adresowych zawierających podstawowe dane o obiekcie. Egzemplarz ewidencji zabytków nieruchomych przekazany został Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Koninie. Będzie ona podlegała okresowej aktualizacji polegającej na wykreśleniu z ewidencji obiektów nieistniejących, gruntownie przebudowanych, które utraciły cechy zabytkowe, uzupełnieniu o zmiany stanu prawnego obiektu, jak aktualne formy ochrony. 6.1.2. Sporządzenie gminnej ewidencji zabytków archeologicznych I. W roku 2008 wykonano gminną ewidencję zabytków archeologicznych, obejmującą karty stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków i przeznaczonych do wpisu do rejestru oraz karty zespołów stanowisk archeologicznych. Baza informacji o tych stanowiskach będzie systematycznie aktualizowana, zgodnie z informacjami przekazywanymi przez WUOZ w Poznaniu, Delegatura w Koninie II. Uzupełnianie i weryfikowanie istniejącej ewidencji zabytków archeologicznych poprzez włączanie informacji o wszystkich sukcesywnie odkrywanych reliktach przeszłości niezależnie od charakteru badań oraz na podstawie uzyskiwanych wyników badań weryfikacyjnych AZP, zgodnie 55 z informacjami przekazywanymi przez WUOZ w Poznaniu, Delegatura w Koninie. III. Sporządzenie elektronicznej systematycznie aktualizowanej bazy informacji o stanowiskach archeologicznych wytypowanych przez WUOZ w Poznaniu do wpisania do rejestru zabytków, w celu uwzględnienia ich w dokumentach planistycznych i inwestycyjnych gminy. 6.1.3. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej architektury Rozpoznanie terenowe i wykonanie inwentaryzacji w postaci kart adresowych obiektów przydrożne). Pomoc tzw. przy małej architektury sporządzaniu wniosków (kapliczki, przez krzyże właścicieli o wpisanie najcenniejszych obiektów do rejestru zabytków. 6.2. Edukacja i promocja w zakresie ochrony zabytków • włączenie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do zajęć szkolnych w szkołach podstawowych i gimnazjach prowadzonych przez gminę, • organizowanie w ramach zajęć szkolnych wycieczek krajoznawczych, prezentacja najcenniejszych obiektów zabytkowych i ich historii, • publikacja folderu prezentującego najważniejsze obiekty zabytkowe na terenie gminy oraz założenie strony internetowej związanej z tą problematyką, • udostępnienie gminnej ewidencji zabytków nieruchomych, wykazu stanowisk archeologicznych (bez podania dokładnej lokalizacji) oraz „Programu opieki nad zabytkami Gminy Wierzbinek na lata 2013-2016 ” na stronie internetowej Gminy Wierzbinek, • uwzględnienie obiektów zabytkowych przy wyznaczaniu tras turystycznych i ścieżek dydaktycznych, • ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych możliwości i zasad ich udostępniania. 56 6.3. Działania zmierzające do poprawy stanu zachowania dziedzictwa kulturowego • informowanie właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na odnowę zabytków, • merytoryczna pomoc właścicielom obiektów zabytkowych w tworzeniu wniosków aplikacyjnych o środki na odnowę zabytków, • aktywne zachęcanie sektora prywatnego do zagospodarowania obiektów zabytkowych, • renowacja obiektów zabytkowych będących własnością Gminy, • udzielanie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane dla właścicieli obiektów wpisanych do rejestru zabytków, zgodnie z Uchwałą Nr 247/XXXVI/2006 z dnia 29 czerwca 2006 r. oraz rozważenie możliwości wprowadzenia ulg podatkowych dla właścicieli obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków, warunkowane podjęciem działań zmierzających do ich zabezpieczenia i konserwacji, • podjęcie próby rozwiązania problemu nieczynnych cmentarzy ewangelickich na terenie gminy. 6.4. Określenie zasobów zabytkowych, które można wykorzystać dla tworzenia np. tras turystycznych, ścieżek dydaktycznych, organizacji festynów itp. Szlaki turystyczne stanowią jedną z form promocji dziedzictwa kulturowego i wykorzystania jego potencjału. Istotą tworzenia wszelakich szlaków (pieszych, rowerowych, konnych, kajakowych itp.) jest cel, któremu mają służyć, zaś ów determinowany być musi atrakcyjnością obiektów i miejsc przez które przebiega. Walory przyrodniczo- krajobrazowe Gminy Wierzbinek ze szczególnie cenną pod tym względem zachodnią i wschodnią częścią gminy oraz atrakcyjność ekologiczna doliny rzeki Noteć i jej dopływów, rejon doliny kanału Warta – Gopło, bogata 57 flora i fauna, zróżnicowany przekrój stylów architektonicznych utrwalonych w budowlach sakralnych, zespołach dworsko-folwarcznych otoczonych parkami, stanowią niewątpliwie atut turystyczny i poznawczy. Jezioro Zakrzewek to dziś już akwen wykorzystywany turystycznie, również tereny przyległe do kanału Warta – Gopło. Budowa w pobliżu stanicy wodnej, zaplecza turystyczno – sportowego, ścieżek dydaktycznych, punktów obserwacji ornitologicznych, szlaków konnych, koncepcja utworzenia rezerwatów, to tylko niektóre z możliwości wyeksponowania tych terenów, stwarzające z większe pełniejszym perspektywy wykorzystaniem rozwojowe wspomnianych gminy wiążące walorów dla się celów wypoczynkowych i turystycznych. Również możliwość wkomponowania ich w regionalne i ponadregionalne szlaki turystyczne wraz z wyeksponowaniem istniejących zasobów zabytkowych i tworzoną na obszarze gminy bazą noclegową. To także korzystna forma związku między sąsiednimi gminami, dla których granice administracyjne nie stanowią przeszkody, lecz wręcz implikują nowatorskie rozwiązania w zakresie szeroko pojętego zaspokajania potrzeb społecznych Przecinające tereny gminne ponadlokalne samochodowe oraz rowerowe szlaki turystyczne, wytyczone przez sąsiednie gminy, wiodą do najciekawszych pod względem przyrodniczym i historycznym miejsc, a znajdują się na nich także najcenniejsze obiekty zabytkowe wymienione w poprzednich rozdziałach. Gmina położona jest na szlaku turystycznym Licheń - Ciechocinek – Inowrocław. Przez jej tereny wiedzie samochodowy Szlak Powstania Styczniowego Kujaw – drogami wojewódzkimi nr 263 i 266. W ramach obchodów 150 rocznicy Powstania Styczniowego, koniński oddział PTTK opracuje w tym roku „Szlak Powstania Styczniowego w Wielkopolsce Wschodniej”, który uwzględni miejscowości w gminie, związane z pamięcią o narodowowyzwoleńczym zrywie. Przez gminę przebiega północny odcinek wielkopolskiego Bursztynowego Szlaku Rowerowego , a także oznakowane szlaki rowerowe: Szlak żółty: Ślesin – Półwiosek Lubstowski – Głębockie Pierwsze – Głębockie Drugie – Ignacewo – Wilcza Kłoda – Ruszkowo – Sadlno – Ste- 58 fanowo – Racięcin – Talarkowo – Nowa Wieś – Przewóz – Mielnica Duża – Skulsk, długości 50 km. Szlak niebieski: Ślesin – Półwiosek Lubstowski – Tokary – Leśnictwo – Ignacewo – Wierzelin – Police – Lubstów – Młynek – Lubstówek – Stefanowo – Helenów Pierwszy – Stary Licheń – Wygoda – Piotrkowice – Kolebki – Ślesin, długości 40 km. Szlak zielony "WOKÓŁ JEZIOR": Ślesin – Głębockie Pierwsze – Witalisów – Obory – Mielno – Noć – Kalina – Broniszewo – Przewóz – Mielnica Duża – Goplana – Warzymowo – Kolonia Warzymowska – Koszewo – Gawrony – Żółwieniec – Ostrowy – Ślesin, długości 33 km. Wodniacy korzystają z powiatowego odcinka żeglownego kanałem Warta – Gopło, utworzonego przez urząd marszałkowski 690 km szlaku wodnego Wielkiej Pętli Wielkopolskiej. Przy z pomocy właścicielami informacyjnych organizacji nieruchomości i umieszczenie pozarządowych byłoby ich wskazane przy i w porozumieniu wykonanie poszczególnych tablic obiektach zabytkowych gminy. Organizowane od 1990 r. Dni Wierzbina, od 1998 r. połączone z Ogólnopolskimi Targami SALIX, których celem jest prezentacja i szeroka popularyzacja rzemiosła artystycznego, wspieranie sztuki ludowej oraz gminne imprezy kulturalne odbywają się na terenie zespołu dworskoparkowego w Wierzbinku. Agroturystyka, dla której wręcz znakomite warunki posiadają niektóre gospodarstwa rolne, to oczywisty atut, również zachęta do korzystania z niewątpliwych uroków poszczególnych zakątków gminy. Rozwój tej działalności pozarolniczej w gospodarstwach wiejskich może przyczynić się w znaczący sposób do zachowania pozostałości dawnych narzędzi gospodarczych, kuchennych, dawnych strojów, jako znacznika gospodarstwa agroturystycznego, formy wystroju, a zarazem propagowania historycznych tradycji regionu. Przy współpracy z działającymi na terenie gminy stowarzyszeniami na rzecz rozwoju gminy i poszczególnych sołectw, a także LGD 59 „Wielkopolska Wschodnia”, które w swoich formach działania uwzględniają wszechstronny rozwój gminy, w tym kultury i ochrony zabytków, popularyzację i rozwój produktów regionalnych oraz przedsiębiorczości, planowane są kolejne przedsięwzięcia turystyczne, które wzbogacą ofertę poznawczą walorów przyrodniczo – krajobrazowo - historycznych gminy. 6.5. Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów gminnego programu opieki nad zabytkami Obiektami wpisanymi do rejestru zabytków, stanowiącymi własność Gminy jest dwór i park w Wierzbinku, będący siedzibą Urzędu Gminy do końca 2012 roku. W tym samym roku opracowano projekt remontu i adaptacji budynku na siedzibę ośrodka kultury i przedszkola. Projekt uwzględnia m.in. naprawę więźby dachowej, wymianę pokrycia, wykonanie nowych kominów, wymianę stolarki okiennej, konserwację zachowanej stolarki drzwiowej. Rozpoczęcie prac planowane jest w roku 2013, zakończenie w 2015 r. W dobrym stanie, po przeprowadzonych pracach rewaloryzacyjnych jest założenie parkowe. Gmina zakłada wydzielenie określonych kwot na coroczne utrzymanie, tak w zakresie estetyki jak i technicznych potrzeb obiektu. W 2011 r. Gmina zakupiła od osoby prywatnej nieużytkowany, zniszczony budynek dawnej synagogi w Ziemięcinie. W tym samym roku opracowano projekt rewitalizacji obiektu z przeznaczeniem na regionalną izbę pamięci. Prace remontowe wykonane zostaną w 2013 r. w oparciu o zatwierdzony projekt i wydane już pozwolenie konserwatorskie. W 2011 r. Gmina zakupiła również od Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” nieużytkowany spichlerz folwarczny przylegający do parku w Wierzbinku z przeznaczeniem na cele muzealne. Planowany harmonogram prac związanych z adaptacją spichlrza przedstawia się następująco: - wykonanie ekspertyzy technicznej i projektu remontu – 2015 r., - rozpoczęcie prac remontowych – 2016 r. 60 Pozostałe obiekty nie są własnością Gminy, w związku z tym nie ma ona możliwości bezpośredniego sprawowania opieki nad nimi. Natomiast działania pośrednie, wynikające z ustawy o ochronie zabytków oraz polityki prowadzonej przez Gminę sprowadzają się do: - promowania najcenniejszych zabytków z terenu gminy m.in. w lokalnej gazetce „Sygnały Wierzbinka” - uwzględniania dziedzictwa kulturowego przy sporządzaniu dokumentów planistycznych, - wspierania poczynań właścicieli obiektów zabytkowych przy działaniach związanych z ich właściwym użytkowaniem i utrzymaniem, - kształtowania społecznej potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego (społeczni opiekunowie zabytków), - edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez: • prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony zabytków na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji lokalnych, • popularyzację wszelkiego rodzaju konkursów promujących wiedzę z zakresu szeroko pojętego dziedzictwa kulturowego. Ważnym ewangelickich. zagadnieniem jest Istniejące terenie na ochrona nieczynnych cmentarzy nieczynne cmentarze gminy ewangelickie są w złym stanie. Aby przywrócić właściwą rangę tym miejscom wiecznego spoczynku, podjęta zostanie inicjatywa ich uporządkowania i oznakowania. Do akcji włączona zostanie społeczność lokalna oraz młodzież szkolna, gdyż jej zaangażowanie w odtwarzanie śladów lokalnej historii jest ważnym elementem w procesie edukacyjnym. Nawiązana zostanie współpraca z gminami i szkołami mającymi doświadczenie w tego typu przedsięwzięciach. Projektowane prace Gmina planuje realizować sukcesywnie od 2014 roku. 7. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki 61 nad zabytkami Podmiotem formułującym gminny program opieki nad zabytkami jest samorząd gminy. Realizacja programu odbywać się będzie poprzez zespół działań władz gminy na rzecz osiągnięcia celów w nim przyjętych. Samorząd ma oddziaływać na różne podmioty związane z obiektami zabytkowymi, w tym również na mieszkańców gminy w celu wywołania w nich pożądanych zachowań prowadzących do realizacji zamierzonych celów. Zakłada się, że w realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami dla gminy Wierzbinek wykorzystane zostaną następujące grupy instrumentów: instrumenty prawne, finansowe, społeczne, koordynacji i kontroli. 1. Instrumenty prawne: • programy określające politykę państwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, • dokumenty wydane przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wynikające z przepisów ustawowych, • uchwały Rady Gminy (miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zwolnienia i ulgi dla właścicieli obiektów zabytkowych). 2. Instrumenty finansowe: • środki własne zatwierdzone uchwałą Rady Gminy, • dotacje, • subwencje, • dofinansowania. 3. Instrumenty społeczne: • uzyskanie poparcia lokalnej społeczności dla programu poprzez sprawną komunikację, • edukacja i tworzenie świadomości potrzeby istnienia i ochrony dziedzictwa kulturowego w lokalnej społeczności, 62 • współpraca z organizacjami społecznymi. 4. Koordynacja i kontrola • gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania obiektów, prowadzonych pracach remontowych i konserwatorskich, • utworzenie w ramach organizacyjnych Urzędu Gminy w Wierzbinku zespołu koordynującego realizację poszczególnych zadań wynikających z ustaleń programu opieki nad zabytkami. • wewnętrzne okresowe sprawozdania z realizacji niniejszego programu. 8. Monitoring działania gminnego programu opieki nad zabytkami Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wójt gminy zobowiązany jest do sporządzania co 2 lata sprawozdania z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami. Sprawozdanie to przedstawiane jest Radzie Gminy. Po 4 latach program powinien zostać zaktualizowany i ponownie przyjęty przez radę gminy. Do wykonania powyższego zadania utworzony zostanie zespół koordynujący monitorujący niniejszy program poprzez: a) analizę i ocenę przebiegu realizacji, b) analizę i ocenę stopnia uzyskanych efektów. 9. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych spoczywa na jego 63 posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikającym z prawa W własności, przypadku użytkowania jednostki wieczystego, samorządu trwałego terytorialnego, zarządu. prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Wszystkie podmioty zobowiązane do finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków mogą ubiegać się o ich dofinansowanie ze środków m.in.: I. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zasady finansowania opieki nad zabytkami określa ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami, art. 71-83. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940). Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE realizowany jest w ramach corocznie ogłaszanych priorytetów. Witryna internetowa: http://www.mkidn.gov.pl II. Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu Ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest Wojewoda Wielkopolski. Dotacja może być udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 74 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Witryna internetowa: http://www.wosoz.bip-i.pl/public III. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, Departament Kultury W ramach otwartego Województwa Wielkopolskiego konkursu ofert w dziedzinie na zadania publiczne ochrony kulturowego – ochrona zabytków i opieka nad zabytkami. dziedzictwa 64 Witryna internetowa: http://www.bip.umww.pl IV. Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi W ramach działania „Odnowa i rozwój wsi” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Witryna internetowa: http://www.minrol.gov.pl V. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Administracji Departament Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Kościelnego Dotacje udzielane na remonty i konserwację obiektów sakralnych w zakresie wykonywania podstawowych prac zabezpieczających obiekt (bez wystroju i wyposażenia). Witryna internetowa: http://www.mswia.gov.pl V. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu Na zadania związane z ochroną i kształtowaniem przyrody. Witryna internetowa: http://www.wfosgw.poznan.pl Działania o charakterze strategicznym i ponadregionalnym mogą liczyć na finansowanie z Funduszy Unii Europejskiej, m.in. 1) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), którego działalność koncentruje się na różnych dziedzinach, m.in. rozwój turystyki oraz inwestycje w dziedzinie kultury. 2) Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007- 2013, który zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO) stanowi jeden z programów operacyjnych przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach programu realizowanych będzie 17 osi priorytetowych, m.in. 12 – kultura i dziedzictwo kulturowe. Wymienione źródła finansowania są wskazówką dla właścicieli obiektów zabytkowych. Szczegółowe informacje dotyczące rodzaju finansowanych zadań, uprawnionych wnioskodawców, trybu składania wniosków, kryteriów oceny i warunków rozliczenia można znaleźć na 65 stronach internetowych instytucji udzielających pomocy finansowej.
