Jak w swojej pracy zapewniamy potrzeby bezpieczeństwa, uznania i

Lidia Jedlińska
JAK W SWOJEJ PRACY ZAPEWNIAMY POTRZEBY
BEZPIECZEŃSTWA, UZNANIA I AKCEPTACJI DLA SWOICH
UCZNIÓW
Potrzeby określa się zazwyczaj jako stan organizmu wywołany brakiem czegoś,
co jest dla niego ważne, a niekiedy bezwarunkowo konieczne do istnienia, rozwoju
i normalnego funkcjonowania. Aby zaspokoić potrzebę, organizm musi wykonać
działanie prowadzące do usunięcia stanu niedosytu.”( S. Gerstmann: „Rozwój uczuć”.
Warszawa 1976, WSiP, s. 21)
W literaturze psychologicznej spotyka się różnorakie klasyfikacje potrzeb:
- według T. Tomaszewskiego - subiektywne (np. potrzeba kontaktów towarzyskich
czy obcowania z odpowiednim rodzajem sztuki) i obiektywne (np. potrzeba tlenu do
oddychania, odżywiania, snu...itp.),
- według Hilgarda - biologiczne, społeczne i osobiste,
- według Maslowa - fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, miłości, szacunku
i samo urzeczywistnienia.
Aktualność danej potrzeby zależy od wielu czynników. Są to m.in. cechy
indywidualne
jednostki
(inteligencja,
zainteresowania,
zdolności,
postawy),
środowisko, warunki kulturowe, materialne, efekty wychowawcze i wiele innych.
Wszyscy ludzie w pewnym okresie odczuwają określone potrzeby i poprzez
instrumentalne zachowania dążą do ich zaspokajania.
Jakie potrzeby ma uczeń ?. Dziecko przychodząc do szkoły staje wobec szeregu
zupełnie
nieznanych
dotychczas
sytuacji
i
wymagań.
Przeżywa
trudności
przystosowania się do życia wśród rówieśników. Przebywanie przez długi czas wśród
tak dużej ilości dzieci męczy go, naraża na zachwianie równowagi psychofizycznej.
Dziecko przychodzi z rodziny, w której nie miało tak licznych kontaktów.
Nagromadzenie się bodźców, zbyt liczne grupy, których nie potrafi objąć swoim
doświadczeniem, nowa sytuacja wzmaga u dziecka jedną z głównych potrzeb
psychicznych, jaką stanowi potrzeba bezpieczeństwa. Będąc słabe, zależne od
otoczenia, dziecko czuje się narażone na mniej lub bardziej przykre zdarzenia
i niespodzianki. Dlatego pragnie pewności, że w razie zrealizowania się jego obaw,
znajdzie oparcie, pomoc, radę ze strony istoty silnej i pewnej.
Potrzebę bezpieczeństwa uznaje się za jedną z podstawowych. Aby jednostka czuła
się bezpiecznie musi mieć poczucie stabilizacji oraz świadomość tego, co będzie
w przyszłości. Zdaniem Maslowa, wskaźnikiem potrzeby bezpieczeństwa jest u dzieci
skłonność do niezakłóconego rytmu i porządku. Dziecko potrzebuje świata
zorganizowanego i ograniczonej swobody, ale należy przy tym pamiętać, że nie może
czuć się bezpiecznie dziecko mające świadomość kontroli całkowitej. Jest to sprzeczne
z grupą potrzeb, które można określić jako potrzeby wolności. Wielu psychologów
zwraca uwagę, że dziecko od bardzo wczesnych lat życia chce mieć swój intymny
świat i ingerencja we wszystkie przeżycia, zachowania, choćby osób bardzo mu
bliskich jest niewskazana.
Poczucie bezpieczeństwa budowane dla ucznia przez dorosłych, a od pewnego
momentu i rówieśników, będzie w dalszej kolejności w dużym stopniu zależało od
niego samego. Należy w tym miejscu podkreślić, że okres dzieciństwa i dojrzewania
jest podstawowy z punktu widzenia zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa. Błędy
wychowawcze popełniane w tym okresie mogą być bardzo niekorzystne dla dalszego
rozwoju dziecka, zwłaszcza jeśli chodzi o kształtowanie się jego stosunku do innych
ludzi.
Potrzeba uznania i zaspokojenia jej - jest to potrzeba bycia niezależnym, zauważonym,
ważnym, szanowanym, to również potrzeba otrzymania uznania od innych, bycia
docenionym, potrzeba dominacji i zdobywania przedmiotów materialnych, pewności
siebie, adekwatności do zadań i sytuacji. Niezaspokojenie tych potrzeb prowadzi do
braku pewności siebie i niskiego poczucia wartości.
Potrzeba akceptacji przez grupę - jest bardzo ważna dla ucznia. Brak jej wiąże się
z izolacją od grupy do której należy. Każdy uczeń pragnie być akceptowany przez
kolegów, koleżanki i nauczycieli. Czasem jednak to samo zachowanie może
podwyższać stopień akceptacji w grupie rówieśniczej, a jednocześnie obniżać go
w oczach nauczycieli. Wychowanek przychodzący do szkoły przywiązuje dużą wagę
do zdobycia akceptacji nauczycieli poprzez przyjemny wygląd zewnętrzny, łatwość
nawiązywania kontaktów z dorosłymi, posłuszeństwo. W trudnej sytuacji jest
młodzież brzydka, zaniedbana i źle wychowana. To ona szczególnie silnie będzie
odczuwała brak akceptacji, a zarazem zaspokojenie tej potrzeby będzie jej
przychodziło z trudem.
Co jest skutkiem niezaspokojenia potrzeb?. Z pewnością stany frustracyjne. Uczniom
często nic się nie udaje, co ma jakieś znaczenie w szkole. „Piętno słabego ucznia idzie
za dzieckiem jak upiorne widmo, od którego nie sposób się uwolnić, gdyż brak wiary
w siebie i zaufania nauczycieli, a nierzadko i rodziców, zniechęca do wysiłku.”(
Jundziłł: „Realizacja potrzeb dzieci i młodzieży jako problem pedagogiczny”. W:
„Kwartalnik Pedagogiczny” 1980 nr 2, s. 76).
Każdy człowiek chce przedstawiać sobą jakąś wartość i spodziewa się, że środowisko,
w którym żyje wartość tę dostrzeże, a być może i doceni. Tym samym zaspokoi jego
potrzebę uznania. Koniecznym warunkiem jej zaspokojenia u ucznia jest traktowanie
go jako podmiotu, a nie tylko jako przedmiotu oddziaływań. uczeń musi czuć, że ma
dla innych osób znaczenie, że jest spostrzegane nie jako bierny obiekt poddawany
kształtowaniu, ale że traktowane jest jak odrębna, niezależna jednostka, w jakimś
stopniu samodzielnie myśląca, posiadająca już pewne poglądy. Uczeń oczekuje, że
otoczenie będzie się z jego opinią liczyć. Często zdarza się, że uczniowie protestują,
gdy nauczycielka sama podejmuje decyzję. Po prostu pragną mieć wpływ na to, co się
z nimi dzieje. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że łatwiejsze jest oddziaływanie
wychowawcze bez uwzględniania indywidualnych potrzeb dziecka. Ale gdy potrzeby
te nie są zaspokojone, kontakt z nim jest trudniejszy, a oddziaływanie mniej
efektywne. Jeżeli dorosły nie szanuje praw dziecka, lekceważy je, nie może z jego
strony oczekiwać autentycznego szacunku dla siebie.
Stefan Garczyński uważa, że uznania pragniemy tym bardziej im mniej mamy
pewności siebie. Pragniemy go szczególnie w tych dziedzinach, w których czujemy się
najsłabiej. Ten sam autor słusznie zauważa: Tak jak brak uznania zniechęca, tak
zdobywanie go jakąś działalnością pobudza do niej i może zdecydować o jej
polubieniu. Wyrazem potrzeby uznania jest między innymi troska o to, „co inni
powiedzą”, dbałość o dobre imię, unikanie wszystkiego, co może przynieść krytykę,
wstyd, poniżenie czy ośmieszenie .
Dla ucznia niezmiernie ważne jest zaspokojenie potrzeby atrakcyjnego spędzenia
czasu. Uwzględnianie tej potrzeby wpływa na dobrą atmosferę w szkole, sprzyja
akceptacji przez uczestników realizowanego tu programu zajęć. Pozytywny nastrój
emocjonalny towarzyszący zajęciom sprawia, że treści i sytuacje przeżywane w tym
czasie silnie oddziałują i łatwiej są przyswajane.
Inny rodzaj potrzeb, a mianowicie potrzeby fizjologiczne, związane są z biologiczną
strukturą organizmu, a ich zaspokajanie służy utrzymaniu organizmu przy życiu.
Należą do nich: potrzeba jedzenia, witamin, powietrza, snu itp. Gdy tych czynników
w środowisku nie ma lub zdobycie ich bywa trudne, mogą zachodzić różnorodne
zaburzenia w czynnościach biologicznych organizmu, w funkcjach psychicznych,
głównie emocjonalnych. W rozwojowym okresie życia zaspokajanie potrzeb
biologicznych należy przede wszystkim do rodziny. Szkoła w swej działalności
kompensacyjnej powinna regulować odżywianie ucznia w tym przynajmniej czasie,
kiedy przebywa na jej terenie. Potrzeby w życiu każdego człowieka mają ogromne
znaczenie.
Są
ważnym
elementem
życia
psychicznego.
Przy
chwilowym
niezaspokojeniu określonej potrzeby, nie zachodzą jeszcze w psychice poważniejsze
zmiany. Jeśli jednak jakieś, zwłaszcza silnie odczuwane potrzeby są zablokowane na
czas dłuższy, powstają wówczas niekorzystne zmiany w rozwoju psychofizycznym i w
zachowaniu jednostki. Samopoczucie w takiej sytuacji jest złe, utrudnione stają się
kontakty z ludźmi, powstają też inne ujemne objawy. Dłużej trwający stan
niezaspokojonych potrzeb wywołuje frustrację i uruchamianie mechanizmów
obronnych. Może być źródłem przeżywania dużych napięć psychicznych, agresji,
zachowań społecznie nie akceptowanych, konfliktów z otoczeniem, zaburzeń
emocjonalnych, lęku, nerwic. Może wyrządzić dziecku wielką krzywdę.