raport ewaluacyjny ii podsumowanie wywiadów i obserwacji

RAPORT EWALUACYJNY II
EWLUACJA JAKOŚCIOWA
PODSUMOWANIE WYWIADÓW I OBSERWACJI
PROJEKT: „UCHODŹCA W SZKOLE I W GMINIE”, GÓRA KALWARIA 1.03.2015
– 30.04.2016 W RAMACH PROGRAMU „OBYWATELE DLA DEMOKRACJI” FUNDACJA BATOREGO (PROJEKTY TEMATYCZNE – EDYCJA 3, WNIOSEK
PEŁNY E3/1169), ZREALIZOWANY PRZEZ FUNDACJĘ NA RZECZ TOLERANCJI
POPRZEZ MIĘDZYKULTUROWE ZROZUMIENIE WE WSPÓŁPRACY Z BIUREM
RADY EUROPY W WARSZAWIE oraz NANSEN CENTER FOR PEACE AND
DIALOGUE W NORWEGII)
Celem projektu było: przeciwdziałanie aktom nietolerancji i wykluczenia, w relacjach
między uchodźcami, a społecznością lokalną, w gminie Góra Kalwaria (gdzie mieści się
Ośrodek dla Cudzoziemców). Potrzeba działań projektowych wynikała: 1/ z obecności mowy
nienawiści w Internecie, uderzającej w mieszkańców Ośrodka; 2/ z negatywnego stereotypu
Czeczena; 3/ z niechęci ze strony polskich rodziców do integrowania się z uchodźcami; 4/ z
izolacji uczniów polskich w stosunku do uczniów-uchodźców, w czasie wolnym; 5/ z krytyki
szkoły, ze strony polskich rodziców, za organizowanie klas mieszanych wspólnie z uczniamicudzoziemcami, oraz z przekonania, że ich obecność w klasie jakoby obniżała poziom
nauczania.
Ewaluacja projektu składała się z dwóch części:
1/ jakościowej – ewaluacji uczestniczącej, obserwacji działań projektowych oraz z wywiadów
przeprowadzonych z osobami biorącymi udział w projekcie - grupą docelową: uchodźcami oraz
społecznością lokalną w gminie Góra Kalwaria (nauczycielami, rodzicami, wolontariuszami i
pracownikami organizacji pozarządowych, urzędnikami);
2/ z części ilościowej, zrealizowanej na podstawie dwóch ankiet, zawierających po 11 pytań
oraz metryczki. Przypomnijmy najważniejszy wynik ewaluacji ilościowej (pozytywny stosunek
rodziców uczniów polskich, do uchodźców zwiększył się - od średniej 2,4 do
Strona
1
średniej 3,17, na skali 5 punktowej).
Zajmiemy się poniżej częścią jakościową ewaluacji, tj. podsumowaniem
wywiadów i obserwacji.
Wywiady miały charakter pogłębiony, nieustrukturowany. Wynikało to z założenia, iż
wywiad nieustrukturowany pozwala na bardziej spontaniczną wypowiedź, która nie jest
nakierowywana, z góry przygotowywanymi pytaniami. Przeprowadzono wywiady, z
przedstawicielami każdej kategorii grupy docelowej: uchodźcami oraz społecznością lokalną
w gminie Góra Kalwaria (nauczycielami, rodzicami, urzędnikami, wolontariuszami i
pracownikami organizacji pozarządowych), a także osobami spoza gminy Góra Kalwaria, np.
pracownikami Urzędu do Spraw Cudzoziemców z Warszawy oraz z innych miejscowości w
Polsce. Były to wywiady indywidualne i grupowe. Trwały one od 30 minut do 1,5 godziny w
zależności od temperamentu i elokwencji rozmówcy. Obserwacja uczestnicząca dotyczyła
większości działań projektowych: warsztatów dialogowych, wystaw, konferencji i zajęć
ponadprogramowych dla uczniów.
WYWIADY INDYWIDUALNE
Przeprowadzono razem ok. 20 wywiadów indywidualnych w okresie od marca 2015 do
kwietnia 2016:
A/ z uchodźcami: 5 osób (Ośrodek dla Cudzoziemców, Linin), 1 osoba (mieszka prywatnie Czersk);
B/ nauczycielami: 2 osoby (Zespół Szkół w Coniewie)
C/ urzędnikami: 4 osoby
D/ wolontariuszami i pracownikami NGO: 3 osoby
E/ rodzice uczniów polskich z klas wielokulturowych: 2 osoby
F/ Trener norweski:1 osoba;
WNIOSKI I PODSUMOWANIE WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH
ad A/ Wywiady z uchodźcami prowadziły do następującej konkluzji: warsztaty dialogowe i
konferencje (w Ośrodku Kultury w Górze Kalwarii i na UW) były zwrotnym momentem ich
pobytu w Polsce, gdzie niektórzy z nich mieszkają, od 2 miesięcy, do 3,5 lat – np. 1 osoba,
się po raz pierwszy jak osoby, które mogą na równej stopie, na neutralnym gruncie, rozmawiać
z Polakami. Wysłuchiwać ich problemów i mówić o własnych. Ten motyw przewijał się we
Strona
podmiotowo”. Przestali czuć się jak osoby drugiej kategorii, niechciani przybysze, ale poczuli
2
która ukończyła w Polsce gimnazjum). Po raz pierwszy „poczuli się, że są traktowani
wszystkich bez wyjątku, wywiadach z uchodźcami. Nie bez znaczenia był tutaj taki drobny, ale
symboliczny fakt, podniesiony przez jednego z rozmówców, powiedział on, że podczas
warsztatów dialogowych, w przerwie, spożył on, po raz pierwszy, posiłek wspólnie z Polakami,
rozmawiając na zupełnie oderwane tematy i poczuł się po raz pierwszy w Polsce, jak u siebie
(lunche w przerwach podczas zajęć). Główny problem na drodze do integracji to oczywiście
brak znajomości języka polskiego, co nie dotyczy dzieci, które szybko uczą się polskiego w
szkole. Dorośli natomiast, ponieważ najczęściej nie posiadają jeszcze statusu uchodźcy, nie
mogą podjąć pracy i w ten sposób są izolowani od społeczności lokalnej. Takie programy, jak
niniejszy, są jedynym sposób wyjścia z tej izolacji. Program warsztatów jest przede wszystkim
nauką i ćwiczeniem w komunikacji. Różnice ubiorów np. Czeczenów pogłębiają izolację,
1 osoba obawiała się pójść na mecz piłkarski ze względu na swój wyróżniający ubiór,
obowiązujący kobiety wyznania islamskiego. Najczęstsze marzenia i plany na przyszłość:
uzyskać ochronę międzynarodową, status uchodźcy w Polsce, rozpocząć pracę, zamieszkać
poza Ośrodkiem.
ad B/ Nauczyciele: podkreślali podwójną praktyczną przydatność projektu (warsztatów dla
rodziców i zajęć ponadprogramowych dla uczniów). Po raz pierwszy mieli okazję spotkać się
z rodzicami swoich uczniów, nie w szkole, czy w Ośrodku dla Uchodźców, a w klubie i
rozmawiać, nie o sprawach szkolno-dydaktycznych. W wywiadach pojawił się także wątek
wpływu okoliczności zewnętrznych i presji ich na rodziców polskich. Wypowiedź nauczycielki
(szkoły biorącej udział w projekcie, w której 27% wszystkich uczniów, stanowią cudzoziemcy):
„Szkoda, że Panowie wcześniej tego nie zaczęli [wywiadów]. Jeszcze parę miesięcy wcześniej
wyniki, czy wypowiedzi w rozmowach, jakie mogliby Panowie pozyskać, mogłyby być pewnie
bardziej korzystne, zupełnie inne, pewnie znacznie lepsze w ocenach i opiniach o realizowanym
projekcie. Jeszcze nie było wtedy takich okoliczności, jakie są teraz. Przedtem to była zupełnie
inna sytuacja.” – Co miała na myśli? Chodzi oczywiście o doświadczaną powszechnie falę lęku
i rosnącej wraz z nim jawnej ksenofobii, lęku spowodowanego kryzysem, jaki narastał wokół
gwałtownego napływu uchodźców do Europy związanego z wojną w Syrii oraz z aktami i
atakami terrorystycznymi. Jednak jak wykazały badania ilościowe, sytuacja zewnętrzna nie
wpłynęła negatywnie, ani na stosunek rodziców polskich do uchodźców, ani na ich stosunek
nie był realizowany podobny projekt do naszego. Jednak można wysnuć wniosek, że zmiana
postaw rodziców na lepsze (w stosunku do uchodźców i do klas wielokulturowych), w gminie
Strona
polskich, pod wpływem wspomnianych okoliczności zewnętrznych, w innych szkołach gdzie
3
do klas wielokulturowych. Nie znamy wyników innych badań na zmianę postawy rodziców
Góra Kalwaria, jest jednym z rezultatów naszego projektu. Nauczyciele odnośnie rodziców
polskich podkreślali ich roszczeniowy stosunek i fakt, że podczas kiedy wysoko oceniali zajęcia
ponadprogramowe, w których brały udział ich dzieci, to jednak nie zawsze zdawali sobie
sprawę z faktu, że program ten ich dzieci zawdzięczają właśnie obecności w klasach
wielokulturowych, uczniów cudzoziemców.
ad C/ Urzędnicy, szczególnie ci, którzy pracują bezpośrednio z uchodźcami kładli nacisk na
fakt, iż otrzymali do ręki praktyczne narzędzie rozwiązywania konfliktów bezpośrednio
przydatne w kontaktach z uchodźcami w miejscu ich pracy. Podkreślali, że roszczeniowa
postawa uchodźców prowadzi do konfliktów, teraz mają jak to określiła jedna z rozmówczyń
„prewencyjne narzędzie zapobiegania poważniejszym konfliktom” (uchodźcy nie potrafią, że
ten sam urzędnik, może przekazywać im świadczenia – pomoc materialną, a także może ich
informować o konieczności opuszczenia przez uchodźcę Polski). Podkreślali przydatność
nansenowskiej techniki zapobiegania konfliktom, nie tylko, w środowisku międzykulturowym,
ale każdym, nawet w życiu prywatnym;
ad D/ Przedstawiciele organizacji pozarządowych: kładli nacisk na poznanie narzędzi
rozwiązywania konfliktów, nabyte podczas warsztatów dialogowych.
ad E/ Rodzice uczniów polskich: jedna z matek stwierdziła, że zmieniła nastawienie do
uchodźców
podczas
zajęć
w
ramach
projektu
dzięki
rozmowom
i
wspólnemu
przygotowywaniu posiłków razem z czeczeńskimi matkami, ojciec ucznia polskiego,
stwierdził, że dzięki warsztatom po raz pierwszy zobaczył polskie i cudzoziemskie dzieci razem
się bawiące na boisku podczas przerwy w zajęciach ponadprogramowych, stwierdził, że dzieci
te niczym się nie różnią od naszych i trzeba im pomóc. Zajęcia ponadprogramowe były b.
ważnym uzupełnieniem zajęć obowiązkowych i jest wdzięczny organizatorom za pomoc w
dodatkowym kształceniu jego syna.
ad/ F Trener norweski: trener zwrócił uwagę na fakt, że organizatorom udało się skomponować
najlepsze grupy warsztatowe, z jakimi dotąd pracowała. W grupach znalazły się osoby o
najbardziej zróżnicowanym profilu, czego wymaga nansenowska metodologia dialogu.
wykształcenia, pochodzenia etnicznego, a także profilu językowego.
Strona
się z uczestników o możliwie najbardziej zróżnicowanym profilu pod względem płci, wieku,
4
Zgodnie z metodologią nansenowską, grupa nie może być homogeniczna, lecz powinna składać
WYWIAD GRUPOWY
(uchodźcy, rodzice polscy, urzędnicy, nauczyciele, przedst. NGO)
Przeprowadzony po zakończeniu warsztatów dialogowych podstawowych, 26-30.08.2015, z
jego uczestnikami, w dniu 30 sierpnia 2015, w Ośrodku Kultury w Górze Kalwarii. W
wywiadzie poproszono uczestników warsztatów o ocenę warsztatów dialogowych i panelu
dyskusyjnego w dniu 30.08.2015.
Były to warsztaty dla trenerów, nauczycieli, pracowników socjalnych i asystentów
kulturowych,
przedstawicieli
organizacji
pozarządowych,
urzędników:
„Dialog
i
rozwiązywanie konfliktów w międzykulturowych społecznościach”, prowadzonych przez
trenera z Nansen Center for Peace and Dialogue w Norwegii i trenera polskiego. Uczestnicy:
razem 23 osoby: nauczyciele szkół podstawowych z Gminy Góra Kalwaria z miejscowości:
Coniew, Czaplinek, Czachówek, Kąty, Góra Kalwaria: 6 osób. Przedstawiciele Urzędu Ds.
Cudzoziemców: 5 osób. Przedstawiciele NGO Praeceptor: 1 osoba. Przedstawiciel Ośrodka
rozwoju Edukacji (ORE) Warszawa: 1 osoba. Przedstawiciele społeczności cudzoziemskiej z
Gminy i Miasta Góra Kalwaria:
8 osoby (6 osób narodowości czeczeńskiej i 2 osoby
narodowości ukraińskiej). Trenerzy-psychologowie 2 osoby.
Ewaluacja jakościowa projektu bazowała na wywiadach z uczestnikami projektu, warto
przytoczyć ich fragmenty bez zbędnych komentarzy. Oto podsumowanie i ocena warsztatu
dokonana przez jego uczestników:
Osoba z Ukrainy: „Rozwiązywanie konfliktów wymaga w pierwszej kolejności refleksji nad
samym sobą. Udział w warsztatach uświadomił mi, że ludzie rozumiejący świat innymi
kategoriami nie muszą być wrogami".
Czeczenka – której dzieci uczęszczają do Zespołu Szkół w Coniewie: "Istotą pracy był
dialog ‘między’, a nie dialog ‘o kimś’, to pozwalało zrozumieć czym on naprawdę jest, odczuć
jego dynamikę, przeżyć sam proces mówienia/słuchania, zaobserwować jak konflikt traci
swoją ostrość, a czynnik ogólnoludzki zaczyna brać górę nad urazami i negatywnymi
odczuciami".
Urzędnik Urzędu do Spraw Cudzoziemców, kierownik Ośrodka dla Cudzoziemców w
Grupie k/Grudziądza: "Techniki diagnozowania konfliktów są strategicznym elementem
budowania dialogu. Teraz będę wiedział, że im więcej uwag i skarg, będzie do mnie
warsztatów".
Strona
‘dialogiczną’. Będzie to świadczyło, że skutecznie wykorzystałem wiedzę zdobytą podczas
5
kierowanych przez cudzoziemców, tym bardziej oznacza to, że zostałem uznany, za osobą
Jako ważne cechy warsztatów dialogowych, większość ich uczestników, w wywiadzie,
wskazali:
- formę warsztatowo-praktyczna, a nie teoretyczno-wykładową, co pozwoliło na osobiste
zaangażowanie;
- to, że warsztaty odbywały się w środowisku wielo-kulturowym - element który pozwalał
pracować w rzeczywistych warunkach;
- graficzną metodę przedstawienia konfliktu, w formie drzewa – szczególnie dla wzrokowców
było to ważne;
- metodę prawidłowej diagnozy problemu/konfliktu, jako klucz do rozwiązywania konfliktu i
budowania dialogu;
- metody budowania sytuacji dialogicznych, uniwersalność dialogu jako sytuacji normalnej, a
nie wyjątkowej;
- wiedza zdobyta ma swoje przełożenie nie tylko na pracę zawodową, ale również na życie
osobiste, codzienne sytuacje rodzinne.
WYNIKI OBSERWACJI UCZESTNICZĄCEJ
Zajęcia, w których uczestniczyli dorośli, można było ewaluaować poprzez wywiady, ale także
obserwacje uczestnicząca np. spotkanie uchodźców z gminy Góra Kalwaria na Uniwersytecie
Warszwskim w dniu 27.03.2015. Natomiast ponadprogramowe zajęcia dla uczniów (j.
angielski, informatyka, a zwłaszcza zajęcia z komunikacji wizualnej i lokalnego dziedzictwa
kulturowego) poddane zostały ocenie i ewaluacji poprzez obserwację. Objęła ona przede
wszystkim innowacyjne zajęcia z komunikacji wizualnej i lokalnego dziedzictwa kulturowego.
Obserwacja odbyła się w dniach 3.02.2016 i 8.02.2016 w Zespole Szkół w Coniewie oraz
13.02.2016 w SP w Czaplinku i 2.04.2016 w Gimnazjum w Cendrowicach.
Konkluzje są następujące:
W zajęciach ponadprogramowych w szkołach gminy Góra Kalwaria (w Coniewie, Czaplinku i
w Cendrowicach), uczestniczyli razem uczniowie polscy i cudzoziemscy. Dawało się zauważyć
to jednak dawała się zauważyć krótszy interwał czasowy skupienia i koncentracji u uczniów
Strona
aby wszystkie czynności i cały proces odbywał się bez jakichkolwiek podziałów i wykluczeń,
6
różnicę zachowań u tych dwóch grup uczniów. Pomimo usilnych starań prowadzących zajęcia,
cudzoziemskich. Nie było to spowodowane gorszą znajomością języka polskiego, bo tutaj
pomocni byli wolontariusze.
Były jednak zajęcia, które dzięki innowacyjnej metodologii (zajęcia z „Komunikacji
wizualnej”), przyciągały uwagę wszystkich uczniów, w tym samym stopniu. Podczas pokazów
filmów, wirtualnej podróży samolotem PLL LOT - „Dreamliner”, podczas oglądania szeregu
prezentacji w power-point, konkursów – spontaniczny i pełen zaangażowania udział wszystkich
uczniów, wymaga najwyższej oceny i jest niewątpliwym sukcesem dydaktycznym.
Innowacyjny program „Komunikacji wizualnej i lokalnego dziedzictwa kulturowego”,
zasługuje na jak najszersze upowszechnienie, we wszystkich szkołach w Polsce, które
Strona
7
prowadzą klasy wielokulturowe.