PORÓWNANIE ROZWOJU SOMATYCZNEGO CHŁOPCÓW W

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 5 • 2008
PORÓWNANIE ROZWOJU SOMATYCZNEGO CHŁOPCÓW
W WIEKU 7-15 LAT Z REGIONU ŚRODKOWOPOMORSKIEGO
(POLSKA) I REGIONU OŁOMUNIECKIEGO
(REPUBLIKA CZESKA)
COMPARISON OF THE SOMATIC DEVELOPMENT OF BOYS
AGED 7-15 FROM THE MIDDLE POMERANIA REGION
(POLAND) AND OLOMOUC REGION (CZECH REPUBLIC)
Lidia Cymek¹, Jarosław RoŜnowski², Miroslav Kopecký³
Akademia Pomorska
¹ Zakład Biologii Populacji i Dydaktyki
Instytut Biologii i Ochrony Środowiska
ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk
e-mail: [email protected]
² NZOZ „Twój Lekarz”, ul. Łunawska 1, 86-200 Chełmno
³ Katedra antropologie a zdravovědy
Pedagogická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci
Žižkovo nám. 5, 771 40 Olomouc, Czech Republic
ABSTRACT
The data were collected in years 2001-2006. 608 boys from Olomouc Region (Czech
Republic), 686 boys from towns and 380 boys from villages from Middle Pomerania Region (Poland) aged 7-15 were examined. The aim of this paper is to present the comparison
of somatic development of boys from different regions of two neighbouring countries.
Eight somatic features (body height, body weight, biacromial diameter, biiliocristal diameter, bicondylar humerus, bicondylar femur, biceps skinfold, abdomen skinfold) were analyzed. On the base of obtained results we can state, that somatic development of boys from
Czech Republic and Poland is comparable. There are two features (biiliocristal diameter,
abdomen skinfold), that differ boys from two regions of the same age. Consequently the
difference in Pomerania Region in somatic structure of children and youth from towns and
villages can be noticed, nevertheless there is no difference in Czech Republic.
Słowa kluczowe: rozwój somatyczny, chłopcy, Pomorze Środkowe, region Ołomuńca
Key words: somatic development, boys, Middle Pomerania, Olomouc Region
WPROWADZENIE
W piśmiennictwie antropologicznym dotyczącym wpływu róŜnych determinantów na
rozwój fizyczny dzieci i młodzieŜy uwzględnia się dwie kategorie czynników: endogenne
27
i egzogenne. Wśród tych ostatnich wyróŜnia się biogeograficzne modyfikatory rozwoju:
klimat, połoŜenie geograficzne, ukształtowanie terenu, skład wody, gleby i powietrza oraz
modyfikatory społeczno-kulturowe, takie jak: pochodzenie społeczne, charakter i wielkość
środowiska Ŝycia, wykształcenie rodziców czy warunki Ŝycia wyznaczone statusem społeczno-ekonomicznym rodzin (Wolański 1983, Malinowski i Strzałko 1985). Zainteresowanie znaczeniem czynników środowiskowych w rozwoju somatycznym dziecka zaowocowało obszernymi badaniami antropologicznymi dzieci i młodzieŜy szkolnej zamieszkującej teren Pomorza i powstaniem wielu prac dotyczących tego tematu. Oceniano warunki
i perspektywy badań rozwoju biologicznego dzieci pomorskich (RoŜnowski 1980, RoŜnowski i Zaworski 1994) oraz opublikowano normy rozwoju fizycznego dziecka pomorskiego (RoŜnowski 1984). Wielokrotnie analizowano wpływ warunków społeczno-ekonomicznych na rozwój fizyczny dzieci i młodzieŜy z Pomorza (RoŜnowski i Zaworski 1996,
RoŜnowski i in. 1999, Cymek 2000, Cymek i Kriesel 2002, Cymek i in. 2003, Cymek
i RoŜnowski 2003a, b, RoŜnowski i in. 2003, Zaworski i in. 2004). Badania antropologiczne o zbliŜonej tematyce prowadzone są równieŜ od wielu lat w Republice Czeskiej (Kopecký 2003, 2006), ale nigdy wcześniej nie porównywano rozwoju somatycznego dzieci
szkolnych z Polski i Czech. W związku z tym w ramach współpracy antropologów czeskich z Ołomuńca i polskich ze Słupska podjęto próbę sprawdzenia, czy czynniki takie, jak
połoŜenie geograficzne i środowisko Ŝycia oddziałują w podobny czy odmienny sposób na
przebieg rozwoju dzieci i młodzieŜy. W opublikowanym ostatnio na Słowacji artykule pt.
„Vliv životních podmínek na somatický vývoj chlapců a divek ve vĕku od 7 do 15 let
v Olomouckém Regionu (Česká Republika), Nitranském Regionu (Slovenská Republika)
a Środkowopomorskiego Regionu (Polsko)” przedstawiono dane dotyczące rozwoju fizycznego dzieci i młodzieŜy w wieku 7-15 lat oraz charakterystykę warunków Ŝycia ich
rodzin (Kopecký i in. 2007). Z kolei na konferencji antropologicznej w Ołomuńcu przedstawione zostało porównanie rozwoju somatycznego dziewcząt zamieszkujących Ołomuniec i jego okolice (Republika Czeska) oraz Koszalin i Sławno, a takŜe wsie na terenie
gminy Sławno (Polska – Pomorze Środkowe) (Cymek i in. 2007).
Ołomuniec to miasto liczące około 120 tysięcy mieszkańców, połoŜone na północy Moraw, w centrum Ŝyznej równiny, będące stolicą kulturalną i gospodarczą regionu. To jedno
z największych i historycznie najwaŜniejszych miast Republiki Czeskiej, mające drugi po
Pradze wspaniały miejski zespół zabytkowy. Koszalin to największe miasto Pomorza
Środkowego znajdujące się w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, liczące równieŜ około 120 tysięcy mieszkańców. Jest ośrodkiem przemysłowym średniej wielkości, połoŜonym 5 km w linii prostej od wybrzeŜa Bałtyku. Sławno to
miasto leŜące niedaleko Koszalina, stanowiące główny ośrodek powiatu, liczące około 14
tysięcy mieszkańców. Gmina Sławno zajmuje obszar 284,20 km², przy czym tereny leśne
zajmują 20% jej powierzchni, a uŜytki rolne 61%. Przez jej obszar przebiegają waŜne szlaki komunikacyjne o znaczeniu międzynarodowym.
Głównym celem niniejszej pracy jest ukazanie stanu rozwoju somatycznego chłopców
w wieku 7-15 lat, zamieszkujących w dwóch róŜnych regionach sąsiadujących ze sobą
krajów. Ołomuniec i Koszalin będące środowiskiem Ŝycia badanych są miastami o zbliŜonej liczbie mieszkańców i podobnych warunkach Ŝycia. Chłopcy ze wsi Pomorza Środkowego, inaczej niŜ w regionie ołomunieckim, dotąd rozwijali się wolniej niŜ chłopcy z miasta, stąd podjęliśmy próbę porównania stanu rozwoju dzieci z terenów wiejskich i miejskich. Obie te grupy były badane w tym samym czasie.
28
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Badania na terenie regionu ołomunieckiego prowadzono w 2001 i 2002 roku. Pomiarami antropometrycznymi objęto 608 chłopców w wieku 7-15 lat, uczęszczających do szkół
w następujących miejscowościach: Senice na Hané, Haňovice, Námĕšť na Hané, Luká,
Horka nad Moravou, Náklo i Ołomuniec. Na terenie Pomorza Środkowego badania prowadzono w dwóch miastach: Koszalinie (w 2005 roku) i Sławnie (w 2001 i 2002 roku) oraz
we wsiach na terenie gminy Sławno (w roku 2001, 2005 i 2006): Warszkowie, Sławsku
i Wrześnicy. W miastach Pomorza Środkowego badaniami objęto 686, a na wsiach 380
chłopców, będących w tym samym wieku (tab. 1). U wszystkich dzieci wykonano pomiary
ośmiu cech antropometrycznych: wysokości i masy ciała, szerokości barków i bioder, szerokości nasady łokciowej i kolanowej oraz grubości fałdów: skórno-tłuszczowego na brzuchu i nad bicepsem z przodu. Klasy wieku dzieci pomorskich utworzono, zgodnie ze wskazaniami Ćwirko-Godyckiego (1964) tak, aby środkiem przedziału kaŜdej z nich był pełny
rok, np. do dzieci 7-letnich zaliczano te, które w dniu badania miały co najmniej 6 lat,
6 miesięcy i 1 dzień i nie były starsze niŜ 7 lat i 6 miesięcy. Tworząc grupy wieku dzieci
z regionu ołomunieckiego, wykorzystano propozycje Fettera i in. (1967), czyli np. do grupy chłopców 7-letnich zaszeregowano tych, których wiek w dniu badania mieścił się
w przedziale 6,51-7,50 lat. Uwzględnione w pracy cechy somatometryczne mierzone były
według standardowych metod stosowanych w antropometrii (Fetter i in. 1967, Malinowski
i BoŜiłow 1997, Kopecký 2006). Pomiary wykonywano przy pomocy: antropometru, wagi
lekarskiej, cyrkla kabłąkowego i fałdomierza typu Best (w Czechach) lub fałdomierza Collina
(w Polsce). Cechy wysokościowe i szerokościowe mierzono z dokładnością do 1 mm, natomiast grubość fałdów skórno-tłuszczowych z dokładnością do 0,2 mm. Masę ciała odczytywano na wadze lekarskiej typu Seca z dokładnością do 100 g. Szerokości nasad (łokciowej i kolanowej) oraz grubości fałdów skórno-tłuszczowych były mierzone po prawej stronie ciała.
Tabela 1
Liczebność chłopców z regionu Ołomuniec i Pomorza Środkowego (miasta i wsie)
w poszczególnych grupach wiekowych
Table 1
Number of boys from Olomouc Region and Middle Pomerania Region (towns and villages)
in age groups
Region /
wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Σ
Ołomuniec
28
78
58
70
80
78
68
71
77
608
24
70
58
94
78
84
97
97
84
686
25
31
38
40
38
39
52
59
58
380
Pomorze
Środkowe –
miasto
Pomorze
Środkowe –
wieś
29
Opracowanie statystyczne zgromadzonych materiałów wykonano, wykorzystując arkusz kalkulacyjny EXCEL 5 PL for WINDOWS. RóŜnice pomiędzy średnimi charakteryzującymi chłopców z regionu Ołomuńca i z Pomorza Środkowego oszacowano testem
t-Studenta. Istotność róŜnic badanych cech oszacowano na poziomie: p < 0,05*, p < 0,01**,
p < 0,001***, z wyjątkiem grubości fałdów skórno-tłuszczowych, poniewaŜ ich rozkłady
są skośne, a tym samym róŜnice pomiędzy tymi cechami nie mogą być oceniane testem
t (Strzałko i RoŜnowski 1992).
WYNIKI
Spośród badanych, w prawie wszystkich grupach wiekowych, najwyŜsi okazali się chłopcy z Ołomuńca (z wyjątkiem 13- i 14-letnich), a najniŜsi ich rówieśnicy zamieszkujący wsie
pomorskie (we wszystkich grupach wiekowych). Porównanie wysokości ciała pomiędzy tymi
dwoma grupami dzieci wykazało, Ŝe róŜnice są istotne statystycznie w przypadku dzieci
8-, 10-, 13- i 15-letnich. Wysokość ciała chłopców z Ołomuńca i z miast Pomorza Środkowego róŜniła się istotnie jedynie u 8- i 15-letnich (tab. 2).
Tabela 2
Wysokość ciała chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 2
Body height (cm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
Region
Ołomuńca
I
‾x
7
8
9
10
11
12
13
14
15
127,3
132,2
136,3
141,6
145,8
151,3
159,1
165,9
174,6
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
I-II
I-III
S
‾x
S
‾x
S
t-Studenta
t-Studenta
6,7
5,9
7,3
6,3
7,3
6,6
7,3
8,5
7,7
125,9
130,2
135,5
141,5
144,9
151,1
159,7
167,7
170,7
3,7
5,4
6,5
7,5
7,7
7,1
10,8
10,0
7,9
124,0
127,9
135,0
138,0
144,4
149,7
155,0
163,9
169,5
5,7
5,1
7,0
6,6
7,9
7,5
6,8
7,4
9,1
0,913
2,126*
0,600
0,121
0,711
0,190
0,389
1,196
3,139**
1,896
3,512***
0,851
2,826**
0,948
1,133
3,112**
1,417
3,476***
Istotność róŜnic: p < 0,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
Analiza masy ciała wykazała, Ŝe najcięŜsi z reguły są chłopcy z miast Pomorza Środkowego, oprócz 7-, 8- i 15-letnich, a w tych trzech grupach wiekowych najcięŜsi byli
chłopcy z regionu ołomunieckiego, ale róŜnice pomiędzy średnimi wartościami badanej
cechy są istotne statystycznie tylko między grupami 13- i 14-letnich chłopców (tab. 3).
Chłopcy zamieszkujący wsie na terenie Pomorza Środkowego charakteryzowali się najniŜ30
szą masą ciała, a w porównaniu z rówieśnikami z Czech tylko 9- i 14-letni okazali się cięŜsi.
RóŜnice istotne statystycznie odnotowano w przypadku chłopców 8-, 10- i 15-letnich (tab. 3).
Tabela 3
Masa ciała chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 3
Body weight (kg) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region
Ołomuńca
I
‾x
25,9
29,0
30,2
35,8
38,1
40,6
46,8
52,5
62,3
S
6,1
6,0
5,7
8,5
9,9
8,4
8,1
9,8
10,2
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
S
‾x
24,5
3,1
27,8
5,6
31,4
7,9
36,3
7,9
38,9
8,3
42,9
12,1
50,6
13,9
57,1
14,0
59,8
10,1
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
S
‾x
24,0
3,6
25,6
2,8
30,7
6,8
32,6
6,5
37,5
8,2
40,6
9,3
44,3
9,8
52,7
10,7
57,3
11,9
I-II
I-III
t-Studenta
0,996
1,195
0,944
0,370
0,576
1,368
1,999*
2,363*
1,528
t-Studenta
1,334
2,958**
0,387
2,057*
0,307
0,000
1,523
0,119
2,618**
Istotność róŜnic: p < 0 ,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
Tabela 4
Szerokość barków chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 4
Biacromial diameter (cm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region
Ołomuńca
I
‾x
27,6
28,6
29,0
30,4
31,3
32,0
33,9
35,5
37,9
S
1,6
1,5
1,6
1,3
1,8
1,8
1,9
2,2
2,1
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
S
‾x
27,1
1,2
28,2
1,5
29,2
1,7
30,6
1,7
31,3
2,0
32,5
2,0
33,9
2,4
36,6
3,0
37,7
2,9
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
S
‾x
27,1
1,6
27,8
1,9
29,6
1,5
29,9
1,9
31,7
1,7
32,7
2,2
33,7
1,9
35,7
2,2
37,2
2,3
I-II
t-Studenta
1,125
1,466
0,648
0,847
0,028
1,685
0,033
2,529*
0,433
I-III
t-Studenta
1,064
2,406*
1,954
1,512
1,128
1,829
0,565
0,505
1,761
Istotność róŜnic: p < 0,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
31
Chłopcy z Polski mają prawie we wszystkich grupach wiekowych szersze barki niŜ ich
koledzy z Czech (oprócz 7-, 8- i 15-letnich). Porównanie średnich wartości tej cechy nie
wykazało istotnych róŜnic z wyjątkiem 14-letnich (I-II) i 8-letnich (I-III) (tab. 4).
Chłopcy z Ołomuńca w wieku 7-15 lat charakteryzują się najmniejszymi średnimi wartościami szerokości bioder, a największe średnie wartości tej cechy zaobserwowano
u chłopców zamieszkujących wsie pomorskie (w wieku 7, 9, 11, 12, 13 lat) z wyjątkiem
15-latków oraz zamieszkujących miasta pomorskie (w wieku 8, 10 i 14 lat). RóŜnice istotne statystycznie odnotowano zarówno między średnimi wartościami analizowanej cechy
u dzieci z Ołomuńca i Koszalina oraz Sławna (w pięciu grupach wiekowych), jak i z Ołomuńca i ze wsi pomorskich (w sześciu grupach wiekowych; tab. 5).
Tabela 5
Szerokość bioder chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 5
Biiliocristal diameter (cm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region
Ołomuńca
I
‾x
20,0
20,7
21,0
22,2
22,6
23,1
24,2
25,3
27,1
S
1,1
1,3
1,3
1,6
1,7
1,5
1,5
1,9
1,4
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
S
‾x
20,1
1,0
21,3
1,7
21,7
1,7
22,7
1,6
23,1
1,6
23,9
2,1
25,0
1,8
26,6
2,5
27,0
2,1
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
S
‾x
20,7
1,2
21,0
0,9
22,3
1,6
22,3
1,6
23,6
1,8
24,2
2,1
25,1
1,6
26,3
1,8
27,1
1,8
I-II
I-III
t-Studenta
0,164
2,207*
2,393*
1,894
1,906
2,749**
2,852**
3,645***
0,517
t-Studenta
2,135*
1,108
4,283***
0,411
2,908**
3,143**
3,089**
3,151**
0,195
Istotność róŜnic: p < 0,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
Średnie wartości szerokości nasady łokciowej chłopców kształtują się podobnie we
wszystkich trzech porównywanych seriach, ale najwyŜsze wartości charakteryzują większość grup wiekowych chłopców z Ołomuńca. Tylko wśród 10-, 14- i 15-latków (I-II) oraz
14- i 15-latków (I-III) odnotowano róŜnice istotne statystycznie (tab. 6).
Pod względem szerokości nasady kolanowej w wieku 7 lat średnie wartości są najwyŜsze u chłopców z miast Pomorza Środkowego, w wieku 8-12 lat obserwujemy identyczne
średnie wartości analizowanej cechy chłopców zamieszkujących miasta w Czechach
i w Polsce. W wieku 13-15 lat najwyŜsze średnie uzyskują chłopcy z Moraw, a chłopcy
z polskich wsi charakteryzują się najwyŜszymi wartościami badanej cechy tylko w grupie
12-latków. Istotne statystycznie okazały się róŜnice między średnimi wartościami szerokości nasady kolanowej (tab. 7) u chłopców 7-, 13-, 14- i 15-letnich (I-II) oraz 14- i 15-letnich (I-III).
32
Tabela 6
Szerokość nasady łokciowej chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 6
Bicondylar humerus (cm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region
Ołomuńca
I
‾x
5,2
5,3
5,4
5,7
5,8
6,0
6,3
6,7
7,0
S
0,4
0,4
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
0,4
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
S
‾x
5,1
0,3
5,3
0,4
5,4
0,6
5,1
0,8
5,8
0,5
5,9
0,5
6,2
0,6
6,5
0,6
6,5
0,5
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
S
‾x
5,1
0,2
5,2
0,3
5,5
0,4
5,6
0,4
5,8
0,5
6,0
0,6
6,2
0,5
6,4
0,6
6,5
0,5
I-II
t-Studenta
0,504
0,423
0,494
5,521***
0,321
1,359
1,671
2,156*
7,284***
I-III
t-Studenta
0,712
1,074
1,685
1,587
0,291
0,092
1,374
3,601***
6,043***
Istotność róŜnic: p < 0,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
Tabela 7
Szerokość nasady kolanowej chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 7
Bicondylar femur (cm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region
Ołomuńca
I
‾x
7,8
8,0
8,2
8,5
8,7
8,9
9,2
9,5
9,7
S
0,5
0,5
0,5
0,5
0,7
0,5
0,4
0,5
0,5
Region Pomorza
Środkowego –
miasto
II
S
‾x
8,1
0,4
8,0
0,8
8,2
0,9
8,5
0,7
8,7
0,9
8,9
0,8
8,8
1,1
9,3
0,8
9,5
0,7
Region Pomorza
Środkowego –
wieś
III
S
‾x
7,7
0,4
7,9
0,4
8,2
0,6
8,3
0,6
8,6
0,7
9,0
0,6
9,1
0,7
9,1
1,3
9,3
0,7
I-II
t-Studenta
2,086*
0,337
0,346
0,332
0,422
0,038
2,675**
2,148*
2,470*
I-III
t-Studenta
0,520
1,302
0,018
1,713
0,954
0,840
0,493
2,460*
3,989***
Istotność róŜnic: p < 0,05*; p < 0,01**; p < 0,001***
33
Grubości fałdu tłuszczowego na ramieniu są najwyŜsze u chłopców z miast Pomorza
Środkowego oraz zamieszkujących region ołomuniecki (tab. 8). Największe wartości grubości fałdu tłuszczowego na brzuchu charakteryzują natomiast chłopców badanych w miastach i we wsiach na Pomorzu Środkowym. Są oni znacznie bardziej otłuszczeni we
wszystkich grupach wieku w porównaniu z ich rówieśnikami z Ołomuńca (tab. 9).
Tabela 8
Grubość fałdu z przodu nad bicepsem chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego
(Polska) i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 8
Biceps skinfold (mm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Region
Ołomuńca
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Region Pomorza
Środkowego – miasto
Region Pomorza
Środkowego – wieś
‾x
S
‾x
S
‾x
S
8,5
9,7
8,0
14,3
12,5
11,2
12,8
11,2
12,5
7,5
8,6
5,3
13,0
11,7
10,1
9,3
8,7
10,7
8,9
9,9
10,8
12,4
12,3
12,3
11,8
11,5
11,0
3,2
4,6
4,9
5,4
5,3
6,3
5,3
5,0
5,0
7,3
6,5
9,5
8,9
8,9
7,9
8,4
8,6
7,0
2,5
2,8
5,4
3,9
4,8
4,4
4,7
5,2
3,5
Tabela 9
Grubość fałdu na brzuchu chłopców w wieku 7-15 lat z regionu Pomorza Środkowego (Polska)
i regionu ołomunieckiego (Czechy)
Table 9
Abdomen skinfold (mm) of boys aged 7-15 from Middle Pomerania Region (Poland)
and Olomouc Region (Czech Republic)
Region
Ołomuńca
Wiek
7
8
9
10
11
12
13
14
15
34
‾x
3,7
4,0
3,6
5,6
5,4
4,7
5,2
3,9
3,5
S
2,7
2,8
2,4
4,0
4,7
3,3
3,8
3,4
2,6
Region Pomorza
Środkowego – miasto
‾x
7,2
8,1
8,8
12,2
12,6
11,7
12,3
10,0
11,4
S
3,2
4,7
6,6
7,5
7,4
7,7
8,0
4,9
6,6
Region Pomorza
Środkowego – wieś
‾x
6,2
6,4
10,1
9,1
12,0
9,4
11,0
13,4
11,8
S
3,3
2,1
8,1
6,0
9,7
6,3
6,3
7,4
5,6
DYSKUSJA
Chłopcy w wieku 7-15 lat z miast w Czechach i z Polski rozwijają się podobnie, a średnie wartości badanych u nich cech somatycznych są zbliŜone. Tylko w przypadku szerokości bioder i grubości fałdu skórno-tłuszczowego na brzuchu chłopcy z Ołomuńca charakteryzują się niŜszymi średnimi wartościami we wszystkich grupach wiekowych. Podobne
rezultaty uzyskano, porównując dziewczęta badane na Morawach i Pomorzu (Cymek i in.
2007). Na terenie Pomorza w dalszym ciągu obserwuje się róŜnice w budowie somatycznej
dzieci i młodzieŜy mieszkającej w miastach i na wsiach, natomiast wśród dzieci czeskich
takich róŜnic juŜ się nie stwierdza.
Na podstawie przedstawionej analizy porównawczej chłopców badanych w Republice
Czeskiej i w Polsce naleŜy przypuszczać, Ŝe czynniki egzogenne wpływają w podobny
sposób na ich rozwój.
LITERATURA
Cymek L. 2000. Wykształcenie i zawód rodziców a rozwój fizyczny dzieci pomorskich. W:
Antropologia a medycyna i promocja zdrowia. A. Malinowski, H. Stolarczyk, W. Lorkiewicz
(red.). UŁ. Łódź, 3: 102-110.
Cymek L., Kriesel G. 2002. Physical development of village children from Pomerania in the light of
selected development factors. Collegium Antropologicum. Zagreb-Croatia. Supplement, 26: 47.
Cymek L., RoŜnowski J. 2003a. Stan rozwoju biologicznego dzieci wiejskich z Kociewia na tle
warunków społeczno-ekonomicznych. Przegl. Nauk. Kult. Fiz. UR / Sci. Rev. Phys. Cult.
(PNKF-SRPC), 3-4: 278-290.
Cymek L., RoŜnowski J. 2003b. Stan rozwoju biologicznego dzieci z Kościerzyny. Przegl. Nauk.
Kult. Fiz. UR / Sci. Rev. Phys. Cult. (PNKF-SRPC), 3-4: 291-300.
Cymek L., RoŜnowski J., Czarny W., Czaja R., Drozd M. 2003. Rozwój fizyczny dzieci wiejskich
z Pomorza badanych w latach 1986-1990 i 1996-1999 w zaleŜności od wieku ich rodziców. Przegl.
Nauk. Kult. Fiz. UR / Sci. Rev. Phys. Cult. (PNKF-SRPC), 3-4: 301-312.
Cymek L., Kopecký M., RoŜnowski J. 2007. Comparison of somatic development of girls aged 7-15
from Middle Pomerania Region (Poland) and Olomouc Region (Czech Republic). I. Olomoucké
Dny Antropologie a Biologie. Recenzovaný sborník z mezinárodní vĕdecké konference. Olomouc, 22.
Ćwirko-Godycki M. 1964. Kilka uwag metodologicznych na temat badań nad rozrastaniem się organizmu człowieka. Rocz. Nauk. WSWF Poznań, 8: 57-72.
Fetter V., Prokopec M., Suchy J., Titlbachowa S. 1967. Antropologie. Academia Praha.
Kopecký M. 2003. Porovnání růstu dĕtské populace v olomouckém regionu s růstovými referenčními standardy V. celostátního antropologického výzkumu dĕti a mládeže 1991 (České Zeme).
Česká antropologie, 53: 39-43.
Kopecký M. 2006. Somatický a motorický výwoj 7 až 15 letých chlapcoů a dívek v olomouckém
regionu. Univerzita Palackého, Olomouc.
Kopecký M., Cymek L., Matejovičová B., Balla Š., RoŜnowski J. 2007. Vliv životních podmínek na
somatický vývoj chlapců a divek ve vĕku od 7 do 15 let v Olomouckém Regionu (Česká Republika), Nitranském Regionu (Slovenská Republika) a Środkowopomorskiego Regionu (Polsko).
Slov. Antropol., 10 (2): 29-34.
Malinowski A., Strzałko J. 1985. Antropologia. PWN, Warszawa-Poznań.
Malinowski A., BoŜiłow W. 1997. Podstawy antropometrii. PWN, Warszawa-Łódź.
RoŜnowski F. 1980. Warunki społeczno-ekonomiczne i rozwój fizyczny dzieci z Pomorza Środkowego. Monografie AWF, Poznań: 11-24.
35
RoŜnowski F. 1984. Dziecko pomorskie. Normy rozwoju fizycznego dzieci i młodzieŜy. WSP,
Słupsk.
RoŜnowski F., Zaworski B. 1994. Stan i perspektywy badań rozwoju biologicznego dzieci i młodzieŜy pomorskiej. Monografie AWF Poznań, 315: 45-53.
RoŜnowski F., Zaworski B. 1996. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju fizycznego
dzieci pomorskich. Słupskie Pr. Mat.-Przyr., 11b: 57-74.
RoŜnowski F., Zaworski B., Cymek L. 1999. Rozwój biologiczny dzieci i młodzieŜy z Pucka i Rumi
na tle warunków społeczno-ekonomicznych ich rodzin. W: Uwarunkowania rozwoju, sprawności
i zdrowia. J. Rodziewicz-Gruhn, J. Wojtyna (red.). WSP, Częstochowa: 133-143.
RoŜnowski J., Cymek L., Drozd M., Jeka S., Czarny W., Czaja R. 2003. Wpływ niektórych czynników środowiskowych na rozwój dzieci i młodzieŜy wiejskiej z terenu Pomorza w końcu lat 90.
i na początku XXI wieku. Przegl. Nauk. Kult. Fiz. UR / Sci. Rev. Phys. Cult. (PNKF-SRPC),
1-2: 89-107.
Strzałko J., RoŜnowski F. 1992. Zastosowanie metod statystycznych w biologii. WSP, Słupsk.
Wolański N. 1983. Rozwój biologiczny człowieka. PWN, Warszawa.
Zaworski B., Cymek L., RoŜnowski F. 2004. Physical development of village children from the
region of Eastern and Western Pomerania, Poland. Slov. Antropol., 6: 208-215.
36