View/Open - AgEcon Search

Zeszyty Naukowe
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
PROBLEMY
ROLNICTWA
ŚWIATOWEGO
Tom 15 (XXX)
Zeszyt 3
Wydawnictwo SGGW
Warszawa 2015
Zeszyty Naukowe Szkoáy Gáównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Problemy Rolnictwa ĝwiatowego tom 15 (XXX), zeszyt 3, 2015: 40–48
Maágorzata Juchniewicz1
Katedra Ekonomiki PrzedsiĊbiorstw,
Uniwersytet WarmiĔsko-Mazurski w Olsztynie
Potencjaá a pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego
w krajach Unii Europejskiej
Potential and competitive position of food industry in the EU
Synopsis. W artykule przedstawiono zróĪnicowanie potencjaáu i pozycji konkurencyjnej przemysáu
spoĪywczego w krajach UE i relacji zachodzących miĊdzy tymi wymiarami konkurencyjnoĞci.
Badania wskazują, Īe korelacja miĊdzy syntetycznymi wskaĨnikami konkurencyjnoĞci byáa
przeciĊtna. NajwiĊkszy związek odnotowano miĊdzy syntetycznym wskaĨnikiem potencjaáu
konkurencyjnego a udziaáem w wewnątrzunijnym eksporcie.
Sáowa kluczowe: potencjaá konkurencyjny, pozycja konkurencyjna, przemysá spoĪywczy
Abstract. The article presents the diverse range of potential and competitive position of the food
industry in the EU and the relations between these dimensions of competitiveness. Studies indicate
that the correlation between the synthetic indicators of competitiveness was mediocre. The largest
association was observed between the synthetic indicator of the competitive potential and participation
in intra-exports.
Key words: competitive potential, competitive position, the food industry, European Union
Wprowadzenie
Procesy globalizacji i liberalizacji handlu, zachodzące w gospodarce Ğwiatowej,
spowodowaáy zmianĊ rozpiĊtoĞci procesów konkurowania podmiotów gospodarczych
z narodowych na miĊdzynarodowe. Podobne tendencje dotyczą przemysáu spoĪywczego,
zajmującego istotne miejsce w unijnej gospodarce. Problematyka przyczyn zróĪnicowania
konkurencyjnoĞci tej branĪy na rynku wewnątrzunijnym jest zatem istotna zarówno
z punktu widzenia naukowego, jak i praktycznego. W celu oceny tego zjawiska naleĪy
zaproponowaü okreĞloną definicjĊ konkurencyjnoĞci. Ma to tym wiĊksze znaczenie
w sytuacji mnogoĞci i braku jednoznacznoĞci tego terminu w naukach ekonomicznych
i w naukach o zarządzaniu. W artykule przyjĊto definicjĊ konkurencyjnoĞci OECD
[Hatzichronoglou 1996], która oznacza zdolnoĞü firm, przemysáów, regionów, narodów lub
ponadnarodowych ugrupowaĔ do sprostania miĊdzynarodowej konkurencji, jak i do
zapewnienia wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynników produkcji oraz
relatywnie wysokiego poziomu zatrudnienia na trwaáych podstawach. W artykule,
przyjmując wymiary konkurencyjnoĞci zaproponowane przez GoryniĊ [2002], dokonano
dekompozycji konkurencyjnoĞci przemysáu spoĪywczego paĔstw UE na nastĊpujące
elementy skáadowe: potencjaá konkurencyjny i pozycjĊ konkurencyjną (na poziomie
mezoekonomicznym trudno iloĞciowo weryfikowaü strategie konkurencji). Celem
1
dr hab., prof. UWM, e-mail: [email protected]
Potencjaá a pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach Unii Europejskiej
41
opracowania byáo okreĞlenie poziomu i przyczyn zróĪnicowania konkurencyjnoĞci
przemysáu spoĪywczego w paĔstwach UE.
Metodyka badaĔ
Potencjaá konkurencyjny okreĞlono na podstawie produktywnoĞci pracy i kapitaáu,
uzupeániając o poziom technicznego uzbrojenia pracy. ProduktywnoĞü pracy obliczono
jako relacjĊ wartoĞci produkcji na 1 zatrudnionego (tys. euro/zatrudnionego).
ProduktywnoĞci kapitaáu okreĞlono wartoĞcią produkcji przypadającą na 1 euro inwestycji
w rzeczowy majątek trwaáy (euro/euro nakáadu inwestycyjnego). Techniczne uzbrojenie
pracy mierzono wartoĞcią inwestycji w rzeczowy majątek trwaáy na 1 zatrudnionego (tys.
euro/zatrudnionego). PozycjĊ konkurencyjną przemysáu spoĪywczego danego kraju na
rynku wewnątrzunijnym okreĞlono przyjmując najczĊĞciej stosowane wskaĨniki handlu
miĊdzynarodowego, a mianowicie: udziaá w eksporcie wewnątrzunijnym, wskaĨnik
pokrycia importu eksportem, wskaĨnik ujawnionych przewag komparatywnych oraz
wskaĨnik handlu wewnątrzgaáĊziowego Grubela-Lloyda2. Poszczególne wskaĨniki
cząstkowe byáy podstawą obliczenia syntetycznego wskaĨnika potencjaáu i pozycji
konkurencyjnej. Konstruując wskaĨnik syntetyczny wykorzystano metodĊ wzorcową, która
polega na stworzeniu wzorcowego obiektu ze wzglĊdu na rozpatrywane cechy opisujące
konkurencyjnoĞü (znormalizowane), czyli hipotetycznego kraju charakteryzującego siĊ
najwiĊkszym potencjaáem i pozycją konkurencyjną przemysáu spoĪywczego [Wysocki
i Lira 2005]. NastĊpnie obliczono odlegáoĞü kaĪdego z analizowanych krajów UE od
wzorca, wykorzystując odlegáoĞü euklidesową [Suchecki i Lewandowska-Gwarda 2010].
UmoĪliwiáo to utworzenie rankingu i przyporządkowanie paĔstw do grup o wysokim,
Ğrednim, niskim i bardzo niskim poziomie potencjaáu oraz pozycji konkurencyjnej. Grupy
wyodrĊbniono z wykorzystaniem Ğredniej arytmetycznej i odchylenia standardowego
syntetycznego wskaĨnika potencjaáu i pozycji konkurencyjnej, przyjmując nastĊpujące
przedziaáy: wysoki ( SW t x S ), Ğredni ( x S ! SW t x ), niski ( x ! SW t x S ) i bardzo niski (
SW x S ). Podobną procedurĊ grupowania zastosowano przy klasyfikacji paĔstw, biorąc
pod uwagĊ cząstkowe wskaĨniki potencjaáu i pozycji konkurencyjnej. W ocenie zaleĪnoĞci
miĊdzy posiadanym potencjaáem i osiąganą pozycją konkurencyjną oraz przyjĊtymi do ich
obliczenia wskaĨnikami cząstkowymi posáuĪono siĊ wspóáczynnikiem korelacji Pearsona.
Zakres czasowy objąá lata 2010-2013 (pozycja konkurencyjna) lub 2010-2012 (potencjaá
konkurencyjny) – do obliczeĔ przyjĊto Ğrednią z analizowanych przedziaáów czasowych.
ħródáem danych byá strony internetowe Eurostatu, Structural Business Statistics oraz
Eurostat-Comext.
Potencjaá konkurencyjny przemysáu spoĪywczego w krajach UE
Poziom produktywnoĞci czynników wytwórczych jest jednym z gáównych elementów
okreĞlających potencjaá konkurencyjny na wszystkich szczeblach analizy ekonomicznej.
2
Ze wzglĊdu na ograniczone ramy opracowania oraz dostĊpnoĞü w literaturze przedmiotu formuá obliczania
przyjĊtych wskaĨników cząstkowych (np. Szczepaniak [2014]) nie przedstawiono ich w artykule; jako poziom
referencyjny przyjĊto kraje UE-28.
42
M. Juchniewicz
Przemysá spoĪywczy w krajach UE (ze wzglĊdu na brak danych w obliczeniach nie
uwzglĊdniono Malty i Luksemburga) posiada niejednolity potencjaá konkurencyjny,
którego poziom zaleĪaá od przyjĊtej do jego oceny miary (tab. 1). NajwiĊksze
zróĪnicowanie (wsp. zmiennoĞci 73,4%) odnotowano w przypadku produktywnoĞci pracy.
Tabela 1. Potencjaá konkurencyjny przemysáu spoĪywczego w krajach UE
Table 1. The competitive potential of the food industry in the EU
poziom
lokata
wielkoĞü
poziom
lokata
wielkoĞü
poziom
lokata
poziom
lokata
Irlandia
0,74
w.
1
577,5
w.
1
63,1
w.
1
9,6
Ğr.
5
Holandia
0,63
w.
2
431,8
w.
3
40,1
w.
2
10,9
w.
2
Belgia
0,54
w.
3
436,4
w.
2
25,8
n.
13
16,9
w.
1
Dania
0,49
w.
4
307,9
Ğr.
4
31,1
Ğr.
4
9,9
Ğr.
3
Wáochy
0,44
Ğr.
5
275,3
Ğr.
5
27,7
Ğr.
9
9,9
Ğr.
4
Finlandia
0,43
Ğr.
6
257,9
Ğr.
6
29,5
Ğr.
5
8,9
Ğr.
8
Hiszpania
0,42
Ğr.
7
256,1
Ğr.
7
27,9
Ğr.
8
9,2
Ğr.
6
Francja
0,41
Ğr.
8
242,6
Ğr.
9
29,4
Ğr.
6
8,3
Ğr.
9
Szwecja
0,41
Ğr.
9
246,5
n.
8
27,3
Ğr.
11
9,0
Ğr.
7
Austria
0,39
Ğr.
10
227,2
Ğr.
10
27,7
Ğr.
10
8,2
Ğr.
10
Niemcy
0,35
Ğr.
11
184,9
Ğr.
11
32,0
Ğr.
3
5,8
n.
13
Wielka Brytania
0,35
Ğr.
12
-
-
-
28,8
Ğr.
7
6,4
n.
11
Grecja
0,28
n.
13
133,6
n.
12
27,2
Ğr.
12
5,0
n.
17
Portugalia
0,24
n.
14
121,9
n.
13
19,2
n.
23
6,4
n.
12
Polska
0,24
n.
15
108,3
n.
15
25,0
n.
15
4,3
n.
21
Cypr
0,24
n.
16
107,0
n.
16
24,4
n.
16
4,5
n.
19
Sáowenia
0,23
n.
17
112,0
n.
14
20,5
n.
19
5,5
n.
15
Czechy
0,22
n.
18
106,4
n.
17
20,0
n.
21
5,4
n.
16
WĊgry
0,20
n.
19
91,3
n.
19
21,9
n.
18
4,2
n.
22
Litwa
0,20
n.
20
78,6
n.
21
25,4
n.
14
3,2
b.n.
25
Estonia
0,19
n.
21
92,9
n.
18
16,3
b.n.
24
5,7
n.
14
Sáowacja
0,18
n.
22
82,8
n.
20
18,3
n.
23
4,6
n.
18
àotwa
0,17
n.
23
62,0
n.
23
21,1
n.
18
3,5
b.n.
23
Chorwacja
0,16
n.
24
67,7
n.
22
20,2
n.
20
3,4
b.n.
24
Rumunia
0,11
b.n.
25
50,1
n.
24
11,5
b.n.
26
4,4
n.
20
Buágaria
0,10
b.n.
26
42,4
n.
25
15,5
b.n
25
2,7
b.n.
26
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Eurostatu i Structural Business Statistics.
wielkoĞü
wielkoĞü
Kraj
Potencjaá konkurencyjny przemysáu spoĪywczego w krajach UE:
produktywnoĞü
techniczne
produktywnoĞü pracy
syntetyczny wskaĨnik
kapitaáu
uzbrojenie pracy
potencjaáu
(tys.
(euro/euro nakáadu
(tys.
konkurencyjnego
euro/zatrudnionego)
inwestycyjnego)
euro/zatrudnionego)
Potencjaá a pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach Unii Europejskiej
43
Do krajów o wysokim poziomie produktywnoĞci pracy zaliczono: IrlandiĊ, BelgiĊ
i HolandiĊ. ĝrednia wartoĞü wskaĨnika wynosiáa w tych paĔstwach 481,2 tys.
euro/zatrudnionego. PonadprzeciĊtna produktywnoĞü pracy w przemyĞle spoĪywczym
wystĊpowaáa takĪe w krajach, takich jak: Dania, Wáochy Finlandia, Hiszpania, Szwecja,
Francja, Austria i Niemcy. ĝrednia efektywnoĞü gospodarowania zasobami pracy,
wynosząca 249,8 tys. euro/zatrudnionego, byáa jednak prawie 2-krotnie niĪsza
w porównaniu do krajów o wysokim poziomie omawianego wskaĨnika. Polska, zajmując
15 lokatĊ, znalazáa siĊ w grupie 12 krajów o niskim poziomie produktywnoĞci pracy.
Niekorzystnym zjawiskiem jest znaczna luka produktywnoĞci przemysáu spoĪywczego
zlokalizowanego w naszym kraju w porównaniu do wczeĞniej omówionych grup paĔstw
(wskaĨnik niĪszy odpowiednio: 4- i 2-krotnie). Bardzo niski wskaĨnik produktywnoĞci
odnotowano w Rumunii i Buágarii. Dystans dzielący te paĔstwa do liderów wykorzystania
zasobów pracy w przemyĞle spoĪywczym jest ponad 10-krotny. Zdecydowane mniejsze
zróĪnicowanie (wsp. zmiennoĞci 37,2%) wystĊpowaáo wĞród przedsiĊbiorstw przemysáu
spoĪywczego w efektywnoĞci wykorzystania kapitaáu. Poziom produktywnoĞci kapitaáu byá
ponadto, w wiĊkszoĞci krajów, zbieĪny z poziomem wykorzystania nakáadów pracy.
Zdecydowana róĪnica w tym zakresie wystĊpowaáa jedynie w Belgii, w której producentów
artykuáów spoĪywczych i napojów charakteryzowaáa wysoka produktywnoĞü pracy, a niska
kapitaáu. Wskazuje to na synergiĊ i podobieĔstwo w efektywnoĞci oraz poziomie
wykorzystania tych dwóch, gáównych czynników produkcji. WaĪnym elementem analizy
potencjaáu konkurencyjnego jest takĪe ocena technicznego uzbrojenia pracy.
ZróĪnicowanie tego wskaĨnika wĞród paĔstw UE wynosiáo 47,2%. Nie zaobserwowano
takĪe wyraĨnych róĪnic miĊdzy poziomem technicznego uzbrojenia pracy
w poszczególnych paĔstwach a poziomem produktywnoĞci pracy i kapitaáu. Jedynym
krajem, w którym odnotowano znaczące zróĪnicowanie poziomu tych wskaĨników, byáy
Niemcy – Ğredni poziom produktywnoĞci pracy, wysoki produktywnoĞci kapitaáu i niski
technicznego uzbrojenia pracy. W tym kontekĞcie naleĪy zaznaczyü, Īe w przypadku
Niemiec wysoki poziom produktywnoĞci kapitaáu związany jest z relatywnie stabilnym
tempem wzrostu wartoĞci Ğrodków trwaáych i wartoĞci produkcji. NiĪszy poziom
produktywnoĞci kapitaáu w krajach, w których wystĊpowaáa po przystąpieniu do UE tzw.
luka technologiczna, wynika z wiĊkszej dynamiki wzrostu wartoĞci Ğrodków trwaáych niĪ
wartoĞci produkcji w badanym okresie. Syntetyczny poziom potencjaáu konkurencyjnego
przemysáu spoĪywczego w paĔstwach UE determinowany byá zróĪnicowaniem przyjĊtych
do analizy wskaĨników cząstkowych. GrupĊ pierwszą, o najwyĪszym poziomie
analizowanego miernika stworzyáy: Irlandia, Holandia, Belgia i Dania. Irlandia wyróĪniaáa
siĊ na tle badanych krajów najwiĊkszą produktywnoĞcią pracy oraz nakáadów
inwestycyjnych w rzeczowy majątek trwaáy oraz ponadprzeciĊtną relacją nakáadów
kapitaáowych do zasobów pracy. Kraje Beneluksu: Belgia i Holandia charakteryzowaáy siĊ
ponad 2-krotnie wyĪszą niĪ przeciĊtnie w UE produktywnoĞcią pracy i stopniem
wyposaĪenia pracy w nakáady inwestycyjne na rzeczowe Ğrodki trwaáe oraz wyraĨnie
wysoką produktywnoĞcią nakáadów inwestycyjnych. Dania, w której przemysá spoĪywczy
uzyskiwaá Ğredni poziom wskaĨników cząstkowych, ze wzglĊdu na ich relatywnie
nieznacznie niĪszy poziom w porównaniu do wymienionych paĔstw, zaliczona zostaáa
takĪe do grupy krajów o wysokim poziomie syntetycznej miary potencjaáu
konkurencyjnego. Kolejne skupienia obejmowaáy kraje, w których poziom wskaĨników
cząstkowych byá analogiczny z poziomem syntetycznego wskaĨnika potencjaáu
konkurencyjnego.
44
M. Juchniewicz
Pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach UE
Pozycja konkurencyjna okreĞlana jest jako konkurencyjnoĞü wynikowa i oznacza
konkretne rezultaty konkurowania. Do jej pomiaru mają najczĊĞciej zastosowanie
wskaĨniki oparte na handlu miĊdzynarodowym. Podstawowym z nich jest udziaá
w eksporcie. Do krajów o najwyĪszym poziomie tego wskaĨnika w przemyĞle spoĪywczym
zaliczono: HolandiĊ, Niemcy, FrancjĊ, HiszpaniĊ i BelgiĊ (tab. 2). ĝredni udziaá
w wewnątrzunijnym rynku eksportowym tych paĔstw wyniósá 12,7%, a áączny 63,3%.
Kolejne skupisko, o Ğrednim poziomie w eksporcie przemysáu spoĪywczego, tworzyáy:
Wáochy, Wielka Brytania, Polska i Dania. PrzeciĊtnie odpowiadaáy one za 5,0%
wewnątrzunijnego eksportu – czyli 2,5-krotnie mniej w porównaniu z liderami klasyfikacji.
Skumulowany odsetek paĔstw o wysokim i Ğrednim udziale w rynku wewnątrzunijnym
stanowiá aĪ 83,3% eksportu wewnątrzunijnego. DziewiĊü wymienionych krajów decyduje
zatem o poziomie wymiany handlowej produktami przemysáu spoĪywczego na rynku UE.
Wspóáczynnik zmiennoĞci udziaáu eksportu przemysáu spoĪywczego miĊdzy krajami UE na
rynku wewnątrzunijnym byá w rezultacie tego bardzo duĪy i wynosiá 135,2%. Przy ocenie
wyników handlu zagranicznego waĪnym elementem jest analiza wskaĨnika pokrycia
importu eksportem. NajwiĊkszą nadwyĪkĊ w wymianie handlowej z krajami UE
odnotowano w Holandii. Wysoki poziom tego wskaĨnika wystĊpowaá równieĪ w Hiszpanii,
Danii i na WĊgrzech. ĝredni poziom pokrycia importu eksportem odnotowano we Francji,
Belgii, Niemczech, Polsce, Wáochach, Irlandii, Austrii i Buágarii. Pozostaáe kraje zaliczono
do grupy o niskim lub bardzo niskim poziomie wskaĨnika pokrycia eksportu importem.
ZróĪnicowanie wskaĨnika miĊdzy krajami unijnymi wynosiáo 56,6%. Kolejnym elementem
oceny pozycji konkurencyjnej przemysáu spoĪywczego w krajach UE byá wskaĨnik
ujawnionych przewag komparatywnych. NajwyĪszy poziom tego wskaĨnika wystąpiá
w Hiszpanii, Danii, Francji, Grecji i na WĊgrzech. ĝredni poziom odnotowano w Buágarii,
Belgii, Polsce, Holandii, Austrii, Cyprze, we Wáoszech i na àotwie. ZbieĪnoĞü miĊdzy
wysokim udziaáem w wewnątrzunijnym eksporcie a znaczeniem przemysáu spoĪywczego
w gospodarce narodowej wystąpiáa jedynie w Hiszpanii i we Francji. Wskazuje to na duĪe
znaczenie tej branĪy w tych krajach i jego wysoką konkurencyjnoĞü wewnĊtrzną
i zewnĊtrzną. Zdecydowanie odmienne tendencje odnotowano w Niemczech. Wysoki
udziaá w wewnątrzunijnym eksporcie nie korelowaá ze znaczeniem branĪy w gospodarce
tego paĔstwa. PozycjĊ konkurencyjną przemysáu spoĪywczego krajów UE ksztaátuje takĪe
udziaá handlu wewnątrzgaáĊziowego w wewnątrzunijnej wymianie towarów, Ğwiadczący
o nakáadaniu siĊ strumieni importu i eksportu tych samych produktów. We Francji,
Buágarii, Niemczech, Austrii i we Wáoszech, ponad 95% wymiany wewnątrzwspólnotowej
przemysáu spoĪywczego miaáo charakter wewnątrzgaáĊziowy. PrzedsiĊbiorstwa przemysáu
spoĪywczego, zlokalizowane w Polsce, charakteryzowaá takĪe wysoki (90%) poziom
nakáadania siĊ strumieni importu i eksportu. Intensywną wymianĊ wewnątrzgaáĊziową
produktami przemysáu spoĪywczego odnotowano takĪe w Irlandii, Belgii, w Czechach, na
Litwie oraz w Sáowacji, Grecji i Sáowenii.
Potencjaá a pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach Unii Europejskiej
45
Tabela 2. Pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach UE
Table 2. The competitive position of the food industry in the EU
wielkoĞü
poziom
lokata
wielkoĞü
poziom
lokata
wielkoĞü
poziom
lokata
wielkoĞü
poziom
Lokata
poziom
lokata
wielkoĞü
Kraj
Pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach UE:
wskaĨnik
wskaĨnik
wskaĨnik handlu
syntetyczny
ujawnionych
udziaá w
pokrycia importu
wewnątrzgaáĊzio
wskaĨnik pozycji
eksporcie (%)
eksportem
przewag
wego
konkurencyjnej
(krotnoĞü)
komparatywnych
Holandia
0,76
w.
1
16,9
w.
1
2,0
w.
1
0,1
Ğr.
9
0,68
n.
21
Hiszpania
0,72
w.
Francja
0,70
w.
2
9,3
w.
4
1,7
w.
2
0,7
w.
1
0,74
Ğr.
18
3
12,1
w.
3
1,0
Ğr.
9
0,4
w.
3
0,98
w.
Belgia
0,68
1
w.
4
9,1
w.
5
1,3
Ğr.
5
0,2
Ğr.
7
0,87
Ğr.
8
Niemcy
Dania
0,62
w.
5
15,8
w.
2
0,9
Ğr.
10
-0,3
14
0,95
w.
3
0,58
Ğr.
6
3,7
Ğr.
9
1,6
w.
3
0,5
w.
2
0,78
Ğr.
16
Polska
0,56
Ğr.
7
4,1
Ğr.
8
1,2
Ğr.
7
0,2
Ğr.
8
0,89
Ğr.
6
Wáochy
0,54
Ğr.
8
7,3
Ğr.
6
0,9
Ğr.
12
-0,2
Ğr.
12
0,93
w.
5
WĊgry
0,53
Ğr.
9
1,9
n.
12
1,5
w.
4
0,3
w.
5
0,79
Ğr.
14
Irlandia
0,49
Ğr.
10
2,5
n.
11
1,3
Ğr.
6
-0,3
n.
15
0,89
Ğr.
7
Austria
0,47
Ğr.
11
2,6
n.
10
0,9
Ğr.
11
0,1
Ğr.
10
0,95
w.
4
Buágaria
0,46
Ğr.
12
0,6
n.
18
1,1
Ğr.
8
0,3
Ğr.
6
0,97
w.
2
Grecja
0,41
n.
13
1,2
n.
15
0,7
n.
16
0,4
w.
4
0,81
Ğr.
12
Szwecja
0,37
n.
14
1,7
n.
13
0,7
n.
18
-0,3
n.
18
0,79
Ğr.
15
Czechy
0,36
n.
15
1,4
n.
14
0,7
n.
13
-0,5
n.
24
0,85
Ğr.
9
Litwa
0,36
n.
16
0,6
n.
20
0,7
n.
14
-0,3
n.
16
0,84
Ğr.
10
Sáowacja
0,34
n.
17
0,8
n.
17
0,7
n.
15
-0,6
n.
25
0,82
Ğr.
11
Sáowenia
0,33
n.
18
0,4
n.
21
0,7
n.
17
-0,5
n.
21
0,81
Ğr.
13
àotwa
0,33
n.
19
0,3
n.
22
0,6
n.
20
-0,2
Ğr.
13
0,73
n.
19
Estonia
0,32
n.
20
0,2
n.
25
0,6
n.
19
-0,3
n.
17
0,74
Ğr.
17
Wielka
Brytania
0,31
n.
21
4,8
Ğr.
7
0,4
n.
24
-0,6
n.
26
0,60
n.
24
Rumunia
0,31
n.
22
0,6
n.
19
0,6
n.
21
-0,4
n.
19
0,71
n.
20
Portugalia
0,28
n.
23
1,1
n.
16
0,5
n.
22
-0,5
n.
22
0,64
n.
22
Luksemburg
0,27
n.
24
0,3
n.
23
0,5
n.
23
-0,5
n.
23
0,64
n.
23
Chorwacja
0,24
n.
25
0,2
n.
26
0,4
n.
25
-0,4
n.
20
0,55
n.
25
Cypr
0,17
b.n
26
0,1
n.
27
0,2
b.n
27
0,0
Ğr.
11
0,33
b.n
27
Finlandia
0,08
b.n
27
0,3
n.
24
0,2
b.n
26
-1,3
b.n
27
0,38
b.n
26
Malta
-0,16
b.n
28
0,0
n.
28
0,1
b.n
28
-2,2
b.n
28
0,09
b.n
28
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych Eurostat-Comext.
46
M. Juchniewicz
Relatywnie niski (27,8%) wskaĨnik zróĪnicowania indeksu GL wskazuje, Īe
nakáadanie siĊ wektorów handlu jest cechą handlu produktami ĪywnoĞciowymi w Unii
Europejskiej. Wyniki badaĔ są zbieĪne z uzyskanymi przez Pawlak [2013]. Wskazaü naleĪy
jednoczeĞnie, Īe nakáadanie siĊ strumieni handlu jest cechą nie tylko przemysáu
spoĪywczego, ale ogólną tendencją zanotowaną w przedsiĊbiorstwach przemysáowych
paĔstw UE, w przeciwieĔstwie np. do handlu miĊdzy UE a innymi krajami [ZieliĔskaGáĊbocka 2003].
Relacje miĊdzy pozycją a potencjaáem konkurencyjnym
W kolejnym etapie badaĔ okreĞlono, w jakim stopniu potencjaá przemysáu
spoĪywczego danego paĔstwa wpáywa na jego pozycjĊ konkurencyjną oraz, jakie
wystĊpują zaleĪnoĞci miĊdzy cząstkowymi miarami ich oceny. Przedstawione rozwaĪania
wskazują, Īe w wiĊkszoĞci przypadków zdiagnozowanemu poziomowi syntetycznego
potencjaáu konkurencyjnego towarzyszyáa analogiczna, lub róĪniąca siĊ tylko jednym
stopniem pozycja konkurencyjna. Relatywnie duĪe róĪnice miĊdzy poziomem
a potencjaáem konkurencyjnym odnotowano w nastĊpujących grupach paĔstw. Pierwszą
stanowiáy Polska i WĊgry, w których niskiemu potencjaáowi konkurencyjnemu
towarzyszyáa Ğrednia pozycja konkurencyjna. Badania Szczepaniak [2014] wskazują, Īe
wysoka pozycja konkurencyjna Polski wynikaáa z przewag kosztowo-cenowych. Kolejna
grupa paĔstw to Hiszpania, Francja i Niemcy. PrzedsiĊbiorstwa produkujące ĪywnoĞü
charakteryzowaá w tych krajach Ğredni potencjaá a wysoka pozycja konkurencyjna.
W przypadku Irlandii i Dani wysokiemu potencjaáowi towarzyszyá Ğredni poziom
konkurencyjnoĞci. WystĊpujące rozbieĪnoĞci związane byáy z ich potencjaáem
produkcyjnym, przekáadającym siĊ na udziaá w eksporcie wewnątrzunijnym. Potwierdza to
bardzo niska pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w Finlandii, przy Ğrednim
poziomie potencjaáu konkurencyjnego. W efekcie wskaĨnik korelacji miĊdzy syntetyczną
miarą potencjaáu a pozycji konkurencyjnej wyniósá 0,5088, co Ğwiadczy o statystycznie
przeciĊtnej zaleĪnoĞci (tab. 3).
Tabela 3. Wspóáczynnik korelacji liniowej Pearsona miĊdzy miarami potencjaáu i pozycji konkurencyjnej
Table 3. Pearson's correlation coefficient between measures of potential and competitive position
Wyszczególnienie
Syntetyczny
Udziaá w
wskaĨnik
pozycji
eksporcie (%)
konkurencyjnej
WskaĨnik
pokrycia
importu
eksportem
WskaĨnik
ujawnionych
przewag
komparatywnych
WskaĨnik
handlu
wewnątrzgaáĊzi
owego
Syntetyczny wskaĨnik
potencjaáu
konkurencyjnego
0,5088*
0,5685*
0,5133*
0,1696
0,1084
ProduktywnoĞü pracy
0,5035*
0,5226*
0,5218*
0,1670
0,1321
ProduktywnoĞü kapitaáu
0,3606
0,3991*
0,4056*
0,1043
0,1113
0,4455*
0,1857
0,1103
Techniczne uzbrojenie
0,5010*
0,5265*
pracy
* wspóáczynnik korelacji istotny na poziomie p<0,05
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie tabeli 1 i 2.
Potencjaá a pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach Unii Europejskiej
47
Potencjaá i pozycja konkurencyjna przemysáu spoĪywczego w krajach UE wynikaáa
gáównie z poziomu zróĪnicowania przyjĊtych do jej oceny wskaĨników cząstkowych.
W przypadku potencjaáu konkurencyjnego byáa to przede wszystkim produktywnoĞü pracy
i jej techniczne uzbrojenie. PaĔstwa, w których odnotowano okreĞlony poziom
produktywnoĞci tych czynników produkcji, zajmowaáy podobne lokaty biorąc pod uwagĊ
syntetyczny wskaĨnik potencjaáu produkcyjnego. Poziom pozycji konkurencyjnej
przemysáu spoĪywczego poszczególnych krajów europejskich związany byá natomiast
z udziaáem w wewnątrzunijnym eksporcie. Wszystkie kraje o najwyĪszym udziale w rynku
eksportowym, tj.: Holandia, Hiszpania, Francja, Belgia i Niemcy, zajĊáy analogiczną
pozycjĊ w rankingu ogólnej pozycji konkurencyjnej. Kraje o Ğrednim znaczeniu
w wewnątrzunijnym eksporcie (Dania, Polska i Wáochy) zaliczono do paĔstw o Ğrednim
poziomie syntetycznego wskaĨnika pozycji konkurencyjnej. Podobną sytuacjĊ odnotowano
w przypadku wiĊkszoĞci paĔstw zajmujących niską i bardzo niską pozycjĊ w eksporcie
produktów ĪywnoĞciowych na rynek unijny. Wyniki analizy dowodzą, Īe bardzo wysokie
zróĪnicowanie udziaáu poszczególnych krajów w eksporcie produktów ĪywnoĞciowych na
rynek unijny, przy relatywnie mniejszej zmiennoĞci pozostaáych wskaĨników cząstkowych,
determinowaáo ich pozycjĊ konkurencyjną. Potwierdzają to wspóáczynniki korelacji
Persona okreĞlające związek miĊdzy przyjĊtymi wymiarami konkurencyjnoĞci. Niska
korelacja miĊdzy wskaĨnikami ujawnionych przewag komparatywnych i indeksem
wskaĨnika handlu wewnątrzgaáĊziowego a pozostaáymi wskaĨnikami potencjaáu i przewagi
konkurencyjnej wskazuje jednoczeĞnie, Īe mają one ograniczone znaczenie w ocenie
wewnątrzunijnej konkurencyjnoĞci przemysáu spoĪywczego. Mają one niewątpliwie
wartoĞü poznawczą, ale w kontekĞcie rywalizacji na rynku unijnym nie decydują o pozycji
konkurencyjnej podmiotów produkujących ĪywnoĞü w poszczególnych paĔstwach.
Podsumowanie
WyĪszy potencjaá konkurencyjny przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego danego
kraju UE powinien umoĪliwiaü wzrost efektywnoĞci i skutecznoĞci dziaáaĔ, a w rezultacie
zajĊcie lepszej pozycji konkurencyjnej. Przeprowadzone obliczenia wskazują na
statystycznie przeciĊtną zaleĪnoĞü miĊdzy wymienionymi wymiarami konkurencyjnoĞci.
W wiĊkszoĞci krajów potwierdzono jednak pozytywną relacjĊ miĊdzy potencjaáem
i pozycją konkurencyjną tej branĪy. WystĊpujące odchylenia wzmacniają zasadnoĞü
prowadzenia badaĔ wyjaĞniających bardziej szczegóáowo przyczyny zaistniaáej sytuacji.
Miary cząstkowe potencjaáu konkurencyjnego wskazują jednoczeĞnie na najwiĊkszą
korelacjĊ produktywnoĞci pracy i technicznego uzbrojenia pracy z pozycją konkurencyjną.
Kompensacja przewag wydajnoĞciowych producentów ĪywnoĞci jest zatem istotnym
czynnikiem umoĪliwiającym zmniejszenie luki konkurencyjnej w relacji do liderów.
Literatura
Hatzichronoglou T. [1996]: Globalization and Competitiveness: Relevant Indicators, OECD Science, Technology
and Industry Working Papers, 1996/05, OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/885511061376. [Data
odczytu: kwiecieĔ 2015].
Gorynia M. (red.) [2002]: Luka konkurencyjna na poziomie przedsiĊbiorstwa a przystąpienie Polski do Unii
Europejskiej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, PoznaĔ.
48
M. Juchniewicz
Pawlak K. [2013]: MiĊdzynarodowa zdolnoĞü konkurencyjna sektora rolno-spoĪywczego krajów Unii
Europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytety Przyrodniczego w Poznaniu, PoznaĔ.
Suchecki B., Lewandowska-Gwarda K. [2010]: Klasyfikacja, wizualizacja i grupowanie danych przestrzennych,
[w]: Ekonometria przestrzenna. Metody i modele analizy danych przestrzennych. (red.) Suchecki B.
Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Szczepaniak I. (red). [2014]: Monitoring i ocena konkurencyjnoĞci polskich producentów ĪywnoĞci (5). Synteza,
IERiGĩ-PIB, Warszawa.
Wysocki F., Lira J. [2005]: Statystyka opisowa, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego,
PoznaĔ.
ZieliĔska-GáĊbocka A. (red.). [2003]: Potencjaá konkurencyjny polskiego przemysáu w warunkach integracji
europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu GdaĔskiego, GdaĔsk.