Samowola człowieka: grzech Adama i Ewy (pierworodny)

Cykliczne spotkanie biblijne – rok 2009/2010
Samowola człowieka: grzech Adama i Ewy (pierworodny)
Rdz 2, 8-17; 3, 1-24
1. Ogólne wiadomości o tekście
- jako jedno należy rozpatrywać teksty dotyczące pierwotnego szczęścia oraz grzechu pierwszych ludzi;
- problem grzechu pierworodnego musi być rozpatrywany w kontekście pewnego łańcucha nieszczęść, które swoje
skutki zostawiają na długi czas (np. 1. wsiadanie i kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu, spowodowanie
wypadku i kalectwa lub śmierci drugiego człowieka; 2. Brak akceptacji w rodzinie: ojciec nie mógł sobie poradzić
w dorosłym życiu, gdyż jego rodzice zginęli na wojnie i nie zaznał prawdziwego ciepła rodzinnego);
- wiele rzeczy dziedziczymy po naszych przodkach, co wskazują badania genetyczne, także dziedziczenie
psychiczne, emocjonalne – wielokrotnie nie z własnej winy, ale cierpienie przez rodziców (np. dzieci z rodzin
alkoholików są bardziej narażone na uzależnienie niż spoza tej grupy);
- psychologia prenatalna mówi o kształtowaniu dziecka przez matkę jeszcze przed jego urodzeniem (w jakim jest
stanie psychicznym, jakiej muzyki słucha, jak się zachowuje w czasie ciąży);
- obraz grzechu pierworodnego próba odpowiedzi skąd zło w życiu człowieka, którego przyczyną jest grzech;
- ta zła wola, związana z grzechem pierworodnym, osłabia moc rozumu człowieka, który pozwala rozróżnić dobro i
zło, a na płaszczyźnie emocji objawia się pożądliwością czyli emocjonalnym bałaganem;
- zakaz dany przez Boga miał uchronić człowieka od zła, nad którym nie umie panować, ale Bóg szanuje wybory
człowieka nawet wtedy, kiedy sprawiają Mu wielki ból;
- dla chrześcijanina zapowiedź ta spełnia się w chrzcie świętym, gdzie przez Krew Chrystusa zgładzony zostaje
grzech pierworodny (przywrócenie jedności z Bogiem), choć skutki grzechu pozostają: śmiertelność i skłonność do
zła – w liturgii Wigilii Paschalnej mowa jest nawet o „szczęśliwej winie, którą zgładził tak wielki Odkupiciel”;
- człowiek jest istotą wolną, ale za swoje postępowanie ponosi konsekwencje czyli jest odpowiedzialny za swoje
czyny (przed Bogiem, przed sobą, przed rodziną, przed społeczeństwem, przed ludzkością, przed historią);
- praca z twórczego uczestnictwa w dziele Boga staje się obowiązkiem i uciążliwością;
- Ojcowie Kościoła podkreślali, że zakaz zrywania z drzewa poznania dobra i zła miał być tylko czasowy, dopóki
człowiek nie dojrzeje do pełni swojego człowieczeństwa, aby mógł poznać całą rzeczywistość (pierwsi ludzie
posiedli go, gdy jeszcze na to nie byli gotowi);
2. Schemat tekstu:
- prawdziwe szczęście człowieka w Ogrodzie Eden – Rdz 2, 8-15;
- nakaz dany człowiekowi przez Boga – Rdz 2, 16-17;
- maskowanie pozornego pytania przez szatana, jakby chciał się czegoś dowiedzieć – Rdz 3, 1;
- próba wejścia kusiciela w dialog z kobietą – Rdz 3, 2-3;
- szatan w złym świetle stawia Boga: podważa słowo Boga, nazywa Go kłamcą i sugeruje, że człowiek może być jak
Bóg – Rdz 3, 4-5;
- zakazany owoc okazuje się kuszący swoim wyglądem – Rdz 3, 6;
- pierwsze konsekwencje grzechu: strach, odkrycie nagości, brak poczucia bezpieczeństwa i poczucie winy,
wzajemne oskarżenia, zaburzenie relacji z Bogiem, człowiekiem i światem – Rdz 3, 7-10;
- dialog Boga z ludźmi i szatanem, związany z popełnionym nieposłuszeństwem – Rdz 3, 11-19;
- obietnica zbawienia dana przez Boga jako zapowiedź – Rdz 3, 15;
- nadanie imienia pierwszej kobiecie – Ewa – Rdz 3, 20;
- ostateczna konsekwencja grzechu człowieka – wygnanie z raju: śmierć, cierpienie i poniżenie – Rdz 3, 21-24;
3. Znaczenie niektórych symboli
SYMBOL
Ogród
Eden
ZNACZENIE TEKSTU
- symbolizuje życie człowieka w zgodzie z naturą – wolą Boga, co prowadzi do szczęścia i
poczucia bezpieczeństwa - życie w harmonii z Bogiem, ludźmi i przyrodą;
- rozwijanie się zgodnie z wolą Boga;
- ogród na Wschodzie – miejsce światła i życia – nie konkretne miejsce geograficzne;
- jednak niektórzy usiłują wyznaczyć jego miejsce jako północne krańce Zatoki Perskiej (być
może żyzne ziemie wchłonięte dziś przez morze) lub Armenii u źródeł Tygrysu i Eufratu;
- dobrze nawodniony ogród gdzie ludzie właściwie nie pracowali, a życie rodziło się
samoistnie wraz z bujna roślinnością;
- pośród licznych drzew ogrodu tylko dwa zostały nazwane w sposób identyfikujący je;
Drzewo
poznania - jedyny zakaz dotyczył wiedzy o dobru i złu, która stała się niebezpieczna dla człowieka i
niemożliwa do opanowania – złamanie tego zakazu, jak chciał szatan miało dać
dobra i zła
nieograniczone możliwości;
- w centrum ogrodu rosło także drzewo życia, którego owoce nie były zakazane a dawały
oraz
człowiekowi nieśmiertelność;
- drzewo życia w innych fragmentach jest rośliną dającą przedłużenie życia (por. Prz 3, 16-18)
Drzewo
lub mające właściwości odmładzające;
życia
- wskazują, że posłuszeństwo wobec nakazów Boga oznacza życie, a przez nieposłuszeństwo
pierwszych ludzi drzewo życia staje się dla nich niedostępne
- zerwany z drzewa, wbrew powszechnej opinii nie ma tam mowy o jabłku, choć tak to
Owoc
pokazuje większość artystów i zakodowane jest w mentalności;
- zerwanie i spożycie go ujawnia od razu kłamliwą wersję kusiciela;
- mimo wstydu, jaki powoduje, że ludzie nie mogą stanąć przed Bogiem, to jednak On
rozmawia z człowiekiem, wskazując tym samym dalszą troskę o jego los
- symbol szatana, który kusi człowieka – zachęcając do zastąpienia Boga, który był tym, który
Wąż
określał moralność;
- przedstawia fałszywą perspektywę i zachęca człowieka do tego, co jest dla niego niemożliwe
– używa podstępu: Bóg zakazał zrywać owoc, a nie go dotykać;
- symbole węża na całym starożytnym Bliskim Wschodzie łączony był też z mądrością (oczy
pozbawione powiek) i śmiercią (trujący jad);
- inne znaczenie tego symbolu to: wiedza okultystyczna, płodność, zdrowie (wąż Eskulapa na
karetkach), chaos, nieśmiertelność – w powiązaniu z bóstwem był obiektem kultu;
- przekleństwo wobec węża, że będzie pełzał oczywiście nie oznacza, że wcześniej miał
kończyny – byłob7y to dziecinne czytanie tekstu biblijnego;
- użyte przez pierwszych ludzi do zrobienia pierwszego tymczasowego ubrania;
Liście
- są one największymi liśćmi na ternie Kanaanu, więc dobrze się do tego nadawały;
figowe
- sama figa była uważana za symbol płodności – w wyniku grzechu pierwsi ludzi uruchomili
proces w wyniku którego mieli stać się rodzicami i rolnikami, zbierającymi owoce drzew i
ziarno traw;
- typowy element świata umarłych, gdzie proch miał być pożywieniem;
Jedzenie
- proch wypełnia umarłych, którzy wracają do prochu z którego powstali, ale wypełni także
prochu
paszczę węża
- droga do radości macierzyństwa wiedzie poprzez ból rodzenia;
Ból
- ból ten miał być najsilniejszym doznawanym prze ludzi i bóstwa;
rodzenia
- przeżycie ludów starożytnego Izraela zależało od pracy mężczyzny i kobiety oraz
zrodzonego potomstwa;
Cierń i oset - skutki grzechu czyli poznania dobra i zła;
- człowiek nie jest w stanie zapanować nad złem i ulega mu
- nadanie imienia oznaczało władzę nad osobami, którym się je nadawało (por. zmiana imienia
Ewa
Abrama na Abraham i Jakuba na Izraela – por. Rdz 32,29);
- pochodzi od hebrajskiego chajach – żyć a zatem imię znaczy „Żyjąca”;
Odzienie ze - zastąpiło pierwotne i tymczasowe zrobione z liścia figowego;
- typowym ubiorem do dziś jest długa szata z rękawami, na którą zakłada się inne elementy;
skór
- szaty ze skóry stały się podarunkiem Boga – częsty motyw w Biblii (por. Rdz 41, 42);
- odzienie to stanowi przygotowanie do stawienia czoła pogodzie i pracy, jaka czeka ludzi;
Aniołowie - właściwie Cheruby – strażnicy pilnujący miejsca Bożej obecności – wspomniane w Starym
testamencie 90 razy (w opisie Arki przymierza nad Przebłagalnią, czy wizji Ezechiela – por.
Ez 1, 10);
- w tym wypadku strażnicy drzewa życia, broniący człowiekowi dostępu do własności Boga;
- odkrycia archeologiczne potwierdzają, że zawsze otaczały królewski tron (podobnie jak gryf
czy sfinks);
- oznaczają niemożliwość powrotu do jedności z Bogiem bez pomocy jego samego;
4. Odwołania do tekstów z Bliskiego Wschodu w biblijnym opisie stworzenia człowieka
SUMERYJSKIE
- w XIX w. dokonano odkrycia pieczęci sumeryjskiej z XXII w. przed Chrystusem – w środku drzewo palmy, obok
ludzie, a z boku wił się wąż;
- odkrywca George Smith widział w tym scenę kuszenia Adama i Ewy – ostatecznej dokładnie przedstawia bóstwo
płci męskiej i kobietę oddającą mu cześć: palma to symbol życia i obfitości, a wąż to symbol mądrości i płodności;
- na podstawie tabliczek klinowych z ruin pałacu Assurbanipala w Niniwie odtworzył opis potopu oraz
zidentyfikował wiele inskrypcji władców znanych z przekazu biblijnego;
- szczęśliwa kraina Dilmun, podobna do biblijnego raju, obecne jest w sumeryjskim micie o bóstwach Enki i
Ninhursag.
EPOS O GILGAMESZU:
- kraina szczęścia przedstawiona jako wspaniały las cedrowy, gdzie zamieszkali bogowie, a strzegł go potwór
Humbaba;
- opis niezwykłego ogrodu bogini Siduri, w którym na drzewach rosły kamienie szlachetne: agaty, krwawniki, lapislazuri, perły;
- po licznych przygodach Gilgamesz zdobywa roślinę życia, która ma mu zapewnić nieśmiertelność, ale zostaje mu
ona skradziona przez węża.
Bibliografia:
Bednarz Michał. Historia Zbawienia, Tarnów 2000.
Biblia Jerozolimska, Poznań 2006.
Biblia krok po kroku. Pismo katolickie, marzec nr 0(1)/2009, Stworzenie świata, Kraków 2009, w:
http://www.list.media.pl/pliki/biblia_krok.po.kroku_0.pdf
Brzegowy Tadeusz, Pięcioksiąg Mojżesza, Tarnów 2002.
Katechizm Kościoła Katolickiego nr 279-421, Poznań 1994.
Lemański Janusz, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce 2002.
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001.
Pawłowski Zdzisław, Biblijna diagnoza ziemskiej kondycji człowieka (Rdz 1-3), w: Język Biblii. Od słuchania do
rozumienia, Studia Biblica 11, Kielce 2005, s. 46-61.
Pikor Wojciech, Czytamy Stary Testament. Ćwiczenia do wykładów z Biblistyki, Kielce 2007.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Częstochowa 2008.
Synowiec Juliusz OFMConv, Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju, Kraków 2001.
Walton J. H., Matthews V. H., Chavalas M. W., Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej, Warszawa
2005.