Rodzaje postępowania cywilnego

POSTĘPOWANIE CYWILNE
SCHEMATY
RODZAJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
Sądowe
rozpoznawcz
e
Pozasądowe
egzekucyjne
pomocnicze
•
•
•
•
Postępowanie
procesowe
(proces)
zwykłe
odrębne
upadłościo
we
-postępowanie
zabezpieczające;
postępowanie
rekwizycyjne;
postępowanie o
odtworzenie
zaginionych lub
zniszczonych
akt;
inne
• postępowanie
mediacyjne;
• postępowanie przed
komisjami
rozjemczymi w
sprawach z zakresu
prawa pracy;
• inne
Postępowanie
nieprocesowe
kodeksowe
• postępowanie przed
sądem polubownym
(arbitrażowym);
Pozakodeksowe
Międzynarodowe postępowanie cywilne
POJĘCIE EGZEKUCJI I POSTEPOWANIA
EGZEKUCYJNEGO
Egzekucja jest to stosowanie przez powołane do tego
organy państwowe określonych w prawie środków
przymusu w celu uzyskania od dłużnika należnego
wierzycielowi świadczenia ustalonego w tytule
wykonawczym
Postępowanie egzekucyjne jest to ogół
zorganizowanych czynności związanych z egzekucją
RODZAJE EGZEKUCJI SĄDOWEJ
Egzekucja świadczeń
pieniężnych
Egzekucja świadczeń
niepieniężnych
Szczególne rodzaje
egzekucji
EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ PIENIĘŻNYCH
z ruchomości
z wynagrodzenia za pracę
z rachunków bankowych
z innych wierzytelności
z innych praw majątkowych
z nieruchomości
z ułamkowej części nieruchomości
z użytkowania wieczystego
uproszczona egzekucja z
nieruchomości
ze statków morskich
EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ NIEPIENIĘŻNYCH
Egzekucja świadczenia wydania rzeczy ruchomych
Egzekucja świadczenia wydania nieruchomości,
statku albo opróżnienia pomieszczenia
Egzekucja świadczenia polegającego na wykonaniu
czynności
Egzekucja świadczenia polegającego na
zaniechaniu czynności albo nieprzeszkadzaniu w
czynnościach wierzyciela
Wykonanie orzeczenia sądu zobowiązującego do
złożenia oświadczenia woli
SZCZEGÓLNE RODZAJE EGZEKUCJI
Egzekucja przeciw Skarbowi Państwa
Egzekucja z udziałem przedsiębiorców:
 przez zarząd przymusowy przedsiębiorstwa
lub gospodarstwa rolnego
 przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa rolnego
Egzekucja świadczeń alimentacyjnych
Egzekucja w celu zniesienia współwłasności
nieruchomości w drodze sprzedaży
publicznej
DROGA SĄDOWA W SPRAWACH CYWILNYCH
Droga sądowa w najszerszym znaczeniu
Art. 77 ust. 2 i art. 175 ust. 1 Konstytucji
Droga sądowa w ścisłym znaczeniu – w sprawach cywilnych
(postępowanie przed sądami powszechnymi i Sądem
Najwyższym – art. 2 § 1 k.p.c.)
Art. 2. § 1. Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy
powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów
szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.
§ 1a. (uchylony).
§ 2. (skreślony).
§ 3. Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli
przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów.
NIEDOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ
bezwzględna
Sprawa nie
ma
cywilnego
charakteru
Sprawa jest
sprawą
cywilną
materialnie,
ale nie
formalnie
względna
czasowa
Dla sprawy
przewidziane jest
fakultatywne
postępowanie
przed innym
organem, np. przed
komisją
pojednawczą ds.
pracy (art. 242 k.p.)
W sprawie
konieczne jest
uprzednie
wyczerpanie
postępowania przed
innym organem, np.
postępowania
reklamacyjnego (art.
75 Prawa
przewozowego)
SKUTKI NIEDOPUSZCZALNOŚCI DROGI
SĄDOWEJ
1. Odrzucenie pozwu – brak pierwotny (art. 199 § 1. pkt 1 k.p.c.) bądź
umorzenie postępowania – brak następczy (art. 355 k.p.c.)
2. Nieważność postępowania (art. 379 pkt 1 k.p.c.)
3. Uwzględnianie przez sąd z urzędu (art. 202 k.p.c.)
4. Podstawa zaskarżenia nieprawomocnego orzeczenia
5. Podstawa wzruszenie prawomocnego orzeczenia skargą kasacyjną
(art. 398(13) § 1 i art. 398(19) k.p.c.) albo skargą o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424(11) § 3
k.p.c.)
6. Unieważnienie prawomocnego orzeczenia przez Sąd Najwyższy na
wniosek Prokuratora Generalnego (art. 64 ustawy o Sądzie
Najwyższym)
WŁAŚCIWY TRYB POSTĘPOWANIA
ROZPOZNAWCZEGO
Art. 13. § 1. Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że
ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w
ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o
postępowaniach odrębnych.
§ 2. Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych
rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie,
chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
SKUTKI WSZCZĘCIA SPRAWY W
NIEWŁAŚCIWYM TRYBIE
Przewodniczący bada (z urzędu), w jakim trybie sprawa powinna być
rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o
postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia (art. 201
§ 1 k.p.c.)
Niewłaściwość trybu postępowania sąd bierze pod uwagę w każdym
stanie sprawy z urzędu (art. 202 k.p.c.).
Następstwem stwierdzenia niewłaściwości trybu jest podjęcie
postępowania we właściwym trybie.
Na postanowienie sądu pierwszej instancji oraz na zarządzenie
przewodniczącego o podjęciu postępowania w innym trybie
przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c.)
Rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie jest uchybieniem
procesowym, które może stanowić podstawę środka zaskarżenia
WPŁYW POSTĘPOWANIA I WYROKU KARNEGO
NA POSTĘPOWANIE CYWILNE
Zawieszenie postępowania
cywilnego, jeżeli ujawni się czyn,
którego ustalenie w drodze karnej
lub dyscyplinarnej mogłoby
wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy cywilnej (art. 177 § 1 pkt 4
k.p.c.)
Związanie sądu w postępowaniu
cywilnym ustaleniami
prawomocnego wyroku karnego
skazującego co do popełnienia
przestępstwa (art. 11 k.p.c.)
Wznowienie postępowania
cywilnego, jeśli wyrok został
oparty na skazującym wyroku
karnym następnie uchylonym (art.
402 § 1 pkt 1 k.p.c.)
WPŁYW POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO I
DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ NA POSTĘPOWANIE
CYWILNE
Zawieszenie postępowania
cywilnego, jeżeli rozstrzygnięcie
sprawy zależy od uprzedniej decyzji
organu administracji publicznej (art.
177 § 1 pkt 3 k.p.c.)
„Związanie” sądu stanem prawnym
stworzonym (decyzja konstytutywna)
albo ustalonym (decyzja
deklaratywna) w decyzji
administracyjnej
Brak związania ustaleniami
faktycznymi
o „Związanie” sądu stanem
prawnym stworzonym w
konstytutywnej decyzji
administracyjnej.
o „Związanie” stanem prawnym
ustalonym w decyzji
deklaratywnej tylko wtedy, gdy
została ona wydana w sprawie
administracyjnej w znaczeniu
Ewentualność wznowieniamaterialnym.
postępowania w
przypadku następczego uchylenia decyzji
administracyjnej tylko na podstawie art. 403 § 2
WPŁYW POSTĘPOWANIA SĄDOWO-ADMINISTRACYJNEGO
NA POSTĘPOWANIE CYWILNE
Zawieszenie postępowania
cywilnego w razie zaskarżenia
decyzji administracyjnej do sądu
administracyjnego na podstawie
art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.
(brak odrębnej podstawy prawnej)
o Prawomocne orzeczenie sądu
administracyjnego wiąże nie
tylko strony i sąd, który go
wydał, lecz również inne sądy
(art. 170 p.p.s.a.).
o W istocie chodzi jednak o
problem „związania” decyzją
administracyjną, która była
zaskarżona do sądu
administracyjnego
PRZESŁANKI POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
(W UJĘCIU NAJSZERSZYM)
Przesłanki procesowe
(formalne)
Dotyczące
dopuszczalności
postępowania
Sensu
largo
Np.
istnienie: wniosku o
udzielenie
ochrony
(powództwa
)
- dwóch
stron
Sensu
stricto
Okolicznoś
ci
wskazane
w art. 199,
1099, 1124,
1165 k.p.c.
Przesłanki materialne
(warunkują osiągnięcie celu
postępowania, tj. uzyskanie
ochrony prawnej)
Dotyczące
prawidłowości
postępowania
Np.
-właściwość
sądu;
-skład sądu;
-właściwy
tryb
postępowani
a
Np.
- legitymacja
procesowa;
- upływ
przedawnienia;
- upływ terminu
zawitego
PRZESŁANKI PROCESOWE SENSU STRICTO
dodatnie
dodatnie
dodatnie
1. Dopuszczalność
drogi sądowej;
2. Jurysdykcja
krajowa;
3. zdolność sądowa
stron;
4. Zdolność
procesowa;
5. Należyta
reprezentacja
(zastępstwo) strony
nieposiadającej
zdolności sądowej;
6. Właściwość sądu
(tak W. Broniewicz)
Ujemne
Ujemne(tzw.
(tzw.
(tzw.przeszkody
przeszkody
przeszkody
Ujemne
procesowe)
procesowe)
procesowe)
1. Zawisłość sporu;
2. Powaga rzeczy
osądzonej;
3. Brak w składzie
organu powoda
będącego jednostką
organizacyjną;
4. Zapis na sąd
polubowny;
5. Niezłożenie przez
powoda cudzoziemca
kaucji aktorycznej;
6. Immunitet sądowy
PRZESŁANKI PROCESOWE SENSU STRICTO
Bezwzględne
(powodują bezwzględną
niedopuszczalność wszczęcia i
rozpoznania sprawy; nie mogą być
konwalidowane)
1. Jurysdykcja
krajowa (wyjątki:
art. 1104 § 2, 1105 §
6 k.p.c.);
2. Powaga rzeczy
osądzonej;
3. Zawisłość sporu;
Względne
(mogą być w toku postępowania
konwalidowane)
1. Zdolność
sądowa;
2. Zdolność
procesowa należyta
reprezentacja
strony
nieposiadającej
zdolności
procesowej;
3. Istnienie zapisu
na sąd polubowny;
4. Immunitet
sądowy
INNE WYSTĘPUJĄCE W NAUCE KRYTERIA
PODZIAŁU PRZESŁANEK NA BEZWZGLĘDNE
I WZGLĘDNE
W. Siedlecki – skutek braku przesłanki:
- przesłanka bezwzględna to taka, która powoduje nieważność
postępowania (art. 379, 1099 k.p.c.)
- Przesłanka względna nie powoduje nieważności, lecz inne skutki
W. Broniewicz, K. Weitz – sposób badania i uwzględniania przesłanki:
- przesłanka bezwzględna to taka, która jest badana przez sąd z urzędu i
skutek jej braku jest brany przez sąd pod rozwagę z urzędu
- Przesłanka względna jest badana i brana pod rozwagę przez sąd tylko na
zarzut lub wniosek strony
SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK PROCESOWYCH
DOTYCZĄCYCH DOPUSZCZALNOŚCI
POSTĘPOWANIA
Brak pierwotny
(tzn. istniejący w chwili
wniesienia pozwu lub wniosku o
wszczęcie postępowania
nieprocesowego)
Odrzucenie pozwu lub
wniosku o wszczęcie
postępowania
nieprocesowego (art. 199,
1099, 1124 § 2, 1165 § 1
k.p.c.)
postanowieniem sądu
(orzeczenie formalne)
Brak następczy
(tzn. odpadnięcie przesłanki w
toku postępowania)
Umorzenie
postępowania (art. 355
k.p.c.)
postanowieniem sądu
(orzeczenie formalne)
SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK PROCESOWYCH
DOTYCZĄCYCH PRAWIDŁOWOŚCI
POSTĘPOWANIA
Nie powodują ani odrzucenia pozwu
(wniosku) ani umorzenia postępowania.
Rodzaj skutku zależy od charakteru przesłanki,
np.:
- Wszczęcie sprawy przed sądem
niewłaściwym skutkuje przekazaniem jej do
sądu właściwego;
- Wszczęcie sprawy w niewłaściwym trybie
postępowania rozpoznawczego skutkuje
zmianą trybu.
Rozpoznanie sprawy przy braku tej przesłanki w zależności od jej charakteru - może
powodować:
- nieważność postępowania
albo
- stanowić uchybienie procesowe
SKUTKI BRAKU PRZESŁANEK
MERYTORYCZNYCH
Oddalenie powództwa albo wniosku o
wszczęcie postępowania nieprocesowego:
wyrokiem sądu,
a w postepowaniu nieprocesowym
postanowieniem co do istoty sprawy
(orzeczenia merytoryczne)
RODZAJE WŁAŚCIWOŚCI SĄDU
Umowna
(art. 46)
ustawowa
miejscowa
art. 27-42
Wyłączna
wyłączna
Art..
art.. 38-42
ogólna
art. 27-30
niewyłączna
niewyłączna
rzeczowa
art. 16-18
ratione valoris
art. 17pkt 4
przemienna
art. 31-17(1)
Delegacyjna
(art. 44, 45)
funkcyjna
np. art. 52 § 1,
185 § 1, 394 itp.
ratione materiae
art. 17 pkt 1-3 i
4(1)-4(4)
SKUTKI STWIERDZENIA NIEWŁAŚCIWOŚCI SĄDU
niewłaściwość
niewłaściwość
nieusuwalna
usuwalna
(dająca się usunąć umową
stron, tj. sąd mógłby być
właściwy na podstawie umowy
– zob. art. 46;
tylko właściwość miejscowa
niewyłączna)
Uwzględniana przez sąd tylko na
zarzut pozwanego podniesiony
przed wdaniem się w spór co do
istoty
– art. 202;
w braku zarzutu sąd
staje się właściwy prorogatio fori tacita
w razie zarzutu
przekazanie sprawy
sądowi właściwemu
– art. 200 § 1
(umowa o właściwość nie
byłaby dopuszczalna – zob. art.
46;
właściwość miejscowa
wyłączna, właściwość rzeczowa
i funkcyjna)
Uwzględniana przez sąd z
urzędu w każdym stanie
sprawy
Przekazanie sprawy
sądowi właściwemu
- art. 200 § 1
SKUTKI ROZPOZNANIA SPRAWY
PRZEZ SĄD NIEWŁAŚCIWY
Nieważność
postępowania
art. 379 pkt 6
Tylko w przypadku,
gdy sąd rejonowy
orzekł w sprawie w
której właściwy
rzeczowo jest sąd
okręgowy bez względu
na wartość przedmiotu
sporu - art. 17 pkt 1-3 i
4(1)-4(4)
Uchybienie
procesowe
(tj. naruszenie przepisów
postępowania
niepowodujące nieważności
postępowania)
UDZIAŁ PROKURATORA
W POSTĘPOWANIU CYWILNYM – ART. 7
Wszczynanie postępowania
(wytaczanie powództw)
Wytoczenie
powództwa na rzecz
oznaczonej osoby
- art. 55-56, 58
Wzięcie udziału w
toczącym się
postępowaniu
Wytoczenie
powództwa nie rzecz
określonej osoby
(pozywanie
wszystkich stron
spornego stosunku
prawnego)
UDZIAŁ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W
POSTĘPOWANIU CYWILNYM – ART. 8
Wytaczanie powództw
na rzecz oznaczonej
osoby fizycznej za jej
zgodą – w sprawach z
art. 61 § 1 i 3
Wzięcie udziału w
toczącym się
postępowaniu za
zgodą strony – w
sprawach z art. 61 § 1 i
3
Przedstawienie
sądowi istotnego
poglądu
- art. 63
ZDOLNOŚĆ SĄDOWA
Osoby fizyczne od
chwili urodzenia (art.
64 § 1)
oraz
nasciturus
w sprawach, w których
ma zdolność prawną
Osoby
prawne
(art. 64 § 1)
Jednostki
organizacyjne
niebędące osobami
prawnymi, którym
ustawa przyznaje
zdolność prawną
(art. 64 § 1(1)
Inne
na podstawie
przepisów
szczególnych
np. art. 691(3)
k.p.c., art. 250
pkt 1 i 422 § 2
pkt 1 k.s.h.
SKUTKI BRAKU ZDOLNOŚCI SĄDOWEJ
Brak następczy
Brak pierwotny
niedający się
uzupełnić
Odrzucenie
pozwu
Art.. 199 § 1
pkt 3
Zawieszenie
postępowania – art.
174 § 1 pkt 1
dający się
uzupełnić
Wyznaczeni
e terminu do
uzupełnienia
braku
- art. 70 § 1
Po bezskutecznym
upływie odrzucenie
pozwu – art. 199 § 1
pkt 3
Podjęcie
postępowania z
udziałem następców
prawnych albo
kuratora spadku –
art. 180 § 1 pkt 1
W razie uzupełnienia
braku kontynuacja
postępowania
W braku następców
prawnych
umorzenie
postępowania – art.
355
Umorzenie zawieszonego
postępowania wskutek
niewskazania lub
niezgłoszenia się
następców, po upływie roku
lub 5 lat – art. 182 § 1
ZDOLNOŚĆ PROCESOWA
pełna
ograniczona
 Osoby fizyczne
o pełnej
zdolności do
czynności
prawnych
 osoby prawne,
 jednostki
organizacyjne
posiadające
zdolność
sądową
– art. 65 § 1
 Osoby fizyczne o
ograniczonej
zdolności do
czynności
prawnych – art.
65 § 2
- W postępowaniu
działają samodzielnie
-
Mogą podejmować
czynności procesowe
tylko w
postępowaniach
wynikających z
czynności prawnych,
które według prawa
materialnego mogą
dokonywać
samodzielnie
brak
 Osoby fizyczne
nieposiadające
zdolności do
czynności
prawnych,
-
działa za nie
przedstawiciel
ustawowy - art. 66
PODEJMOWANIE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH
PRZEZ OSOBY PRAWNE I JEDNOSTKI
ORGANIZACYJNE
Osoby prawne
Skarb Państwa
Działa (art. 67 § 1):
 organ państwowej
jednostki
organizacyjnej, z
której
działalnością
wiąże się
dochodzone
roszczenia albo
organ jednostki
nadrzędnej
 Prokuratoria
generalna SP
Inne osoby
prawne
Działają przez
swe organy
– art. 67 § 1
Inne jednostki organizacyjne
posiadające zdolność sądową
Działają przez:
 swe organy, np.
zarząd w spółce
partnerskiej
albo
 osoby uprawnione
do działania w ich
imieniu, np.
wspólnicy w spółce
jawnej,
komplementariusze
w spółce
komandytowej
- art. 67 § 1
SKUTKI BRAKU ZDOLNOŚCI PROCESOWEJ
(BRAK PIERWOTNY)
po stronie powodowej
Jeżeli istnieje
przedstawiciel
ustawowy
Wyznaczenie
terminu do
uzupełnienia
braku (przez
wstąpienie
przedstawiciela)
- art. 70 § 1
Jeżeli powód
nie ma
przedstawiciela
ustawowego
Sąd zwraca się do
sądu opiekuńczego o
ustanowienie
przedstawiciela
ustawowego, a po
jego ustanowieniu
wyznaczy termin do
wstąpienia do
postępowania
- art. 70 § 1
Jeśli przedstawiciel nie wstąpi do sprawy
- Sąd odrzuca pozew (art. 199 pkt 3)
po stronie pozwanej
Jeżeli istnieje
przedstawiciel
ustawowy
Przewodniczący
wyznacza powodowi
termin do wskazania
przedstawiciela
ustawowego
pozwanego i jego
adresu
- art. 70 § 1
Jeżeli pozwany
nie ma
przedstawiciela
ustawowego
Przewodniczący
wyznacza
powodowi termin
do zawiadomienia
sądu opiekuńczego
o potrzebie
ustanowienia
przedstawiciela dla
pozwanego
– art. 70 § 1
W razie niewykonania zarządzenia
przewodniczącego:
1) Wydanego przed doręczeniem pozwu pozwanemu
– zwrot pozwu – art. 130
2) Wydanego po doręczeniu pozwu pozwanemu –
zawieszenie postępowania – art. 177 § 1 pkt 6
Nigdy nie ma odrzucenia pozwu !
SKUTKI NASTĘPCZEGO BRAKU ZDOLNOŚCI
PROCESOWEJ
W toku postępowania ma miejsce śmierć przedstawiciela
ustawowego, utrata przez przedstawiciela zdolności procesowej lub
utrata charakteru przedstawiciela ustawowego, utrata przez stronę
zdolności procesowej
Obligatoryjne zawieszenie postępowania
cywilnego z urzędu – art. 174 § 1 pkt 1
Zawiadomienie sądu opiekuńczego o potrzebie
ustanowienia przedstawiciela ustawowego
Podjęcie postępowania z udziałem przedstawiciela
ustawowego – art. 180 § 1 pkt 3
LEGITYMACJA W POSTĘPOWANIU CYWILNYM
Procesowa
(zwana też materialną albo
rzeczową)
Legitymacja ad causam
Formalna
(zwana też procesową albo
podstawieniem procesowym)
Legitymacja ad processus
(posiada ją strona w znaczeniu
materialnym)
(posiada ją strona w znaczeniu
formalnym)
np.
Legitymacja
czynna:
• wierzyciel (art.
353 § 1 k.c.)
• właściciel (art.
222 § 1 k.c.)
• Posiadacz (art.
344 k.c.)
legitymacja
bierna:
• dłużnik (art. 353
§ 1 k.c.)
• władający
rzeczą (art. 222
§ 1 k.c.)
Podstawienie
procesowe
bezwzględne
(subrogacja)
Podstawienie
procesowe
względne
(sustytucja)
np.
• wykonawca
testamentu (art.
988 § 2 k.c.)
• zarządca
przymusowy (art.
935 § 1 k.p.c.)
• syndyk masy
upadłości (art.
144 ust. 1 PUN)
Np.
• zbywca
przedmiotu
sporu (art. 192
pkt 3 k.p.c.)
• wierzyciel
egzekwujący
(art. 887 i 902
k.p.c.)
LEGITYMACJA PROCESOWA
indywidualna
grupowa
Przysługująca
kilku określonym
osobom,
Np.
• Współwłaścici
e-lom,
• wspólnikom
(art. 250 pkt
2-5 k.s.h.)
Przysługująca
każdemu (actio
popularis), np.
w sprawie o
uznanie
postanowień
wzorca umowy za
niedozwolone - art.
479(38) k.p.c.
Łączna
Przysługująca
kilku osobom
łącznie
(współuczestnictw
o konieczne – art.
72 § 2 k.p.c.)
WSPÓŁUCZESTNICTWO PROCESOWE
formalne
materialne
konkurencyjne
jednolite
konieczn
e
zwykłe
niejednolite
INTERWENCJA UBOCZNA NIESAMOISTNA
wynajmujący
Powództwo o
eksmisję
najem
Interwencja
uboczna
użyczenie
Korzystający z lokalu
najemca
regres
INTERWENCJA UBOCZNA SAMOISTNA
Naruszający
prawo własności
Powództwo
negatoryjne
res
iudicat
a
Współwłaściciel
(2) nieruchomości
Interwencja
uboczna
Współwłaściciel (1)
nieruchomości