Strategia rozwiązywania problemów społecznych za
Transkrypt
Strategia rozwiązywania problemów społecznych za
Uchwała Nr 2/2006 Rady Gminy w Łącku z dnia 27 stycznia 2006 r. w sprawie: przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Łącko na lata 2006 - 2010. Na podstawie art.18 ust.2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ( tekst jednolity – Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1591 z późniejszymi zmianami) oraz art.17 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz.593 z późniejszymi zmianami) Rada Gminy w Łącku, u c h w a l a , co następuje: § 1. Przyjmuje do realizacji Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Łącko na lata 2006-2010 w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Łącko. § 3. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podjęcia. Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Opracował zespół pod kierownictwem Wojciecha Knapika 1 Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH DLA GMINY ŁĄCKO 2 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Nowy Sącz – Łącko XI 2005 3 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko SPIS TREŚCI 1. WSTĘP..................................................................................................................................................... 5 2. ZARYS METODOLOGICZNY............................................................................................................. 6 3. FORMALNO-PRAWNE TŁO STRATEGII........................................................................................ 9 3.1. GŁÓWNE AKTY PRAWNE Z ZAKRESU POLITYKI SPOŁECZNEJ .................................................... 9 3.2. ZADANIA POMOCY SPOŁECZNEJ ...................................................................................................... 10 4. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO ............................................................................................. 13 4.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ŁĄCKO ............................................................................ 13 4.1.1. BEZROBOCIE W GMINIE I POWIECIE.......................................................................................... 20 4.2. POMOC SPOŁECZNA W GMINIE ŁĄCKO W LATACH 2002-2004.................................................... 25 4.3. IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE ŁĄCKO .................. 33 4.3.1. UBÓSTWO I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI...................................................................................... 39 4.3.2. BEZROBOCIE I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI ................................................................................ 45 4.3.3. ALKOHOLIZM I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI ............................................................................... 49 4.3.4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI................................................................... 51 4.3.5. DŁUGOTRWAŁA CHOROBA I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI ............................................................ 55 4.3.6. BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI ............................................................... 58 4.3.7. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z PROBLEMATYKĄ ROMSKĄ........................................ 60 5. STRATEGICZNY PLAN ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE ŁĄCKO...................................................................................................................................... 64 5.1. ANALIZA SWOT ..................................................................................................................................... 64 5.2. SPOŁECZNA MISJA I CELE STRATEGICZNE..................................................................................... 67 5.3. PROGRAM DZIAŁAŃ NA LATA 2006– 2010........................................................................................ 68 6. REALIZACJA STRATEGII................................................................................................................ 75 6.1. WSPÓŁPRACA INSTYTUCJONALNA I PARTNERSTWO PUBLICZNO PRYWATNE ................... 75 6.2. MONITORING STARTEGII .................................................................................................................... 77 . 4 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko 1. WSTĘP Procesy transformacji zachodzące w skali makro (kraju) czy mikro (gminy) niosą za sobą zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki społeczne. Współczesne społeczności naraŜone są na występowanie róŜnego rodzaju kryzysów, które prowadzą do wzrostu bezrobocia, pogorszenia warunków bytu ludności i zwiększenia strefy ubóstwa. Bezrobotni stają się świadczeniobiorcami pomocy społecznej i naraŜeni są na długotrwałą marginalizację materialno – społeczną. Ciągle niewystarczające środki przeznaczane na pomoc społeczną zmuszają do poszukiwania jak najefektywniejszych metod działania na rzecz rodzin i osób wymagających wsparcia. Zadaniem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej jest udzielanie takiego wsparcia osobom i rodzinom, które umoŜliwi im samodzielną egzystencję, da szansę zaspokojenia podstawowych potrzeb, pomoŜe zapewnić skuteczną realizację ról społecznych i stworzyć moŜliwości rozwoju. Skutecznie pomóc – to znaczy wyprowadzić z grupy ryzyka w kaŜdym przypadku, kiedy jest to tylko moŜliwe. Sukces polega na usunięciu bądź ograniczeniu dysfunkcji i umoŜliwia zaprzestanie sprawowania opieki społecznej oraz kierowania świadczeń. Skuteczność takich działań jest uwarunkowana kompleksowym podejściem do problemów i wprowadzeniem systemowych rozwiązań. Nie powinno być tak, ze polityka społeczna jest realizowana w osamotnieniu przez jedną instytucję np. przez GOPS i tylko ta instytucja jest rozliczana z realizacji „strategii Integracji i rozwiązywania problemów społecznych”. Dla skuteczności prowadzonych działań potrzebna jest szeroka koalicja osób i podmiotów działających w tej sferze, tak, by zawarte w tytule niniejszego opracowania słowo „integracja” na rzecz rozwiązywania problemów społecznych miało w gminie Łącko rzeczywiste miejsce. 5 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko 2. ZARYS METODOLOGICZNY Po wejściu w Ŝycie ustawy z dnia 12 marca 2004 „O pomocy społecznej” zaszły istotne zmiany w tym obszarze funkcjonowania samorządów gminnych. Dotychczasowe, doraźne działanie pomocy społecznej uzyskało bardzo waŜne narzędzie planistyczne, jakim jest Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, do sporządzenia, której gminy zostały zobowiązane. Wśród zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym na pierwszym miejscu wskazano na opracowanie i realizację tej właśnie strategii ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Tym samym działania z zakresu pomocy społecznej wyniesione zostały na wyŜszy poziom – długotrwałych i planowych działań, czyli „polityki”, która winna być realizowana w oparciu o dokument o randze strategicznej. Z załoŜenia „Strategia rozwiązywania problemów społecznych” – to zwarty dokument zawierający koncepcję działania ukierunkowanego na lepsze zaspokajanie potrzeb mieszkańców gminy z zakresu pomocy społecznej, przedstawionej w formie procedur osiągania zamierzonych celów. Dokument ten ten musi spełniać kilka podstawowych warunków: 1. Odpowiadać na konkretne wyzwania i potrzeby gminy (na podstawie rzetelnej diagnozy społecznej). 2. Korespondować z dokumentami strategicznymi na poziomie powiatu, województwa, kraju. 3. Być komplementarny w stosunku do pozostałych dokumentów gminy o znaczeniu strategicznym. 4. Wpisywać się w aktywny model polityki społecznej. 5. Zakładać budowanie szerokiego partnerstwa lokalnego. Strategia rozwiązywania problemów społecznych musi opierać się na partnerskiej współpracy z osobami podlegającymi wykluczeniu. Niezbędne jest takŜe 6 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko zapewnienie partnerskiej współpracy i dialogu w tej dziedzinie wszystkich instytucji rządowych, samorządowych, pozarządowych i biznesu. Historycznie rzecz ujmując strategia rozwiązywania problemów społecznych na poziomie samorządów lokalnych oraz jej odpowiedników; regionalnej i narodowej (NSIS) jest konsekwencją unijnych dokumentów takich jak Strategia Lizbońska (marzec 2000) i cele nicejskie (grudzień 2000). Te ostatnie stanowią konkretyzację ogólnych załoŜeń lizbońskich z dziedziny integracji społecznej. Cztery główne cele nicejskie integracji społecznej to: 1. Zapewnienie dostępu do pracy, zasobów, praw, dóbr i usług dla wszystkich. 2. Zapobieganie ryzyku wykluczenia. 3. Pomoc najbardziej naraŜonym (wspieranie najsłabszych). 4. Mobilizacja wszystkich aktorów / organizacji ze sfery polityki gospodarczej i społecznej Pierwszym krokiem podejmowanym przy tworzeniu strategii jest diagnoza stanu istniejącego, która ma za zadanie przygotowanie ogólnej oceny sytuacji z zakresu polityki społecznej w Gminie Łącko oraz identyfikacja podstawowych barier i problemów rozwoju, czyli tych zagadnień, na rozwiązaniu, których skupiać powinny się działania władz gminy. Diagnoza jest punktem wyjścia do analizy moŜliwych scenariuszy rozwoju sytuacji w zakresie pomocy społecznej. Od jej prawidłowego sporządzenia zaleŜy trafność opracowanych programów i scenariuszy. Kolejnym krokiem jest analiza strategiczna. Jedna z najpowszechniej stosowanych jest analiza SWOT. Analiza SWOT jest to efektywna metoda identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badania szans i zagroŜeń. Choć analiza SWOT wyrosła z konsultingu świadczonego dla przedsiębiorstw komercyjnych, to obecnie znajduje szerokie zastosowanie takŜe w sektorze publicznym czy w odniesieniu do konkretnych problemów czy procesów. Technika ta pozwala ocenić czynniki, mogące mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego, dlatego stanowi uŜyteczną pomoc prowadzącą do dokonania analizy zasobów i otoczenia gminy oraz określenia priorytetów rozwoju. 7 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko W niniejszej strategii społecznej jako główny element analizy potraktowano realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w gminie Łącko. Następnym etapem jest opracowanie misji, celów strategicznych i działań. PoniŜej przedstawiono schemat hierarchii tych pojęć i ich wzajemną zaleŜność. Misja określa poŜądany stan pomocy społecznej w gminie w perspektywie określonej w strategii. Cele strategiczne wynikają z przyjętej misji i są jej rozwinięciem. Cele te wyznaczają kierunek działania zbieŜny dla wszystkich podmiotów Ŝycia społecznego gminy. Działania są konkretyzacją celów strategicznych. Powinny zawierać: cel działania, zadania, spodziewane rezultaty, czas realizacji, źródła finansowania. W sytuacji niewystarczających nakładów na pomoc społeczną strategia staje się narzędziem pozwalającym prawidłowo realizować politykę społeczną w gminie i optymalizować jej efekty. Dodatkowo spełnia ona następujące funkcje: 1. Funkcja porządkująca - dla decyzji operacyjnych, 2. Funkcja pobudzająca pobudzająca – wymusza na podmiotach władzy aktywność w kierunku poszukiwania optymalnych rozwiązań, 3. Funkcja regulacyjna – strategia jest wyznacznikiem konkretnie podejmowanych decyzji gwarantujących realizację ustalonych zadań, 4. Funkcja kontrolna – strategia staje się podstawą oceny skuteczności działania organów odpowiedzialnych za politykę społeczną w gminie, 5. Funkcja koordynacyjna – koordynuje zachowanie podmiotów funkcjonujących w gminie zgodnie z wyznaczonymi celami strategicznymi. Podsumowując, przygotowanie i realizacja strategii to proces, który składa się z następujących etapów: diagnoza stanu istniejącego, prognozowanie, planowanie, decyzja, monitorowanie, ocena. Skutecznie realizowana strategia jest procesem ciągłym, co zostało zaprezentowane na poniŜszym schemacie. 8 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Rys 1 Fazy realizacji strategii 3. FORMALNO-PRAWNE TŁO STRATEGII 3.1. GŁÓWNE AKTY PRAWNE Z ZAKRESU POLITYKI SPOŁECZNEJ Wśród wielu uregulowań prawnych dotyczących pomocy społecznej do najwaŜniejszych naleŜą: • Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64, poz. 593, ze zm.) • Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 71, poz. 734, z późn zm), • Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. nr 122, poz. 1143 z późn. zm.) • Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm.) • Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. nr 35, poz. 305) • Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 228, poz. 2255). 9 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko • Ustawa z dnia 9 kwietnia 2003 roku o zmianie ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz ustawy o funduszu alimentacyjnym (Dz. U. 83, poz. 759). • Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. (Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr 123, poz. 776 z późn. zm.) • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873). Inne dokumenty (o charakterze strategicznym) określające politykę społeczną państwa na poszczególnych szczeblach to : • Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski na lata 2007 – 2013 • Krajowy Plan Działania na Rzecz Integracji Społecznej na lata 2004-2006 • Projekt Strategii Polityki Społecznej na lata 2007 – 2013 • Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (takŜe jego strategie cząstkowe jak np. Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000- 2006); • Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 (załoŜenia) • Programy krajowe dotyczące konkretnych obszarów (np. uzaleŜnień) • Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego • Strategia Małopolska 2015 • Wojewódzki Program Operacyjny Województwa Małopolskiego • Inne programy wojewódzkie dotyczące konkretnych obszarów • Dokumenty i strategie powiatowe • Dokumenty i strategie gminne 3.2. ZADANIA POMOCY SPOŁECZNEJ Pomoc społeczna polega w szczególności na: 10 • przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń; • pracy socjalnej; Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko • prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej; • analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; • realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych; • rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym naleŜy: • opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; • sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej; • udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym; • przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych; • przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych; • przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego; • przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie mającym dochodu i moŜliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; • przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego; • opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub cięŜko chorym członkiem rodziny oraz nie zamieszkującym wspólnie z matką, ojcem lub rodzeństwem; • 11 praca socjalna; Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko • organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; • prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych; • tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną; • doŜywianie dzieci; • sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; • kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu; • sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, równieŜ w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego; • utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników. Do zadań własnych gminy naleŜy: • przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych; • przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, poŜyczek oraz pomocy w naturze; • prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki; • podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych. Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę naleŜy: • przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych; • opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; • organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 12 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko • przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską Ŝywiołową lub ekologiczną; • prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi; • realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu Ŝycia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia. 4. DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO 4.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ŁĄCKO Gmina Łącko połoŜona jest w południowo – zachodniej części powiatu nowosądeckiego, w dolinie ujścia potoku Czarna Woda (przepływającego przez centrum Łącka) do rzeki Dunajec, na pograniczu Beskidu Sądeckiego i Beskidu Wyspowego. Pod względem fizyczno - geograficznym gmina zajmuje śródgórską kotlinę o kształcie trójkątnym zwaną - Kotliną Łącką, otoczoną od zachodu, północy i wschodu wzniesieniami, posiadającą 6 km długości, a szerokość jej dochodzi do 1,5 km. Od wschodu zamknięta jest ona koło Jazowska pasmem górskim, przez które przebija się Dunajec krótką przełomową doliną i dostaje się w obszar szerokiej, śródgórskiej Kotliny Sądeckiej. PołoŜona jest na wysokości 370 m. n.p.m. i otoczona pogórzem wznoszącym się do 590 m. n.p.m. Gmina Łącko usytuowana jest na trasie Nowy Sącz – Szczawnica i naleŜy do najbardziej malowniczych miejsc na Sądecczyźnie, które przyciąga swoim niepowtarzalnym urokiem. Największą rzeką jest Dunajec, dorzecze stanowią nie tylko wody potoku Czarna Woda, ale poniŜej jego ujścia wpada do Dunajca takŜe potok Lichnia, który odprowadza wody ze zboczy PoŜóg i Wolaków. Charakterystyczną cechą dla tych rzek jest zmienność przepływów i stanów wód. 13 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Pierwsze wzmianki o Łącku ukazały się w dokumentach w 1251 roku. w języku łacińskim - Loncko, Loncik, Loncesco i korzeni nazwy gminy naleŜy dopatrywać się w olbrzymich połaciach łąk, które rozciągają się po północnej stronie Dunajca. Obecny terytorium gminy uformowało się w 1973 r., a swoim zasięgiem obejmuje 16 wsi, z centralnie połoŜoną duŜa wsią Łącko, o charakterze miasteczka. Gmina zajmuje obszar 132,96 ha., co stanowi 8,6% powierzchni powiatu. W jej skład wchodzą sołectwa: Brzyna, Czarny Potok, Czerniec, Jazowsko, Kadcza, Kicznia, Łazy Brzyńskie, Łącko, Maszkowice, Obidza, SzczereŜ, Wola Kosnowa, Wola Piskulina, ZabrzeŜ, Zagorzyn, Zarzecze. Terytorium gminy zamieszkuje obecnie 15137 mieszkańców i jest to 7,5% ogółu populacji powiatu. Większą grupę stanowią męŜczyźni (7 388 osób), co przedstawia statystyczną relację 98 kobiet na 100 męŜczyzn. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 110 osób na km kw. Przyrost naturalny w liczbach bezwzględnych wynosi 51 osób (3,47%) przy średniej dla całego powiatu nowosądeckiego 1084 (5,54%). Społeczeństwo zamieszkujące obszar gminy jest relatywnie młode, o czym świadczy relacja wysokiego współczynnika osób będących w wieku przedprodukcyjnym (4357) i produkcyjnym (8306), który wynosi 12 663, do indeksu mieszkańców będących w wieku poprodukcyjnym (1953 osób). Gmina, tak jak pozostałe jednostki terytorialne kraju, dotknięta jest bezrobociem, które wynosi obecnie 1381 bezrobotnych, co stanowi 8,19% ogółu bezrobotnych powiatu nowosądeckiego. Największą liczbę zbioru stanowią ludzie w wieku 24-34 lat, posiadający wykształcenie zasadnicze zawodowe. Charakterystyczne uwarunkowanie demograficzne gminy stanowi zamieszkująca jej teren mniejszość romska, jedna z większych grup mniejszości etnicznych w województwie małopolskim. Jej obecność stała się niemalŜe jednym z komponentów 14 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko krajobrazu gminy, przez co w znacznie większym stopniu niŜ pozostałe jednostki lokalne regionu boryka się z naturą problemu. Gmina dysponuje zorganizowaną infrastrukturą komunalną i mieszkaniową. Kanalizacja sanitarna funkcjonuje w 80% w Łącku, Czerncu i Jazowsku. Wodociągi posiada Łącko, Czerniec i Maszkowice. Sytuacja mieszkaniowa nie odbiega od standardów województwa małopolskiego, jednakŜe zarysowuje się wyraźny niedobór infrastruktury lokalowej na potrzeby uŜyteczności publicznej. Łączność gminy z pozostałymi częściami kraju zapewnia przebiegająca przez Łącko jedna z głównych dróg komunikacji samochodowej powiatu; trasa Nowy Sącz – Szczawnica. Gmina posiada charakter rolniczo-przemysłowy, a funkcjami uzupełniającymi są usługi, rekreacja i wypoczynek. PrzewaŜa w duŜej mierze sektor MŚP, gdzie lokalni mieszkańcy znajdują zatrudnienie. Brak większych zakładów pracy powoduje, Ŝe grupa społeczna nie pracująca we własnych gospodarstwach rolniczych poszukuje zatrudnienia poza terenem gminy. Ogólnie zarejestrowanych jest 607 (9755 w powiecie nowosądeckim) podmiotów gospodarki narodowej z czego 6,75% działa w sektorze rolniczym, 12,19% w przemysłowym, natomiast reszta zmiennej rozbija się na budownictwo, handel 28,17% i usługi 18,45%. PołoŜenie gminy stanowi wycinek górzystej przestrzeni geograficznej. Mając na uwadze regułę mówiącą, Ŝe w miarę wzrostu wysokości spada wzrost średnich temperatur, a średnia ilość opadów rośnie, klimat moŜna określić mianem łagodnego o róŜnym natęŜeniu bodźców klimatycznych, od umiarkowanych do silnych ( głównie w strefie brzegowej), a takŜe częstym występowaniem mgieł i wiatrów. Warunkuje to produkcję roślinną tego obszaru ze szczególnym uwzględnieniem sadownictwa. 15 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Gmina posiada silne tradycje sadownicze, nie bez przyczyny nazywana jest „krainą sadów”, jako Ŝe sady są charakterystycznym komponentem tutejszego krajobrazu. Sady łąckie naleŜą do najstarszych w województwie. Z punktu widzenia statystycznego dominują sady o areale do jednego hektara powierzchni, z nasadzeniami głównie jabłoni, śliw, wiśni, jak równieŜ czarnej porzeczki. Brakuje jednak zakładów wykorzystujących zasoby rolnicze i hodowlane, a mianowicie: przetwórstwa owoców, masarni itp., a takŜe większej liczby podmiotów zajmujących się usługami w rolnictwie. Malownicze połoŜenie powoduje, Ŝe tereny w gminie stanowią świetną bazę wycieczkową dla turystów pragnących odpocząć z dala do miejskiego zgiełku. Mają tu swój początek lub przebiegają szlaki turystyczne, które prowadzą m.in. na Modyń (1032), Dzwonkówkę (984), Prehybę (1178), w Gorce i pasmo Radziejowej. Dodatkowym walorem jest silna tu tradycja i popularne imprezy kulturalno – rekreacyjne ze słynnym „Świętem Kwitnącej Jabłoni”. Jest to impreza cykliczna organizowana od 1947 r. o najdłuŜszej tradycji w Polsce południowej. Organizowana jest w maju, gromadzi wielotysięczne rzesze mieszkańców gminy i goszczących tu turystów. Prócz niej do większych imprez tego typu zaliczyć moŜna Małopolski Konkurs Orkiestr Dętych „Złote Trąby” (lipiec) oraz Kiermasz Sztuki Ludowej i Kulinarnej (początek lipca). Jako dodatkowy atut naleŜy wymienić tu „nieformalny” produkt lokalny wytwarzany od ponad 100 lat – tzw. śliwowica łącka, która stanowi wizytówkę i element promocyjny gminy nie tylko w regionie lecz równieŜ poza jego granicami. Do największych atrakcji turystycznych moŜna takŜe zaliczyć: - 600 letnią lipę – pomnik przyrody znajdujący się w czarnym potoku obok kościoła, - Dąb „Paweł” – pomnik przyrody znajdujący się niedaleko od Ośrodka Zdrowia w Jazowsku. Kulturowo Gmina Łącko związana jest z folklorem ludowym górali białych. Działają dwa zespoły regionalne "Małe Łącko" (przy Szkole Podstawowej) oraz "Górale Łąccy" (przy GOK) które prezentują autentyczny folklor ludowy górali białych, a takŜe Orkiestra Dęta im. T. Moryto naleŜąca do najlepszych amatorskich orkiestr Sądecczyzny. 16 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Na terenie gminy znajduje się szereg zabytków kulturowych. Do większych z nich zaliczyć moŜna: Łącko - Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela z 1728 roku. Jest to świątynia murowana, trójnawowa, z kwadratową wieŜą od strony zachodniej. Wewnątrz na uwagę zasługuje wczesnobarokowy ołtarz główny, oraz kamienna chrzcielnica z 1493 roku, Do zabytkowych naleŜy zaliczyć organy w stylu późnobarokowym z XVIII wieku. Zabytkowe są równieŜ portale kute w kamieniu w stylu barokowym. Warto równieŜ zobaczyć studnię św. Floriana znajdującą się w Rynku oraz Izbę Regionalną. Jazowsko – kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny z 1665 roku. Wewnątrz znajduje się późnobarokowy ołtarz z umieszczonym w środku gotyckim obrazem Matki BoŜej z Dzieciątkiem oraz barokowa ambona i chór. Na uwagę zasługują witraŜe z XVI wieku z herbem Szczemiawa. Czarny Potok – Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Marcina. Wybudowany z drzewa modrzewiowego 1400 roku. Wewnątrz znajduje się obraz Matki BoŜej Bolesnej „Czarnopotocka Madonna”, Główne wskaźniki rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Łącko. WYSZCZEGÓLNIENIE 1. Powierzchnia w km 2 r. 2003* 133 2. Ludność ogółem męŜczyźni 7388 kobiety 7228 kobiety na 100 męŜczyzn 98 gęstość zaludnienia na km2 110 3. Ruch naturalny 130 małŜeństwa urodzenia 17 14616 103 190 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko WYSZCZEGÓLNIENIE r. 2003* 139 zgony 0 w tym niemowląt 51 przyrost naturalny 3,47%o Przyrost naturalny na 1000 ludności 4. Migracje stałe saldo migracji stałej -7 5. Zasoby mieszkaniowe Mieszkania 3444 Powierzchnia uŜytkowa w m2 na 1 mieszkańca 79,5 Liczba osób na 1 mieszkanie 4,24 6. Przedszkola podstawowych i oddziały przedszkolne przy szkołach placówki 14 miejsca 145 dzieci ogółem 321 w tym w przedszkolach 127 7. Szkolnictwo podstawowe dla dzieci i młodzieŜy (bez szkół specjalnych) – stan na początku roku szkolnego szkoły 12 * pomieszczenia do nauczania 106 * uczniowie uczniowie 1527 * absolwenci 258 * 8. Szkolnictwo gimnazjalne dla dzieci i młodzieŜy (bez szkół specjalnych) – stan na początku roku szkolnego szkoły 9. Szkolnictwo ponadpodstawowe 3* a) (bez szkół specjalnych) – stan na początku roku szkolnego szkoły 1* 10. Ambulatoryjna opieka zdrowotna, pomoc społeczna oraz apteki przychodnie 2* domy i zakłady opieki społecznej 1* apteki 1* 11. Biblioteki publiczne i filie placówki ludność na placówkę biblioteczną 18 4 3654 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko WYSZCZEGÓLNIENIE r. 2003* księgozbiór w tys. woluminów 35,7 czytelnicy 1852 wypoŜyczenia w tys. woluminów 30,4 wypoŜyczenia w woluminach na 1 czytelnika 16,4 12. Turystyka Obiekty noclegowe Liczba korzystających z noclegów 10 337 13. Wybrane dane o bezrobotnych zarejestrowanych ogółem ogółem 1581 męŜczyźni 789 osoby w wieku 24 lata i mniej 462 osoby pozostające bez pracy powyŜej 12 miesięcy 263 osoby posiadające prawo do zasiłków 307 14. Urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne długość sieci 53,2 wodociągowej rozdzielczej 25,2 kanalizacyjnej 28,0 15. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze KRUPGNKRUPGN-REGON ogółem 607 sektory: publiczny 43 prywatny 564 spółki: cywilne 11 28 spółdzielnie 4 osoby fizyczne 487 według wybranych sekcji: 19 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 41 przetwórstwo przemysłowe 70 budownictwo 109 handel i naprawy 171 hotele i restauracje 18 transport, gospodarka magazynowa i łączność 33 obsługa nieruchomości i firm; nauka nauka 52 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko WYSZCZEGÓLNIENIE r. 2003* 16. Finanse publiczne dochody budŜetu gminy 22637,7 wydatki budŜetu gminy 24703,1 Tab. 1 Wskaźniki rozwoju społeczno ekonomicznego ( * 2002 r.) 4.1.1. BEZROBOCIE W GMINIE I POWIECIE Bezrobocie będące w znacznej mierze wynikiem ograniczonej podaŜy miejsc pracy w województwie Małopolskim jest najniŜsze w całym kraju (stopa bezrobocia 13,6 przy średniej krajowej 17,6), nie mniej jednak gmina Łącko i szerzej rozumiany powiat nowosądecki mają najgorsze wskaźniki bezrobocia w odniesieniu całego województwa. Na chwile obecną stopa bezrobocia obliczona dla powiatu nowosądeckiego wynosi 26,1 (IIIQ2005) i naleŜy do jednych z wyŜszych w kraju. W poszczególnych okresach liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w gminie przyjęła tendencję zmienną (raz malała, raz rosła) jednakŜe w ostatnich czterech latach zaobserwować moŜna trend spadkowy. Na chwilę obecną w gminie bez pracy pozostaje 1381 osób. Jako rekordowy w negatywnym sensie naleŜy wskazać rok 2001, kiedy indeks bezrobotnych wynosił 1647 osób i relatywnie jako rok najlepszy (o najniŜszym bezrobociu) 1997, kiedy to gminę zamieszkiwały 1083 osoby bezrobotne. Rozkład bezrobocia w gminie i powiecie w ciągu ostatnich kilku lat jest bardzo zbliŜony. Podobna jest takŜe dynamika i amplituda zmian. 20 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko 1800 25 000 1600 20 000 1400 1200 15 000 1000 800 10 000 600 400 5 000 200 0 0 1993 r 1994 r 1995 r 1996 r 1997 r 1998 r 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r 2003 r 2004 r gmina Łącko powiat nowosądecki Rys 2 Bezrobocie w gminie Łącko i powiecie nowosądeckim Gmina 1993 r 1994 r 1995 r 1996 r 1997 r 1998 r 1999 r 2000 r 2001 r 2002 r 2003 r 2004 r m Nowy Sącz 5890 6191 5368 4811 3948 4118 5327 6168 7364 7452 7539 7407 Grybów m. 450 491 478 365 349 339 436 499 574 531 528 557 Krynica 1487 1504 1389 1236 973 918 1234 1467 1666 1578 1572 1393 Muszyna 765 744 845 811 708 676 911 1049 1253 1185 1159 1024 Piwniczna 1342 1484 1065 957 907 907 888 1053 1193 1377 1340 1339 1199 Stary Sącz 1719 1892 1676 1401 1225 1278 1735 1941 2319 2309 2278 2271 Chełmiec 1631 1692 1637 1503 1206 1259 1637 1958 2416 2379 2383 2457 Gródek n/D 577 732 707 633 541 501 642 705 798 800 772 783 Grybów g. 1594 1773 1741 1574 1350 1343 1707 1850 2222 2145 2081 2097 Kamionka W. 632 697 661 621 516 555 690 771 915 888 914 942 Korzenna 986 1058 1052 880 703 725 906 1062 1222 1206 1231 1179 21 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Łabowa 415 463 494 401 361 380 455 517 607 571 558 527 Łącko 1338 1345 1432 1321 1083 1104 1372 1471 1647 1589 1632 1581 Łososina D. 760 783 758 689 609 581 721 813 952 927 933 871 Nawojowa 565 602 585 477 432 470 613 672 851 881 827 821 Podegrodzie 911 1005 922 911 738 718 920 1053 1212 1184 1123 1109 Rytro 0 0 348 318 239 266 363 393 480 482 473 504 PUP ogółem ogółem 21 062 22 456 21 158 18 909 15 888 16 119 20 722 23 582 27 875 27 447 27 342 26722 15 172 16 265 15 790 14 098 11 940 12 001 15 395 17 414 20 511 19 995 19 803 19315 powiat owiat nowosądecki Tab 2. Dane na temat bezrobocia w powiecie nowosądeckim W tabelach zestawiono aktualne i historyczne dane o bezrobociu gmin z powiatu StaŜ pracy Wykształcenie Wiek kryterium nowosądeckiego oraz strukturę bezrobotnych. 22 2002 2003 2004 kategoria powiat nowosądecki gm. Łącko powiat nowosądecki gm. Łącko powiat nowosądecki gm. Łącko Ogółem 19995 1589 1589 19803 1632 19315 1581 15 - 17 3 0 0 0 0 0 18 - 24 6744 519 6173 521 5608 462 25 - 34 6286 520 6227 513 5971 481 35 - 44 4764 374 4715 387 4690 388 45 - 54 2101 170 2532 195 2813 221 55 - 59 86 5 142 15 214 27 60 - 64 lata 11 1 14 1 19 2 wyŜsze 355 24 435 22 532 33 Polic. i średnie zawodowe 5067 355 4983 384 5173 383 średnie ogólnokształcące 875 49 917 60 923 61 zasadnicze zawodowe 9825 831 9421 818 8747 763 podstawowe i niepełne podstawowe 3873 330 4047 348 3940 341 1734 113 1696 103 1684 112 do 1 roku Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Czas pozostawania bez pracy Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko 11- 5 4660 367 4532 368 4430 343 55-10 3172 272 3145 282 3036 272 1010-20 3862 300 3850 311 3800 316 2020-30 1345 88 1467 97 1519 97 30 lat i więcej 81 6 85 14 111 12 bez staŜu 5141 433 5028 457 4735 429 do 1 1293 103 1193 94 1088 92 11-3 2374 186 2483 222 2311 216 33-6 2516 187 2212 151 2224 166 66-12 3108 226 2948 243 2975 202 1212-24 4364 342 3756 301 3410 267 pow. 24 6340 545 7211 621 7307 642 Tab 3. Struktura bezrobotnych w gminie Łącko i powiecie nowosądeckim Struktura wiekowa bezrobotnych w gm. Łącko (stan na: 31.12.2004 r) 0% 2% 0% 14% 29% 15 - 17 18 -24 25 - 34 35 - 44 45 - 54 25% 55 - 59 60 - 64 lata 30% Rys 3 Bezrobocie w gminie Łącko (struktura wiekowa) 23 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Bezrobotni w gm. Łącko wg. wykształcenia (stan na 31.12.2004 r) 2% 22% 24% wyŜsze polic i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące 4% zasadnicze zawodowe podstawowe i niepełne podstawowe 48% Rys 4 Bezrobocie w gminie Łącko (struktura wykształcenia) Natura przedstawionych wskaźników, których wielkość i dynamika jest w znacznym stopniu warunkowana czynnikami ogólnogospodarczymi nie prezentuje się w sposób szczególnie raŜący na tle pozostałych gmin powiatu nowosądeckiego. Niepokój moŜe natomiast budzić szczegółowa charakterystyka i trendy niektórych analizowanych zjawisk, co stanowi niekorzystny prognostyk rozwoju społecznego gminy. Najliczniejszą grupę wiekową wśród bezrobotnych w gminie Łącko stanowią osoby pomiędzy 18 a 34 rokiem Ŝycia. Ludzie młodzi z tych przedziałów wiekowych tworzą łącznie ponad 59% ogółu bezrobotnych. Najliczniejsza grupa bezrobotnych pozostaje bez pracy dłuŜej jak 24 miesiące, co jest zjawiskiem wysoce negatywnym. Na drugim miejscu pod względem liczebności są bezrobotni, którzy stracili pracę przed 12 do 24 miesiącami. Kobiety stanowią nieco ponad połowę, bo ok. 51% ogółu bezrobotnych. Najwięcej bezrobotnych legitymuje się jedynie wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym. Liczna grupa osób bez pracy rekrutuje się takŜe z grona absolwentów średnich szkół zawodowych. Najmniej zagroŜeni bezrobociem są absolwenci szkół wyŜszych i liceów ogólnokształcących, spośród których większość 24 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko kontynuuje naukę na studiach. Tak wiec typowy profil osoby bezrobotnej w gminie Łącko, która jest „młodą kobietą, z wykształceniem zawodowym” pokrywa się z profilem ogólnopolskim. 4.2. POMOC SPOŁECZNA W GMINIE ŁĄCKO W LATACH 2002-2004 Skalę pomocy społecznej na terenie gminy Łącko moŜna scharakteryzować za pomocą takich wielkości jak; liczba świadczeniobiorców, liczba rodzin objętych pomocą, liczba członków rodzin objętych pomocą, czy wreszcie wartość świadczeń w kwotach bezwzględnych. Wielkości te w poszczególnych latach podlegają wahaniom. Najogólniej moŜna zauwaŜyć, Ŝe największy zasięg pomoc społeczna wykazała w roku 2003, natomiast w roku następnym liczba świadczeniobiorców spadła do 1350 osób z 690 róŜnych rodzin, w których łącznie Ŝyło 3154 osoby. W rekordowym 2003 roku było to odpowiednio; 1685 osób z 853 rodzin, w których Ŝyło łącznie 3726 osób. Z kolei wartość wypłacanych świadczeń systematycznie rośnie. W roku 2004 osiągnęła kwotę 558356 zł, podczas gdy np. dwa lata wcześniej było to 474008 zł. Największą część pomocy stanowią obecnie zasiłki celowe, dalej koszty akcji doŜywiania dzieci, a następnie zasiłki okresowe i usługi opiekuńcze (odp. 89518 i 85570 zł). Ilość i wartość wypłaconych zasiłków okresowych w 2004 roku była mniejsza niŜ poprzednio, podobnie liczba i wartość posiłków dla dzieci czy zasięg udzielanych usług opiekuńczych. Ale np. z roku na rok rośnie liczba i kwota wypłacanych zasiłków celowych. Podobnie, systematycznie zwiększa się zakres świadczonej pracy socjalnej, co naleŜy uznać za zjawisko pozytywne. 25 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Rzeczywisty zasięg pomocy społecznej udzielanej przez GOPS Łącko w latach 2002-2004 4000 3726 3591 3154 3500 3000 2500 2000 1675 1673 1358 1500 1000 853 806 690 500 0 2002 2003 l. świadczeniobiorców liczba rodzin 2004 l. osób w rodzinach Rys 5. Zasięg pomocy społecznej w gminie Łącko Liczba rodzin objetych pomocą w formie pracy socjalnej 700 612 600 500 400 319 300 200 100 70 0 2002 2003 2002 2003 2004 2004 Rys 6. Zasięg pracy socjalnej w gminie Łącko (zadania własne) 26 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Tab.4. Typy rodzin objętych pomocą społeczną Typy rodzin objętych pomocą społeczną 1 2002 rok 2003 rok 2004 rok wyszczególnienie liczba rodzin l. osób w rodzinach liczba rodzin l. osób w rodzinach liczba rodzin l. osób w rodzinach rodziny ogółem (2+3+4+5+6+7) 810 3598 885 3868 694 3172 2 o liczbie osób 1 152 152 154 154 94 94 3 o liczbie osób 2 39 78 53 106 43 86 4 o liczbie osób 3 71 213 86 258 71 213 5 o liczbie osób 4 123 492 143 572 123 492 6 o liczbie osób 5 159 795 178 890 123 615 6 i więcej 266 1868 271 1888 240 1672 7 o liczbie osób w tym (z wiersza 1) rodziny z dziećmi ogółem 8 (9+10+11+12+13+14+15) (9+10+11+12+13+14+15) 563 3138 594 3237 534 2884 9 o liczbie dzieci 1 98 387 131 524 115 451 10 o liczbie dzieci 2 152 713 163 762 143 649 11 o liczbie dzieci 3 147 821 141 796 123 685 12 o liczbie dzieci 4 96 638 92 608 92 598 13 o liczbie dzieci 5 47 361 47 353 40 301 14 o liczbie liczbie dzieci 6 14 123 12 109 12 106 15 o liczbie dzieci 7 i więcej 9 95 8 85 9 94 60 239 72 256 60 214 rodziny niepełne ogółem 16 (17+18+19+20) 17 o liczbie dzieci 1 18 36 30 61 24 51 18 o liczbie dzieci 2 11 35 15 47 14 44 19 o liczbie dzieci 3 10 43 10 46 7 32 20 o liczbie dzieci 4 i więcej 21 125 17 102 15 87 rodziny emerytów i rencistów ogółem 21 (22+23+24+25) 225 1066 227 1038 206 888 22 o liczbie osób 1 26 26 20 20 32 32 23 o liczbie osób 2 19 38 28 56 23 46 24 o liczbie osób 3 17 51 27 81 22 66 25 o liczbie osób 4 i więcej 163 951 152 881 129 744 Pomoc trafia do bardzo róŜnych rodzin, przy czym uwidacznia się przewaga rodzin z dziećmi, szczególnie wielodzietnych ( z 4, 5 i większą liczbą dzieci). Podobnie jak w całym kraju uwidacznia się wysoka wraŜliwość (podatność) na ubóstwo tej grupy rodzin. Drugą waŜną grupą są rodziny emerytów i rencistów. Relatywnie niski jest udział rodzin niepełnych, ale wynika to z faktu, Ŝe ten model jest rzadko spotykany na terenie gminy. 27 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Struktura rodzin objętych pomocą społeczną ze względu na liczbę osób w rodzinach w 2004 roku 14% 1 6% 34% 2 3 10% 4 5 6i> 18% 18% Rys 7. Struktura rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Łącko 28 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Tab.5. Zasięg pomocy społecznej w gminie Łącko (wg rodzajów świadczeń) 2002 rok Wyszczególnienie 2003 rok 2004 rok Liczba osób, Liczba Liczba osób osób Liczba osób, Liczba Liczba osób Liczba osób, Liczba Liczba osób którym rodzin w rodzinach którym rodzin w rodzinach którym rodzin w rodzinach przyznano świadczenie przyznano świadczenie przyznano świadczenie Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych /bez względu na ich 2276 1495 8073 2526 1686 8430 1961 1102 5607 715 707 3605 742 734 3527 205 205 933 1809 1036 6112 2046 1214 6312 1831 972 5054 x 904 4610 x 985 4728 x 980 4802 x 364 1492 x 320 1280 x 277 1147 rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania/ Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę Świadczenia przyznane przyznane w ramach zadań własnych bez względu na ich rodzaj, formę i liczbę Pomoc udzielana w postaci pracy socjalnejsocjalnej-ogółem w tym: wyłącznie w postaci pracy socjalnej 29 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko 2002 rok Forma pomocy L. osób którym przyznaprzyznano decyzją Liczba świadświadczeń Kwota świadświadczeń w 2003 rok Liczba rodzin zł Liczba osób w rodzinie świad. L. osób którym przyznaprzyznano decyzją Liczba świadświadczeń Kwota świadświadczeń w 2004 rok Liczba rodzin zł Liczba osób w rodzinie świad. L. osób którym przyznaprzyznano decyzją Liczba Kwota świadświadczeń świadświadczeń w zł Liczba rodzin Liczba osób w rodzinie świad. RAZEM 1298 x 474008 613 3011 1411 x 499683 681 3265 1298 x 558356 630 2957 Zasiłki okresowe okresowe ogółem 204 681 174086 204 1057 60 185 37010 60 322 139 567 95770 139 690 w tym: a)środki własne x x x x x x x x x x x x 0 x x b)dotacje x x x x x x x x x x x x 95770 x x w ty przyznane z powodu: /z wiersza 2/ bezrobocia 177 592 154911 177 915 49 156 31760 49 268 127 528 89518 127 631 długotrwałej choroby 24 74 16805 24 128 10 23 4450 10 51 12 39 6252 12 59 niepełnosprawności 2 5 860 2 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 moŜliwości utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego x x x x x x x x x x 0 0 0 0 0 Schronienie 0 0 0 0 0 1 1 130 1 1 0 0 0 0 0 Posiłek Ogółem 873 124773 159532 394 2339 931 139891 174799 400 2357 793 99260 130896 341 2033 w tym dla: dzieci 873 124773 159532 394 2339 931 139891 174799 400 2357 2357 793 99260 130896 341 2033 Ubranie 1 1 200 1 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Usługi opiekuńcze ogółem 12 7093 94477 12 16 14 7476 104885 14 17 15 6952 85570 15 20 30 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko w tym : specjalistyczne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 6 3840 5 17 3 3 1500 3 14 9 11 12150 9 22 Zasiłki celowe w formie biletu kredytowego 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Sprawienie pogrzebu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świad. świad. zdrowotne osobom nie mającym dochodu i moŜliwości uzyskania świadczeń na podst. przepisów o popowszechnym ubez. w NFZ w tym dla: osób bezdomnych Zasiłlki celowe na pokrycie wydatków powstałych powstałych w wyniku zdarzenia losowego w tym osobom: bezdomnym Inne zasiłki celowe i w naturze Ogółem 406 x 215059 406 2184 462 x 218369 453 2159 435 x 233970 425 2003 w tym: zasiłki specjalne celowe 39 53 11034 39 117 35 47 9066 35 104 40 55 9243 40 114 Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie Ogółem 0 x 0 0 0 0 x 0 0 0 0 x 0 0 0 w tym: w naturze 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 zasiłki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 poŜyczka 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 31 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia rozwiązywania problemów społecznych dla gminy Łącko Poradnictwo specjalistyczne /prawne, psychologiczne, rodzinne/ x x x 1 6 x x x 7 39 Interwencja kryzysowa x x x x 0 0 x x x 0 0 x x x 612 2866 bd bd bd bd bd x x x 70 306 Pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych x x x 6 19 Pobyt w DPS bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd 1 8 9121 1 1 Zasiłki celowe: powódź bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd 31 31 14000 31 103 32 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] 1641 x Praca socjalna Tab.6. Wartość pomocy społecznej w gminie Łącko (wg typów świadczeń) 319 x Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 4.3. IDENTYFIKACJA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE ŁĄCKO Ostatnią częścią diagnozy jest identyfikacja i charakterystyka głównych problemów społecznych gminy. Problem społeczny jest zjawiskiem ocenianym negatywnie przez społeczność, w której występuje. Społeczeństwo uznaje to zagadnienie za złe, niebezpieczne, niekorzystne i dąŜy do jego wyeliminowania lub w przypadku niemoŜliwości eliminacji do zmniejszenia niekorzystnego wpływu. KaŜdy problem posiada swoją specyfikę – swoją przyczynę i swój skutek. Skuteczne zwalczanie polega na walce z przyczynami. Skutki pomagają zidentyfikować problemy, dokładniej widzieć jak duŜy, niekorzystny wpływ ma na Ŝycie społeczności lokalnej. Rolą strategii jest identyfikacja zarówno przyczyn jak i skutków by moŜliwie dokładnie określić problem. Poznanie specyfiki problemu jest kluczem, który pozwala na podjęcie długofalowej polityki zmniejszania jego niekorzystnego wpływu i neutralizacji problemu. Rozpoznawanie problemów odbywało się w trzech fazach: Zestawienie typowych problemów społecznych, Identyfikacja głównych problemów społecznych, Charakterystyka najwaŜniejszych problemów społecznych. Identyfikacja głównych problemów społecznych występujących w gminie. W celu identyfikacji głównych problemów społecznych Gminy Łącko posłuŜono się dostępnymi danymi na temat liczby rodzin otrzymujących pomoc społeczną w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w poszczególnych kategoriach tych problemów w latach 2002 - 2004. 2002 rok Powód trudnej sytuacji Ŝyciowej 33 2003 rok 2004 rok Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba rodzin osób w rodzin osób w rodzin osób w ogółem rodzinie ogółem rodzinie ogółem rodzinie Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 1 Ubóstwo 631 3281 664 3275 611 2932 2 Sieroctwo 0 0 0 0 0 0 3 Bezdomność 0 0 1 1 1 1 4 Potrzeba ochrony macierzyństwa 109 557 122 584 123 711 5 Bezrobocie 406 2064 448 2209 430 2124 6 Niepełnosprawność 269 1252 280 1248 275 1236 7 Długotrwała choroba 233 1109 226 993 225 972 271 1717 249 1590 228 1456 57 223 60 237 56 227 206 1471 201 1426 148 1036 11 Alkoholizm Alkoholizm 4 13 4 17 6 19 12 Narkomania 0 0 0 0 0 0 13 opuszczeniu zakładu karnego 0 0 4 9 0 0 14 Klęska Ŝywiołowa lub ekologiczna 0 0 0 0 bd bd bd bd 0 0 bd bd bd bd 0 0 17 otrzymały status uchodźcy bd bd bd bd 0 0 18 Zdarzenia losowe bd bd bd bd 39 135 19 Sytuacja kryzysowa bd bd bd bd 0 0 Bezradność w sprawach opiek.opiek.-wych. i prowadzenia gosp. domowego, 8 ogółem 9 w tym: rodziny niepełne 10 rodziny wielodzietne Trudności w przystosowaniu do Ŝycia po 15 Przemoc w rodzinie Brak umiejętności w przystosowaniu przystosowaniu do Ŝycia młodzieŜy opuszczającej placówki 16 opiekuńczoopiekuńczo-wychowawcze Trudności w integracji osób które Tab.7. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie Łącko Rok 2002 charakteryzował się największą liczbą osób korzystających z pomocy społecznej rodzin równocześnie kolei równocześnie roku 2003 pomoc dotarła do największej liczby rodzin. W roku 2004 nastąpił dość duŜy spodek w zakresie zasięgu pomocy społecznej. Spadek ten, zanotowany w statystykach, a nie mający wiele wspólnego ze stanem rzeczywistym, wynika ze zmiany przepisów, konkretnie wejścia w Ŝycie ustawy o rentach socjalnych, ustawy o świadczeniach rodzinnych i zmiany ustawy o pomocy społecznej, w efekcie czego część świadczeniobiorców do tej pory korzystająca z pomocy społecznej i widniejąca w statystykach GOPS-u, stała się beneficjentami świadczeń rodzinnych i pomocy 34 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko udzielanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Udział poszczególnych problemów wykazuje dość stabilny rozkład na przestrzeni ostatnich lat. Największą pomoc stosuje się w następujących kategoriach problemów: ubóstwo, bezrobocie, bezradność, niepełnosprawność. W kaŜdej z tych kategorii pomoc obejmuje rodziny, w których Ŝyje więcej niŜ 1000 osób. Największy udział ma ubóstwo 32% i bezrobocie 22%, niepełnosprawność, długotrwała choroba i bezradność mają udział w przedziale 12% do 14%. Warto zaznaczyć, Ŝe relatywnie niewielki udział alkoholizmu w powodach przyznawania pomocy społecznej jest związany z trudnościami w kwalifikowaniu tej przyczyny, wynikającymi z przepisów prawa. Pracownik socjalny nie moŜe podać tej przyczyny jako kwalifikującej do udzielenia pomocy społecznej, dopóki choroba ta nie jest jednoznacznie zdiagnozowana. Trzeba takŜe dodać, Ŝe w niektórych przypadkach pokrewne przyczyny; „niepełnosprawność” i „długotrwała choroba” bywają uŜywane zamiennie przy ustalaniu przyczyny udzielania pomocy, poniewaŜ granica miedzy nim bywa płynna. Od 2004 roku pewne przypadki pomocy świadczonej na rzecz rodzin moŜna kwalifikować jako pomoc dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Wcześniej, przed nagłośnieniem skali tego zjawiska w mediach w statystykach nie widniała taka pozycja. TakŜe obecnie występują trudności w przypisaniu dla konkretnej rodziny tego rodzaju dysfunkcji, poniewaŜ jest to temat delikatny w relacjach między pracownikiem opieki społecznej i członkami rodzin dotkniętych tym problemem. Rodziny bardzo często ukrywają fakt przemocy, nie godząc się na ujawnienie i nazwanie po imieniu rzeczywistych problemów. Z tego powodu ciągle w statystykach ta przyczyna nie widnieje. Pozostałe kategorie obserwowanych problemów mają duŜo mniejszy udział, nie wykazują istotnego wzrostu lub nawet charakteryzują się spadkiem ilości występowania. Zostaną one pominięte w dalszej szczegółowej analizie. 35 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Główne powody udzielania pomocy społecznej w gm. Łącko w 2004 roku 2% 0% 12% Ubóstwo Bezdomność 32% Ochrona macierzyństwa 12% Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała choroba Bezradność opiek-wych 0% Alkoholizm 14% 6% Zdarzenia losowe 22% Rys..8. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie Łącko Ostateczny wybór kluczowych kategorii został poprzedzony dodatkowym badaniem percepcji problemów społecznych w gminie przez jej mieszkańców. Badania ankietowe zostały przeprowadzone w X 2005 r na losowej próbie 100 osób. Jakościowe badania percepcji stanowią uzupełnienie analiz ilościowych i w pewnym sensie ich weryfikacje. Nie zawsze bowiem (z powodów, np. formalnych, czy z powodu niepełnego rozeznania) pomoc jest kierowana tam, gdzie istnieją najwaŜniejsze potrzeby. W badaniach ankietowych respondenci oceniają w sposób subiektywny skalę zagroŜenia swojej poszczególnymi rodzajami dysfunkcji. 36 1 Alkoholizm 8,72 2 Bezrobocie 8,66 3 Ubóstwo 8,43 4 Problematyka mniejszości etnicznych 8,12 5 Bezradność w spr. opiekopiek-wychow. 7,55 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] gminy Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 6 Przemoc w rodzinie 6,13 7 Niepełnosprawność 6,11 8 Długotrwała choroba 6,01 9 Wielodzietność 5,76 10 Trudności przystosowawcze młodzieŜy z placówek opiekopiek-wychow. 3,31 11 Sieroctwo 3,23 12 Narkomania 2,99 13 Bezdomność 1,87 Trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu 14 karnego 1,78 15 Trudności w integracji osób o statusie uchodźcy 1,67 Tab.8. Skala zagroŜeń społecznych w minie Łącko (percepcja mieszkańców) Nieco inaczej (róŜnice nie są duŜe) wygląda percepcja liderów społecznych, biorących udział w warsztatach strategicznych na temat załoŜeń do strategii rozwiązywania problemów społecznych, które odbyły się w UG Łącko w dniu 3 XI 2005 r. Porównanie tych ocen zostało zawarto na wykresie porównawczym. Największa rozbieŜność występuje w kategorii przemoc w rodzinie, choć naleŜy zauwaŜyć, Ŝe oba środowiska zauwaŜają ten problem (inaczej niŜ statystyki). Liderzy w przeciwieństwie do ogółu mieszkańców, za najwaŜniejszy problem uznali bezrobocie, a nie alkoholizm. Choć sprawiedliwie naleŜy uznać, Ŝe róŜnice mieszczą się w granicach błędu statystycznego. 37 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Percepcja najwaŜniejszych zagroŜeń społecznych w gm. Łącko 16 15 1,1 1,67 1,78 14 2,02 1,87 13 2,56 2,99 12 2,78 3,23 11 3,41 3,31 10 3,01 5,76 9 5,73 8 5,69 6,01 6,11 7 6,22 6 6,13 5,01 7,55 5 7,62 8,12 4 8,04 8,43 3 8,36 8,66 2 8,69 8,72 1 8,53 0 2 4 Percepcja liderów społecznych 6 8 10 Percepcja mieszkańców (wg. ankiety) Rys.9. Percepcja problemów społecznych w gminie Łącko Badania ankietowe zagroŜeń w przypadku gminy Łącko wykazały duŜą zgodność z kierunkami pomocy społecznej realizowanej przez GOPS. Respondenci podkreślili wagę alkoholizmu, który spotyka się z duŜym napiętnowaniem i wręcz znalazł się na 1-wszym miejscu we wskazaniach mieszkańców (zagroŜeń liderów na 2-gim). Ponadto w gronie najwaŜniejszych zagroŜeń wskazano takŜe wielodzietność i przemoc w rodzinie. Ostatecznie po wszechstronnej analizie za najwaŜniejsze problemy społeczne w gminie Łącko uznano; ubóstwo, 38 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko bezrobocie, alkoholizm. bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gosp. domowego, niepełnosprawność, długotrwała choroba, Dodatkowo za specyficzne problemy dla gminy naleŜy uznać przemoc w rodzinie i trudności przystosowawcze mniejszości morskiej. Oba te problemy praktycznie nie występują w statystykach z powodów formalnych (zasada równości ze względu na pochodzenie) oraz mentalnych (ukrywanie zjawiska przemocy w rodzinie). 4.3.1. UBÓSTWO I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI RozróŜniamy róŜne podejścia do ubóstwa. ubóstwa Pojmowanie absolutne dotyczy stanu niezaspokojenia podstawowych potrzeb Ŝyciowych, uznanych za minimalne w danym społeczeństwie i czasie. W ujęciu względnym rozumiemy ubóstwo jako naruszenie zasad sprawiedliwości społecznej przez istnienie nadmiernego dystansu pomiędzy poziomem Ŝycia poszczególnych grup ludności. Skutkiem pozostawania w ubóstwie jest rozpad więzi rodzinnych, zaburzenie w sferze pełnienia ról społecznych a więc zaburzenie funkcjonowania rodziny. Głównymi miernikami biedy są: stopa ubóstwa, będąca procentem społeczeństwa, który Ŝyje poniŜej linii minimalnych dochodów; jej głębokość, czyli połoŜenie osób ubogich względem linii ubóstwa; zasięg tj. przestrzenne występowanie. Kluczowymi aspektami pomiaru ubóstwa są: sposób ustalenia progu ubóstwa (linii ubóstwa), który oddziela ubogich od reszty społeczeństwa; sposób pomiaru zasięgu i głębokości ubóstwa; rozstrzygnięcie czy za ubogie uznać trzeba osoby, które tylko chwilowo znalazły się w tej sferze, czy jedynie takie, u których zjawisko to ma charakter chroniczny. Rys.10. Sfera zagroŜenia ubóstwem w Polsce w 2002 r. 39 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 1000 70,00% granica ubóstwa (zł) 900 % osób ubogich 60,00% 800 50,00% 700 600 40,00% 500 30,00% 400 300 20,00% 200 10,00% 100 0 0,00% minimum socjalne minimum relatywna (50%) "ustawowa" egzystencji średnich miesięcznych wydatków subiektywna (lejdejska) W Polsce podstawą określenia linii ubóstwa przyjęto minimum socjalne. Pojęcie to było opracowane i badane w latach 70-tych. Stanowi kategorię mierzącą koszty utrzymania gospodarstw domowych, uwzględniając podstawowe potrzeby bytowo- konsumpcyjne. Stosuje się tutaj pojęcie koszyka minimum socjalnego, które ma wyznaczyć granice wydatków gospodarstw domowych, powyŜej której moŜna mówić o godziwym poziomie Ŝycia. Znajdują się w nim dobra słuŜące zaspokojeniu podstawowych potrzeb (Ŝywność, odzieŜ, obuwie, mieszkanie, ochrona zdrowia, higiena), do wykonywania pracy (transport lokalny i łączność), kształceniu (oświata i wychowywanie dzieci), a takŜe utrzymywania więzi rodzinnych i towarzyskich, oraz uczestnictwa w kulturze. Innym pojęciem do mierzenia ubóstwa jest minimum egzystencji. Jest to dolne kryterium, w którym zakres i poziom zaspokojenia potrzeb wyznacza granica, poniŜej której występuje biologiczne zagroŜenie Ŝycia i rozwoju psychofizycznego człowieka. W koszyku tego minimum zawierają się jedynie wydatki pozwalające na przeŜycie z pominięciem innych potrzeb. Istnieje równieŜ pojęcie linii ubóstwa relatywnego, będące odsetkiem osób, Ŝyjących poniŜej 50% poziomu średnich miesięcznych wydatków gospodarstwa domowego. Definicja 40 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko ta uznaje względność ubóstwa, a z drugiej strony wskazuje na nierówności jako główny wyznacznik ubóstwa. Pojęcie ustawowej granicy ubóstwa wyznacza ustawa o pomocy społecznej, określająca, Ŝe świadczenia pienięŜne z pomocy społecznej mogą otrzymać osoby, które spełniają kryterium dochodowe. W przypadku osoby samotnie gospodarującej kryterium dochodowe ustalono na 461 zł. Natomiast w przypadku osoby w rodzinie kryterium dochodowe ustalono na 316 zł. W Polskich realiach ubóstwo jest najczęściej wynikiem bezrobocia. Spróbuję teraz krótko scharakteryzować zjawisko biedy. Podstawą będą dla mnie wyniki przedstawione przez Główny Urząd Statystyczny dotyczące opisu wyników badań dotyczących ubóstwa w 2002 roku. Według nich- wśród gospodarstw domowych, w skład których wchodziła przynajmniej jedna osoba bezrobotna, stopa ubóstwa skrajnego wynosiła około 23%, podczas gdy wśród rodzin, w których nie było bezrobotnych osiągnęła ona poziom około 8%. W najtrudniejszej sytuacji były rodziny, których podstawę utrzymania stanowiły świadczenia społeczne stopa ubóstwa skrajnego około 34%. Pauperyzacji sprzyja równieŜ wykonywanie niskopłatnej pracy. Dotyczy to głównie osób o niskim poziomie wykształcenia, pracujących na stanowiskach robotniczych. Uzyskane wyniki pokazały na istnienie związku między wykształceniem, a popadaniem w biedę. Ród gospodarstw domowych, których głowa rodziny miała wykształcenie średnie, odsetek osób Ŝyjących poniŜej minimum egzystencji wyniósł około 5%, wykształcenie zasadnicze zawodowe 14%, wykształcenie podstawowe około 21%. Do grupy ryzyka nie naleŜą rodziny, w których głowa rodziny ma wykształcenie wyŜsze. ZauwaŜono teŜ związek między ilością dzieci w rodzinie a uboŜeniem. PoniŜej minimum egzystencji Ŝyło około 37% osób w rodzinach z czwórką i więcej dzieci na utrzymaniu, około 17% w rodzinach małŜeństw z trójką dzieci i około 13% w rodzinach samotnych ojców lub matek z więcej niŜ jednym dzieckiem na utrzymaniu. Nie bez względu na występowanie ubóstwa zostaje czynnik wieku. Pomimo, Ŝe zjawisko to dotyka w Polsce ludzi młodych, to wyniki analiz wskazują takŜe na trudną sytuację znacznej części osób starszych. Ze względu na swój wiek i stan zdrowia osoby starsze mają bowiem ograniczone moŜliwości podejmowania aktywnych działań zmierzających do poprawy swej sytuacji materialnej. Często są to osoby samotne co pogłębia problemy finansowe. Wśród osób liczących co najmniej 65 lat co trzynasta Ŝyła w skrajnym ubóstwie. Relatywnie w biedzie 41 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko najczęściej Ŝyją osoby mieszkające na wsi oraz w małych miasteczkach, najrzadziej ubóstwem dotknięci są mieszkańcy duŜych aglomeracji miejskich. W 2002 roku w miastach Ŝyło około 7% osób w skrajnym ubóstwie, a w duŜych ośrodkach miejskich liczących co najmniej 500-tys. mieszkańców –2,5%, natomiast w miastach do 20 tysięcy mieszkańców około 11%. Na wsi, poniŜej granicy ubóstwa przyjętej na poziomie minimum egzystencji, Ŝyło około 17%. NajwyŜszym odsetkiem ubogich osób na wsi odznaczały się gospodarstwa nie mające własnego gospodarstwa rolnego i utrzymujące się głównie ze źródeł niezarobkowych, innych niŜ emerytura i renta. Rys.11. Odsetek osób w gospodarstwach domowych zagroŜonych ubóstwem według grup społecznoekonomicznych w 2002 r. odsetek osób w gosp. dom. ponizej ustawowej granicy ubóstwa odsetek osób w gosp. dom. poniŜej minimum egzystencji 46,3 50 45 40 35 30 25 27,9 22,3 25,6 25,4 34,1 20 16,4 5,9 prac. utrzymuj. się ze świadczeń społ. 4,5 emeryci prac. na stan. nierobotniczych prac. na stan. robotniczych 10,8 14,2 1,8 0 42 16,7 pracuj. na własny rach. 4,2 prac. uŜytk. gospodarstwo rolne 5 13,3 rolnicy 10 9,2 renciści 15 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko odsetek osób w gosp. dom. poniŜej ustaw ow ej granicy ubóstw a odsetek osób w gosp. domow ych poniŜej minimum egzystencji 35 30,5 30 27,4 25 24,3 20 20,3 18,5 15 10 14,3 9,0 11,1 1,1 5 11,1 4,6 0,5 0 ogółem Rys.12. Odsetek wyŜsze osób w średnie gospodarstwach zasadnicze zawodowe domowych gminazjalne podstawowe i bez wykształcenia zagroŜonych ubóstwem według poziomu wykształcenia w 2002 r. Podsumowując - na syndrom głębokiego ubóstwa w Polsce składa się długookresowe bezrobocie, połączone z niskim poziomem wykształcenia głowy gospodarstwa domowego, z wielodzietnością oraz z faktem zamieszkania w małych ośrodkach miejskich i na wsi (szczególnie na obszarach dotkniętych bezrobociem strukturalnym). Racjonalne planowanie Ŝycia rodzinnego moŜe odbywać się jedynie przy załoŜeniu wydolności finansowej rodziny, w pokrywaniu wydatków na cele konsumpcyjne i usługowe oraz poczuciu stabilności dochodów. Jeśli zachwianie podstaw materialnych jest krótkotrwałe nastąpić moŜe czasowe zawieszenie realizacji lub realizacja okrojona, natomiast dłuŜej trwające braki mogą wywołać rezygnację z pewnych planów bez szansy na ich realizację w przyszłości. Obserwując zachowania w rodzinach korzystających z pomocy GOPS zauwaŜa się, Ŝe w rodzinach dotkniętych ubóstwem ogranicza sie wydatki na Ŝywność, odzieŜ, przejazdy, płatne usługi. Trudna sytuacja finansowa gospodarstw domowych wymusza takŜe ograniczanie wydatków związanych ze zdrowiem (leki, sprzęt i kształceniem dzieci. 43 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] rehabilitacyjny) Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Procent osób poniŜej granicy ubóstwa w Polsce w latach 1993-2002 45 40 40 34,8 33 35 30,8 30,5 30,8 30,8 30,8 15,3 15,8 16,5 32,4 30,4 30 25 20 15 12 13,5 12,8 14 17 18,4 18,5 14,4 13,3 10 5 17,1 6,4 4,3 13,6 12,1 5,4 5,6 r 1997 r 1998 8,1 6,9 15 9,5 11,1 0 r 1993 r 1994 r 1995 r 1996 subiektywna (lejdejska) relatywna r 1999 r 2000 ustawowa r 2001 r 2002 minimum egzystencji Rys 13. Procent osób poniŜej granicy ubóstwa w latach1993 - 2002 r. Strategia aktywnego przeciwdziałania ubóstwu musi stanowić integralny element polityki społeczno-gospodarczej państwa, samorządów i władz lokalnych. Przede wszystkim naleŜy stworzyć takie warunki, aby praca i dochody z niej wzięły prymat nad zasiłkami. Zadaniem gminy winno być nasilenie działań ułatwiających podniesienie dochodów między innymi przy wykorzystaniu moŜliwości ośrodka pomocy społecznej, urzędu pracy oraz organizacji pozarządowych. Polityka walki z ubóstwem powinna obejmować zwalczanie okoliczności sprzyjających pojawianiu się bądź jego utrwalaniu. Powinna rozwijać system róŜnorodnych świadczeń, które mogą, ale nie muszą doprowadzić do trwałej poprawy połoŜenia poszczególnych kategorii ludzi. Sama praca socjalna moŜe przyczynić się do łagodzenia następstw ubóstwa. 44 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Rys.14. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „ubóstwa” Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu ubóstwa 3281 3500 3275 2932 3000 2500 2000 1500 1000 631 664 611 2002 2003 2004 500 0 l. rodzin l. osób w rodzinach Ubóstwo jest w ciągu ostatnich lat najwaŜniejszym powodem przyznawania pomocy społecznej w gminie Łącko. W 2004 roku z tego tytułu pomocą zostało objętych 611 rodzin, co stanowi 32% przypadków pomocy udzielanej przez GOPS. W trakcie badania percepcji zagroŜeń społecznych w gminie „ubóstwo” znalazło się na trzecim miejscu z ocena rangową 8,43 ( w skali 1-10 pkt). 4.3.2. BEZROBOCIE I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI Bezrobocie - rozumiane jako zjawisko towarzyszące gospodarce rynkowej, oznaczające brak pracy zarobkowej dla osób zdolnych do jej wykonywania i deklarujących chęć jej podjęcia - na przestrzeni ostatnich lat stało się w Polsce jednym z głównych problemów społecznych. 45 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu bezrobocia 2500 2209 2124 2064 2000 1500 1000 406 448 430 2002 2003 2004 500 0 l. rodzin l. osób w rodzinach Rys.15. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „bezrobocia” Stopa bezrobocia w Polsce na koniec 2000 r. – wynosiła około 15 %, obecnie wynosi 17,6 %. Bezrobocie jest w gminie Łącko zjawiskiem, które dotyka szerokich kręgów społecznych. Straty i skutki społeczne, które powoduje, są trudne do oszacowania. Pojawia się na niepokojącą skalę degradacja duŜych grup społecznych i to nie tylko bezrobotnych, ale takŜe ich rodzin. Straty pracy, przejście na zasiłek, z kolei jego utrata i potrzeba korzystania z pomocy społecznej - prowadzi do ubóstwa ze wszystkimi tego konsekwencjami. Liczba osób bezrobotnych w gminie Łącko wynosiła na koniec września 2005 r. - 1.335 osób, z czego kobiety stanowiły 58,3%. Pomimo, Ŝe od 2001 roku kiedy liczba bezrobotnych była rekordowo wysoka (1647 osób) obserwujemy systematyczny spadek, to w dalszym ciągu musimy uznać sytuację w zakresie bezrobocia w gminie jako bardzo trudną. Miesiące Grudzień 2000 r. 46 Powiat Województwo nowosądecki Małopolskie 19,1 11,9 Polska 15,0 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Grudzień 2001 r. 22,6 14,1 17,5 Grudzień 2002 r. 22,2 13,9 18,1 Grudzień 2003 r. 29,7 16,0 20,0 Grudzień 2004 r. 29,1 15,0 19,1 Wrzesień 2005 r. 26,1 13,6 13,6 17,6 Tab.9. Stopy bezrobocia w latach 2000 - 2005 r. Bezpośrednim i najbardziej widocznym skutkiem bezrobocia jest obniŜenie standardu materialnego rodziny, co wręcz wymusza konieczność korzystania z pomocy społecznej. Mniej widoczne, lecz nie mniej zagraŜające spójności rodziny są skutki psychologiczne bezrobocia. Bezrobocie powoduje bowiem zmianę sytuacji społecznej i emocjonalnej całej rodziny, zarówno dorosłych jak i dzieci. Częstym zjawiskiem jest izolacja społeczna ograniczone zostają kontakty interpersonalne wszystkich członków rodziny bezrobotnego zarówno ze znajomymi, jak i z dalszą rodziną. Bezrobocie wpływa takŜe niekorzystnie na układ stosunków wewnątrzrodzinnych, przy czym okazuje się, Ŝe bezrobocie męŜczyzn ma znacznie bardziej negatywne skutki dla rodziny niŜ bezrobocie kobiet. Bezrobotny męŜczyzna doświadcza obniŜenia swojej pozycji w rodzinie, utraty autorytetu i silnej frustracji, które powodują sięganie po alkohol. Okres bezrobocia członka rodziny jest dla wielu gospodarstw domowych szczególnie trudny. W krótkim czasie pojawiają się problemy finansowe, rodzi się konieczność szukania doraźnych metod poprawy sytuacji ekonomicznej rodziny. Brak zatrudnienia negatywnie wpływa nie tylko na ekonomiczną kondycję rodzin, ale takŜe na pozamaterialne kwestie Ŝycia rodzinnego. Przymusowe pozostawanie bez pracy oraz niemoŜność znalezienia ponownego zatrudnienia powoli i systematycznie pozbawiają człowieka poczucia własnej wartości. Stres i utrata stabilizacji powodują często niemoŜność podejmowania racjonalnych, a niekiedy jakichkolwiek decyzji. Pojawia się apatia i zniechęcenie. Okres bezrobocia oznacza radykalną zmianę rozkładu czasu w ciągu dnia. Bezrobotni męŜczyźni często sięgają po uŜywki, głównie w celu rozładowania stresu. Złe warunki materialne są jednym z głównych czynników wywołujących stany depresyjne, związane z poczuciem braku stabilności i bezpieczeństwa socjalnego. Niskiej kondycji psychosomatycznej towarzyszy w szczególności wzrost zapadalności na niektóre choroby zakaźne czy choroby 47 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko społeczne. Odsetek osób odczuwający nowe dolegliwości wyraźnie rośnie wraz z wydłuŜaniem się czasu pozostawania bez pracy. Jest to wyraźny dowód, jak silnie negatywnym doświadczeniem moŜe być bezrobocie. Oprócz dolegliwości somatycznych część bezrobotnych zauwaŜa u siebie pogorszenie samopoczucia. Prawie wszyscy bezrobotni odczuwają niepokój, lęk, przygnębienie, rozdraŜnienie, mają kłopoty ze snem, czują, Ŝe coś im zagraŜa. Bezrobocie burzy klimat Ŝycia rodzinnego. Wpływa destrukcyjnie na pełnienie przez rodzinę jej podstawowych funkcji, na realizację określonych zamierzeń, zadań i planów Ŝyciowych. Najbardziej bolesnym aspektem bezrobocia jest zagroŜenie bezpiecznej egzystencji własnej rodziny. Brak pracy ma negatywny wpływ na ekonomiczną funkcję rodziny. Powoduje jej szybką degradację, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa. Dla podopiecznych GOPS dotkniętych bezrobociem duŜym problemem jest regulowanie naleŜności za opłaty mieszkaniowe, które są wysokie w stosunku do dochodów rodziny. Jako pierwsze oszczędności czynione są na opłatach czynszowych, następnie za media, co naraŜa rodzinę na dodatkowy lęk przed eksmisją lub odcięciem dopływu gazu i energii. Bezrobocie naraŜa rodzinę na szereg niedogodności, sublimację wielu waŜnych potrzeb, niewłaściwe kształtowanie osobowości jej członków. Praca zawodowa wyznacza bowiem postawy i zachowanie dzieci, system stosowanych przez nie ocen, kontakty ze środowiskiem rówieśniczym, uznawane przez nie wartości czy preferowane cele. DąŜenia dzieci i młodzieŜy są silnie związane z pozycją zawodową rodziców, a otaczająca rzeczywistość postrzegana jest przez pryzmat ich pracy zawodowej. Zmiany w statusie zawodowym choćby jednego z rodziców nie pozostają więc bez wpływu na dokonywaną przez młodych ludzi ocenę rzeczywistości oraz ich własnej pozycji. Odczuwanie przez dzieci własnej sytuacji jako gorszej często prowadzi do stopniowej izolacji środowiskowej, co jest dotkliwym ograniczeniem naturalnych potrzeb związanych z rozwojem intelektualnym i społecznym. ZawęŜa się krąg wspólnych zainteresowań rówieśniczych, dzieci przestają być zapraszane do wspólnej nauki i zabawy. Zdarza się takŜe, Ŝe jednocześnie z odrzuceniem przez rówieśników, z powodu trudnej sytuacji materialnej rodziny, dzieci popadają w sytuacje konfliktowe w szkole z wychowawcami i nauczycielami. Odbija się to wszystko bardzo silnie na postawach dzieci i młodzieŜy, na ich zachowaniu oraz wartościowaniu zjawisk i osób. Skutkiem bezrobocia w rodzinie jest takŜe osłabienie autorytetu rodziców. W opinii dzieci, zwłaszcza nastolatków, taka sytuacja 48 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko jest przejawem braku zaradności, nieumiejętności dostosowania się do nowej rzeczywistości społeczno - ekonomicznej czy Ŝyciowego nieudacznictwa. Powoduje to zachwianie systemu wartości młodego pokolenia i obniŜenie w hierarchii takich wartości jak wykształcenie, uczciwa praca, solidarność. Bezrobocie jest w ciągu ostatnich lat drugim z kolei najwaŜniejszym powodem przyznawania pomocy społecznej w gminie Łącko. W 2004 roku z tego tytułu pomocą zostało objętych 430 rodzin, czyli 22% przypadków pomocy udzielanej przez GOPS. W trakcie badania percepcji zagroŜeń społecznych w gminie „bezrobocie” zostało uznane za drugi najwaŜniejszy problem społeczny w gminie z oceną rangową 8,66 ( w skali 1-10 pkt). 4.3.3. ALKOHOLIZM I JEGO SPOŁECZNE SKUTKI Według najnowszej klasyfikacji zespół uzaleŜnienia od alkoholu jest chorobą chroniczną i postępującą, która zaczyna się i rozwija bez świadomości osoby zainteresowanej, polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych i moŜe doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Charakteryzują ją m.in.: • codzienne wypijanie alkoholu w celu utrzymania zadawalającego funkcjonowania; • regularne ale ograniczone do weekendów picie duŜych ilości alkoholu; • ciągi picia występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości; • zmiany tolerancji na alkohol; • utrata kontroli nad piciem; • zaburzenia pamięci i świadomości; • nawroty picia po próbach utrzymania okresowej abstynencji. O uzaleŜnieniu od alkoholu moŜemy mówić wówczas, gdy co najmniej trzy spośród wymienionych objawów występowały co najmniej przez 1 miesiąc w ciągu ostatniego roku. NaduŜywanie alkoholu bardzo często wynika z nieumiejętności radzenia sobie z problemami jakie niesie Ŝycie i w ostateczności prowadzi do fizycznego i psychicznego wyniszczenia jednostki. Alkoholik jest osobą niedojrzałą emocjonalnie, skłonną do wahań i wybuchowych reakcji radości lub rozpaczy, które mogą prowadzić do gwałtownych, nieprzemyślanych zachowań. Cechuje go takŜe mała odporność na frustracje, kryje w sobie 49 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko lęk przed wyjściem na jaw jego uzaleŜnienia. Jego kontakty z innymi ludźmi zazwyczaj dość płytkie i luźne, nasycone są wysokim poziomem niepokoju. Nadmierne spoŜywanie alkoholu znajduje swoje odbicie nie tylko w Ŝyciu jednostki, ale takŜe w Ŝyciu społeczeństwa. Problemy, których przyczyną jest alkohol mogą pojawić się w róŜnych dziedzinach. MoŜna mówić o następstwach rodzinnych, problemach w pracy, łamaniu porządku publicznego. NaduŜywanie alkoholu w Polsce jest jedną z głównych przyczyn rozwodów. Bardzo waŜnym skutkiem naduŜywania alkoholu jest pogarszanie się sytuacji ekonomicznej i społecznej rodziny. Nie bez znaczenia jest wpływ alkoholizmu rodzica na rozwój dzieci, które Ŝyją w atmosferze ciągłego niepokoju, lęku i napięcia. Uczą się destruktywnych dla siebie i otoczenia zachowań. W wyniku trudnych doświadczeń Ŝyciowych grozi im dezintegracja osobowości manifestująca się w róŜnego typu zaburzeniach emocjonalnych. Badania ukazują, Ŝe co najmniej u 50 % chorych na nerwicę dzieci źródłem choroby jest alkoholizm jednego z rodziców. Szerzące się zjawisko alkoholizmu dotyka wielu mieszkańców miasta i nie respektuje płci, wieku ani statusu intelektualnego. Jego rozmiar i niszczycielskie działanie daje się zaobserwować wśród klientów pomocy społecznej. Z problemem naduŜywania alkoholu pracownicy socjalni spotykają się od wielu lat, niepokojącym jest jednak fakt wzrastania liczby osób uzaleŜnionych od alkoholu i obniŜania wieku pierwszego z nim kontaktu. W rodzinach, które objęte są pomocą Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej pracownicy dość często obserwują stwarzanie sytuacji sprzyjających piciu alkoholu, stosowanie zachęty do jego spoŜywania i przedstawianie łatwości jego zdobywania. Szczególnego znaczenia w tych rodzinach nabiera wzorzec picia alkoholu i niekorzystny wpływ rozbieŜności między zachowaniem rodziców a wymaganiami stawianymi wobec dziecka, co do spoŜywania alkoholu, brak kontroli ze strony rodziców i stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych. W wielu środowiskach daje się zauwaŜyć zjawisko "dziedziczenia" alkoholizmu. Problem naduŜywania alkoholu przez podopiecznych pomocy społecznej jest bardzo skomplikowany poniewaŜ obok alkoholizmu występują zaburzenia komunikacji między członkami rodziny, bieda, problemy wychowawcze i zdrowotne. Osoby dotknięte chorobą alkoholową mogą 50 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko liczyć na pomoc specjalistów z Poradni Odwykowej w Nowym Sączu, gdzie moŜna skorzystać z form terapii nie tylko dla chorych ale równieŜ dla ich rodzin. Biorąc pod uwagę skalę udzielania pomocy osobom uzaleŜnionym, alkoholizm nie naleŜy do najwaŜniejszych powodów przyznawania pomocy społecznej w gminie Łącko. Sytuacja ta wynika z ostrych kryteriów udzielania pomocy jedynie osobom, które poddają się leczeniu. W 2004 roku z tego tytułu pomocą zostało objętych zaledwie 6 rodzin. Za to w trakcie badania percepcji najwaŜniejszych zagroŜeń społecznych w gminie „alkoholizm” został uznane najwaŜniejszy problem społeczny w gminie z oceną rangową 8,72 ( w skali 1-10 pkt). Wynika z tego, ze specyficzne uwarunkowania formalne w znacznej mierze utrudniają docieranie ze skuteczną pomocą dla osób z problemem alkoholowym i członków rodzin, gdzie problem występuje, a w kaŜdym razie mamy do czynienia z sytuacją rozmijania się ze społecznymi oczekiwaniami tym zakresie. Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu alkoholizmu 19 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 17 13 6 4 4 2002 2003 l. rodzin 2004 l. osób w rodzinach Rys.16. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „alkoholizmu” 4.3.4. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI 51 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Niepełnosprawność, Niepełnosprawność w swojej istocie, jest zjawiskiem o komponentach medycznych i społecznych. Powodowana chorobami czy dysfunkcjami fizycznymi ma przede wszystkim wymierne konsekwencje funkcjonalne i społeczne. Zjawisko niepełnosprawności moŜe być określane i mierzone w róŜny sposób: -w oparciu o zmienne kliniczne (etiologia, lokalizacja i zakres uszkodzeń); -na podstawie moŜliwości codziennego funkcjonowania (samoobsługa, poruszanie się); -na podstawie zdolności do pełnienia podstawowych ról społecznych adekwatnych do wieku danej osoby. Powszechnie za niepełnosprawne uznaje się osoby, których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemoŜliwia pełnienie ról i zadań społecznych stosownie do wieku. Osoby niepełnosprawne stanowią w Polsce bardzo liczną społeczność, która liczy juŜ około 4,5 mln. osób (ponad 14 % ogółu ludności), a prognoza GUS przewiduje, Ŝe w 2010 r. liczba ta wzrośnie do 6 mln. Mówiąc o osobach niepełnosprawnych, Strategia odwołuje się do osób posiadających stopień niepełnosprawności orzeczony przez Zespół d/s Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, Komisję przy ZUS, KRUS, jak równieŜ inne osoby z dysfunkcjami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi. Za niepełnosprawne uznać naleŜy osoby, których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemoŜliwia pełnienie ról i zadań społecznych na poziomie powszechnie przyjętych kryteriów. Obserwacje pracowników Ośrodka pozwalają stwierdzić, Ŝe sytuacja tej grupy osób jest bardzo trudna. Problemy osób niepełnosprawnych wiąŜą się głównie z ograniczonymi moŜliwościami oprotezowania i zakupu sprzętu ułatwiającego komunikowanie się i samoobsługę, a takŜe kosztowną i trudno dostępną rehabilitacją. DuŜym problemem są takŜe bariery architektoniczne w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej jak i w budynkach uŜyteczności publicznej. Bariery te nie tylko utrudniają, ale niekiedy wręcz uniemoŜliwiają uczestnictwo w normalnym Ŝyciu. Nie bez znaczenia jest równieŜ problematyka edukacji osób niepełnosprawnych od chwili urodzenia do ukończenia nauki w ramach posiadanych predyspozycji i moŜliwości. Na tej płaszczyźnie widać niedoinwestowanie poradni specjalistycznych i specjalnych ośrodków szkolno wychowawczych. Niepełnosprawni spotykają się równieŜ z problemami psychologicznymi i społecznymi, które wiąŜą się z trudnościami akceptacji samego siebie i swoich schorzeń 52 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko oraz z brakiem zrozumienia ze strony ludzi zdrowych. Od kilku lat GOPS realizuje zadania, które związane są m. in. ze środowiskiem osób niepełnosprawnych, a ściślej z rehabilitacją społeczną poprzez uczestnictwo w warsztatach terapii zajęciowej, turnusach rehabilitacyjnych oraz działaniach zmierzających do ograniczenia barier architektonicznych, urbanistycznych i w komunikowaniu się. Choroba i niepełnosprawność to czynniki, które prowadzą do pogorszenia kondycji finansowej kaŜdej rodziny bez względu na jej przynaleŜność społeczno - zawodową i miejsce zamieszkania. Sytuacja taka to z jednej strony efekt wydatków na leczenie, rehabilitację i róŜnego typu świadczenia będące udziałem rodzin, w których Ŝyją osoby z ograniczoną przez chorobę sprawnością; z drugiej strony przyczyną jest ograniczenie dochodów - utrata pracy i renta inwalidzka osoby niepełnosprawnej oraz ograniczenie aktywności zawodowej i moŜliwości zarobkowych innych członków rodziny zobowiązanych do świadczeń opiekuńczych. Na tę typową sytuację mogą nałoŜyć się jeszcze dodatkowe uwarunkowania, które czynią Ŝycie tych rodzin szczególnie trudnym. Uwarunkowania te to: -wcześniejsza trudna sytuacja bytowa, na przykład brak podstawowego standardu wyposaŜenia gospodarstwa domowego (brak podstawowych mebli, pralki, lodówki); -wysoki poziom wydatków, gdy więcej niŜ jedna osoba wymaga działań leczniczo – rehabilitacyjnych; -niezaradność Ŝyciowa członków rodziny, nieumiejętność gospodarowania ograniczonymi środkami finansowymi. Dotknięcie jednego z członków rodziny niesprawnością stanowi dla rodziny sytuację kryzysową. Wymaga to odpowiedniego systemu interwencji kryzysowej stwarzającej dla osoby niepełnosprawnej i jej rodziny moŜliwość skorzystania z efektywnego systemu wsparcia, stanowiącego warunek prewencji podstawowej. Z drugiej strony brak konstruktywnego rozwiązania sytuacji kryzysowej w przeszłości domaga się wypracowania warunków sprzyjających aktywizacji zarówno samej osoby niepełnosprawnej jak i jej rodziny. Niepełnosprawność uderza najbardziej w finansową i emocjonalną stronę rodziny. Rodzina w takiej sytuacji wymaga zwłaszcza nieinstytucjonalnych form pomocy, maksymalnie zindywidualizowanych i dostosowanych do jej potrzeb. Wzmocnienia wymaga sama rodzina, bo ona zapewnia najwszechstronniej i w sposób ciągły moŜliwości 53 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko poznawania uczucia miłości, potrzeb wolności, religijności. To rodzina, niezaleŜnie od charakteru dokonujących się zmian w Ŝyciu społecznym, z natury broni godności oraz podmiotowości prawnej swych członków. W zetknięciu z niepełnosprawnością jednego ze swych członków, w rodzinie musi dokonać się ogromny proces, którego zasadniczymi elementami są osobista przemiana oraz właściwa reakcja grupy podstawowej. Szczególnie trudna sytuacja narasta w rodzinie wychowującej nieletnie dziecko. Często rodzice po uzyskaniu informacji, Ŝe ich dziecko jest niepełnosprawne, przeŜywają bardzo silnie negatywne emocje. W rezultacie ulegają zakłóceniu (czasami bardzo powaŜnemu) relacje między członkami rodziny, szczególnie zaś między małŜonkami oraz między rodzicami, a niepełnosprawnym dzieckiem. Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu niepełnosprawności 1252 1400 1236 1248 1200 1000 800 600 400 269 280 275 2002 2003 2004 200 0 l. rodzin l. osób w rodzinach Rys.17. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „niepełnosprawności” „Niepełnosprawność” naleŜy do waŜnych powodów przyznawania pomocy społecznej w gminie Łącko. W 2004 roku pomocą z tego tytułu zostało objętych 275 rodzin. Równocześnie w trakcie badania percepcji najwaŜniejszych zagroŜeń społecznych w gminie 54 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko „niepełnosprawność” z oceną rangową 6,38 ( w skali 1-10 pkt) została uznane za siódmy z kolei najwaŜniejszy problem społeczny w gminie. 4.3.5. DŁUGOTRWAŁA CHOROBA I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI Choroba, tak jak niepełnosprawność uderza zarówno w finansową, jak i emocjonalną stronę rodziny. Przyczyną pogorszenia kondycji finansowej jest wzrost wydatków na leczenie, rehabilitację i róŜnego typu świadczenia będące udziałem rodzin, w których Ŝyją osoby przewlekle chore. Choroba w rodzinie bez względu na miejsce pobytu i leczenia chorego, stanowi dla niej sytuację kryzysową. Wymaga to odpowiedniego systemu interwencji kryzysowej stwarzającej dla osoby chorej i jej rodziny moŜliwość skorzystania z efektywnego systemu wsparcia. Trudności dla rodziny piętrzą się, jeśli rodzina decyduje się na sprawowanie opieki nad chorym w domu i jeśli ten stan trwa wiele lat. Rodzina w takiej sytuacji wymaga róŜnych form pomocy, maksymalnie zindywidualizowanych i dostosowanych do jej potrzeb. Wzmocnienia wymaga sama rodzina, bo ona zapewnia najwszechstronniej i w sposób ciągły moŜliwości poznawania uczucia miłości, potrzeb wolności, religijności. Ogromny wpływ na pomyślny przebieg choroby ma samopoczucie chorego. Jeśli otacza go atmosfera miłości, serdeczności, jeśli jest przedmiotem troski i starań, to znajduje w tym oparcie, czerpie z tego siły, to go mobilizuje. Jeśli w czasie choroby człowiek osłabiony fizycznie i psychicznie nie znajduje tego wszystkiego, załamuje się, a jego powrót do zdrowia staje się znacznie trudniejszy. Prócz tego długotrwały pobyt przewlekle chorego w domu wiąŜe się z takimi problemami jak zapewnienie przez rodzinę całodobowej opieki i dostosowanie sprzętów domowych do potrzeb niepełnosprawnej osoby. Pobyt w domu osoby chorej jest wyzwaniem dla całej rodziny. NaleŜy szczegółowo uzgodnić, jakie obowiązki przejmą na siebie poszczególni krewni i przyjaciele. Niezbędne jest takŜe w tej sytuacji zgłoszenie się do lekarza pierwszego kontaktu, pielęgniarki środowiskowej i pracownika socjalnego z prośbą o pomoc. Niezorganizowanie opieki przynajmniej w takim zakresie moŜe bowiem wywołać u opiekuna osoby przewlekle chorej zmęczenie i stres, a niekiedy nawet chorobę. 55 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Człowiek pod wpływem choroby zmienia się, czasami nawet uczucie i atmosfera rodzinna mu nie wystarczają. Wielu chorych nie moŜe pozostać w środowisku rodzinnym ze względu na stan zdrowia, który wymaga pewnych badań, zabiegów i leczenia, jakie moŜna przeprowadzić tylko w szpitalu. Ale jest teŜ wielu chorych, zarówno dorosłych jak i dzieci, którzy mogliby doskonale pozostawać w domu w okresie leczenia, gdyby ktoś potrafił wykonywać przy nich te najprostsze, codzienne czynności czy zabiegi, których nie mogą przejściowo wykonywać sami. Rzadko się zdarza, aby opiekun czy opiekunka mogła się zająć wyłącznie chorym, najczęściej ma ona poza tym obowiązki domowe czy zawodowe. W takich przypadkach opiekunka musi rozumnie gospodarować swoimi siłami, czasem stanowczo, choć w sposób jak najmniej przykry, przeciwstawiać się zbyt duŜym wymaganiom chorego pierwszego typu, natomiast w stosunku chorego drugiego typu nie moŜe zdradzać ani swojego zmęczenia, ani trudności, jakie sprowadza on na jej barki. Kobieta, bo najczęściej ona przejmuje w domu cięŜar opieki, musi wtedy zmienić tryb Ŝycia i rozkład pracy domowej, a w miarę moŜności przerzucić na innych domowników część prac domowych. śyjemy w epoce, w której ceni się przede wszystkim młodość, sprawność i sukces. Ludzie pozbawieni tych cech przestają się liczyć w ocenie społecznej i - rzecz waŜniejsza czasem równieŜ w ocenie własnej. Nieuleczalna choroba, śmierć to zjawiska nieakceptowane społecznie. Ludzie starają się myśleć i Ŝyć, tak jakby tych zjawisk nie było, stąd osoby cięŜko chore i umierające, swą obecnością kwestionujące tę postawę, są kłopotliwe i niepoŜądane. Takie reakcje przeŜywa bliŜsze i dalsze otoczenie chorego, rozumie je teŜ sam zainteresowany. W przypadku nieuleczalnej choroby mamy do czynienia z opieką paliatywną. paliatywną Opieka paliatywna jest to rodzaj leczenia, które polega na zmniejszaniu doznań bólowych i cierpienia poprzez zastosowanie leków przynoszących ulgę i zapewniających komfort Ŝycia. PowaŜne choroby przewlekłe, takie jak niektóre postacie choroby nowotworowej, powodują ogromne cierpienie i pogarszają jakość Ŝycia pacjentów. Opieka paliatywna zapewnia zespołową pomoc pacjentowi i jego rodzinie. Obejmuje pomoc lekarza, członków rodziny chorego i innych pracowników ochrony zdrowia oraz opiekę socjalną. Opieka hospicyjna, która zajmuje się zapewnieniem pomocy chorym i ich rodzinom w czasie ostatniego okresu Ŝycia pacjenta, jest istotną częścią opieki 56 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko paliatywnej. Wsparcie dla pacjenta wymagającego opieki paliatywnej: • Zwalczanie bólu to najwaŜniejsza część leczenia zapewniająca pacjentowi komfort Ŝycia i zmniejszenie stresu. Pracownicy opieki medycznej i rodziny chorych mogą współpracować w znajdowaniu źródeł bólu i sposobów radzenia sobie z nim przy pomocy leków i innych rodzajów terapii. • Zwalczanie objawów choroby obejmuje leczenie innych niŜ ból doznań pacjenta, takich jak nudności, osłabienie, problemy związane z opróŜnianiem jelit i pęcherza, otępienie, zmęczenie i duszność. • Wsparcie emocjonalne i duchowe jest istotne zarówno dla pacjenta, jak i dla jego rodziny w radzeniu sobie ze stresem związanym z chorobą oraz śmiercią. • Inne rodzaje pomocy mogą obejmować zmianę otoczenia pacjenta zgodnie z jego Ŝyczeniami, np. słuchanie muzyki, zmiana rodzaju oświetlenia lub głośne czytanie choremu. Rodzaje wsparcia dla rodzin sprawujących domową opiekę paliatywną nad chorym: • Pracownicy opieki paliatywnej uczą rodzinę pacjenta, jakich problemów mogą się spodziewać sprawując opiekę nad chorym, udzielić porad na temat pielęgnacji, podawania leków czy rozpoznawania tych objawów, które wymagają natychmiastowej pomocy medycznej. • Usługi pomocy dla domowników pacjenta mogą dotyczyć transportu, zakupów czy przygotowania posiłków. • Zapewnienie czasu na wytchnienie i odpoczynek oraz czasu wolnego dla osób sprawujących bezpośrednią opiekę nad chorym. • Pomoc w stworzeniu planu radzenia sobie z wymogami finansowymi leczenia i sprawowania opieki, takimi jak mniejsze dochody i większe wydatki. • Stworzenie sieci grup wsparcia, przy udziale innych członków rodziny, przyjaciół czy duchownych. 57 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko „Długotrwała choroba” naleŜy do waŜnych powodów przyznawania pomocy społecznej w gminie Łącko. W 2004 roku pomocą z tego tytułu zostało objętych 225 rodzin. Równocześnie w trakcie badania percepcji najwaŜniejszych zagroŜeń społecznych w gminie ta przyczyna uzyskała 6,01 pkt (w skali 1-10 pkt) i tym samym została uznana za istotny problem społeczny w gminie. Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu długotrwałej choroby 1109 1200 993 972 1000 800 600 400 233 226 225 2002 2003 2004 200 0 l. rodzin l. osób w rodzinach Rys.18. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „długotrwałej choroby” 4.3.6. BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIA GOSPODARSTWA DOMOWEGO I JEJ SPOŁECZNE SKUTKI Około 13% podopiecznych GOPS stanowią rodziny z trudnościami opiekuńczoopiekuńczowychowawczymi. wychowawczymi Bezradność wynikająca z zaburzenia równowagi systemu rodzinnego przejawiającego się trudnościami we własnym wypełnianiu ról społecznych przez poszczególnych członków rodziny często jest przyczyną złego funkcjonowania rodziny. Objawia się to problemami w pełnieniu ról rodzicielskich i problemami wychowawczymi związanymi z prezentowaniem przez dzieci agresywnych zachowań, łamaniem obyczajów i norm społecznych. Wszelka pomoc w takim przypadku powinna zmierzać do udzielania 58 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko rodzinie wsparcia w odbudowie prawidłowych relacji i umacniania własnych postaw rodzicielskich. Warunkiem powodzenia jest moŜliwie jak najwcześniejsze udzielenie pomocy oraz stosowanie działań profilaktyczno-ochronnych. Najczęściej niezaradność rodziny w opiece i wychowaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak: uzaleŜnienie od środków psychoaktywnych, przemoc domowa, zaburzenia równowagi systemu rodzinnego w sytuacjach kryzysowych, problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małŜeńskich, zawodowych wyraŜające się m. in. w postaci niedojrzałości adaptacyjnych, emocjonalnej, niezaradności problemach w we prowadzeniu współŜyciu z gospodarstwa ludźmi, trudnościach domowego, problemy wychowawcze w środowisku rodzinnym i szkolnym, ujawniające się w postaci zachowań buntowniczych, agresywnych, konfliktowych, łamania przez dzieci i młodzieŜ panujących obyczajów, norm, wartości. Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w Ŝyciu dziecka. Tu nawiązuje ono pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współŜycia społecznego. Na środowisko rodzinne składają się: struktura rodziny, atmosfera wychowawcza w domu, warunki materialne i zdrowotne, stopień wykształcenia rodziców i ogólna struktura środowiska. Zaburzona struktura rodziny niekorzystnie wpływa na sytuację dziecka, na jego więź z rodziną. W rodzinach zaburzonych rodzicom brakuje umiejętności tworzenia właściwego klimatu Ŝycia rodzinnego, rozładowywania napięć powstałych poza domem, właściwych wzorców komunikacji i dawania rodzinie poczucia bezpieczeństwa, obdarzania dzieci uwagą. Rodziny te często Ŝyją w takich społecznościach, które nie chcą ingerować w Ŝycie innych lub nie potrafią pomóc gdyŜ same nie posiadają właściwych wzorców. Rodziny z syndromem bezradności to 123% wszystkich rodzin objętych pomocą GOPS w 2004 r. kiedy pomocą z tego właśnie tytułu zostało objętych 228 rodzin. W trakcie badania percepcji zagroŜeń społecznych w gminie „bezradność” została uznana za jeden z kluczowych problemów społeczny w gminie z oceną rangową 7,55 ( w skali 1-10 pkt). 59 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Zasięg pomocy społecznej udzielanej w gm. Łącko z tytułu "bezradności" 1717 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1590 1456 271 249 228 2002 2003 2004 l. rodzin l. osób w rodzinach Rys.19. Pomoc udzielana przez GOPS Łącko z tytułu „bezradności” 4.3.7. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z PROBLEMATYKĄ ROMSKĄ. Zagadnienia związane z problemami ze społecznością romską i trudnościami w integracji społecznej tej mniejszości są szczególnie złoŜone. Problem jest waŜny, bowiem w gminie Łacko Romowie stanowiący 0,8% populacji „konsumują” około 10% środków na pomoc społeczną. W zakresie tematyki romskiej na czoło wysuwają się zagadnienia dotyczące sytuacji mieszkaniowej Romów, dostępu do edukacji oraz specyficznych uwarunkowań kulturowych takich jak pozycja kobiety w społeczności romskiej. Większość poruszanych w tym rozdziale zagadnień ma charakter ogólny i nie odnosi się do konkretnej sytuacji Romów zamieszkujących Maszkowice w gm. Łącko, jako, ze szczegółowa analiza wykracza poza zakres zlecenia na opracowanie strategii. Niezwykle istotnym problemem są warunki mieszkaniowe Romów. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iŜ w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie demokracji ludowej Romowie byli zmuszani do osiedlania się, w związku, z czym obecnie w wielu krajach tego 60 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko regionu prowadzą oni osiadły tryb Ŝycia, jak np. grupy Bergitka Roma, czy Kalderasze i Lowari w Polsce. Miejsca zamieszkania wielu Romów odbiegają od średnich warunków mieszkaniowych innych obywateli Większość osad romskich np. w rejonie Małopolski znajduje się poza granicami innych osiedli i pozbawiona jest dostępu do wody pitnej, kanalizacji, oraz nawierzchni pozwalających np. na dojazd karetek pogotowia. Problem dotyczy takŜe utrudnień w legalizacji pozwoleń na zakładanie osad, zwłaszcza w centrach miast, co skutkuje koniecznością przesiedleń na obrzeŜa miast, z dala od infrastruktury umoŜliwiającej godziwą egzystencję. Szczególnie cięŜkie jest jednak połoŜenie kobiet romskich, które są ofiarami przemocy domowej lub seksualnej. W wielu społecznościach romskich, choć nie wszystkich, tematy związane z Ŝyciem rodzinnym oraz seksualnym mają charakter tabu obyczajowego, więc jeśli kobieta decyduje się na zgłoszenie odnośnego przestępstwa policji łamie tym samym normę obyczajową, surowszą niŜ norma karnoprawna. Niewiedza o charakterystyce kulturowej Romów, przy jednoczesnym przypisywaniu tej grupie stereotypowych wzorców zachowania, powoduje więc niekiedy u przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości niechęć do podejmowania czynności postępowania przygotowawczego w sprawie karnej, zwłaszcza w sprawach o przemoc domową lub seksualną. Zaniechania obejmują teŜ odmowę wystawiania obdukcji lekarskich kobietom. Nadmienić teŜ warto o braku opieki prenatalnej oraz kontroli ciąŜy w wielu osadach romskich, co po części wynika z charakteru tabu wszelkich tematów związanych z Ŝyciem seksualnym, a po drugie z braku środków sanitarnych potrzebnych choćby po to, aby móc przygotować się do wizyty lekarskiej. Dodatkowo takie czynniki jak nieprzychylność otoczenia, niezrozumienie i ignorancja wobec kultury Romów często sprawiają, Ŝe następuje dyskryminacja tej społeczności a nawet całkowite- w przenośni i faktycznie – wyrzucenie jej poza nawias społeczeństwa. To właśnie na tą zbiorowość przerzuca się odpowiedzialność za istniejący stan rzeczy, uwaŜając zastaną sytuację za „normalną” i zgodną z jej obyczajowością. Choroby zakaźne, w tym weneryczne, naduŜywanie alkoholu, narkotyków i wynikające stąd konsekwencje, traktowane bywają jako immanentna część tychŜe społeczności bez przeprowadzania 61 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko głębszej refleksji nad tym, dlaczego i czy rzeczywiście naprawdę tak właśnie się dzieje. Powielanie stereotypowych wzorców postępowania usprawiedliwia w oczach decydentów brak podejmowania środków mających na celu rozwiązanie najbardziej naglących problemów. Oczywiście odpowiednich bez instrumentów zmiany prawnych sytuacji mieszkaniowo-bytowej, gwarantujących zapobieganie zapewnienia dyskryminacji i reagowanie na wszelkie jej przejawy, a takŜe ścigania osób winnych zbrodni nienawiści popełnianych ze względu na narodowość, nie jest moŜliwe polepszenie sytuacji zdrowotnej Romów, a w szczególności kobiet romskich. Brak moŜliwości zapobiegania takŜe dyskryminacji wobec kobiet w ogóle i przechodzenie do porządku dziennego nad aktami godzącymi w równość ze względu na płeć sankcjonują tylko gorsze traktowanie kobiet w grupach romskich, tym samym naruszając prawa człowieka. Kobiety nie mające prawa do kontroli własnego ciała, kierowania własnym Ŝyciem, zmuszane do pracy i bezwzględnego niemal posłuszeństwa męŜom, czy innym męŜczyznom w rodzinie, znajdują się w znacznie gorszej faktycznie sytuacji niŜ pozostali członkowie tego samego społeczeństwa. Wydaje się więc waŜne, aby władze, zarówno samorządowe jak i centralne, podejmowały środki zmierzające ku likwidacji barier utrudniających dostęp do takich praw człowieka jak prawo do zdrowia, zarówno przez implementację regulacji prawnych o charakterze antydyskryminacyjnym, czy to ze względu na płeć, czy narodowość oraz inne kryteria, jak i dąŜenie do poprawy sytuacji bytowej Romów. Niezwykle pouczająca jest lektura raportu Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI), utworzonej przez Radę Europy. ECRI jest niezaleŜną instytucją monitoringu w dziedzinie praw człowieka. Specjalizuje się ona w kwestiach zapobiegania rasizmowi i nietolerancji. Składa się z niezaleŜnych i bezstronnych ekspertów, powoływanych na podstawie ich moralnego autorytetu oraz uznanych kompetencji w dziedzinie rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji. Trzeci raport ECRI został przyjęty 17 grudnia 2004. W swojej części odnosi się do Romów, w tym Romów zamieszkujących Małopolskę. 62 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko ECRI krytykuje m.in. model oddzielnych klas dla dzieci Romskich, wyraŜając niepokój, Ŝe ciągle jeszcze istnieją w niektórych szkołach podstawowych osobne klasy, do których uczęszczają jedynie Romowie. Klasy te zostały stworzone głównie w celu podniesienia poziomu znajomości języka polskiego przez uczniów-Romów. Takie doświadczenie było jednak krytykowane z niektórych stron jako forma segregacji edukacyjnej, która jest szkodliwa dla kształcenia i dla integracji uczniów romskich. Władze polskie wskazują, Ŝe są świadome konieczności zamknięcia kilku pozostałych klas dla Romów i znalezienia innych sposobów zrównowaŜenia szans w edukacji dla dzieci romskich. Ta kwestia podobno znajduje się jednak w kompetencji kaŜdej władzy lokalnej i władze polskie wskazują, Ŝe przyjęcie na szczeblu krajowym decyzji o zamknięciu tych klas jest niemoŜliwe. Ministerstwo Edukacji wobec tego uwaŜa, Ŝe obecny okres jest przejściowym i Ŝe wszystkie pozostałe segregowane klasy dla Romów niedługo zanikną. ECRI odnotowuje z uwagą, Ŝe polskie władze przyjęły obecnie nowe podejście, oparte na klasach zintegrowanych, z dodatkowymi zajęciami wyrównawczymi dla wymagających tego uczniów romskich. ECRI wyraŜa swe zadowolenie z jasnego stanowiska Ministerstwa Edukacji w sprawie znalezienia rozwiązań zapewniających równe szanse dla dzieci Romów w dostępie do edukacji, szczególnie w ramach Rządowego Programu PilotaŜowego dla Romów w Małopolsce i Programu dla Społeczności Romów w Polsce. Te rozwiązania polegają na zatrudnianiu asystentów Romów w szkołach, na stypendiach dla studentów Romów, na dodatkowych zajęciach z języka polskiego i w przedszkolach dla dzieci Romów. Władze polskie ponadto poinformowały ECRI, Ŝe jednym z głównych celów Programu dla Społeczności Romów w Polsce jest podniesienie szkolnej frekwencji i wyników wśród dzieci i młodzieŜy romskiej, jak równieŜ pomoc dla nich w kontynuowaniu nauki na szczeblu pomaturalnym. Zawarte w raporcie uwagi pokazują, ze nie ma skutecznej i zadowalającej wszystkich recepty na podniesienie poziomu edukacji w środowiskach romskich i konieczne jest dalsze poszukiwanie dobrych metod. 63 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 5. STRATEGICZNY PLAN ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W GMINIE ŁĄCKO 5.1. ANALIZA SWOT W oparciu o ustalenia diagnozy sytuacji społecznej w gminie Łącko przeprowadzono analizę strategiczną przy uŜyciu metody SWOT. Nazwa tej techniki pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: S - Strengths W - Weaknesses - Silne strony, ZASOBY GMINY atuty - Wady, ZASOBY GMINY słabości, słabe strony O - Opportunities - Okazje, OTOCZENIE moŜliwości, szanse T - Threats - Trudności, OTOCZENIE zagroŜenia Tab.11. Schemat analiza SWOT Oparta jest ona na schemacie klasyfikacji, dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na aktualną i przyszłą pozycję organizacji (gminy) na: • zewnętrzne w stosunku do organizacji i te, które mają charakter uwarunkowań wewnętrznych, • wywierające negatywny wpływ na organizację i z drugiej strony te, które mają wpływ pozytywny. Ze skrzyŜowania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników: • zewnętrzne pozytywne - szanse. szanse Szanse to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które gdy odpowiednio wykorzystamy staną się impulsem rozwoju zagroŜenia. 64 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] oraz osłabią Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko • zewnętrzne negatywne - zagroŜenia. zagroŜenia ZagroŜenia to wszystkie czynniki zewnętrzne, które są postrzegane jako bariery dla rozwoju systemu opieki społecznej. Istnienie zagroŜeń ma destrukcyjny wpływ na rozwój organizacji. Jednocześnie nie pozwala na pełne wykorzystanie szans i mocnych stron. • wewnętrzne pozytywne - mocne strony, strony czyli atuty organizacji. Mocne strony to walory organizacji, które w pozytywny sposób wyróŜniają ją pośród organizacji o podobnym charakterze. Mocne strony mogą być wynikiem wielkości organizacji, zatrudnianego personelu, skuteczności realizowanych zadań itd. • wewnętrzne negatywne - słabe strony organizacji. Słabe strony to konsekwencja ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. Mogą one dotyczyć całej organizacji, jak i jej części. KaŜda organizacja posiada słabe strony. Jednak zbyt duŜa ich ilość moŜe spowodować, Ŝe organizacja nie wypełnia swoich podstawowych zadań. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE MOCNE STRONY -atrakcyjne walory turystyczne i kulturowe gminy -wysoka lesistość, -duŜy odsetek ludzi młodych, wysoki potencjał demograficzny, -dobrze funkcjonująca struktura struktura UG i GOPS, -dobrze funkcjonująca system opieki nad - wysoki poziom bezrobocia, -b. zła sytuacja lokalowa instytucji uŜyteczności publicznej, - brak w gminie większych zakładów pracy, -niski poziom wykształcenia ludności -brak strategii rozwoju gminy (uchwalonej), osobami niepełnosprawnymi (Warsztaty -wysoki wskaźnik obciąŜenia ludnością Terapii Zajęciowej, nieprodukcyjną, - istniejące organizacje pozarządowe (dla współpracy przy realizacji zadań gminy), - istniejące NZOZNZOZ-y (świadczące całodobowo podstawową opiekę opiekę zdrowotną dla mieszkańców), -dobre warunki zdrowotne, 65 SŁABE STRONY - brak placówek opiekuńczoopiekuńczowychowawczych, -alkoholizm w rodzinach, -występowanie przemocy w rodzinie (ukrywane), -problemy lokalowe instytucji uŜyteczności Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko -dobrze funkcjonujące szkolnictwo, publicznej, -zaradność i pracowitość mieszkańców, -dobra dostępność komunikacyjna -zła kondycja finansowa miejscowych małych i średnich firm, - bogata oferta kulturalna, (imprezy, folklor) -istnienie barier architektonicznych, - silne sadownictwo, -słabe dostosowanie szkolnictwa , - istnienie powszechnie znanego produktu regionalnego (śliwowica łącka), do potrzeb pracodawców i rynku pracy -niedorozwój infrastruktury turystycznej -silna toŜsamość miejscowa, i bazy rekreacyjnej, -znana w regionie i Kraku marka „Łącko”, -mała współpraca organizacji pozarządowych, - roszczeniowość postaw i wyuczona bezradność w niektórych środowiskach (np. Romowie), -niski poziom czytelnictwa, -niezbyt korzystna struktura wydatków i dochodów gminy , UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE SZANSE ZAGROśENIA -przystąpienie Polski do UE (dopłaty dla rolnictwa, moŜliwość pozyskania środków na pomoc społeczną i restrukturyzacje wsi, moŜliwość legalnej pracy za granicą), -wykorzystanie walorów krajobrazowych dla turystycznoturystyczno- rozwoju turystyki turystyki i agroturystyki, -gościnność o otwartość mieszkańców, -szansa na wykorzystanie pozabudŜetowych (m.in. z środków funduszy strukturalnych), -łatwiejszy dostęp do szkolnictwa wyŜszego (np. w Nowym Sączu), -budowa linii kolejowej PodłęŜePodłęŜe- Piekieł Piekiełko i drogi szybkiego ruchu do Krakowa przez Nowe Rybie, 66 -zlecanie pokrycia samorządom gminnym finansowego ze środków centralnych nowych zadań, -zła polityka makroekonomiczna,, -nadmierny nadmierny fiskalizm i biurokracja , -likwidacja regionalnych połączeń komunikacyjnych (PKS), -brak polityki parorodzinnej państwa -zmiany kulturowe (rozluźnienie więzi rodzinnych, brak solidarności sąsiedzkiej), postawy aspołeczne i roszczeniowe, -wzrost skali patologii patologii i dysfunkcji, -migracja z gminy zdolnej młodzieŜy, -rosnące zapotrzebowanie na usługi, Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] bez Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko -bliskość Nowego Sącza, opiekuńcze związane z procesem -połoŜenie na waŜnym szlaku turystycznym. starzenia się społeczeństwa. Tab.10. Analiza SWOT 5.2. SPOŁECZNA MISJA I CELE STRATEGICZNE Społeczna misja gminy to zwięzłe opisanie przyczyn, dla których gmina istnieje i jakie są nadrzędne wartości (zasady), jakimi będzie się kierować podejmując działania w obszarach społecznych. Funkcją misji jest koncentracja na istocie rzeczy, dostosowanie kierunków działań do długookresowych celów. W wyniku prac zespołu zadaniowego uczestniczącego w warsztatach w dniu 3.11.2005 r misję sformułowano w sposób następujący: W sferze społecznej gmina Łącko integruje środowiska lokalne i wykorzystuje aktywność osób, rodzin, organizacji i instytucji, instytucji, dąŜąc do poprawy jakości Ŝycia mieszkańców oraz do przeciwdziałania marginalizacji najsłabszych grup społecznych. Tab.13. Społeczna misja gminy Łącko Kolejnym etapem było stworzenie listy pięciu celów strategicznych, dla najwaŜniejszych obszarów społecznych. Tab.14. Cele strategiczne Cel I Aktywne przeciwdziałanie bezrobociu i ubóstwu. Cel II Integracja społeczności romskiej poprzez edukację i dobrosąsiedzkie stosunki. Cel III Rozbudowa infrastruktury społecznej i socjalnej. Cel IV Wsparcie Wsparcie aktywności obywatelskiej w obszarach społecznych. Cel V Opieka nad dzieckiem i rodziną, (w tym przeciwdziałanie patologiom), 67 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Sformułowane w ten sposób; misja i cele strategicznie doskonale korespondują z wynikami diagnozy problemów społecznych i analizą strategiczna przeprowadzoną dla gminy Łącko odpowiadając na najwaŜniejsze problemy społeczne i wskazując strategiczne kierunki ich rozwiązywania. 5.3. PROGRAM DZIAŁAŃ NA LATA 2006 – 2010 68 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Tab.11. Programy działań Cel Strategiczny I - Aktywne przeciwdziałanie przeciwdziałanie bezrobociu, ubóstwu -organizacja robót publicznych przez gminę Cele szczegółowe: szczegółowe: Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy w gminie. Pomoc dla osób i rodzin zagroŜonych bezrobociem bezrobociem i ubóstwem. Dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Działanie I.1. Zacieśnienie współpracy z PUP w dziedzinie aktywnych form zwalczania bezrobocia I.2. Wspieranie zatrudnienia subsydiowanego (np. prace interwencyjne i roboty publiczne) Planowany termin realizacji Źródła finansowania Działanie Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet państwa - Fundusz Pracy (PUP) Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet państwa - Fundusz Pracy (PUP) (PUP) I.3. Organizowanie na miejscu w gminie kursów zawodowych i szkoleń ukierunkowanych na podnoszenie kwalifikacji (np. kursów językowych i komputerowych dla dorosłych) Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii Fundusz Pracy (PUP), SPO RZL, ZPORR, środki prywatne I.4. Uruchomienie w gminie punktu kontaktowego LIDER PRACY (np. pośrednictwo i poradnictwo w 2006 zakresie pracy tymczasowej) budŜet gminy, SPO RZL, ZPORR, I.5. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości poprzez upraszczanie procedur, ulgi podatkowe podatkowe i Inicjowanie zrzeszania się i współpracy lokalnych pracodawców I.6. Szerokie rozeznanie problemu ubóstwa, bezrobocia i bezradności w gminie przy współpracy z pielęgniarkami środowiskowymi środowiskowymi i sołtysami Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet gminy Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet gminy, SPO RZL, ZPORR, strategicznego:: GOPS, Powiatowy Urząd Pracy, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Podmioty zaangaŜowane w realizację celu strategicznego 69 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko w Nowym Sączu, parafie, Caritas, Akcja Katolicka Polski Czerwony KrzyŜ (O/ w Nowym Sączu i Krakowie), SARR Mierniki: Mierniki: Liczba bezrobotnych w gminie, zmiana liczby bezrobotnych na tle powiatu, liczba subsydiowanych miejsc pracy, liczba podmiotów gospodarczych w gminie, liczba kursów i szkoleń, liczba liczba uczestników kursów i szkoleń, liczba członków organizacji zrzeszających pracodawców, odsetek osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa , bezrobocia i bezradności. Cel Strategiczny II - Integracja społeczności romskiej poprzez edukację edukację i dobrosąsiedzkie stosunki. Cele szczegółowe: szczegółowe: Edukacja społeczności romskiej Integracja społeczna mniejszości romskiej II.1. Utworzenie świetlicy dla dzieci romskich, II.2. Adaptacja domu na potrzeby nauczyciela romskiego II.3. Kontynuacja rozwoju oświaty dla dzieci romskich, (asystenci romscy doprowadzający do szkół, nauczyciele romscy) II.4. Pielęgnowanie tradycji i folkloru romskiego II.5. Kształtowanie postaw poprzez zatrudnienie Romów Romów w ramach robót publicznych II.6. Przeciwdziałanie samowolom budowlanym i niekontrolowanemu osadnictwu II.7. Akcje profilaktyki zdrowotnej zdrowotnej skierowane dla 70 budŜet państwa - Środki MEN, budŜet 2007 gminy budŜet państwa - Środki MEN ,budŜet 2007 gminy, SPO RZL, ZPORR, Działanie ciągłe w horyzoncie horyzoncie czasowym strategii budŜet państwa - Środki MEN Działanie ciągłe w horyzoncie budŜet państwa - Środki MK i MEN, SPO czasowym strategii RZL, ZPORR, budŜet państwa - Fundusz Pracy (PUP), od 2007 budŜet gminy Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii 2x w roku począwszy od Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] budŜet gminy NFZ, budŜet gminy. NZOZ Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko dzieci i kobiet romskich 2006 r Podmioty zaangaŜowane w realizację celu strategicznego: strategicznego: GOPS, UG, GOK, Stowarzyszenie Romów – okręg Nowy Sącz, Małopolskie Towarzystwo Oświatowe, Policja, Policja, NZOZ, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Sączu Mierniki: Mierniki: Odsetek dzieci romskich objętych edukacją, przeciętny poziom wykształcenia wśród Romów, poziom analfabetyzmu, liczba subsydiowanych stanowisk pracy dla Romów, liczba decyzji administracyjnych, administracyjnych, ilość samowoli budowlanych, liczba uczestników zespołów folklorystycznych, liczba występów zespołu folklorystycznego, Cel Strategiczny III - Opieka nad dzieckiem i rodziną, (w tym przeciwdziałanie patologiom), Cele szczegółowe: szczegółowe: Eliminowanie patologii patologii na łąckiej wsi. Propagowanie zdrowego trybu Ŝycia. Stworzenie atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu dzieci i młodzieŜy Działanie III.1. III.1. Opracowanie i realizacja Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Planowany termin realizacji Źródła finansowania Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii, corocznie budŜet gminy, III.2. Stworzenie moŜliwości leczenia osób uzaleŜnionych, współpraca współpraca z Poradnią Odwykową Nowym Sączu Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet gminy, budŜet powiatu, III.3. Organizacja wolnego czasu dla młodzieŜy w ramach istniejących podmiotów kulturalnych (Małe Łącko, Górale Łąccy, orkiestra Tadeusza Moryto) druŜyny druŜyny przysposobienia Obidza, Zagorzyn, Działanie ciągłe w horyzoncie budŜet gminy, SPO RZL, ZPORR, dotacje, czasowym strategii granty, programy edukacyjne UE zespół śpiewaczy w Jazowsku III.4. Uświadamianie skali zagroŜeń patologiami w 71 Działanie ciągłe w horyzoncie budŜet gminy, budŜet powiatu, budŜet Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko społeczeństwie m.in. m.in. poprzez programy czasowym strategii, państwa, granty, profilaktyczne w szkołach (dyskusje, pogadanki, warsztaty dla młodzieŜy) III.5. Utrzymanie i coraz lepsze wykorzystanie istniejących istniej ących świetlic środowiskowych Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii budŜet gminy III.6. Starania w celu utworzenia Szkoły Muzycznej w Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym strategii, cel 2009 budŜet gminy, budŜet państwa Łącku III.7. Organizacja Organizacja letniego i zimowego wypoczynku dzieci z rodzin wysokiego ryzyka Działanie ciągłe w horyzoncie budŜet gminy, PKPS, programy edukacyjne czasowym strategii UE Działanie ciągłe w horyzoncie III.8. Promocja sportu i zdrowego stylu Ŝycia czasowym strategii budŜet gminy, programy edukacyjne UE strategicznego:: GOPS, zespoły kulturalne (Małe Łącko, Górale Łąccy, orkiestra Podmioty zaangaŜowane w realizację celu strategicznego Tadeusza Moryto), druŜyny przysposobienia Obidza, Zagorzyn, zespół śpiewaczy w Jazowsku, Jazowsku, Fundacja Stypendialna Stypendialna (w rejestracji) dla członków Orkiestry Dętej i Zespołu Folklorystycznego Górale Łąccy i Małe Łącko, Fundacja św. Kingi (wspierająca ubogą młodzieŜ kontynuującą naukę), OSP 12 jednostek, 3 kluby sportowe – (GKS „ZYNDRAM”, Górka SzczereŜ, Budowlani Budowlani Jazowsko), 10 UKS, Klub Michael, Świetlica Środowiskowa w Łącku i Obidzy, kuratorzy sądowi (Sąd Rejonowy w Nowym Sączu), Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Sączu, szkoły z terenu gminy, nauczyciele i pedagodzy szkolni, rady rodziców przy szkołach, szkołach, Policja, Mierniki: Mierniki: ilość dzieci i młodzieŜy uczestniczących w zajęciach pozalekcyjnych, wielkość środków przeznaczonych na profilaktykę antyalkoholową, liczba osób objętych kuracja odwykową, liczba dzieci z rodzin zagroŜonych patologiami uczestniczących w zorganizowanych akcjach letniego i zimowego wypoczynku, liczba uczniów Szkoły Muzycznej liczba dzieci i młodzieŜy ćwiczących w klubach. 72 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Cel Strategiczny IV - Rozbudowa infrastruktury społecznej i socjalnej Cele szczegółowe: UmoŜliwienia szerszego dostępu do róŜnych form wsparcia przez rozbudowę bazy socjalnej w gminie Wzmocnienie organizacyjne systemu opieki społecznej Działanie III.1. Zorganizowania jadłodajni socjalnej socjalnej z systemem rozwoŜenia posiłków w terenie III.2. Budowa infrastruktury lokalowej na potrzeby instytucji i organizacji kultury (GCK) III.3. Adaptacje i wykorzystanie zaplecza innych Planowany termin realizacji 2007 20072007-2008 III.6. Utworzenie świetlicy terapeutycznej w Łącku budŜet gminy, ZPORR budŜet gminy, ZPORR 20092009-2010 chronione) III.5. Organizacja Klubu Kobiety Aktywnej budŜet gminy 20062006-2010 instytucji i podmiotów III.4. Rozwój budownictwa socjalnego (mieszkania Źródła finansowania budŜet gminy, ZPORR 2006 2007 budŜet gminy, budŜet gminy, gminy, Działanie ciągłe w horyzoncie IV.7. Rozwój domowej opieki hospicyjnej III.8. Utworzenie Gminnego Centrum Informacji, (bezpłatna czytelnia internetowa) czasowym strategii dotacje, granty, budŜet gminy 2006 budŜet państwa - Środki MGiP, MGiP, Podmioty zaangaŜowane zaangaŜowane w realizację celu strategicznego: GOPS, GOK, UG Łącko, NGO, Caritas, OSP, Mierniki: Powierzchnia nowych budynków na cele społeczne, powierzchnia budynków adoptowanych na cele socjalne, liczba chronionych, nionych, liczba i wartość projektów społecznych (miękkich) osób korzystających z usług GCI, liczba mieszkań chro finansowanych ze środków pozabudŜetowych, liczba podopiecznych hospicjum domowego, liczba posiłków wydawanych przez jadłodajnię. 73 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko Cel Strategiczny V - Wsparcie aktywności obywatelskiej w obszarach obszarach społecznych Cele szczegółowe: Wspieranie rozwoju organizacji pozarządowych, Promowanie aktywności obywatelskiej na poziomie lokalnym, Trwała współpraca z sektorem NGO przy realizacji zadań społecznych Działanie Planowany termin realizacji V.1. Pomoc doradcza dla trzeciego sektora (NGO) w zakresie pozyskiwania środków na ich działalność Działanie ciągłe w (szkolenia, doradztwo) horyzoncie czasowym czasowym strategii Źródła finansowania budŜet gminy, granty, SPO RZL, fundacje krajowe i zagraniczne, środki prywatne, V.2. WdroŜenie procedur umoŜliwiających szersze zlecanie realizacji zadań własnych przez organizacji pozarządowych V.3. Promowanie aktywności aktywności obywatelskiej i powoływania organizacji pozarządowych 2006 budŜet gminy, Działanie ciągłe w horyzoncie czasowym budŜet gminy, granty, SPO RZL, fundacje strategii krajowe i zagraniczne, środki prywatne, Działanie ciągłe w V.4. Rozwój wolontariatu horyzoncie czasowym czasowym strategii V.5. Promowanie liderów lokalnych horyzoncie czasowym strategii budŜet gminy, granty, SPO RZL, fundacje krajowe i zagraniczne, środki prywatne, Działanie ciągłe w budŜet gminy, granty, SPO RZL, fundacje krajowe i zagraniczne, środki prywatne, prywatne, Podmioty zaangaŜowane w realizację celu strategicznego: GOPS, UG Łącko, istniejące i nowopowstałe NGO Mierniki: liczba organizacji pozarządowych (w tym nowopowstałych), wartość zadań zleconych organizacjom pozarządowym, liczba i wartość projektów projektów społecznych (miękkich) finansowanych ze środków pozabudŜetowych. 74 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko 6. REALIZACJA STRATEGII 6.1. WSPÓŁPRACA INSTYTUCJONALNA I PARTNERSTWO PUBLICZNO PRYWATNE NajwaŜniejszą instytucją realizującą na terenie gminy Łącko zadania z zakresu pomocy społecznej jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łącku, który powstał na podstawie Zarządzenia Naczelnika Gminy Łącko 2/90 za dnia 14.05.1990 w sprawie utworzenia OPS, a następnie na mocy Uchwały Rady Gminy 52/92 z dnia 29.12.1992 w sprawie powołania Ośrodka Pomocy Społecznej. Celem działalności Ośrodka jest umoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜenia trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŜliwości; wspieranie ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umoŜliwia im Ŝycia w warunkach odpowiadających godności człowieka; podejmowanie działań zmierzających do Ŝyciowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz do ich integracji ze środowiskiem. Do realizacji powyŜszych celów Ośrodek wykonuje zadania zlecone Gminie zgodnie z ustaleniami przekazanymi w tej sprawie przez Wojewodę oraz zadania własne w zakresie pomocy społecznej określone w Ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej / Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593, zgodnie z ustaleniami Wójta. Ogółem w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej zatrudnionych jest 15 osób 1 stanowisko-Kierownik GOPS, 5 stanowisk pracy socjalnej, 1 stanowisko -ds. świadczeń, 1 stanowisko d/s obsługi finansowo księgowej, 2 stanowiska ds. świadczeń rodzinnych, 5 stanowisk opiekunek. Poza GOPS działania z zakresu polityki społecznej realizowane są przez pozostałe jednostki organizacyjne UG w Łącku, tj.: 75 • Przedszkole Samorządowe w Jazowsku • Przedszkole Samorządowe w Łącku • Szkoła Podstawowa w Brzynie Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko • Zespół Szkolno-Przedszkolny w Czarnym Potoku • Szkoła Podstawowa w Kiczni • Szkoła Podstawowa w Maszkowicach • Szkoła Podstawowa w Obidzy • Szkoła Podstawowa w SzczereŜu • Szkoła Podstawowa w ZabrzeŜy • Szkoła Podstawowa w Zarzeczu • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Jazowsku • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Łącku • Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Zagorzynie • Zespół Szkolno-Przedszkolny w Kadczy • Gminna Biblioteka Publiczna w Łącku z filiami w: Woli Kosnowej, Jazowsku, Obidzy • Gminny Ośrodek Kultury w Łącku • Ośrodek Pomocy Społecznej w Łącku Pozostałe podmioty współpracujące z GOPS: 76 • Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, • CARITAS (3 oddziały parafialne), • Komisja ds. „ZDROWIA” Rady Gminy, • Towarzystwo Miłośników Ziemi Łąckiej, • Stowarzyszenie Dolina Dunajca, • Warsztaty Terapii Zajęciowej w Czarnym Potoku, • TPS w Jazowsku, • Policja (istniejący posterunek w Łącku), • Małopolskie Stowarzyszenie Sołtysów, • Fundacja św. Kingi (wspierająca ubogą młodzieŜ kontynuującą naukę), • OSP 12 jednostek, • 3 kluby sportowe – (GKS „ZYNDRAM”, Górka SzczereŜ, Budowlani Jazowsko), • 10 UKS • Klub Michael, Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko • Uczniowskie Kluby Sportowe o specjalności kajaki w Kadczy, Jazowsku i ZabrzeŜy, • Świetlica Środowiskowa w Łącku i Obidzy, • Wolontariat przy ZS w Łącku, • GOK, • Koło Gospodyń Wiejskich, • Wszystkie 12 szkół na trenie gminy, • UG, • Akcja Katolicka, • Sponsorzy (np.:OWOPOL Łącko, sklepy Centrum, Apteka, Bank Spółdzielczy w Łącku), • Fundacja Stypendialna (w rejestracji) dla członków Orkiestry Dętej i Zespołu Folklorystycznego Górale Łąccy i Małe Łącko. Obok ścisłej współpracy pomiędzy podmiotami działającymi w szeroko rozumianej sferze społecznej zakłada się realizowanie załoŜeń partnerstwa publiczno-prywatnego. Taki system partnerstwa sprzyja efektywnemu wykorzystaniu środków publicznych, łączy wysiłek finansowy podmiotów i sprzyja korzystnym montaŜom finansowym pozwalającym na realizację waŜnych przedsięwzięć społecznych oraz inwestycyjnych. Korzystanie z tej formy umacnia konsorcja partnerskie powoływane dla realizowania określonych projektów społecznych, badawczych czy edukacyjnych. System ten jest zgodny z zasadami wydatkowania środków zewnętrznych stosowanymi w Unii Europejskiej. 6.2. MONITORING STARTEGII Monitoring strategii jest obserwacją realizacji celów strategicznych i realizacji programów operacyjnych wynikających z następnych faz programowania rozwoju. Monitoring realizacji strategii umoŜliwia: obserwację stanu zaawansowania projektów rozwojowych, umoŜliwiających aktualną identyfikację problemów w ich realizacji; ocenę zaangaŜowania jednostek odpowiedzialnych za ich realizację; weryfikację zgodności 77 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected] Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych w gminie Łącko załoŜonych celów i efektywności wykorzystania przeznaczonych na ich realizację środków; kontrolę postępu prac związanych z realizacją działań. Strategia rozwiązywania problemów społecznych jest dokumentem określającym cele i działania do roku 2010 w zakresie problematyki społecznej, wymagającym okresowej aktualizacji do zmian zachodzących w otoczeniu, jak i w samym społeczeństwie. Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Gminy kończy pierwszy etap planowania. Długookresowy charakter planowania strategicznego w zakresie problematyki społecznej wymaga stałego śledzenia zmian prawnych, gospodarczych, politycznych, społecznych i ich uwzględniania w strategii. Strategia rozwiązywania problemów społecznych wymaga aktualizacji. Propozycje zmian będą przygotowane przez Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łącku. Zmiany w Strategii mogą takŜe być inicjowane przez pozostałe środowiska uczestniczące w procesie wdraŜania i realizacji Strategii. Zmiany będą podlegały analogicznym procedurom jak przyjęcie strategii, tj. wymagają uchwaleniu przez Radę Gminy. Podstawą skutecznego wdroŜenia strategii jest system informacji o zjawiskach i procesach społeczno gospodarczych zachodzących na terenie gminy. Inicjując działania mające systematycznie na celu gromadzić osiągnięcie informacje wytyczonych o efektach w ich strategii realizacji celów, i naleŜy skuteczności zastosowanych instrumentów. Głównymi obszarami monitorowania i ewaluacji strategii są wyznaczone działania. Obowiązek monitorowania realizacji działania posiada GOPS. Terminy dokonywania pomiarów stopnia realizacji działań określa Wójt Gminy. Monitoring wybranych bądź wszystkich działań, powinien być dokonywany zawsze w sytuacji wprowadzenia nowych zadań do strategii oraz w kaŜdym przypadku dokonania aktualizacji strategii. Obliczenia i dane określone miernikami celów operacyjnych przygotowuje i przedstawia Radzie Gminy Kierownik GOPS wraz z rocznym sprawozdaniem z działalności Gminnego Ośrodka Opieki Społecznej. 78 Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego sp. z o.o. 33-330 Nowy Sącz, ul. Wyspiańskiego 13, tel./fax.: 018/4421784, e-mail: [email protected]