Dokument 112

Przygotowania obronne państwa 1935–1939
112
1939, 27 marca, Warszawa. Instrukcja Prezesa Rady Ministrów w sprawie rozmieszczenia
Rządu na wypadek działań wojennych (załącznik do protokołu 8 posiedzenia RM w dniu
27 marca tr.)226
1) Z chwilą rozpoczęcia działań wojennych Rząd pozostaje na miejscu; opuści Warszawę
dopiero na wyraźne zarządzenie Prezesa Rady Ministrów w zależności od sytuacji wojennej.
Jako siedzibę dla Rządu na wypadek opuszczenia stolicy wyznaczony został rejon Lublina,
obejmujący miasto Lublin wraz z okolicą, w promieniu do 100 km. O terminie ewentualnej
ewakuacji zostaną PP Ministrowie uprzedzeni zawczasu.
2) Sprawa ewentualnego przeniesienia innych organów Państwa będzie przedmiotem
odrębnych, właściwych zarządzeń.
3) Prezydium Rady Ministrów oraz ministerstwa dzielą się na działy służby:
a) niezbędne do urzędowania w pierwszym okresie wojny; działy te wejdą w skład ścisłych sztabów PP Ministrów,
b) mogące w pierwszym okresie wojny ulec ograniczeniu ich działalności bądź też zawieszeniu, jako czasowo zbędne.
4) PP Ministrowie:
a) przewidzą utworzenie ścisłych sztabów swej pracy. W skład tych sztabów powinni
wejść niezbędni: podsekretarz(e) stanu, dyrektorzy departamentów i biur, naczelnicy wydziałów oraz urzędnicy i personel pomocniczy,
b) wydzielą najniezbędniejsze akta, umożliwiające tok pracy swym ścisłym sztabom
i najkonieczniejszy inwentarz oraz sprzęt OPL; akta tajne z reguły powinny być przekazane
ścisłym sztabom PP Ministrów; pozostałe akta, jako czasowo zbędne, mają być zabezpieczone na miejscu,
c) prześlą do Prezydium Rady Ministrów projekt podziału Ministerstwa na działy służby
oraz projekt organizacji i obsady personalnej swych ścisłych sztabów; projekty te ulegają zatwierdzeniu przez Prezesa Rady Ministrów,
d) wezmą pod uwagę, że we władzach naczelnych mogę powstać niektóre nowe działy
pracy, jedne z istniejących ulec zwiększeniu, inne zaś czasowemu zawieszeniu.
5) Personel, niewchodzący w skład ścisłych sztabów PP Ministrów oraz zbędny w działach służby Ministerstw, o których mówi poz. b. punktu 3 niniejszej instrukcji, zostanie
w razie wojny delegowany do władz II i I instancji na terenie województw centralnych, południowo-wschodnich i wschodnich, celem wzmocnienia obsady personalnej tych władz.
Zarządzenia w tym kierunku podam we właściwym czasie.
6) P. Minister Skarbu ureguluje sprawę wypłaty specjalnego dodatku wojennego dla pracowników państwowych, którzy na podstawie zarządzenia swych władz, zostaną użyci poza
miejscem swego obecnego przydziału służbowego.
226 W protokole z tego posiedzenia znajduje się następujący zapis: „(…) 2. Prezes Rady Ministrów w związku z sytuacją
międzynarodową udzielił PP Ministrom instrukcji w sprawie utworzenia tymczasowej organizacji Ministerstw i podwładnych
im urzędów na pierwszy okres wojny. (…) 3. Ponadto Prezes Rady Ministrów oświadczył, że we właściwym czasie roześle
PP Ministrom zarządzenie opracowania szczegółowego projektu zadań (kompetencji) podległych im resortów na czas wojny
oraz sposób wykonania tych zadań”. AAN, Prezydium Rady Ministrów – akta grupowe, sygn. 2-1(9), Brudnopis protokołu
8 posiedzenia Rady Ministrów w dniu 27 III 1939 r.
296
Dokumenty: 1939, marzec
7) W przewidywaniu możliwości uszkodzenia siedzib poszczególnych sztabów ministerstw w stolicy, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ustali w porozumieniu z Prezydium
Rady Ministrów oraz z zainteresowanymi ministerstwami pomieszczenia zastępcze.
8) PP Ministrowie Komunikacji oraz Poczt i Telegrafów zapewnią środki transportowe
oraz łączność na wypadek przeniesienia Rządu do rejonu Lublina. Przewidywane rozmieszczenie ścisłych sztabów w tym rejonie zostanie podane dodatkowo.
P. Minister Komunikacji utworzy specjalne biuro dla spraw, związanych z przygotowaniem
ewentualnej ewakuacji Rządu. Do prac przygotowawczych należy przystąpić niezwłocznie.
Nazwisko kierownika biura oraz jego zastępcy należy podać do Prezydium Rady Ministrów.
9) PP Ministrowie zakomunikują Prezydium Rady Ministrów nazwisko urzędnika, upoważnionego do opracowania oraz uzgadniania spraw, związanych z wykonaniem niniejszego zarządzenia.
10) Ze względu na wyjątkową wagę zagadnienia, personel współpracujący w minister­
stwach powinien być ograniczony do najkonieczniejszego minimum, tj. kilku osób i bezwzględnie godnych całkowitego zaufania227.
Kopia, maszynopis; AAN, Prezydium Rady Ministrów – akta grupowe, sygn. 2-1(9)
113
1939, marzec, Warszawa. Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia w życie
postanowień art. 20 i 25 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 stycznia 1928 r.
o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej (Dz.U. RP nr 80, poz. 555) (wraz
z uzasadnieniem)228
1. Nadaje się wszystkim Wojewodom, aż do odwołania, uprawnienia przewidziane w art. 20 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie
działania władz administracji ogólnej (Dz.U. RP nr 80, poz. 555).
227 Zachował się również koncept instrukcji, zawierający istotny punkt, który usunięto z wersji końcowej: „1) Pan Prezydent
Rzeczypospolitej wyznaczył dla Siebie, jako siedzibę na wypadek wojny, jedną z miejscowości na terenie województwa lubelskiego.
Pan Prezydent opuści Warszawę z chwilą rozpoczecia działań wojennych”. W ostatecznym tekście nie znalazł się również inny
punkt, który brzmiał następująco: „6) Niektórym PP. Wojewodom zostanie przekazane w miarę istotnej potrzeby kierownictwo
całej administracji rządowej z wyjątkiem administracji wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, kolejnictwa oraz poczt i telegrafów.
Poza tym PP. Wojewodom zostanie udzielone upoważnienie do żądania wstrzymania całkowitego lub częściowego wykonania
zarządzeń władz centralnych oraz władz i urzędów na obszarze ich województw. P. Minister Sprawiedliwości wyda PP Prokuratorom
w okręgach, odpowiadających obszarom służbowym tych PP. Wojewodów, by koordynowali z nimi swoją działalność”. Jest to wyraz
niekonsekwencji, gdyż jednocześnie na tym posiedzeniu ministrowie zostali poinformowani o treści projektu uchwały Rady
Ministrów w sprawie nadania wojewodom uprawnień przewidzianych w art. 20 i 25 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 19 stycznia
1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. AAN, Prezydium Rady Ministrów – akta grupowe, sygn. 2-1(9).
228 O okolicznościach opracowania projektu dowiadujemy się z zachowanego brulionu protokołu z 8 posiedzenia Rady
Ministrów w dniu 27 III 1939 r., który mówi w pkt. 4: „Prezes Rady Ministrów zakomunikował, że Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych przygotowało i zależnie od sytuacji wniesie na Radę Ministrów projekt uchwały o nadaniu wojewodom
uprawnień przewidzianych w art. 20 i 25 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie
działania władz administracji ogólnej” (AAN, Prezydium Rady Ministrów, akta grupowe, sygn.2-1(9). Pismem l.1971/tjn.wojsk.
z 23 maja 1939 r. dyrektor Biura Wojskowego MSW ppłk Antoni Wyszyński przesłał projekt do Sekretariatu SeKOR, informując,
że projekt znajduje się w Prezydium Rady Ministrów w celu zdeponowania i uchwalenia, kiedy zajdzie taka potrzeba.
297