z historii medycynycz. 3

DLA CIEKAWYCH ŚWIATA
cji wyzdrowienia lub przynajmniej ulgi w chorobie.
Praktykowana była również onejroskopia. Wbrew
pozorom miała ona dość racjonalne podstawy. Sen
był wywoływany przy pomocy odpowiednich ziół, co
przypuszczalnie ułatwiało przeprowadzenie zabiegu.
Medycyna starożytnej Grecji
W piśmiennictwie starożytnych Greków niejednokrotnie odnajdujemy przejawy ich fascynacji
osiągnięciami Egipcjan i Babilończyków. Nie zaskakuje więc fakt, że mieszkańcy Hellady czerpali obficie z ich spuścizny, wprowadzając często wiele ulepszeń. Podobnie jak w tych wcze-
W kulcie Asklepiosa dominowała początkowo strona magiczna, z biegiem czasu jednak terapia tam stosowana stawała się coraz bardziej racjonalna. Działalność lekarza – kapłana Asklepiosa, polegała na czuwaniu nad przyjmowaniem w sanktuariach ofiar i
datków od pacjentów, nad przestrzeganiem przepisanych rytuałów religijnych. Ewentualnie pomagali mniej sprawnym pacjentom podczas kąpieli oraz
udzielali porad dotyczących zdrowia. Ośrodki kultu Asklepiosa były również miejscem kształcenia lekarzy. Początkowo wyłączność mieli przedstawiciele rodów Asklepiadów, wywodzących swoje pochodzenie od tego boga. Z czasem zaczęto dopuszczać uczniów spoza rodów kapłańskich. Było kilka słynnych ośrodków kształcenia lekarzy. Spośród
nich Knidos i Kos, oprócz swojej zwykłej działalności, znane były z tworzenia teorii dotyczących sztu-
Z historii medycyny
śniejszych kulturach, również u Greków początki
medycyny są ściśle związane z religią. Już w Iliadzie znajdujemy odniesienia do działalności bogów w tym zakresie. Ich bezpośredni kontakt ze
światem ludzi skutkuje wręcz uczestnictwem w
konfliktach, jakie toczą między sobą śmiertelnicy.
Czasem nawet bogowie odnoszą w tych potyczkach rany. Ich leczenie odbywa się jednak niejako automatycznie. Zdarza się natomiast, że ludzie cieszący się ich przychylnością doświadczają z ich strony bezpośredniej „opieki medycznej”.
Bogiem medycyny był pierwotnie Apollo. Rolę tę
wraz z upływem czasu przejmuje Asklepios, syn
Apollona i Koronis. Kształcił się u legendarnego
centaura Chirona, a jego zdolności w tym zakresie były tak wielkie, że potrafił nawet wskrzeszać
umarłych, za co spotkała go kara ze strony Zeusa.
Koniec końców Asklepios uzyskując nieśmiertelność staje się jednym z bogów, a jego domeną jest
właśnie sztuka lekarska. Wokół jego sanktuariów
skupiona była działalność medyczna. Chorzy
przybywali do nich przynosząc ofiary w inten-
cz. 3
ki lekarskiej. Z upływem czasu wzrastało znaczenie
lekarzy świeckich. Nauczanie polegało na terminowaniu u mistrza. Nauka była płatna, wyjątek robiono jedynie dla przedstawicieli rodów Asklepiadów.
Od kandydata na lekarza wymagana była znajomość
filozofii i matematyki. Program nauczania obejmo-
Cukrzyca a Zdrowie
49
DLA CIEKAWYCH ŚWIATA
wał słuchanie wykładów, studiowanie pism medycznych, naukę anatomii na zwierzętach, a także wspólne wizyty w domu chorego bądź przyjmowanie chorych w tzw. jatreionach. Młody lekarz przez pewien
czas pozostawał u boku swojego mistrza w celu zdobycia doświadczenia. Zdarzało się też, że wędrował
po naukę do innych, doświadczonych medyków.
Lekarze cieszyli się dużym prestiżem. Przyjmowali chorych we wspomnianych już jatreionach. Niektórzy z nich uzyskiwali pozycję lekarza miejskiego bądź państwowego. Z czasem wykształciło się też
stanowisko lekarza wojskowego.
Z biegiem czasu postępował rozwój naukowego podejścia do leczenia. Niewątpliwy przełom w tym
względzie łączy się z osobą Hipokratesa. Co prawda jego postać jawi nam się dość mgliście, a wiele z
przypisywanych mu pism, włącznie ze słynną przysięgą nie są prawdopodobnie jego autorstwa. Niemniej jego imię wiąże się z jednym z najistotniejszych odkryć w historii medycyny, a mianowicie,
że choroba jest zjawiskiem naturalnym i nie ma pochodzenia nadprzyrodzonego. Jej przyczyny tkwią
w czynnikach obecnych w środowisku. Przypisuje
mu się stosowanie obserwacji jako podstawy praktyki klinicznej oraz diety i higieny w ramach profilaktyki. Wyróżnił cztery podstawowe płyny w orga-
Hipokrates - lekarz grecki, jeden z najwybitniejszych prekursorów
medycyny obdarzony przydomkiem „ojca medycyny”
50
Cukrzyca a Zdrowie
nizmie człowieka, tzw. humory. Były to krew, żółć,
czarna żółć i flegma. Równowaga między nimi odpowiadała za stan zdrowia. Podobnie jak choroby miały pochodzenie naturalne, również leczenie
miało wspierać się na naturalnych procesach. Ośrodek w Kos, z którego wywodził się Hipokrates kładł
duży nacisk na etyczny aspekt leczenia. Zasadniczą
zasadą stała się więc maksyma primum non nocere.
Kolejny etap w rozwoju medycyny świata greckiego jest ściśle związany ze zmianami na arenie politycznej, jakie zaszły wraz z podbojem imperium perskiego przez Aleksandra Macedońskiego. Wzniesiona na jego polecenie Aleksandria stała się wkrótce po
jego śmierci stolicą państwa Ptolemeuszy i wielkim
ośrodkiem naukowym. Związani z nim byli dwaj
słynni lekarze epoki hellenistycznej. Pierwszy z nich
to pochodzący z Chalcedonu Herofilos (ok. 335-280
r. p.n.e.). Zwany ojcem anatomii opisał wiele narządów wewnętrznych na podstawie przeprowadzanych przez siebie sekcji zwłok. Interesował się m.in.
mózgiem, który uznał za centrum układu nerwowego. Drugim ze współzałożycieli szkoły medycznej
w Aleksandrii był Erasistratos. Specjalizował się w
chirurgii i chorobach serca. W leczeniu dużą wagę
przywiązywał do stosowania diety. Podobnie jak
Herofilos przyczynił się do rozwoju anatomii, badając układ krążenia, węzły chłonne i układ nerwowy.
Marcin Szachowicz
Opracowane na podstawie:
De la magia primitiva a la medicina moderna / Ruy Pérez Tamayo.- 1997
Historia medycyny / pod red. Tadeusza Brzezińskiego.- 2000
Słownik cywilizacji egipskiej / Guy Rachet.- 1994
Słownik cywilizacji greckiej / Guy Rachet.- 1998
Foto: Galeria