Music Information Retrieval a badania nad muzyką ludową w Polsce

Ewa Dahlig-Turek
Instytut Sztuki PAN, Warszawa
Music Information Retrieval a badania nad muzyką ludową w Polsce
Z uwagi na wieloaspektowość swojego przedmiotu badań współczesna muzykologia w coraz większym
stopniu korzysta z infrastruktur badawczych zdolnych obsługiwać informacje muzyczne w całym
spektrum ich form. Wykorzystywane są różne typy danych: nagranie audio- i audiowizualne, zapis
nutowy, kod muzyczny, tekst słowny i obraz. Powstają duże repozytoria oraz metody ilościowe
umożliwiające skuteczne wyszukiwanie i przetwarzanie informacji zawartych w takich kolekcjach,
obejmowane zbiorczą nazwą Music Information Retrieval (MIR).
W Polsce tą dziedziną muzykologii, która szczególnie chętnie korzysta z możliwości MIR są badania
nad muzyką tradycyjną. Wiedzę o polskim folklorze muzycznym tworzą przede wszystkim dwa filary
źródłowe: monumentalne XIX-wieczne dzieło Oskara Kolberga oraz powojenne nagrania dźwiękowe
zgromadzone w Instytucie Sztuki PAN.
Udostępnieniu tych zasobów online, a zarazem ich wykorzystaniu do badań narzędziami MIR służą dwa
równolegle prowadzone wieloletnie zadania: (1) cyfryzacja nagrań oraz (2) kodowanie nutowych
zapisów muzycznych w formacie EsAC (Essener Assoziativ Code). Nie trzeba dodawać, że uniwersalny
charakter muzyki i zapisu muzycznego czyni z tych materiałów źródło atrakcyjne dla badaczy z całego
świata.
EsAC, utworzony na uniwersytecie w Essen kod do zapisu muzyki jednogłosowej, z racji swojej prostoty
szybko rozpowszechnił się w wielu krajach. Równolegle z samym kodem i kolejnymi bazami danych
powstało oprogramowanie umożliwiające ekstrahowanie z materiału różnych informacji, np.
dotyczących statystyki interwałów i wartości rytmicznych, skal, sekwencji dźwięków kadencyjnych,
konturu melodii.
Pomimo rozwoju systemów kodowania (obecnie światowym standardem przenoszenia informacji
muzycznej jest format MusicXML) EsAC nadal wykazuje nad nimi pewne nieliczne, ale istotne dla
badaczy przewagi. Istnieje jednak pilna konieczność aktualizacji oprogramowania EsAC, które – choć
nadal skuteczne i funkcjonalne - ma jednak ograniczone możliwości, toteż powinno być zastąpione
rozwiązaniami na miarę XXI wieku.
Repozytorium ISPAN obejmuje obecnie przeszło 9 tysięcy zapisów melodii ludowych. W 2016
rozpoczęła się realizacja projektu, którego efektem będzie zakodowanie wszystkich zapisów z dzieł
Oskara Kolberga. Zasób stale zatem rośnie, ale podstawowym problemem jest brak nowoczesnego
narzędzia zwiększającego możliwości wszechstronnego wykorzystania takiej cyfrowej edycji.
Doświadczenie pokazuje, że w Europie Zachodniej badaniami MIR zajmują się przede wszystkim
badacze o podwójnym wykształceniu: muzykologicznym i informatycznym, z jednej strony rozumiejący
materię muzyczną, a z drugiej zdolni opracować właściwe dla niej narzędzia analityczne. W ISPAN
dysponujemy tylko jedną stroną tych kompetencji, licząc na szansę, jaką stwarza partnerstwo w
konsorcjum DARIAH.PL.
W referacie zaprezentowana zostanie specyfika kodu EsAC i dotychczasowe (oficjalne i doraźnie
„improwizowane”) sposoby analizowania zakodowanego materiału, który wygląda jak specyficzny tekst
słowny. Celem będzie uzyskanie wskazówek, sugestii i być może propozycji współdziałania ze strony
partnerów dysponujących doświadczeniem koniecznym do maksymalnego wykorzystania cennych
zasobów.