Rozdział 3.2 podręcznika „Wolna przedsiębiorczość

Rozdział 3.2 podręcznika „Wolna
przedsiębiorczość” - Funkcjonowanie i rola
giełdy
Autor: Mateusz Machaj
Poniżej przedstawiamy wersję roboczą rozdziału drugiego działu trzeciego
„Przedsiębiorczość
w
praktyce"
podręcznika
do
przedsiębiorczości,
opracowywanego w ramach projektu „Wolna przedsiębiorczość”. Tekst zostanie
poddany skrupulatnemu opracowaniu redakcyjno-korektorskiemu, dlatego na
obecnym etapie prosimy przede wszystkim o uwagi merytoryczne, dotyczące
między innymi klarowności wywodu, poprawności rozumowania, łatwości języka
czy trafności przykładów etc.
#spółki akcyjne #ograniczona odpowiedzialność #akcjonariat #giełda #rola
giełdy
W rozdziale nauczysz się:

Czym jest giełda papierów wartościowych

Czym są spółki akcyjne i czym różnią się od innych przedsiębiorstw

Jak się handluje akcjami

Jaką rolę spełnia giełda
Giełda papierów wartościowych nie jest niczym innym, jak tylko wielkim
targowiskiem, na którym zamiast fizycznymi towarami handluje się tytułami
własności do rozmaitych instrumentów finansowych. W Polsce organizacją tego
obrotu zajmuje się, jak wskazuje na to nazwa, Giełda Papierów Wartościowych w
Warszawie. To właśnie tam organizowany jest handel wszelkimi papierami
wartościowymi, w tym przede wszystkim akcjami, o czym możemy słyszeć w
wiadomościach ze świata biznesu. Choć na giełdzie handluje się również innymi
papierami
wartościowymi
(niemającymi
często
postaci
papierowej!),
certyfikatami inwestycyjnymi, różnymi funduszami (precyzyjniej: jednostkami
funduszy inwestycyjnych), a także rozmaitymi instrumentami pochodnymi
(„pochodnymi” — czyli powiązanymi z jakimiś innymi instrumentami).
Sednem giełdy pozostaje jednakże handel akcjami spółek, które są
kupowane i sprzedawane przez uczestników giełdy. Akcje mogą być posiadane
zarówno przez osoby fizyczne (konkretnych ludzi), jak i przez osoby prawne (na
przykład fundusze lub banki). Skoro mogą być przez nie posiadane, to również
kupowane oraz sprzedawane. Te transakcje są realizowane na giełdach, a
pośredniczą w nich maklerzy giełdowi.
Aby zrozumieć sedno funkcjonowania giełdy, należy wyjść od tego, czym
są spółki akcyjne. Z jednej strony są to spółki z tak zwaną ograniczoną
odpowiedzialnością, a z drugiej są to spółki, których własność jest zazwyczaj
dzielona proporcjonalnie na właścicieli, nazywanych akcjonariuszami. Istota
ograniczonej odpowiedzialności polega na tym, że właściciele nie odpowiadają za
działania spółki swoim osobistym majątkiem. To właśnie odróżnia filozofię
działania osobistego przedsiębiorcy od działania spółki przez niego stworzonej.
Jeśli otwieramy działalność gospodarczą jako osoba fizyczna, to za wszelkie długi
ponosimy odpowiedzialność osobistą. Możemy w wypadku bankructwa projektu
utracić posiadany przez siebie cały majątek. To może w skrajnych przypadkach
oznaczać na przykład konieczność sprzedaży domu, samochodu i innych
posiadanych przez nas aktywów.
Spółka akcyjna natomiast jest powoływana do życia przez akcjonariuszy
założycieli, którzy wprowadzają do niej jakiś konkretny kapitał i już więcej nie
muszą do spółki dorzucać, nawet gdyby doszło do jej bankructwa.
Powiedzmy na przykład, że będzie to założycielskie 100 tysięcy złotych
(nota bene jest to minimalny w Polsce kapitał wymagany do tego, aby taką
spółkę założyć), podzielone na 100 tysięcy akcji przekazanych akcjonariuszom
(cena akcji to jeden złotych, a każdy akcjonariusz wniósł do spółki 1000 złotych
w zamian za tysiąc akcji). Powiedzmy, że celem tej spółki jest inwestycja w
obiecującą polską drużynę dwóch informatyków, którzy tworzą aplikację na
telefon komórkowy o nazwie „Wściekłe Ssaki”. Rynek aplikacji na telefony jest
bardzo
niepewny,
wiele
z
nich
kończy
się
brakiem
dostatecznego
zainteresowania. Czasami jednakże trafiają się niesamowite spektakularne
sukcesy (jak przy grze Angry Birds, która obecnie m.in. pozwala odpłatnie
korzystać ze swojego logo producentom słodyczy).
W naszym hipotetycznym przypadku mogłoby się okazać, że spółka
zaczęłaby przynosić ogromne zyski. Te zyski mogłyby zostać wypłacone (po
opłaceniu wynagrodzeń informatyków i wszelkich innych kosztów) inwestorom w
postaci tak zwanej dywidendy. Mogłyby również zostać przekazane do dalszych
inwestycji, rozszerzenia działalności i na przykład tworzenia kolejnych gier.
Pozytywne perspektywy dla takich spółek wyrażają się wartości ich akcji na tak
zwanym rynku wtórnym — czyli właśnie rynku giełdowym. Jeśli spółka znacznie
się rozrastać i rozkwitać, to inwestowaniem w nią będą zainteresowani
inwestorzy. Im więcej będzie ich zainteresowanych, tym wyższa będzie cena
spółki. I tak w naszym scenariuszu za jedną akcję cena zapewne nie wyniesie już
jeden złoty, lecz może znacznie wzrosnąć (w zasadzie potencjał wzrostowy nie
ma ograniczeń).
Jeśli ktoś z obecnych posiadaczy chce akcje sprzedać, to robi to na rynku
giełdowym. Sprzedaje ją w zależności od tego, jaką cenę są gotowi zaoferować
kupcy. Skoro spółka rozkwita, to znaczy, że ma pewną wartość, przynajmniej „w
oczach rynku”. Jej cena będzie się przez to podnosić (nawet jeśli niczego to nie
gwarantuje). W wypadku, gdyby okazało się, że spółka traci pieniądze, lub
zmierza w stronę bankructwa, to jej cena na giełdzie zaczęłaby spadać, być może
nawet do zera, jak dzieję się to w przypadku upadających spółek. W takim
scenariuszu, jak wspominaliśmy wyżej, akcjonariusze tracą już to, co w spółkę
włożyli. Nawet jeśli spółka jest winna ogromne kwoty bankom i innym
wierzycielom, to akcjonariusze nie muszą sięgać do swojego majątku, aby te
kwoty spłacać. Dzięki koncepcji ograniczonej odpowiedzialności inwestorzy są w
stanie realizować innowacyjne i ryzykowne projekty inwestycyjne, których
mogliby nie podjąć, gdyby musieli odpowiadać za długi z nimi związane swoim
majątkiem.
Bezpośrednim i bieżącym zarządzaniem spółką akcyjną zajmuje się zarząd
spółki wraz z prezesem. Wybierany jest przez zgromadzenie akcjonariuszy. Tak
więc akcjonariusze nie prowadzą bezpośrednio działalności, czyni to ktoś w ich
imieniu (prezes firmy i jego podwładni). Niektórzy podnoszą przez to zarzut, że
rynki giełdowe są oderwane od rzeczywistości, gdyż na giełdzie handluje się
samymi akcjami bez wpływu na sytuację firmy. Nic bardziej błędnego.
Żeby to dostrzec odróżnijmy rynek pierwotny od wtórnego. Rynek
pierwotny dotyczy sytuacji, gdy spółka bezpośrednio sprzedaje swoje akcje.
Wtedy pieniądze inwestora trafiają bezpośrednio do spółki i są inwestowane.
Potem inwestor może tę akcję sprzedać i uzyskać w zamian za to pieniądze. To
działanie realizuje na rynku wtórnym. To właśnie wobec niego wysuwane są
zarzuty o tym, że przecież sprzedaż i kupno akcji na rynku wtórnym nie wnosi
nic do firmy (np. żadnych pieniędzy). Tymczasem istnienie takie rynku wtórnego
spełnia istotne funkcje gospodarcze, mimo że spółka nie otrzymuje bezpośrednio
funduszy od tego, który kupuje jej akcje.
Po pierwsze, tańsze akcje pozwalają na przejmowanie spółek. Jeśli spółka
jest źle zarządzana, nie przynosi zysków, to zacznie tracić na giełdzie. To
sprawia, że mogą istnieć na rynku potencjalni kupcy takowej spółki i na przykład
skupić akcje z rynku, a następnie zwolnić zarząd źle zarządzający firmą. Z tego
również powodu przy słabnącej pozycji firmy aktualni jej akcjonariusze mogą
wywierać presję na zarząd. Po drugie, słabnące wyniki spółek sprawiają, że firma
może mieć problem z pozyskaniem dodatkowego kapitału, na przykład w postaci
kredytu. Banki generalnie chętniej kredytują działalność spółek, które dobrze
sobie na rynku radzą i których wartość rośnie. Poza tym każda spółka może
również pozyskać dodatkowy kapitał poprzez emisję nowych akcji, czyli zaprosić
(w porozumieniu z aktualnymi właścicielami) kolejnych inwestorów do włożenia
pieniędzy w firmę i uzyskania przez to dodatkowych środków w zamian za emisję
nowych akcji.
Jak widzimy giełda spełnia kluczową rolę w mobilizowaniu i zarządzaniu
kapitałem zgromadzonym przez oszczędzających. Bez tego sposobu zarządzania
kapitałem wiele ważnych przedsiębiorczych projektów mogłoby nie zostać
zrealizowanych. W związku z powyższym charakterem giełdy wyróżnia się przede
wszystkim jej trzy funkcje. Pierwszą z nich jest funkcja alokacyjna — jak nazwa
wskazuje, wiąże się ona ze stworzeniem przestrzeni giełdowej, w której można
alokować oszczędzony kapitał. Gdyby giełdy nie istniały, to posiadacze kapitału
mieliby znacznie utrudnione zadanie z jego inwestowaniem. Drugą funkcją jest
funkcja wartościująca, a więc pozwalająca na ocenę sytuacji przedsiębiorstwa z
punktu widzenia jego rynkowej równowagi. Można to trochę porównać do
istnienia dzisiaj rynków internetowych. Gdy chcemy sprzedać używane auto, to
możemy łatwo sprawdzić jego wartość, odnajdując jego cenę na jednej z
platform sprzedażowych. Dostajemy w ten sposób wycenę wartości z danych
rynkowych. Podobną rolę pełni giełda papierów wartościowych, która informuje
uczestników rynku o bieżącej wartości spółek. Trzecia funkcja to funkcja
kontrolna, która pozwala na wywieranie konkurencyjnej presji na skuteczne
działanie firm. Pisaliśmy o tym wyżej przy podziale na rynek wtórny i pierwotny.
Nieefektywne firmy tracą na wartości, spadają ceny ich akcji, a to sprawia, że
akcjonariusze będą wywierać większą presję na zarząd do lepszego działania. W
ostateczności może dojść do na tyle dużego spadku wartości akcji, że jakiś
inwestor z zewnątrz zdecyduje się firmę przejąć poprzez wykup jej akcji od
obecnych akcjonariuszy. I wtedy zmienić zarząd.
Ramka: Historia giełd jest pełna spektakularnych przypadków wzrostów wartości
giełdowej spółek jak i ich spadku. W ostatnim czasie jednymi z najlepszych
giełdowych inwestycji (stan na 2015) okazały się spółki technologiczne, których
ceny wzrosły o kilkaset i więcej procent. Przykładowo na amerykańskiej giełdzie
akcje spółki Google wzrosły w przeciągu dziesięciu lat z 90 dolarów do ponad
700. Z drugiej strony akcje (wspomnianej w rozdziale o etyce) spółki Enron
potrafiły w przeciągu krótkiego czasu stanieć z 90 dolarów do praktycznie zera.
Zadania:

Wyjaśnij zasadę działania giełdy.

Czym są spółki akcyjne i co je odróżnia od zwykłej działalności
gospodarczej?

Wyjaśnij, jak notowania spółki na giełdzie wpływają na jej możliwości
inwestycyjne.

Jakie funkcje spełnia giełda?