Sajkowska_M_2012_Wstep

Wstęp
W ostatnich latach prokreacja, potrzeby rodzin z małymi dziećmi, potrzeby dzieci w pierwszym okresie
życia to tematy wielowątkowego dyskursu społecznego toczącego się w Polsce i na świecie. Dotyczy on:
systemu opieki nad matką i małym dzieckiem (w tym przede wszystkim prawa kobiety do godnych warunków w czasie połogu i porodu), zapewnienia ojcom możliwości do czynnego uczestnictwa w opiece
i wychowaniu dziecka (urlopy tacierzyńskie), konieczności działań mających na celu wzrost liczby narodzin, aby zapewnić zastępowalność pokoleń oraz pomocy rodzinie z małymi dziećmi w łączeniu funkcji
rodzinnych i zawodowych.
Ważnym wątkiem toczącej się debaty jest dostrzeżenie konieczności wsparcia rodzin z małymi dziećmi:
przyjście dziecka na świat jest jednym z najpiękniejszych doświadczeń w życiu rodziny, ale też jednym
z najtrudniejszych zadań, z jakimi rodzina się mierzy. Nawet w sprawnie funkcjonujących rodzinach, rodzicielstwu towarzyszy często szeroko pojęty stres: związany z wejściem w nową rolę, zmęczeniem, trudnością w odczytywaniu potrzeb dziecka. Rodzice często nie wiedzą, gdzie mogą szukać pomocy i wsparcia. Trudności te stają się jeszcze poważniejsze w rodzinach o podwyższonym poziomie ryzyka zaniedbań
i złego traktowania dzieci, np. w takich, w których rodzice nie wynieśli pozytywnych wzorców rodzicielstwa z własnych domów, a także wśród rodziców, którzy żyją w ubóstwie, są uzależnieni, bezrobotni czy
borykają się z innymi problemami.
Wszystkie te tematy są ważne ze względu na tematykę zagrożeń optymalnego rozwoju najmłodszych
dzieci, której poświęcony jest raport Małe dzieci w Polsce. Mamy nadzieję, że wpisze się on w toczącą się
debatę, dostarczając informacji, porządkując wiedzę i wskazując obszary niewiedzy.
O raporcie Małe dzieci w Polsce
Dzieci w wieku 0–3 lat to 21% wszystkich dzieci w Polsce i ponad 4% wszystkich Polaków. Raport opisuje
zatem sytuację co 25. mieszkańca naszego kraju. Celem raportu jest prezentacja najważniejszych ustaleń dotyczących tych sfer funkcjonowania polskich rodzin i systemu ich wsparcia, które mają potencjalny
wpływ na dobrostan małych dzieci, a tym samym na ich rozwój fizyczny, umysłowy i społeczny.
Raport koncentruje się na szeroko rozumianych zagrożeniach optymalnego rozwoju dzieci — od zagrożeń rozwoju w okresie prenatalnym, po zagrożenia bezpieczeństwa, zdrowia i stymulacji rozwojowej we
wczesnym dzieciństwie. Diagnoza zagrożeń służy sformułowaniu rekomendacji dla polityki społecznej
rozumiejącej i doceniącej kluczową rolę pierwszych lat życia dziecka w jego prawidłowym rozwoju.
W świetle aktualnej wiedzy niekwestionowane jest znaczenie okresu prenatalnego dla przyszłego życia
człowieka. Zagadnienia opieki nad matką i dzieckiem w czasie ciąży, porodu i połogu oraz zaniedbań prenatalnych to ważny obszar zagrożeń prezentowany w raporcie. Kluczowy dla rozwoju małego dziecka jest
kontekst dysfunkcji opieki w rodzinie związanych z konfliktami, niezaradnością i złą sytuacją materialną
rodziców dziecka. Raport prezentuje również możliwości i skalę zastępowania lub wspierania rodzin opieką instytucjonalną nad małymi dziećmi. Stan zdrowia małych dzieci, profilaktyka prozdrowotna i funkcjonowanie opieki zdrowotnej to kolejny obszar warunkujący jakość rozwoju najmłodszych Polaków.
4
Dzieci do 3. roku życia najczęściej padają ofiarami krzywdzenia*, a sprawcami przemocy są zazwyczaj
członkowie ich najbliższej rodziny — a więc osoby odpowiedzialne za opiekę i zapewnienie bezpieczeństwa dziecku. W tej grupie wiekowej nierzadko dochodzi do przypadków śmierci na skutek doznanych
urazów. Zagadnienie krzywdzenia oraz przestępstw, których ofiarami są najmłodsze dzieci, to ważny, choć
słabo dokumentowy, obszar przedstawiany w raporcie.
*
The Word Health Report 2006, Genewa, WHO.
Skalę zagrożeń wczesnego dzieciństwa prezentujemy w raporcie Małe dzieci w Polsce na podstawie dostępnych danych statystycznych i badawczych. Tam, gdzie jest to możliwe, przedstawiamy trendy opisywanych zjawisk w ostatnich dekadach. Ważnym punktem odniesienia dla diagnozy sytuacji małych dzieci
w Polsce są dane porównawcze z innych krajów europejskich.
Poszczególne rozdziały raportu powstawały w oparciu o kwerendę prowadzoną w instytucjach państwowych, ośrodkach akademickich i organizacjach pozarządowych zajmujących się monitoringiem opieki nad
dzieckiem i rodziną w Polsce. Ważną konstatacją odnoszącą się do niemal wszystkich obszarów diagnozowanych w raporcie jest brak systematycznie gromadzonych danych statystycznych i badawczych. Ich niekompletność zubaża wprawdzie prezentowaną diagnozę zagrożeń wczesnego dzieciństwa, ale jednocześnie zidentyfikowanie i nazwanie luk w wiedzy o tych sferach życia jest także ważną wartością tego raportu.
Pozwala na sformułowanie konkretnych rekomendacji adresowanych do decydentów odpowiedzialnych
za politykę społeczną, która powinna przecież bazować na gromadzonych danych empirycznych.
Rzetelna wiedza o zagrożeniach wczesnego dzieciństwa wymaga systematycznego gromadzenia danych
statystycznych oraz prowadzenia różnego rodzaju badań — od epidemiologicznych po ewaluacyjne. Podobne wnioski formułowaliśmy w wydanym przez FDN w ubiegłym roku raporcie Dzieci się liczą. Apelujemy o wzmocnienie monitoringu sytuacji dzieci w zakresie ich bezpieczeństwa i rozwoju. Jesteśmy
przekonani, iż w kontekście przeciwdziałania zagrożeniom wczesnego dzieciństwa apel ten ma szczególną rangę.
Dyrektor Fundacji Dzieci Niczyje
5