Pięćdziesiąt lat pracy naukowej i dydaktycznej

prof. Tadeusz Ratajczak, fot. 3 str. ok³adki
Piêædziesi¹t lat pracy naukowej i dydaktycznej
w AGH profesora dr. hab. in¿. Andrzeja Maneckiego
Profesor Andrzej Manecki urodzi³ siê w Krakowie 8.09.1933 r. tu
spêdzi³ z rodzicami mroczn¹ okupacjê II wojny œwiatowej, tu ukoñczy³ I Liceum im. Bart³omieja Nowodworskiego i po rocznej przerwie (pracowa³) w 1952 r. rozpocz¹³
studia w AGH na Wydziale Geologiczno-Poszukiwawczym. Od pocz¹tku Jego zainteresowania skupiaj¹ siê na naukach mineralogicznych, z odstêpstwami, bowiem na
drugim roku studiów wyda³ wspó³autorsko z Rafa³em Unrugiem
(póŸniejszym profesorem UJ)
skrypt pt. „Zarys Paleontologii” wg
wyk³adów prof. Franciszka Biedy
(trzy wydania). Mimo propozycji
prof. F. Biedy objêcia, ju¿ na trzecim roku studiów, asystentury
w Katedrze Paleontologii, pozosta³
wierny mineralogii. W roku 1957
otrzyma³ od prof. Juliana Tokarskiego propozycjê pracy jako asystent w Katedrze Petrografii w AGH.
Po œmierci prof. Tokarskiego rozpocz¹³ pracê w Katedrze Mineralogii i Petrografii AGH kierowanej
wówczas przez prof. Andrzeja Bolewskiego. W 1964 roku w AGH
obroni³ pracê doktorsk¹ (mineralizacja w z³o¿u Stara Góra na Dolnym Œl¹sku), w 1968 pracê habilitacyjn¹ (badania eksperymentalne
nad alkaliczn¹ metasomatoz¹ skaleni), a w 1978 uzyska³ tytu³ profesora. Jest autorem i wspó³autorem
ponad stu publikacji naukowych,
w tym piêæ to monografie, a tak¿e
licznych podrêczników i skryptów.
Profesor A. Manecki nieprzerwanie dzia³a naukowo i dydaktycznie w zakresie nauk mineralogicznych (mineralogia, petrologia, geochemia). Od 1984 roku kieruje
w AGH zespo³em do badañ geologicznych, mineralogiczno-petrograficznych i geochemicznych w Arktyce. Wspó³organizuje ekspedycje
naukowe na Spitsbergen (by³ kierownikiem trzech ekspedycji w 1984,
1985, 1988 r.), ostatnia odby³a siê
w 2003 r. Pok³osiem badañ polarnych s¹ liczne publikacje, prace
magisterskie i doktorska oraz anglojêzyczna mapa geologiczna:
„Geological Map of the Wedel
Jarlsberg Land – Spitsbergen,
1:25000. Cracow 1993”, która zyska³a uznanie w miêdzynarodowych gremiach naukowych. Z tytu³u osi¹gniêæ zespo³u kierowanego
przez prof. A. Maneckiego, AGH
20
zosta³a wpisana w poczet realizatorów Narodowego Programu Badañ Arktyki i Antarktyki na lata
2002–2010. Geolodzy AGH od lat
wspó³pracuj¹ z badaczami polarnymi z Norwegii i Rosji. Profesor
A. Manecki kieruje Komisj¹ Historii
i Dokumentacji Badañ Polarnych
Komitetu Badañ Polarnych PAN,
jest cz³onkiem tego Komitetu oraz
redaktorem naczelnym wydawnictwa „Biuletyn Polarny”.
W zakresie mineralogii i petrografii prof. A. Manecki ma znacz¹ce osi¹gniêcia w badaniach sk³adu
mineralnego materii kosmicznej
(meteoryty, py³y kosmiczne). W latach 1974–1988 by³ przedstawicielem Polski w Komisji Kosmomineralogii IMA. Przez wiele lat podejmowa³ badania sk³adu mineralnego lessów (wspó³autor wielkiej
miêdzynarodowej monografii Loes,
Lithology and Genesis ed. I.J.Smalley); bentonitów; degradacji i rekultywacji gleb (przy wspó³pracy z A.
Bolewskim i T. Skawin¹ i in.); praktycznego wykorzystania karpackich zeolitów. Odby³ sta¿e i pobyty
naukowe m.in. w USA, Chinach,
Norwegii, Rosji, Niemczech, b. Jugos³awii. Od 1988 r. nieprzerwanie
reprezentuje Polskê z g³osem stanowi¹cym w Interanational Mineralogical Association, w CNMMN.
Jest przewodnicz¹cym Komitetu
Nauk Mineralogicznych przy VII
Wydziale PAN. Od lat pe³ni funkcjê
redaktora naczelnego wyd. PAN
„Prace Mineralogiczne”. Przez wiele lat kierowa³ Zak³adem Mineralogii Petrografii i Geochemii w AGH.
Obok badañ mineralogicznych
rozwija te¿ nurt prac ekologicznych, stanowi¹cy kontynuacjê sozologii i sozotechniki – w ujêciu filozofii prof. W. Goetla, w obszarze
praktycznych zastosowañ. W zakresie nauk stosowanych stworzy³
nowy kierunek mineralogii œrodowiska – Aeromineralogiê – mineralogiê py³ów atmosferycznych, daj¹c
podstawy naukowe, metodyczne
i oryginaln¹ systematykê. Wraz
z grup¹ swoich wychowanków
utworzy³ nieformaln¹ Krakowsk¹
Szko³ê Mineralogii Œrodowiska.
W latach 1980/81 kierowa³ pracami
nad raportem (i by³ sygnatariuszem raportu) w sprawie szkodliwego oddzia³ywania Huty Aluminium w Skawinie. Raport ten by³
podstaw¹ decyzji Prezydium Rz¹-
du w sprawie zamkniêcia Huty. Za
wyniki mineralogicznych badañ py³owych ska¿eñ atmosfery Krakowa
i okolic oraz ich wp³ywu na zmiany geochemii œrodowiska zosta³
wyró¿niony Nagrod¹ Pañstwow¹
I stopnia (zespo³ow¹) w 1988 r.
W latach 1992–1994 kierowa³
w AGH polskim zespo³em w polsko-amerykañskim grancie dot.
zmian geochemii œrodowiska pod
wp³ywem kwaœnych opadów, a wyniki by³y publikowane i prezentowane na konferencjach w USA. Pe³ni¹c funkcjê kierownika Zak³adu
Sozologii w Instytucie Gospodarki
Surowcami Minieralnymi i Energi¹
PAN utworzy³ w latach 1996-1999
interdyscyplinarny zespó³ ds. zrównowa¿onego rozwoju Karpat. Efektem koñcowym prac tego zespo³u
jest trzytomowa monografia, której
by³ redaktorem i wspó³autorem,
stanowi¹ca pierwsze, dla tak du¿ego obszaru w Polsce, modelowe
opracowanie strategii ekorozwoju.
Wyniki tych prac prof. A. Manecki
referowa³ w Sejmie na posiedzeniu
wojewodów, burmistrzów i przedstawicieli gmin z ca³ej Polski,
z udzia³em zainteresowanych pos³ów i ministrów. By³ wspó³organizatorem i aktywnym dzia³aczem
Polskiego Klubu Ekologicznego,
redaktorem serii PKE-AGH „Problemy Ekologiczne Krakowa”, wspó³organizowa³ wielkie œrodowiskowe
dyskusje dot. rozwoju i funkcji Krakowa (forum: Quo vadis, Cracovia?) itp. Zainicjowa³ pierwsze
w Polsce badania mineralogiczno-petrograficzne degradacji kamieni
budowlanych na przyk³adzie krakowskich zabytków architektury.
Z tytu³u tych i innych osi¹gniêæ
przez wiele lat pe³ni³ funkcjê przewodnicz¹cego naukowej Rady
Ochrony Œrodowiska w Krakowie.
Dzia³alnoœæ dydaktyczn¹ i organizacyjn¹ prof. A. Maneckiego
mo¿na w najwiêkszym skrócie
przedstawiæ nastêpuj¹co. Pe³ni³
przez dwie kadencje (1984–1990)
funkcje Dziekana Wydzia³u Geologiczno-Poszukiwawczego. Dokona³ wówczas reorientacji kierunków
naukowych i dydaktycznych umacniaj¹c w profilu kszta³cenia ochronê œrodowiska i geofizykê stosowan¹, co znalaz³o wyraz w zmianie
nazwy (z Jego dziekañskiej inicjatywy) na Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska oraz w no-
wych programach dydaktycznych,
których w zakresie ochrony œrodowiska w pierwszym etapie ich
opracowania by³ wspó³twórc¹.
Wspó³tworzy³ specjalnoœæ Mineralogia i Geochemia Stosowana. Reprezentowa³ Wydzia³ (z nominacji
premiera) w Komisji ds. nowego
Prawa Geologicznego i Górniczego. W czasie pe³nienia funkcji dziekana zakupiono budynek w Miêkini
k. Krzeszowic, który zaadaptowano na dom szkoleniowy Wydzia³u.
W tym te¿ okresie i z Jego inicjatywy ekipy geologów-polarników,
pracowników i studentów AGH,
wyremontowa³y, za zgod¹ gubernatora Svalbardu, zabytkowy hus
³owcy bia³ych niedŸwiedzi Hyttevika nad brzegiem Morza Grenladzkiego na Spitsbergenie, który sta³
siê sta³¹ baz¹ kolejnych ekspedycji. Jako kierownik Zak³adu Mineralogii, Petrografii i Geochemii w AGH,
stworzy³, przy wspó³pracy z m³odszymi pracownikami Zak³adu, nowe stanowiska badawcze i dydaktyczne: laboratorium elektronowej
mikroskopii scanningowej, laboratorium mikrosondy elektronowej,
laboratorium fluoerescencji rentgenowskiej, laboratorium mikroskopii
polaryzacyjnej, laboratorium mineralogii eksperymentalnej. Jest wspó³autorem podrêczników i skryptów
akademickich. W 2003 r. po szeœciu latach pracy zakoñczy³ i odda³
do druku pierwsz¹ polsk¹ Encyklopediê Minera³ów z polskim i angielskim s³ownikiem nazw.
Profesor A. Manecki zorganizowa³ i kierowa³ przez kilka lat Podyplomowym Studium Przygotowania Kadr do Badañ Geologicznych
za Granic¹., by³ zastêpc¹ dyrektora Instytutu Geologii i Surowców
Mineralnych AGH, kierownikiem
Studiów Doktoranckich. Wypromowa³ dziewiêciu doktorów, wszyscy
pracuj¹ w placówkach naukowych
krajowych i zagranicznych. Aktualnie sprawuje opiekê nad trzema
doktorantami, dwa z nich uzyska³o
presti¿owe stypendia Fundacji Nauki Polskiej. Wypromowa³ wielu
magistrantów. Opiekuje siê nieprzerwanie, studenckim ruchem
naukowym jako opiekun Ko³a Naukowego Geologów, które bêd¹c
studentem wspó³organizowa³.
Z tytu³u osi¹gniêæ naukowych
i dydaktycznych prof. Andrzej Manecki uzyska³ szeœciokrotnie nagrody Ministra Szkolnictwa Wy¿szego, wielokrotnie Nagrody Rektora oraz wspomnian¹ Nagrodê
Pañstwow¹ I stopnia zespo³ow¹.
Zosta³ odznaczony Krzy¿em Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
BIP 126 – luty 2004 r.
w 1978 r. oraz Krzy¿em Oficerskim
w 2003 r., ma liczne odznaczenia
resortowe. Od pocz¹tku swojej
dzia³alnoœci naukowo-dydaktycznej nieprzerwanie jest zwi¹zany
z Zak³adem Mineralogii, Petrografii
i Geochemii (w obecnej nazwie)
AGH i z Wydzia³em, którego jest
wychowankiem. Jest uznanym autorytetem w zakresie nauk minera-
logicznych w kraju i za granic¹, doœwiadczonym badaczem polarnym.
*
Piêædziesiêciolecie dzia³alnoœci
naukowej i dydaktycznej Profesora
Maneckiego obchodzono uroczyœcie 30 stycznia br. w Auli AGH
z udzia³em w³adz Uczelni, Wydzia³u GGiOŒ, wspó³pracowników z Za-
Fragmenty wyst¹pienia
profesora Andrzeja Maneckiego
Panowie Rektorzy, Panie i Panowie Dziekani, Szanowni Pañstwo.
Mija piêædziesi¹t lat mojej przygody z nauk¹ i dydaktyk¹, której pocz¹tki zwi¹zane s¹ jeszcze z okresem studiów tu w AGH. Wtedy to na drugim roku napisaliœmy z Rafa³em Unrugiem, póŸniejszym profesorem UJ, ostatni
jak s¹dzê w dziejach tej Uczelni studencki skrypt. By³ to skrypt z Paleontologii wg wyk³adów prof. Franciszka Biedy. Skrypt mia³ kilka wznowieñ.
Sprzedawa³ siê jak ciep³e bu³eczki (zw³aszcza tu¿ przed trudnym egzaminem z tego przedmiotu). Nigdy przedtem i nigdy potem nie mia³em tak wysokich i nieopodatkowanych dochodów, których czêœæ niestety rozpuœci³a
siê w grzanym miodzie pitnym w s³awnej miodosytni „Pod Krzy¿ykiem” na
krakowskim Rynku. Jeszcze na studiach wspó³tworzy³em na Wydziale studencki ruch naukowy – to by³o te¿ 50 lat temu. I to s¹ te moje pocz¹tki pó³wiekowej przygody z dydaktyk¹ i nauk¹.
A teraz bêdzie o szczêœciu.
Mia³em szczêœcie urodziæ siê w starym Krakowie, zaczarowanym
w wierszach Ga³czyñskiego. Mia³em szczêœcie prze¿yæ straszn¹ okupacjê
hitlerowsk¹, której niemy film widziany wtedy oczami dziecka ukazuje mi siê
niekiedy we snach. Szczêœciem te¿ moim by³o, ¿e nauki pobiera³em w prastarym liceum im. B. Nowodworskiego, a wiêkszoœæ moich kolegów poœwiêci³a siê nauce i sztuce. Z pe³n¹ œwiadomoœci¹ wybra³em nauki przyrodnicze
w uczelni technicznej w AGH na Wydziale wówczas Geologiczno-Poszukiwawczym. Mia³em œwiadomoœæ, ¿e w AGH wiedzê mo¿na przek³adaæ na
praktykê. I znowu uœmiechnê³o siê szczêœcie, bowiem w tych tak trudnych
stalinowskich czasach spotka³em na studiach grono wspania³ych kole¿anek
i kolegów, których drogi dojœcia do AGH by³y zawi³e, spl¹tane wojennymi losami, wiod³y niekiedy przez syberyjskie bezdro¿a, lub gruzy tragicznego Powstania Warszawskiego.
Panowie Rektorzy, Panie Dziekanie. Wszyscy absolwenci mojego Roku
podjêli pracê w zawodzie, pe³ni¹c wysokie i odpowiedzialne stanowiska.
Rocznik ten da³ Nauce Polskiej oœmiu profesorów i docentów w tym dwóch
Dziekanów tego Wydzia³u.
Moim nieustannie uroczym Kole¿ankom i posrebrzonym na skroniach
Kolegom sk³adam podziêkowania i pozdrowienia na rêce profesor Barbary
Kwieciñskiej, przewodnicz¹cej naszego Klubu Seniorów i Seniorit (!) Wychowanków AGH.
Po studiach pozosta³em wierny mineralogii. Z t¹ wiernoœci¹ dla mineralogii by³o ró¿nie, mia³em bowiem chwile s³aboœci i zdradza³em j¹ dla ekologii.
Mineralogia to piêkna nauka, poœwiêci³em jej wiêkszoœæ swojego ¿ycia naukowego. Pra¿y³em siê w tyglach dwóch mistrzów, o skrajnie ró¿nych temperamentach – byli to profesorowie naszej wówczas Katedry: Julian Tokarski
i Andrzej Bolewski, z którymi do koñca ich pracowitego ¿ycia wspó³dzia³a³em
i utrzymywa³em dobre stosunki, co nie zawsze jest typowe dla naszego œrodowiska. Obecnym tu Kole¿ankom i Kolegom, ¿yczê by w Zak³adzie naszym,
który liczy sobie tyle lat ile ma nasza Uczelnia, nadal panowa³ klimat rodzinny, a podstawowym kryterium oceny by³a praca i jej wyniki. ¯yczenia te sk³adam na rêce mojego nastêpcy – profesora Tadeusza Ratajczaka.
Na przestrzeni tych wielu lat pracy w Katedrze i Zak³adzie mia³em szczêœcie do utalentowanych doktorów: Janusz Dominik jest profesorem i dyrektorem Instytutu Forela w Uniwersytecie w Genewie, a Bogna Dominik uprawia kosmomineralogiê te¿ w Szwajcarii. Andrzej Skowroñski koñczy podrêcznik z geochemii poszukiwawczej, Wanda Wilczyñska-Michalik rozwija
aeromineralogiê, Marzena Schejbal-Chwastek bada kancerogenny azbest
i jest senatorem ale na szczêœcie w Senacie AGH, Mariola Marsza³ek ratuje
zabytki krakowskiej architektury, a Jan Tarkowski uprawia geochemiê i toksykologiê œrodowiska. Jurek Czerny, rozwija mineralogiê i petrologiê polar-
BIP 126 – luty 2004 r.
k³adu Mineralogii, Petrografii i Geochemii oraz licznych goœci z ca³ej
Polski. By³y przemówienia powitalne, gratulacje od rektorów, dziekanów wielu uczelni, a tak¿e placówek PAN i towarzystw naukowych.
Towarzystwo Geosynoptyków GEOS
przyzna³o Profesorowi Medal im.
Karola Bohdanowicza i wrêczy³o
portret Jubilata. Cz³onkowie Towa-
rzystwa Meteorytowego przekazali
próbki rzadkich meteorytów. By³y
przemówienia, geologów, mineralogów, polarników, gleboznawców,
ekologów i astronomów. Piêkne
¿yczenia pisane wierszem sk³adali
koledzy ze studiów. By³y kwiaty.
W zakoñczeniu zabra³ g³os Jubilat,
a fragmenty tego wyst¹pienia, za
Jego zgod¹, zapisane s¹ poni¿ej.
n¹, zeolitowo-glaukonitowy Wojtek Franus jest zal¹¿kiem nowoczesnej mineralogii w Lublinie, a najm³odszy 2-miesiêczny osesek Tomek Bajda rozwija mineralogiê gleb. Na patelni sma¿¹ siê nastêpni moi doktoranci: Magda
¯mudzka bada zmiany w krzemianowej materii planetoid, Marek £odziñski,
Primus Inter Pares AGH i Krakowa, bada strukturê beryli, a najm³odszy Jarek Majka, uczestnik dwóch Wypraw Polarnych AGH, zajmuje siê termoi barometri¹ ska³ Spitsbergenu. Starsi moi doktorzy ju¿ przewy¿szaj¹ mnie
naukowo, a m³odzi próbuj¹, w porywach nawet siê to im udaje. I na tym polega postêp w nauce. Macie byæ lepsi od swojego opiekuna/promotora pod
warunkiem, ¿e siê wam w g³owie nie przewróci z tego powodu i o tym czêsto im przypominam.
Na sali s¹ pracownicy Zak³adu Sozologii Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, którymi przez kilka lat kierowa³em, ale raczej
by³a to partnerska wspó³praca, a jej koñcowym efektem s¹ dwie monografie
w tym jedna wielka 3-tomowa o zrównowa¿onym rozwoju Karpat. Serdecznie wam dziêkujê za t¹ wspó³pracê i namawiam do jej kontynuacji.
Nie bez wzruszenia patrzê na grupkê starszych i najm³odszych moich
polarników w tym trzy m³ode niedŸwiedzice: Marzenê, Beatê i Katarzynê.
Wœród starszych s¹ i tacy, którzy maj¹ dwie daty urodzenia. Ta druga data
to dzieñ katastrofy œmig³owca w 1983 r. wioz¹cego nasz¹ pierwsz¹ rekonesansow¹ ekspedycjê. Œmig³owiec doszczêtnie rozbi³ siê w trakcie l¹dowania przy naszej bazie. Szczêœciem od Boga wszyscy wyszli ¿ywi; ¿e wymieniê obecnych tu dwóch Adamów: Kieresa i Piestrzyñskiego, Jerzego Kubiaka, Andrzeja Maksyma, Grzegorza Lipienia i mojego syna Macieja (jedynaka!). I znowu mieliœmy szczêœcie. Nie sposób wymieniæ wszystkich uczestników naszych Wypraw, wspomnê jeszcze pe³nego pasji i wiedzy Jurka
Czernego. Wam zawdziêczam, ¿e nadal rozwijamy, tam pod biegunem, badania geologiczne.
Spitsbergen to najpiêkniejszy epizod mojego zawodowego ¿ycia. Liczne
ekspedycje w tym trzy z moim udzia³em. To bia³e krajobrazy, turkusowe góry lodowe. Wspomaga³ nas tam swoim doœwiadczeniem niezapomniany
profesor Stanis³aw Siedlecki, który odszed³ na wieczne zimowanie. A u pocz¹tków wypraw spotkaliœmy siê z przychylnoœci¹ i pomoc¹ profesora
Krzysztofa Birkenmajera, absolwenta UJ i naszej AGH, który jest dziœ z nami w Auli. Pok³osiem naszych prac i badañ jest m.in. anglojêzyczna mapa
geologiczna Ziemi Wedel-Jarlsberga na Spitsbergenie. I kolorowe wspomnienia: wielogodzinne wêdrówki po lodowcach, slalomy ³odzi¹ motorow¹
miêdzy górami lodowymi, herbatki „z pr¹dem”, chleb i podp³omyki wypiekane przez prof. Jacka Rajchla. A na tam moje pytanie: Ch³opcy czy jest wrz¹tek??, zawsze odpowiadali: Jest ale zimny! Wspomnienia, wspomnienia.
Czas by to opisaæ.
S¹ na sali cz³onkowie Polskiego Klubu Ekologicznego – to kombatanci
walk o czyste niebo nad Krakowem, Ci z którymi mia³em t¹ wielk¹ satysfakcjê przyczyniæ siê m.in. do zamkniêcia Huty Aluminium w Skawinie.
Jest te¿ na sali moja kochana rodzina: ¿ona Halinka i synowa £ucja, One
stanowi¹ w domu czwarty wymiar bo reprezentuj¹ wymiar sprawiedliwoœci,
jest zamerykanizowny geochemik polarny, pracownik AGH – syn Maciej,
wnuczka Monika, która komputerowo pomaga mi przy koñcowej redakcji
Encyklopedii Minera³ów i najm³odszy wnuczek Mareczek do niedawna Indianin (hawgh Marek!). Do niedawna – bowiem od tygodnia w naszym domu nast¹pi³y zmiany: Marek to Zorro, a ja niestety jestem Garsija. Tu nie
mia³em szczêœcia i nie mia³em wyboru. Jest te¿ i mój m³odszy brat Leszek,
architekt, autor projektu zbudowanego ostatnio gmachu Wydzia³u Elektrycznego AGH. Mojej rodzinie wiele zawdziêczam.
Panom Rektorom, Panu Dziekanowi mojego Wydzia³u, Kierownikowi Zak³adu Mineralogii, Petrografii i Geochemii oraz wszystkim i tu obecnym i tym,
którzy z kraju i z za granicy przekazali mi s³owa sympatii – serdecznie dziêkujê. Dziêkujê za medal im. Karola Bohdanowicza, portret i piêkne kwiaty.
21