Rozdział 5 - matusiak.net

75
R)ZDZIAŁ v"
.
-
Róntgena. _ Hypoteza (alr poprzecznych ete.
Becquerel'a' _ światło fosforu. - Światło ro.
baczkórv śri.ięt.rjańskich.- Uwagi ogólne.
: lromicni
i,|Jinienie
plirr.oŚci' naszem zdaniem, obecnie nie ulega iadnej,
i,romienie katoda1ne wydos|awaĆ się nie mogą z rurki
rrzez grube Stosunkowo j.ejścianki; pmmienie katodalne
o.:;hylają się pod wpływem magnesu' czego z promiB.
niami RÓntgena nie dostrzega się wcale; promienie
xa:odalne utregająmocnemu pochłanianiu i rozpraszal..ll tr' porr'ietrzu: pr.omienie Róntgena natomiast prze:icgają .lv polvietrzu, jak r,vykazały doŚrviaciczenia od.
t.',snę' ŚciŚle po iiniach prostycirn i natężenie icir pod.
l:5a prawie zupełnie dokładnie pralvu odwrotnych
i<.'vadratórvodległoŚci. Wreszcie promienie katodalne
przenikać nie rnogą przez zaslcny dla promieni X
;r:ezrocz1.ste. Promienie Róntgena polvstają tyIko
łzi..l'i
uZl!j\ł
SiloroŚmy juf pozna|i na)waż,niejszewtasnoŚci
:::li Róntgena, Z koięi nad istota ich zastano.urlić
''\'.aia. RÓntgen sam podał myŚi' Źe promienie
: r ol-.jarvem podlufnych drgań w eterze. Inni
' ;:; rr.jdza w nich pr4dy, czy tef wiry eteru, nie..' ..Salvioni) przyp,tszczają, ż,e cząsteczki katodu
:.,:-::ii gazu) zawartego !v rurce Crooker'a, przerri- :..ZeZ Ścianki rurki i sprawiają na Zewnąttz jej
'' .:e przez RÓntgena dostrz.efone; pewna częŚĆ
' ...i''. chce rvidzieć tu dział'aniaelektryczne, coś
:.';zlliu rvyłaclowań,tak zwanych cichych, dla oka
. . ::'::egainych. irlajlviększa jednak liczba uczo-:l ...''idziw piomieniach Róntgena promienie podo- J" poza{iołkotvych, 7ecz o znacznie krótszych
Ze 1.iomienie RÓntgena nie są promieniami ka.
..-..':li.jak niektórzy pierwotnie przypuszczali, rv4t-
.rnmianinm
yll/'rrrLłrrVrrl
L'ątnr.1rlnrrm
rrr czlrle
ezv
feż. rne.
r..ach, na które promieniekatodalnepadają'
Róntgen pzypuszczenie s\\.eco Jo istoty pro-.;'.i
Y
(lnnfl nĄ
te\ zncn,|z'ie. źe nrorrlieilie
X
ttie
xl.,-1ajc1
łalawtantw !v ciałach materyalnych, ani teŻ
1.1, Talc istotnie, j;ik
ni,. okazu,jq objanów 1lalart1łact1i,
,., ,'':f rviemy z po1rzedniego, zachow5.ri.aĆsię rr.inny
: i.: eŁerll poclłuŻne. Fal;tv te jednai< nie przcczą
s:3:](j\\Iczohyprrtezie, według której rnamy tu do czy.
Z bardzo krótkierni faiami poprzecznemi. Wo.
:....::':'Ą
t) Planka
Jasna, sprar,viona prze6 wązką wlązkę pronieni
R':.l...:'i na ekranie fluoryzującym, nic znietria miejsca swego
r':.'':. jeŚLi umieścimy na jej drodae pryzmat z jakiegobądź'prze
z:':::..'s1eqo dia tych promieni ciala. Drvie płytki turmalinorve,
'..lj':::l:
;edna na drugiej, są jedntikorvo przeztołzystemi din pro.
r::l::l r. czy teŻ uieprzezroczysteIni, niezależnie od tego, c:li' sq
.;s:..-'r':...,;1c
ptesz"czyzaami drgań iv nicir prostopadle, czy teŻ tC.
',':. .J-le ipor. 1ig.2 na sir. 22).
77
r. ., jak to juf wiemy, promienie Świetlne załamują
:'. ]:il mocniej, im krótsze są odpowiadajqce
im fa.. .:-.] \\'iemy też' że dla ciat, pochłaniającychpe.
.'':..-j cz:ści rł'idma, za\efnośĆza|amania od dlugoŚci
.. : ...r-tej i sąsiednich częściach widma jest inna.
': ś. iali promieni widzialnych, jakkolwiek batdzo
.:... ':st jednak bardzo jeszcze wielka w porówna.
'.. : oJlegloŚciami międzycząsteczko'uvemiciat. Z za.
. '..'aniasię r,vięc fai promieni widzialnych wniosko.
' .. .:szcze nie moiemy o zachowaniu się faL zna.
' .- i.;l.i-'tsz1'ch,
o długoŚci np. mniej więcej równej
' -,-:,sciom międzycząsteczkowym. w
pierwszym
. :: la1a zawadzi niezbędnie o eter o własnoŚciach
.''-'.::lil-\.Ch,otaczający bezpoŚrednio cząsteczki ciał'
.. .. .: naleŹy, ie eter' zawarty wewnątrz ciał mate.
'.'...:.',.ch,
posiada własnoŚcizmienione tylko w pobli.
': :.:.rsteczek; większa znacznie częŚć jego pozostaje
'. '.:lnioną); szybkośĆ więc jej wewnątrz ciała bę, ililla, aniŻeli przed wejŚciem w ciało' i fala wsku.
' . ::Jo ulega załamaniu. Fala zaś bardzo krótka,
::.:gc,Ści nniejszej lub równej odległoŚciom między.
.- t:J.-;ko\Vym' moż,e o eter pozostający w bezpo.
-':.'ie:lrzetknięciu z cząsteczkami nie zawadziĆwca.
.:r.blioŚĆ jej po wejŚciu w ciało nie zmieni się
..'..':lanienie zajdzie, Dla tycir samych powodów,
prz1.jmiemy, że promienie Róntgena polegają
. :a:.czo krótkich poprzeeznych ialach eteru, poj.. '.'. z latwoŚci4, ż,e i polaryzacyi mogą one nie
:-.'- rr'cale, jak to wykazaty doŚwiadczenia wielu
.
'...i.r'eh
ttcznnr:nh
Przrrnlrćómrr
,
ż o ru ^l ułćt) vl Jov n ć ń fr jr z en' hI
2v
:','siaje rv takim stosunl(u do dlugoŚci fal pro-
mieni świetlnych widzialnvch, jak długoŚćfal tych
ostatnichpromieni do długościfal promieni elektrycznych, PoniŹej poznamy dokładniejpromienie elektryczne, wykryte i zbadane przez Hertz'a; tu tymczasowo nadmienimy, Że różnią się one od promieni
Śrvietlnych tylko długoŚciąfali. Środki, polaryzujące
odpowiedniopromienieHertz'a, mianowicie,jak to poznamy niżej, siatki druciane' nie są w stanie polary.
zować promieni Świetlnych; zronJmieć więc możemy,
że Środki, po|aryzującepromienie Śrvietlne mogą nie
po\aryzowal promieni X. Róntgen dostrzegł, a ba.
dania późniejszepotwierdziły,że nowe promienie nie
ulegają prawidłowemuodbiciu od powierzchni zwier.
ciadlanyclr dla promieni Świetlnych: powierzchnieta.
kio rozpraszająpromienie Róntgena, jak powierzchnie
chropowate rozptaszająpromienie Świetlne. I to wy.
nika łatwo z postarvionejhypotezy, bo skoro blacha
metalowa' najzupełniejprawidłowoodbijającapromie.
nie Hertz'a, promienie świetlnerozprasza, dziwić się
nie należy, fe powierzchnie, prawidłowo odbijające
promienie Świetlne, rozpraszają promienie o falach
zrtaczniekrótszych').
Hypoteza fa| poptzecznych bardzo krótkich, nie
promieni
Przeczy poznanym dotychczas działanionr
R;jntgena,ich działaniomna ciałafluoryzuj4ce,na cia.
h naelektryzowane, na płytki czułefotograficznei t. d.'
Prof. Stokcs, przyjmując w zasadzie hypotezę drgań
)
dcnr poprzecznych, w inny jeszcze sposób usiłuje wytłómaczyć
Wdawać się jednak
zachowanie się promieni RónĘena.
Qbli.,ve
jako
nie
możemy.
jego
specyalną
zbyt
w
teoryę,
tr
-.
: ' '. .'t.-ien}',że i promienie pozafiołkowe r'vłasnoŚci
:.l.l. ści fal promieni X. Usiłorvania te jednak
.. :.:.,\t.adzilydo rezuitatórv stanorvczych. Jedni
:
długoŚci r'viększe. aniŻeIi promieni
:]] Cl]1.z'\.n1a1i
. . : ' ' ' . Ą : ) } . C iiln, n i , c o j e s t p r a r v d o p o d o \ n i e j s z e ,
. -:l ll;-ricjsze od długoŚci fal poznanych dotych.
' .. l:.' nliel.ri pozal]ołkowych. oznaczenia te więc
: . -.,;ze bardzo niepewne.
L-..ll1.ni1iŚmytu do pervnego stopnia wybór po: .' n.r.potezamifal poprzecznych i fal podłuźnych.
--::.:r'nlującsię nad hypotezą Salvioni'ego, o któ:
. ' . ;ej or1'ginalnoŚci tylko uczJlniliŚmy wzmiankę,
::llil-i\' 1eszcze,ż,e hypoteza, rvedtug której obja.
.:,...:eZRÓntgena dosLrzeŹone przypisaĆ na\ezy
.
' .:..:llii;n podobnym do r,vyładorvań elektrycznych,
. .:l:-:e sobą, właścir'rie móvr'i4c, odmienny szereg
. . :.::''eń. Hypateza ta opiera się na dostrzeieniu, żn
]..: otrz5,maĆ fotogralie przedmiotólv metalowych,
:lJloD}Ch razem z|<Iis,l,ąfotograficzną w szcze7'
:*:...iiniętenrpudełkr: drewnianenr lub tekturowem,
. i .r\' poblDu sprar,viać wyładowania (w postaci
.-.,:: Potęinej maszyny eie}itrycznej lub cgu'lri in. ::..nej. FoŁografia ta jednak otrzymuje się dzię.. : rzeJirliocie fotografowanym; działarue to znika,
'--.. :lrzedmiot i kiisza osłoniętesą cieniutką nawet
.. ... aiuminiolvą, która chroni, jak to poznamy ni.
b e z p o Ś r e d n i c hw p ł y r , v ó r ve l e k t r y c z n y c h .
',..
t-z1. ty1ko pod wpływenr promieni katodalnych
'. . 'i.:]- cia1a nabierają własnoŚci wysyłania promieni,
79
przenikających ciała dla promieni Śrvietlnych nieprze.
zrocz\'stei W Śrvietle Slonecznem, ani rv Świetle lamp.' ele]<trycznejłukorvej promieni podobn3.chnie ma;
ni-: zdołano bolviem rr.ykazać rv tych Źródłach pro.
nlieni, któreby byly w stanie działać na płytkę fotog:aiiJZrĘ' okrytą zasloną die promieni ri.idzialnych
nieptzezroczystą, \'Vkrótce jedr'rak po odliryciu Rcint.
gena zna|eziono źród|a r'ł'ysyłającepromienie' które'
pclJobnie jak promienie X, dział'ająna płytki fotogra.
|b:zne przez glin, czy teŻ cra'rny papier.
Becquelel wykrył, że soie uranowe wysyłają
nierr'idzialne promienie, przenikaj4ce przez glin, papier czarny dla Światła nlepruetoczysty' i rozpraszają;e ładunki elektryczne. Podobnie jak ciała fos|ory.
zujące, po krótkiem oŚrvietleniu, ptzez pewien czas
(xiikanaŚcie godzin) Świecą, tak teŻ sole uranorn'e
|ecz znacznie dłuŹej, bo miesiące całe' owe
\\'-\.S\|łają'
p:onrienie niewidzialne. Zjawisko to ftzycy niektórzy
naz1'rvają hyperfosforescencyq. Jeszcze mocniej w Spos';:. podobny działa czysty metal uran. Znaleziono
rrieie jeszcze innych ciat, r'vysyłających podobne prom:erie nien'idzialne, iako to siarek cynku, siarek wap;:1a i t. p. Wszystkie te ciała fosforyzują widzialnie;
lecz, chociaż, jui Świeać widzialnie przestają, przez
c:as bardzo dLugi jeszcze wysyłają owe promienie
gierriczialne, o wła^snoŚciachzblyŻonych do r'vłasnoŚci
::leni Róntgena. Tym promieniom nier'vidzialnym
Becciuerel,,a. Wszyst.
:ano ogó1ne miano pront,źeni'
ie cne rozpraszają ładunki elektryczne, ulegają je::ocniejszemu pochłanianiu rv por,vietrzu, aniŻeli
ienie Róntgena. Próez tego Becquerel wykazał',
...] Sle one odbijać od powierzchni ;wierciadla.
' . . . ' . : l l 5 ' l r . a Ćo, r a z p o l a r y z o w a ć .
. osiof Śrviecący przy powolnem utlenianiu w pÓ.
.:.-l ir'ilgotnem, prócz promieni widzialnych' wy.
. ie: promienie niewidzialne, przenikające przez
'
c3arn}' i dzialające na czu|e klisze fotografi.
, :,in jest jednak dla nich nieprzezroczystym.
\\. Śrvietle robaczków Świętojańskich Zawarte
..l Fodobne promienie, przenikajqce i przez głin,
:.';'et cienkie blaszki miedziane. Jak i promienie
...::rcl.a,ulegają one odbiciu, załamaniu i polary.
iiazdv niemal dziei-t przynosi nowe w tej dzie..:: oJiir5'cia; zakres ciał wysyłających promienie
.'''':.cirr.ościachCiotychczas nieznanych fozszerza
: taz bardziej; jedne z nich fosforyzują i widzial.
i nieii.idzialnie (hyperfosforyzują), inne tylko nie.
.-.:ll.]lie.promieniami o własnoŚciach podobnych do
... -.'i promieni Róntgena.
.IeŚliśnrY się zgodzili w,vażaĆ promienie X za
.-:].l'.\.drgań eteru poprzecznych, z tem r'viększą slu.
- :. :;ią prz5'puŚcićto możemy dla promieni Becque:..'.. i pr.omieni im analogicznych. Lecz, ponieważ
-. .'.':giędu na ich zdolnoŚć odbijania się, załamania
. :: .::1'zacyi, zb\iż'ająsię one bardziej do promieni
...'.:'l:ln1.ch, aniż,e1'ipromienie Róntgena, rvięc teŹ
].':.. :]lsaĆ im należy fale o dfugościach poŚrednich
:. ::..:ę.1zr'długoŚcią fal poznanych dotychczas pro.
..'...ł:'ipozaftołkowych, oraz promieni X.
.'\ rv takim razie wielka wartość naukowa tych
: ''.,',.l-;hrviadomoŚci polega na znaQznem rozszerzeniu
I'-ig. lJo.
81
wldnld pÓ za $raniie prornieni pozafiotrkowych'RóżnoiodnośĆ,wzmiankowanąpowyżej,promieni RÓntgena,
polegającąna niejednakowejzdolnoŚciprzenikaniaprzez
róŻne ciała, musimy, zgodńie z priyjętą hJ/potezą,
objaśnićróżną dlugoŚcią ich |al.
Niech nam wolno będzie rozdziałniniejŚzy ża.
kończyĆ słowami S. P' Thomsona, r,vyjętemiz jego
wykładu o promieniachRóntgena1):
;Istnieje wiele jeszcze rzeczy na hiebie I ha
ziemi, o ktdrych nic dotychczas nie wiemy. Istnieją
tony, których nasze uszy nigcly nie słyszały,istnieją
promienie,których naszę oczy nie ujrzą nigdy. A je.
dnak niektó'e Z tych niecostrzegalnychi niewidzial"
nych przejawdw od czasu do czasu, dzięki pilności
niezmordowaneji cierpiiwoŚci badaczy naukowych,
zostają odkryte i rozpoznane,,. odkrycie naul<owe
tzadko występuje raptownie, Zwykle wspiera się na
juŹ istniejących. Przed Róntgenem był Lenard, przed
Lenardem - Crookes, ci zaŚ fizycy ze swej strony
spożytkorvaliodkrycia flzyków, poprzednich,pacząwszy od Ottona von Guericke,wynalazcypompy pnellmat5'cznej.
,,od r. 1878 marny w użyciu rurki Crookes'a,
a rvięc promienie RÓntgena istniały juz od lat 20;
jednak nikt przed Róntgenem nie dcmyŚlał się narvet
ich istnienia' ani nie odgadłich r'vłasnoŚci'
,,I tak samo' jak te promienie rv ciągu lat 20
.'vykryte nie zostały,tak teŻ obecnie niewątpliwieist.
) L i c h t v i s i b l e a n d i n v i s i b l e , by S, P. Thor:rson,str. 275.
}iibliot€ l .& _ T. 4{
6
82
nieją t,e r'vszechŚrviecie inńe promienie, inne siiy,
o których dot1''chczaspojęcia nie mamy. Lecz jak jeden
rok następuje po drugim, tak tei jedno odkrycie pro.
rvaclzi do odkryĆ inn5'ch. Na pozór niepoŻyteczne
i drobiazgolr'e badania jednego uczonego prowadzą
co odkryĆ poiytecznych i ważnych w technice; rv ta.
ki sposrib rviedza idzie naprzód, posuwając się porvoii
krol< za krol<iem' ogóiny zasób wiedzy naszej wciąŻ
lię por't,iększa,a nieŚr'viadonroŚÓz rokiem każdym usui'"'a się coraz dalej' Gdzie dziŚ ciemnoŚci pallują' ju|'
;to śtviatlozablyŚniel
ROZDZIAŁ \'1.
;::ztstizcttianje
się dziłlaii
i t r r j r t ] i r . . r ' i-. Z l
. .'. .":irś.ia |a1i, jej d1u3-oŚcia
i częsioŚc1ą c111lL:l
::,':t:,-\\-iltrator.
Tlezlnator._Falc
clcltlrlir
str.zeni stvobor.lnr.j i ii
Jrrrtlich
l ' r ' z e c h o c i z i m yc l o i n n e g o r - i z i a i L,r: . i r r i i :._
: jj ciziedzin5r tvidma. Rozrr.ażaĆtu ]....].::.
'..1.1.:tr-r'czne
przeividziane przez NIaxu.elie. r,
:-.: i zilaiiane iiośrr'iadcz:ltlieprz:e:;| IeI.i':iL'
\ \ - i e m y z L r o p r z e d n i e g oi,e p i 2 t l . | i i . i t : - l
l - . . z a n l r ' k a n i u p r ą c l uw p e w n y m p r z e . . t . c ' . 1. .::. :
-''. .lniliach
sąsieLinichrvzbudzaja się |.t.lt.l''..
.-. :
. : u : : e i c h o d l e g l o Ś c o d p r z e t l . o d n i j i ap i L . I \ \: : . .
t..]] '{ial-.SZe,
inl odległośĆ
ta jest rr,ięlisza'
h::c in.ji'tlic5,irozchoclzi się r.r prze:tt.zeni
.,-...
b ',..,',cz'y też z pervnąokreŚloną sz1'bliościli,t
c:' :ll.e.l'd'1'
por'vstaj4 r.".przer;r,'odnikaclllt:lli;:=:
tl::..' i dalej od przelvoclnika pierrvoinc.{o ,.
śnie. czy tei tem później, im dalej
L]lZ.\.'1',.':.
lt.a.]:'.\' się znajduje? DoŚtł'iadczenia i:cz'1.'',.:.
pr:.l:le to należytej odporviedzi nie .].-ijl: ..