Ocena wpływu środków pomocowych - RPO

Transkrypt

2010
Raport z badania ewaluacyjnego:
„Ocena wpływu środków pomocowych (w tym RPO WŁ)
na rozwój turystyki, sportu, rekreacji i kultury w regionie
łódzkim”
Raport końcowy
Zamawiający:
Urząd Marszałkowski w Łodzi
Al. Piłsudskiego 8
90-051 Łódź
Wykonawca:
CASE-Doradcy Sp. z o.o.
ul. Sienkiewicza 12
00-010 Warszawa
Badanie realizowane w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską z
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Warszawa, 29 września 2010r.
Streszczenie raportu
Głównym celem badania była ocena wpływu środków strukturalnych na rozwój turystyki, sportu,
rekreacji i kultury w regionie łódzkim. W ocenie uwzględniono następujące aspekty badawcze:
analizę bazy sportowej, turystycznej i kulturalnej, analizę przystawalności zapisów Strategii
Województwa Łódzkiego z roku 2000 i 2007 w kontekście badanych inwestycji, analizę wskaźników
produktu, rezultatu i oddziaływania w ramach Programu ZPORR, analizę rozmieszczenia
geograficznego zrealizowanych projektów w kontekście alokacji środków na obszarach o walorach
kulturowo – przyrodniczych oraz atrakcyjnych turystycznie.
Badanie ewaluacyjne bazowało na podejściu opartym na teorii (Theory based evaluation), która
koncentrowała się na zidentyfikowaniu, jakie założenia i teorie leżą u podstaw danego programu
(projektu) w wymienionych powyżej obszarach, a następnie sprawdzeniu czy rzeczywiście takie
relacje zachodzą i czy efekty rzeczywiście zostały osiągnięte.
W ramach prac nad opracowaniem raportu zostały wykorzystane różnorodne metody badawcze. Były
to m.in. badanie ilościowe metodą CATI, pogłębione wywiady indywidualne, panel ekspertów, studia
przypadku, wykorzystanie techniki „mystery calling”, a także wykorzystano szereg metod
analitycznych.
W ramach każdego z badanych obszarów: sport, turystyka i kultura dokonano: analizy sektora,
charakterystyki projektów realizowanych w ramach NPR 2004-2006, analizy wpływu projektów na
instytucje beneficjenta, analizy wpływu projektów na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie oraz
wpływu projektów na cały region. Podsumowanie analiz w ramach poszczególnych obszarów kończy
przedstawienie kluczowych wniosków z analizy, które stanowiły podstawę do przygotowania
rekomendacji.
Ponadto raport zawiera także charakterystykę potencjalnych efektów projektów, realizowanych w
ramach NSS 2007-2013 oraz analizę zgodności inwestycji ze Strategią Rozwoju Województwa na lata
2007-2020.
Rezultatem przeprowadzonych analiz w badanych sektorach było przygotowanie rekomendacji, które
pozwalają na ich bezpośrednie operacyjne zastosowanie. Rekomendacje zostały przygotowane w
oparciu o cztery zasadnicze segmenty, które są ze sobą wzajemnie, krzyżowo powiązane:
- myślenie strategiczne na poziomie regionu,
- komunikacja wewnątrz władz regionu,
- myślenie strategiczne na poziomie (sub) lokalnym,
- identyfikacja efektów na poziomie projektu.
Wymienione powyżej trzy pierwsze elementy mają zasadniczy wpływ na pojawienie się czwartego
czynnika dotyczącego identyfikacji efektów na poziomie projektu. W rezultacie prowadzi to do
jednego z najważniejszych wniosków badania: braku umiejętności identyfikacji efektów
zrealizowanych projektów przez samych beneficjentów. Oznacza to, że beneficjenci nie potrafili
precyzyjnie opisać rezultatów i oddziaływań swoich przedsięwzięć, dokonać pomiaru rzeczywistych
wpływów projektów na bezpośrednie i pośrednie otoczenie.
Raport został przygotowany przez zespół w składzie: dr Paweł Kościelecki, dr Paweł Strawiński,
Barbara Warzybok, Milena Pacholska.
2
SPIS TREŚCI
Streszczenie raportu......................................................................................................................................... 2
Wprowadzenie ................................................................................................................................................. 4
1.
Opis metodologii wraz ze źródłami informacji......................................................................................... 5
2.
Wyniki badań w zakresie projektów sportowych .................................................................................. 15
2.1 Sytuacja w sektorze .................................................................................................................................... 15
2.2 Charakterystyka projektów, realizowanych w ramach NPR 2004-2006 ..................................................... 16
2.3 Wpływ projektów na instytucje beneficjenta............................................................................................. 20
2.4 Wpływ projektów na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie ............................................................... 22
2.5 Wpływ projektów na cały region ................................................................................................................ 24
2.6 Podsumowanie analizy – kluczowe wnioski z analizy ................................................................................ 26
3.
Wyniki badań w zakresie projektów turystycznych ............................................................................... 27
3.3 Wpływ projektu na instytucje beneficjenta .............................................................................................. 46
3.4 Wpływ projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie ................................................................. 51
3.5 Wpływ projektu na cały region .................................................................................................................. 52
4.
Wyniki badań w zakresie projektów kulturalnych ................................................................................. 63
4.3 Wpływ projektu na instytucje beneficjenta ............................................................................................... 77
4.4 Wpływ projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie ................................................................. 80
4.5 Wpływ projektu na cały region................................................................................................................... 83
5.
Potencjalne efekty projektów, realizowanych w perspektywie 2007-2013 ........................................... 91
5.1 Charakterystyka projektów z zakresu sportu ............................................................................................. 91
5.2 Charakterystyka projektów z zakresu turystyki .......................................................................................... 94
5.3 Charakterystyka projektów z zakresu kultury ............................................................................................ 99
5.4 Zgodność projektów ze Strategią Rozwoju Województwa na lata 2007-2020 ........................................ 104
6.
Rekomendacje .................................................................................................................................... 110
7.
Aneksy ................................................................................................................................................ 112
Aneks 1. Tabela rekomendacji........................................................................................................................ 112
Aneks 2. Studia przypadku ............................................................................................................................. 112
Aneks 3. Dokumentacja źródłowa .................................................................................................................. 112
Aneks 4. Lista projektów objętych badaniem ................................................................................................ 112
Aneks 5. Spis wywiadów IDI ........................................................................................................................... 112
Aneks 6. Kwestionariusze ankietowe i scenariusz wywiadów........................................................................ 112
Aneks 7. Powiązania pomiędzy pytaniami badawczymi a metodami badawczymi ....................................... 112
Aneks 8. Mapa jakości punktów informacji turystycznej ............................................................................... 112
3
Wprowadzenie
Kontekst i cel badania
Badanie pt. „Ocena wpływu środków pomocowych (w tym RPO WŁ) na rozwój turystyki, sportu,
rekreacji i kultury w regionie łódzkim” zlecone przez Urząd Marszałkowski w Łodzi. Jest istotne z
punktu widzenia walorów turystycznych jakimi dysponuje region łódzki. Walory te mogą być
rozwijane na potrzeby sportu, aktywnych form rekreacji i turystyki. Naturalne ośrodki rozwoju usług
turystycznych i sportowych wymagają jednak lepszego zagospodarowania infrastrukturalnego.
Zagospodarowanie terenów atrakcyjnych przyrodniczo przyciąga turystów oraz prowadzi do rozwoju
branż związanych ze sportem. Ponadto region łódzki posiada także duży potencjał kulturalny. Dlatego
też budowanie tożsamości regionalnej, wzmacnianie jej zaplecza instytucjonalnego, jak również
rozwój różnorodnej oferty kulturalnej i rozwój turystyki kulturowej powinny stać się ważną sferą
inwestycji regionu łódzkiego. Badanie ewaluacyjne jest istotne również w odniesieniu do znaczenia
projektów i przedsięwzięć o charakterze turystycznym, kulturowym i sportowo–rekreacyjnym
realizowanych ze środków strukturalnych Unii Europejskiej.
Główny cel badania stanowiła ocena wpływu środków pomocowych (w tym RPO WŁ) na rozwój
turystyki, sportu, rekreacji i kultury w regionie łódzkim.
Jako że rekreacja1 jest formą aktywności mieszkańców i turystów, która bazuje na dostępnych
walorach turystycznych, kulturowych bądź dostępnej infrastrukturze sportowej badanie objęło trzy
obszary: turystykę, sport i kulturę. Rekreacja stanowi pochodną wyników dla tych obszarów.
Rysunek 1. Obszary (sektory) badania ewaluacyjnego
Źródło: Opracowanie własne.
W zamierzeniu Wykonawcy cel główny miał zostać osiągnięty poprzez realizację dwóch celów
szczegółowych:
1. Analiza sytuacji branży turystycznej w regionie łódzkim w kontekście wpływu środków
pomocowych (w tym RPO WŁ) na jej rozwój;
2. Ocena wpływu środków pomocowych (w tym RPO WŁ) na proces budowania tożsamości
regionalnej.
1
Rekreacja – forma aktywności umysłowej lub fizycznej podejmowana poza obowiązkami zawodowymi,
społecznymi, domowymi i nauką. Stosowana w celu odpoczynku i rozrywki. Rekreacja z założenia jest
aktywnością dobrowolną. Jej formy wynikają głównie z typu zainteresowań i miejsca pobytu człowieka.
4
Odnosząc się do tak sformułowanych celów szczegółowych należy wskazać, że analiza sytuacji (Cel 1)
dotyczyła nie tylko branży turystycznej, ale także stanu i charakterystyki infrastruktury sportowej oraz
stanu kultury i zasobów kulturowych w regionie.
W odniesieniu do oceny wpływu środków pomocowych na proces budowania tożsamości regionalnej
(Cel 2), uzupełnieniem celu była ocena rozpoznawalności, promocji i rozwoju markowych produktów
turystycznych w oparciu o analizę wartości naturalnych, architektonicznych, kulturowych
wynikających z dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu (bazując na walorach turystycznokulturowych oraz bazie sportowej) i ich wykorzystaniu.
Przedmiot badania
Punktem wyjścia dla realizowanego procesu badawczego była analiza wszystkich interwencji
realizowanych w ramach środków pomocowych oraz funduszy strukturalnych w latach 2000–2010 w
trzech następujących obszarach:
1. turystyka
2. kultura
3. sport
Badanie ewaluacyjne objęło swoim zakresem projekty realizowane na terenie województwa
łódzkiego w podziale na poszczególne programy operacyjne szczebla krajowego oraz regionalnego.
Szczegółową listę projektów zrealizowanych w ramach krajowych oraz regionalnych programów
wsparcia (NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013) przedstawiono w Aneksie nr 3.
Odbiorcy badania
Odbiorcami wyników niniejszego badania są następujące instytucje: Instytucja Zarządzająca RPO WŁ,
Instytucja Wdrażająca (Centrum Obsługi Przedsiębiorcy), Regionalna Organizacja Turystyczna oraz
inne organizacje i stowarzyszenia działające w obszarze turystyki, kultury i sportu. Wyniki są również
ważnym źródłem informacji dla poszczególnych beneficjentów.
1. Opis metodologii wraz ze źródłami informacji
Pytania badawcze
Głównym celem zespołu badawczego była ocena wpływu zrealizowanych w okresie 2000-2010
przedsięwzięć o charakterze turystycznym, kulturowym oraz sportowym na stan infrastruktury, jak
również ocena skali oddziaływania zrealizowanych inwestycji w kontekście rozwoju turystyki, kultury i
sportu na terenie województwa łódzkiego. Osiągnięcie celu głównego niniejszego badania było
możliwe poprzez znalezienie odpowiedzi na pytania badawcze, które zostały pogrupowane według
poszczególnych obszarów badawczych: sport, turystyka i kultura. Zgodnie z wymaganiami
Zamawiającego, Wykonawca udzielił odpowiedzi na wszystkie szczegółowe pytania badawcze
zawarte w SOPZ. Wykonawca udzielił także odpowiedzi na dodatkowe pytania ewaluacyjne
zaproponowane w raporcie metodologicznym.
Pytania badawcze obejmujące poszczególne obszary zostały uporządkowane w trzech blokach pytań.
Pierwszy blok badań dotyczył wpływu projektu na samego beneficjenta, drugi z kolei dotyczył kwestii
wpływu projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie, zaś trzeci blok: wpływu projektu na
cały region. Bloki można ująć w następujący ideogram:
5
Rysunek 2. Podział pytań ewaluacyjnych
Wpływ projektu na cały region
Wpływ projektu na grupy docelowe
oraz najbliższe otoczenie
Wpływ projektu na
beneficjenta
W poniższej tabeli przedstawiono podstawowe pytania badawcze, a także dodatkowe pytania
badawcze zaproponowane przez Wykonawcę w podziale na następujące obszary: sport, turystyka i
kultura oraz bloki pytań. Dodatkowo pytania badawcze zostały wyróżnione w poniższej tabeli (tekst
pogrubiony).
Tabela 1. Obszary i pytania badawcze
Obszar
Blok pytań badawczych
(1)
Pytania badawcze
(2)
1. Czy baza sportowa spełnia światowe
standardy?
Wpływ projektu na instytucje
beneficjenta
2. Jak została zapewniona trwałość
realizowanych projektów?
3. Czy zwiększa się liczba organizowanych
imprez sportowych o randze
międzynarodowej?
SPORT
4. W jakim stopniu środki pomocowe
wpływają na rozwój branż związanych ze
sportem?
5. Czy rośnie zainteresowanie sportem w skali
masowej (kluby sportowe, ogniska TKKF i
związki sportowe)?
6. Czy zrealizowane projekty wynikały z
zapisów dokumentów strategicznych?
TURYSTYKA
beneficjenta
7. Czy następuje rozwój infrastrukturalnej bazy
turystycznej?
6
9. W jakim zakresie wykorzystywany jest
potencjał walorów turystycznych w regionie
łódzkim?
10. Czy rozwija się wachlarz usług
turystycznych oferowanych w regionie
łódzkim?
11. Czy zwiększa się rola turystyki w
gospodarce regionu?
12. Czy następuje wzrost atrakcyjności
turystyczno-rekreacyjnej regionu?
13. Czy w regionie łódzkim funkcjonuje
system informacji turystycznej i jaka jest jego
jakość?
15. Jaki jest wpływ środków pomocowych na
wzmocnienie zaplecza instytucjonalnego i
rozwój oferty kulturalnej?
beneficjenta
16. Czy rozwija się promocja
charakterystycznych dla regionu elementów
kultury?
17. Jaki jest wpływ środków pomocowych na
stan techniczny zabytkowych obiektów
kulturowych?
18. W jakim stopniu projekty realizowane w
ramach środków strukturalnych wpływają na
budowanie tożsamości kulturowej regionu?
KULTURA
19. Czy wypracowano specyficzne dla regionu
produkty kulturowe?
21. Jakie korzyści nastąpiły w wyniku
inwestycji prowadzonych w związku z
przystosowaniem instytucji kultury oraz
obiektów zabytkowych do realizacji nowych
celów i funkcji?
22. Czy następuje rozwój instytucjonalnej bazy
kulturalnej i twórczej regionu?
Źródło: Opracowanie na podstawie wymagań SOPZ.
Metodologia badawcza
Badanie zostało przeprowadzone w oparciu o dwa etapy obejmujące analizowane obszary badawcze:
turystykę, kulturę i sport:
7
Etap 1 polegał na charakterystyce tzw. części bazowej danego obszaru wiedzy – czyli stanu
wyjściowego będącego elementarną składową analizy. Stan wyjściowy był więc głównym punktem
odniesienia w procesie poszukiwania jak największej liczby wiarygodnych i przekonywujących
czynników określających zachodzące zmiany.
Etap 2 opierał się na analizie i charakterystyce zmian, które nastąpiły pod wpływem działania jednego
elementu lub grupy elementów. Rzetelna analiza stanowiła podstawę do oceny powstałych
rezultatów oraz pozwoliła na dokonanie oceny stopnia osiągnięcia celów i zamierzeń w stosunku do
części bazowej (czyli stanu wyjściowego).
Biorąc pod uwagę podejście badawcze opierające się na teorii bazy i teorii zmian (Theory based
evaluation), badanie zostało zrealizowane zgodnie z zaproponowanym w raporcie metodologicznym,
schematem koncepcyjnym realizacji badania ewaluacyjnego przygotowanym w podziale na trzy
obszary: sport, turystyka i kultura.
Tabela 2. Schemat badawczy
Obszar
Teoria bazy
Stan i charakterystyka
istniejącej bazy
sportowej
Dokumenty o
charakterze
strategicznym
(Strategie, Kierunki
Rozwoju, itp.)
Zrealizowane
inwestycje
Teoria zmian
Analiza i charakterystyka
zmian
Ocena powstałych
rezultatów oraz stopień
osiągnięcia zamierzonych
celów:
-Ocena rozwoju branż
związanych ze sportem
-Ocena rozwoju
infrastruktury sportowej
Programy i inicjatywy
-Ocena wykorzystania
obiektów sportowych,
Literatura
- Ocena stopnia
zainteresowania sportem
w skali masowej
SPORT
Wnioski i
rekomendacje
- Ocena stopnia realizacji
zapisów dokumentów
strategicznych
- Ocena trwałości
realizowanych inwestycji
Opracowanie
wniosków i
rekomendacji
Pytania Ewaluacyjne:
1-6
bazy turystycznej,
atrakcji i walorów
turystycznych, usług
turystycznych
zmian
Dokumenty o
charakterze
strategicznym
Rozwoju, itp.)
- Ocena zmian pod kątem
rozwoju regionalnego
(rola w gospodarce
regionu)
TURYSTYKA
Ocena powstałych
celów:
- Ocena rozwoju
8
infrastruktury
turystycznej
Literatura
- Ocena wzrostu
potencjału walorów
turystycznych
- Ocena rozwoju
wachlarza usług
turystycznych
- Ocena wzrostu
atrakcyjności turystycznej
regionu
- Ocena jakości
funkcjonowania systemu
informacji turystycznej i
kulturowej
strategicznych
- Ocena trwałości
Pytania ewaluacyjne:
7-14
KULTURA
bazy kulturalnej,
produktów
kulturowych, oferty
kulturalnej
zmian
Dokumenty o
charakterze
strategicznym
Rozwoju, itp.)
- Ocena zmian pod kątem
budowania tożsamości
kulturowej regionu
- Ocena wpływu na
rozwój oferty kulturalnej
Literatura
- Ocena wpływu na stan
techniczny zabytków
kultury
Ocena powstałych
celów:
- Ocena wpływu na
rozwój zaplecza
instytucjonalnego kultury
- Ocena promocji
najbardziej
charakterystycznych
elementów kultury
- Ocena rozwoju
instytucjonalnej bazy
kulturalnej
strategicznych
- Ocena trwałości
9
- Ocena korzyści z
przystosowania instytucji
kultury oraz obiektów
zabytkowych do realizacji
innych funkcji
Pytania ewaluacyjne:
15-23
Podsumowując, model logiczny badania przedstawiał się następująco:
Rysunek 3. Model logiczny badania
W ramach badania wykorzystano szeroki katalog metod i technik badawczych:
Analiza dokumentacji (analiza desk research)
Kluczowym elementem realizacji badania była analiza danych zastanych, w szczególności
dokumentacji, pozwalającej na scharakteryzowanie i ocenę inwestycji z obszaru sportu, turystyki i
kultury, zrealizowanych bądź w będących w fazie realizacji, na terenie województwa łódzkiego.
Pełen spis dokumentów znajduje się w dokumentacji źródłowej przekazanej Zamawiającemu – Aneks
3.
W ramach analizy desk research wykorzystano matrycę spójności (przystawalności). Analizą objęto
wszystkie obszary badania pod kątem identyfikacji zgodności lub niezgodności celów Strategii
Województwa Łódzkiego z roku 2000 w kontekście inwestycji zrealizowanych. Wyniki
zaprezentowane zostały w formie tabelarycznej. W matrycy poprzez zestawienie odpowiednich
zapisów z regionalnych dokumentów strategicznych z zapisami dotyczącymi zrealizowanych
projektów dokonana została ocena stopnia zgodności między funkcją realizowanych projektów a
założeniami strategicznymi wynikającymi z zapisów strategii. W ten sposób została dokonana analiza
spójności typu i zakresu realizowanych projektów. Zespół badawczy posługiwał się kryteriami:
wpisuje się w zapisy strategii, częściowo wpisuje się w zapisy, nie wpisuje się w zapisy.
10
Metody ilościowe
Badanie kwestionariuszowe CATI
W procesie badawczym posłużono się badaniem kwestionariuszowym CATI, czyli wywiadem
telefonicznym wspomaganym komputerowo. Badanie ilościowe pozwoliło na ocenę m.in.:
−
jakości zrealizowanych projektów;
−
optymalności projektów z punktu widzenia potrzeb instytucji i podmiotów oraz regionu;
−
identyfikacji wykorzystania
turystycznych regionu.
potencjału
bazy
infrastrukturalnej
oraz
walorów
Badaniem CATI objęte zostały następujące grupy respondentów:
1) beneficjenci programu ZPORR,
2) beneficjenci programu SPO ROL .
Badanie CATI objęło również beneficjentów z programów unijnych perspektywy 2007-2013, w tym:
RPO WŁ 2007-2013, a także programów krajowych: PO IG i POIiŚ. Jednakże ze względu na status
realizacji tych projektów (tylko w ramach Działania 5 Priorytetu III RPO WŁ podpisano z
beneficjentami umowy o dofinansowanie, w pozostałych przypadkach nie rozpoczęto jeszcze działań
inwestycyjnych), w tym przypadku badanie metodą CATI posiadało charakter jedynie poglądowy i
posłużyło do oceny potencjalnych korzyści, jakie mogą płynąć z zamierzonych (zaplanowanych) do
realizacji projektów (działań inwestycyjnych).
Poniższa tabela przedstawia ilość projektów objętych badaniem w podziale na poszczególne
programy operacyjne: krajowe i regionalne:
Tabela 3. Ilość projektów objętych badaniem ewaluacyjnym
Założenie
N=
Realizacja
N=
Działanie 1.4 ZPORR
7
7
10
10
2
2
9
9
3
3
Działanie 2.3 SPO ROL
49
50
Działanie III.5 RPO Województwa Łódzkiego
2
2
Projekty kluczowe RPO Województwa Łódzkiego
(Oś Priorytetowa III, V i VI)
13
17
Działanie 6.4 PO IG
1
1
Oś Priorytetowa XI PO IiŚ
3
3
Suma
99
104
Projekty
11
Liczba projektów objętych badaniem w podziale na programy wyniosła 104. Liczba jest wyższa od
założonej w raporcie metodologicznym z uwagi na dołączenie dodatkowych, istotnych w punktu
widzenia badania, projektów. Część z projektów zastąpiła pozostałe, które nie zostały objęte
badaniem ze względu na usunięcie z listy projektów kluczowych lub zawieszenie projektu (projekty
kluczowe RPO WŁ).
Z kolei liczba beneficjentów objętych badaniem ogółem wyniosła 79. Należy mieć na uwadze, że
poszczególni beneficjenci realizowali (bądź realizują obecnie) kilka projektów jednocześnie, dlatego
rozmowa przeprowadzona przez ankietera dotyczyła wszystkich projektów realizowanych przez
danego beneficjenta. Liczba beneficjentów (respondentów) jest niższa niż zakładana w raporcie
metodologicznym, ponieważ była wówczas szacowana na podstawie liczby projektów. Badanie objęło
wszystkich zidentyfikowanych beneficjentów wraz z realizowanymi przez nich projektami.
Jakościowe metody badawcze
Pogłębione wywiady indywidualne (IDI), diady i triady
Wywiad indywidualny był obok analizy dokumentacji podstawową metodą badawczą. W ramach
realizacji badania zostały przeprowadzone wywiady częściowo ustrukturyzowane (łączące zalety
wywiadu swobodnego z wywiadem ustrukturyzowanym) oraz wywiady przeprowadzone w oparciu o
dyspozycje do wywiadu (scenariusz wywiadu). W niektórych przypadkach wywiady indywidualne
zostały zastąpione diadami lub triadami, tak by z jednej strony zdobyć informacje będące efektem
dynamiki interakcji między poszczególnymi aktorami, a z drugiej strony skrócić czas realizacji
projektu.
Pogłębione wywiady indywidualne zostały przeprowadzone z następującymi grupami respondentów:
Tabela 4. Liczba przeprowadzonych wywiadów indywidualnych w ramach badania
Zakładana liczba
wywiadów
N=
Zrealizowana
liczba wywiadów
N=
Instytucja Zarządzająca – Departament Polityki
Regionalnej, Departament ds. Regionalnego Programu
Operacyjnego
3
3 (w tym 1 diada)
Wydział Turystyki, Departament Kultury Fizycznej, Sportu i
Turystyki w Urzędzie Marszałowskim
2
1 (triada)
Regionalna Organizacja Turystyczna w Łodzi
2
1 (diada)
Lokalna Organizacja Turystyczna Bełchatów
1
-
Lokalna Organizacja Turystyczna Łęczyca
1
1
Lokalna Organizacja Turystyczna Spała
1
-
Izba Turystyki Ziemi Łódzkiej
1
-
Polska Izba Turystyczna w Łodzi
1
1
Regionalna Izba Gospodarcza w Łodzi
1
1
Lokalna Grupa Działania Uniejów
1
-
Lokalna Grupa Działania Tomaszów Mazowiecki
1
1
Lokalna Grupa Działania Drzewica
1
1
Centrum Obsługi Przedsiębiorcy
1
1
Respondenci
12
Centrum Informacji Turystycznej
1
1
Centrum Informacji Kulturalnej
1
1
Suma
19
13
Łącznie przeprowadzono 12 wywiadów, w tym dwie diady i jedną triadę.
Niższa, niż zakładana, liczba wywiadów była spowodowana brakiem możliwości dotarcia do
poszczególnych respondentów (brak odpowiedzi na kontakt telefoniczny i mailowy), głównie ze
względu na sezon urlopowy trwający w czasie realizacji badania.
W badaniu jakościowym ujawniło się dość istotne zjawisko: przedstawiciele departamentów
merytorycznych Urzędu Marszałkowskiego, odpowiedzialnych za turystykę, kulturę i sport
deklarowali, iż mają niewielką wiedzę na temat programowania funduszy strukturalnych oraz
efektów projektów, realizowanych okresie budżetowym 2004-2006 oraz 2007-2013. Przedstawiciele
tych jednostek mają małą styczność z komórkami organizacyjnymi, odpowiedzialnymi za realizację
polityki spójności. Tym samym, już w fazie samego gromadzenia danych, pojawiła się pierwsza
rekomendacja, dotycząca nawiązania ścisłej współpracy między poszczególnymi komórkami
organizacyjnymi UM.
Studia przypadku (case study)
W wyniku przeprowadzonego badania dokonano charakterystyki czterech inwestycji zrealizowanych
w woj. łódzkim z funduszy strukturalnych (Aneks 2). Są to takie projekty jak:
1. Teatr im. S. Jaracza w Łodzi, Utworzenie Europejskich Scen Teatru im. Stefana Jaracza w woj.
łódzkim (1.4 ZPORR);
2. Miasto Łowicz, Restauracja zabytkowego Nowego Rynku w ramach Programu Rewitalizacji
Miasta Łowicz (3.3 ZPORR);
3. Gmina Poświętne, Remont budynku GOK oraz zagospodarowanie placu św. Marka i budowa
infrastruktury sportowej w Poświętnem (2.3 SPO ROL);
4. Miasto Łódź, Program wykorzystania obszarów rekreacyjnych Łodzi w celu stworzenia
Regionalnego Centrum Rekreacyjno-Sportowo-Konferencyjnego- etap 1- "Hala
Widowiskowa" (projekty kluczowe RPO – Priorytet III).
Badanie metodą studium przypadku służyło m.in. ocenie wykorzystania potencjału walorów
turystycznych regionu oraz promocji najważniejszych atrakcji turystycznych, a także ocenie realizacji
nowych funkcji w obiektach zabytkowych i instytucjach kultury w wyniku przeprowadzonych
inwestycji oraz promocji specyficznych dla regionu produktów kulturowych i wydarzeń sportowych.
Studia przypadku zostały zrealizowane na podstawie dostępnych informacji oraz przeprowadzonych
pogłębionych wywiadach indywidualnych.
Mystery calling („Tajemniczy klient”)
W ramach badania została zastosowana technika „Tajemniczego klienta”, która pozwoliła na
uzyskanie wiedzy na temat jakości usług informacyjnych świadczonych przez punkty informacji
turystycznej jak również przez organizacje turystyczne szczebla regionalnego i lokalnego.
Badaniem objęto następujące punkty informacji turystycznej i kulturalnej:
13
−
Centrum Informacji Turystycznej w Łodzi,
−
Centrum Informacji Turystycznej i Kulturalnej w Bełchatowie,
−
Punkt Informacji Turystycznej przy Bibliotece Samorządowej Gminy i Miasta w Drzewicy,
−
Punkt Informacji Turystycznej w Łęczycy,
−
Punkt Informacji Turystycznej przy Urzędzie Gminy w Sokolnikach,
−
Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej i Strategii Rozwoju w Tomaszowie
Mazowieckim,
−
Punkt Informacji Turystycznej przy Domu Kultury w Uniejowie,
−
Centrum Informacji o Mieście i Regionie Łódzkim w Regionalnej Organizacji Turystycznej,
−
Punkt Informacji Turystycznej w Spale,
−
Centrum Informacji Turystycznej i Kulturalnej w Lokalnej Organizacji Turystycznej w
Wolborzu,
−
Informacja Turystyczna (przy Miejskiej Bibliotece Publicznej) w Skierniewicach.
Łącznie, techniką mystery calling, przeprowadzono 10 wywiadów telefonicznych oraz 1 tzw. mystery
visiting - wywiad osobisty (Łęczyca). Dodatkowo w ramach badania wywiad został przeprowadzony
w punkcie IT w Skierniewicach.
Wybór lokalizacyjny poszczególnych punktów informacji turystycznej został powiązany z liczbą
inwestycji zrealizowanych na danym obszarze województwa łódzkiego (porównanie na poziomie
powiatów). Efektem końcowym było przygotowanie mapy jakości świadczonych usług
informacyjnych, zaprezentowanej w Aneksie 8.
W ramach badania przeprowadzono również analizy eksperckie oraz panel ekspertów.
Analiza ekspercka dotyczyła analizy wyników badania ilościowego oraz analizy wyników badania
jakościowego. Rezultatem tak przeprowadzonego procesu etapu analizy było przygotowanie zaleceń i
rekomendacji, których głównym zadaniem jest optymalna poprawa systemu kryteriów wyboru
projektów.
Celem panelu dyskusyjnego (panel ekspertów) była dyskusja nad wnioskami z badania i możliwymi
rekomendacjami. Rozmowy zostały przeprowadzone z pracownikami Urzędu Marszałkowskiego oraz
ekspertami posiadającymi wiedzę i doświadczenie w zakresie obszarów badawczych: turystyki,
kultury i sportu.
Ponadto, w ramach procesu analitycznego danych, została dokonana analiza porównawcza stanu
bazy i infrastruktury w trzech obszarach: sport, turystyka i kultura w latach 2000-2009. Wyniki tej
analizy posłużyły do zidentyfikowania i charakterystyki zmian zaistniałych w infrastrukturze
turystycznej, kulturowej i sportowej, a jednocześnie stanowiły ważny element oceny stopnia
osiągnięcia zamierzonych celów inwestycyjnych zrealizowanych projektów. Przygotowano również
analizę mapy inwestycyjnej, która polegała na weryfikacji wszystkich przedsięwzięć inwestycyjnych
poddanych badaniu ewaluacyjnemu pod kątem występowania najważniejszych atrakcji turystycznych
i kulturowych w regionie. Wyniki powyższej analizy posłużyły do oceny rozmieszczenia projektów na
terenie całego regionu oraz pozwoliły na dokonanie oceny w kontekście wsparcia najistotniejszych
atrakcji i miejsc turystycznych.
14
2. Wyniki badań w zakresie projektów sportowych
2.1 Sytuacja w sektorze
Województwo łódzkie charakteryzuje stosunkowa nie duża liczba obiektów sportowych. Według
danych Urzędu Marszałkowskiego baza sportowa na terenie województwa obejmuje:
−
1297 boisk do gier sportowych,
−
101 stadionów,
−
875 sal gimnastycznych przy szkołach,
−
44 pływalnie kryte,
−
19 pływalni otwartych,
−
4 kąpieliska,
−
3 lodowiska kryte,
−
2 tory łyżwiarskie,
−
1 tor kolarski,
−
1 tor kajakowy,
−
142 korty tenisowe,
−
4 strzelnice,
−
2 tory łucznicze.
Niestety, trudno jest analizować stan i liczbę obiektów sportowych w woj. łódzkim ze względu na luki
statystyczne. Brakuje także w pełni zweryfikowanej bazy obiektów i ich klasyfikacji. Ponadto, w
ogólnej liczbie obiektów sportowych uwzględniono również obiekty niepełnowymiarowe, ze względu
na fakt, iż mogą one służyć miejscowej społeczności do odbywania zajęć rekreacyjnych o charakterze
sportowym. Jednak takie obiekty nie spełniają wymogów koniecznych do organizacji rozgrywek
sportowych nawet na poziomie klasy juniorów.
Rozkład geograficzny obiektów w obrębie województwa łódzkiego nie jest równomierny. Co jest
oczywiste, największa liczba obiektów zlokalizowana jest w Łodzi i jej najbliższych okolicach. Poza
tym, dużą liczbą obiektów sportowo-rekreacyjnych charakteryzują się powiaty: tomaszowski i
radomszczański. Natomiast wyraźnie widać niedoinwestowanie w infrastrukturę sportową na
zachodnich i południowych obszarach województwa łódzkiego.
15
Mapa 1. Rozmieszczenie przestrzenne obiektów sportowych w woj. łódzkim
Źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi.
Spośród znacznej liczby obiektów, tylko trzy ośrodki sportowe: Atlas Arena w Łodzi, Ośrodek
Przygotowań Olimpijskich w Spale, gdzie mieści się kompleks lekkoatletyczny (2 otwarte stadiony, 3
hale sportowe, oraz pływalnia, w której skład wchodzi pełnowymiarowy basen olimpijski i boisko do
piłki plażowej) i kompleks sportowy w Kleszczowie, w skład którego zaliczają się hala wielofunkcyjna
zawierająca boisko do gier zespołowych i boisko przeznaczone do halowej piłki nożnej, oraz
pełnowymiarowy basen, spełniają najwyższe światowe standardy dotyczące infrastruktury sportowej
pozwalające na organizację imprez mistrzowskich na poziomie międzynarodowym.
Ośrodek Przygotowań Olimpijskich w Spale będący częścią Centralnego Ośrodka Sportu od lat
stanowi profesjonalną bazę treningową dla kadry narodowej i olimpijskiej w różnych dyscyplinach
sportowych, a także jest miejscem rozgrywania zawodów rangi mistrzowskiej.
Atlas Arena w Łodzi jest największym obiektem widowiskowo-sportowym w Polsce. Została oddana
do użytku w czerwcu 2009 roku. Hala może pomieścić jednocześnie ponad 12 109 widzów na
miejscach siedzących. Jest miejscem organizacji wydarzeń sportowych, kulturalnych i imprez
targowych. Pomimo tego, iż powstała niedawno, zdążyła już gościć Mistrzostwa Europy w
Koszykówce Mężczyzn i Mistrzostwa Europy w Siatkówce Kobiet.
2.2 Charakterystyka projektów, realizowanych w ramach NPR 2004-2006
W ramach NPR 2004-2006 na obszarze województwa Łódzkiego zrealizowano 871 projektów, które
dofinansowano w kwocie ok. 761,5 mln. zł. Projekty w zakresie sportu i kultury fizycznej posiadały
16
marginalne znacznie. Jeden projekt był dofinansowany ze środków ZPORR działanie 1.4 – budowa
pływalni otwartej w ramach kompleksu termalno-basenowego w Uniejowie, w kwocie 4,4 mln zł.
Dodatkowe 1,5 mln złotych na drugi etap projektu przyznano tej inwestycji w ramach działania
ZPORR 3.1. W ramach ZPORR działania 3.5 sfinansowano 3 projekty obejmujące budowę hal
sportowo-rekreacyjnych w łącznej kwocie 3,93 mln zł. W ramach działania 2.3 programu SPO ROL
zrealizowano 11 projektów w obszarze sportu, a łączna kwota udzielonego wsparcia finansowego
wynosiła.16,77 mln. zł, co stanowi 2,2% ogólnej kwoty dofinansowanych projektów. Wszystkie
projekty dotyczyły renowacji, remontu lub budowy sal sportowych. Dziewięć projektów związanych
było z remontem albo budową sal gimnastycznych przy szkołach, a dwa odnosiły się do budowy
ogólnodostępnych ośrodków o
charakterze sportowo-rekreacyjnym. Zatem łącznie
współfinansowanych było 16 projektów powiązanych ze sportem i rekreacją w kwocie 26,54 mln
złotych, co stanowi 3,5% dostępnej puli środków. Ogólne nakłady na wsparcie inwestycji sportowych
należy uznać za znaczne. Punktem odniesienia może być konsumpcja sportowa gospodarstw
domowych wynosząca 1% całkowitych wydatków konsumpcyjnych.
Mapa 2. Rozmieszczenie geograficzne i wartość realizowanych projektów w ramach NPR 2004-2006 w
woj. łódzkim
Źródło: opracowanie własne.
Rozmieszczenie geograficzne realizowanych projektów nie było równomierne i było raczej
skoncentrowane na obszarach o względnie dobrym wyposażeniu w bazę sportową. Taka alokacja
geograficzna środków pogłębiła różnicę między południowo-zachodnimi obszarami województwa
łódzkiego a pozostałą częścią województwa.
Najwięcej środków i to w ramach trzech różnych działań uzyskała gmina Uniejów na budowę
kompleksu basenowo-termalnego. Inwestycja ta ma bardziej charakter rekreacyjno- turystyczny niż
stricte sportowy, ale stanowi ważny obiekt rekreacyjny w woj. łódzkim.
17
Najbardziej równomiernie pod względem geograficznym zostały przyznane środki w ramach działania
2.3 SPO ROL. Były to generalnie środki ukierunkowane na wsparcie obszarów rolniczych i obszarów
wiejskich. Środki z działania 2.3 wspomogły budowę sal sportowo-rekreacyjnych, z czego dwie zostały
zlokalizowane na obszarach ubogich w takie obiekty (powiat łaski i skierniewicki).
Mapa 3. Rozmieszczenie geograficzne inwestycji dofinansowanych w ramach programu SPO ROL w
woj. łódzkim
Zdecydowana większość zrealizowanych projektów w obszarze sportu miała charakter inwestycyjny,
bądź modernizacyjny, co przedstawiono na wykresie poniżej.
18
Wykres 1. Rodzaje inwestycji w ramach obszaru sport
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ilościowych.
Ogólnie rzecz ujmując, alokację środków pomocowych należy uznać za słuszną, natomiast tworząc
plany rozwojowe bazy sportowej należy zwrócić szczególną uwagę na obszary względnie zapóźnione,
aby zapewnić równość dostępu wszystkim mieszkańcom województwa do bazy sportowej.
Ważnym kryterium charakteryzującym sytuację inwestycyjną w obszarze sport w woj. łódzkim jest
także zasięg projektu (czyli jego oddziaływanie).
Wśród analizowanych projektów, bazując na badaniach ilościowych, 21 inwestycji dotyczyło obszaru
sportu, bądź sportu i rekreacji. Różniły się one ze względu na zasięg oddziaływania:
−
15 posiadało wymiar lokalny,
−
4 wymiar regionalny,
−
1 wymiar krajowy,
−
1 wymiar międzynarodowy.
19
Wykres 2. Zasięg oddziaływania inwestycji
2.3 Wpływ projektów na instytucje beneficjenta
Analizę wpływu projektów na instytucje beneficjenta należy przedstawić w oparciu o charakterystykę
bazy sportowej i jej standardów, trwałości realizowanych inwestycji oraz charakterystyki imprez
odbywających się w zrealizowanych inwestycjach.
Pytanie ewaluacyjne: Czy baza sportowa spełnia światowe standardy?
Porównując zasięg oddziaływania zrealizowanych projektów z głównym celem polityki spójności,
jakim jest wyrównywanie różnic rozwojowych, taki podział środków pomiędzy projekty należy uznać
za adekwatny. Z jednej strony zapewnia on maksimum korzyści społecznościom lokalnym, na rzecz
których przekazywane jest znaczne wsparcie, z drugiej strony pozwala zaistnieć Łodzi, a zarazem
całemu województwu na arenie międzynarodowej jako liczący się organizator imprez sportowych.
Tylko w przypadku trzech projektów (bazując na wynikach badania ilościowego), podczas
przygotowania i realizacji inwestycji jednostki odpowiedzialne za realizację wzięły pod uwagę
światowe standardy infrastrukturalne wymagane do organizacji imprez międzynarodowych. Biorąc
pod uwagę fakt, iż zdecydowana większość projektów miała charakter lokalny i ich realizacja ma
służyć lokalnym społecznościom w celach sportowo-rekreacyjnych, taki rezultat należy ocenić
względnie pozytywnie.
Pytanie ewaluacyjne: Jak została zapewniona trwałość realizowanych projektów?
20
Wykres 3. Działania informacyjno-promocyjne w ramach zrealizowanych inwestycji
Badanie instytucji realizujących projekty w dziedzinie sportu pokazało, że w ponad 75% przypadków
władze lokalne po wybudowaniu obiektu podejmują działania o charakterze promocyjnym i
informacyjnym, których celem jest lepsze wykorzystanie dostępnej infrastruktury sportowej.
Jednocześnie samorządy lokalne starają się we własnym zakresie zapewnić ciągłość finansowania
obiektów. W przypadku ponad połowy z nich właściciele podejmują dalsze działania o charakterze
inwestycyjnym. Ich celem jest poszerzenie wachlarza oferowanych usług rekreacyjnych i sportowych.
Dodatkowo, Urząd Marszałkowski pełni rolę animatora sportu i w ramach swojego budżetu zapewnia
samorządom pewną pulę środków na organizację imprez w nowopowstałych obiektach sportowych.
Pytanie ewaluacyjne: Czy zwiększa się liczba organizowanych imprez sportowych o randze
międzynarodowej?
Projekty realizowane w ramach RPO zdecydowanie przyczyniły się do zaangażowania w organizację
nowych imprez sportowych, np. Mistrzostwa Europy w Koszykówce, w odróżnieniu od Mistrzostw
Europy w Piłce Nożnej, w których organizacji województwo Łódzkie nie partycypuje. Duże imprezy
sportowe o zasięgu międzynarodowym wspomagają promocję regionu i przyczyniają się do wzrostu
liczby turystów odwiedzających Łódź i jej okolice.
Cechą większości realizowanych projektów jest wielofunkcyjność. Poza funkcją stricte sportową
pełnią rolę atrakcji turystycznej, a także miejsca organizacji imprez o charakterze kulturalnym i
rozrywkowym, np. koncert grupy Depeche Mode w hali sportowo-widowiskowej w Łodzi. Pozwala to
na lepsze wykorzystanie obiektów sportowych, czyniąc je instytucjami samofinansującymi. Pewną
niedogodnością związaną z wielofunkcyjnością hal jest ich mała dostępność i wysokie koszty
wynajęcia w celu organizacji sportowych rozgrywek ligowych. Z reguły klubom sportowym trudno
jest rywalizować cenowo z organizatorami koncertów czy targów.
W przypadku, małych, lokalnych obiektów ujemne efekty zewnętrzne ograniczone są do
sporadycznych organizacji imprez rozgrywkowych i kulturalnych, a obiekty przez przeważającą część
roku pełnią swoją podstawową funkcję, służąc sportowcom i lokalnej społeczności.
Jednym z zakładanych przez większość beneficjentów (52,4%) celem inwestycji sportowych jest
organizacja nowych imprez lub wydarzeń sportowych. W opinii wszystkich respondentów udało się
zapewnić realizację tego celu.
21
Wykres 4. Cel zrealizowanych projektów
Jedynym projektem, który zakładał organizowanie imprez o zasięgu międzynarodowym była budowa
hali sportowo-widowiskowej. Ten cel udało się w latach 2009-2010 osiągnąć, jednak głównie dzięki
temu, iż Polska jako kraj kilka lat wcześniej uzyskała prawo do organizacji Mistrzostw Europy w
koszykówce i siatkówce. Czy hala trwale wpisze się w mapę sportową, czy zostanie kolejnym
miejscem organizacji targów i koncertów - pokażą najbliższe lata. Dotychczas podjęte działania i
kalendarz imprez wskazuje, iż miasto stara się podtrzymać sportowy charakter hali.
W przypadku mniejszych obiektów wymagane są nieporównywalnie mniejsze nakłady na utrzymanie
obiektu i zazwyczaj organizacja jednej czy dwóch imprez pozwala na całoroczne utrzymanie obiektu,
dzięki czemu, oraz dotacjom władz lokalnych przez prawie cały czas są one dostępne dla okolicznych
mieszkańców.
2.4 Wpływ projektów na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie
Pytanie ewaluacyjne: W jakim stopniu środki pomocowe wpływają na rozwój branż związanych ze
sportem?
Większość analizowanych projektów (95%) dotyczyła współfinansowania budowy nowej
infrastruktury bądź modernizacji istniejących obiektów sportowych, przy czym zdecydowanie
przeważa pierwszy typ projektów, ale równie często jest łączony z drugim. Wszystkie analizowane
projekty, z wyjątkiem jednego, zamykają się w kwocie do 5 mln. zł. Projekty są realizowane przez
jednostki samorządu terytorialnego lub powołane przez nie organizacje celowe.
22
Wykres 5. Status instytucji realizujących projekty
Zdecydowana większość z ogólnej liczby analizowanych 21 projektów była współfinansowana ze
środków SPO ROL (86%). Projekty współfinansowane były również ze środków ZPORR w ramach
działania 3.1 (Obszary wiejskie), tutaj dotyczy to przede wszystkim renowacji i budowy boisk
sportowych, oraz działania 3.5 w zakresie budowy obiektów sportowych. Tylko jeden z projektów
dotyczył organizacji imprezy sportowej (por. wykres poniżej). Zastanawiający jest fakt, iż tylko nieco
ponad połowa projektów została poprzedzona analizami zapotrzebowania przeprowadzonymi wśród
społeczności lokalnych. Wskazuje to na fakt, iż część samorządów nadal nie podejmuje działań
mających na celu wyznaczenie kierunków wsparcia. Prowadzi to do podejmowania projektów, które z
natury rzeczy nie muszą być efektywne.
Wykres 6. Podział realizowanych inwestycji na poszczególne programy operacyjne
Podsumowując, nowe obiekty sportowe generują pozytywne efekty zewnętrze. Ewidentnie
zwiększają liczbę wydarzeń (eventów) w miejscowościach, w których powstają, stając się niekiedy
centralnym punktem życia społecznego miejscowości. Ponadto, nowe obiekty wspomagają działania
promocyjne gmin, przyczyniają się wprost do poszerzenia oferty sportowej dostępnej dla lokalnych
23
mieszkańców i turystów, co kreuje powstanie usług okołosportowych (para sportowych). W połowie
przypadków realizowane projekty w dziedzinie sportu przyczyniły się do powstania nowych miejsc
pracy.
Respondenci oceniają, że nowe obiekty o funkcji sportowo-rekreacyjnej w pozytywny sposób
wpływają na atrakcyjność turystyczną i postrzeganie gmin przez osoby postronne. W szczególnym
stopniu nowa infrastruktura sportowa przyczynia się do rozwoju znaczenia turystyki w regionie,
zwiększenia liczby dostępnych atrakcji turystycznych, oraz nieznacznego zwiększenia liczby turystów
odwiedzających miejscowości, które podjęły trud inwestycyjny.
2.5 Wpływ projektów na cały region
Ocena wpływu zrealizowanych inwestycji na region oraz ich oddziaływania dokonana została w
oparciu o poniższe pytania ewaluacyjne:
Pytanie ewaluacyjne: Czy rośnie zainteresowanie sportem w skali masowej (kluby sportowe,
ogniska TKKF i związki sportowe)?
Na podstawie danych gromadzonych przez GUS widać, iż w latach 2000-2006 w Polsce nieznacznie
zmalała liczna osób ćwiczących w klubach sportowych. W tym samym okresie w województwie
łódzkim odnotowano znaczący wzrost liczby zarejestrowanych klubów sportowych i nieznaczny
wzrost liczby osób ćwiczących. Biorąc pod uwagę ogólnopolski spadek liczby ćwiczących, udział
ćwiczących w klubach sportowych wzrósł z 7,3% w roku 2000 do 9,5% w roku 2006.
Tabela 5.Członkowie klubów sportowych i liczba ćwiczących
Polska
województwo łódzkie
Rok
Ćwiczący
Ćwiczący
Członkowie
klubów
Kluby
Udział
ćwiczących
2000
376288
27363
37084
272
7,27%
2001
336157
24874
30352
277
7,40%
2002
329203
30482
35012
304
9,26%
2004
337618
31299
35338
249
9,27%
2006
356316
34005
38361
423
9,54%
Źródło: Kluby sportowe w latach 1999-2000; 2001-2002; 2004-2006, dane GUS.
Szczególną uwagę zwraca wzrastająca liczba klubów sportowych. Z jednej strony jest ona związana z
nowelizacją ustawy o kulturze fizycznej i sporcie i tworzeniem Uczniowskich Klubów Sportowych
(UKS). Z drugiej strony, motorem powstania UKS są nowopowstające lub remontowane obiekty
sportowe, kluby powstają tam, gdzie są możliwości infrastrukturalne do przeprowadzania treningów
sportowych.
Jednym z kryteriów przyznania dotacji do budowy obiektów sportowych jest jego udostępnienie
lokalnej społeczności. Jednak, w praktyce ten zapis jest różnie interpretowany przez dysponenta
obiektu.
W przypadku mniejszych projektów o lokalnej skali, takich jak rozbudowa sali gimnastycznej czy
budowa boiska sportowego w gminie, najczęściej obiekty lokalizowane są w pobliżu szkół i dzięki
temu są zarówno wykorzystywane do realizacji potrzeb dydaktycznych, jak i w celach rekreacyjnosportowych przez lokalną społeczność. Powstanie nowych boisk wydaje się stymulować
24
zainteresowanie młodzieży szkolnej. Dzięki nim prowadzona jest większa liczba zajęć pozalekcyjnych
o charakterze sportowym.
Inaczej rzecz wygląda w przypadku obiektu klasy międzynarodowej, Łódzkiej Atlas Areny,
wybudowanego dzięki środkom strukturalnym, z której nie korzystają na co dzień kluby sportowe. Są
w nim organizowane jedynie ważne imprezy sportowe (np. siatkarskie Final Four, mistrzostwa
Europy), kulturalne, rozrywkowe, oraz handlowe (targi).
Jak wspomniano wcześniej, tylko jeden z projektów dotyczył organizacji imprezy sportowej. Celem
pozostałych było wsparcie budowy infrastruktury sportowej, głownie dla szkół. Cześć istniejących
obiektów sportowych pełni wiele funkcji, np. jako miejsce organizacji masowych imprez kulturalnorozrywkowych.
Pytanie ewaluacyjne: Czy zrealizowane projekty wynikały z zapisów dokumentów strategicznych?
Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego z 2000 roku, jednym z obszarów jest
„Podniesienie poziomu wykształcenia i rozwój kulturowy mieszkańców”. W zapisach strategii
czytamy, że jednym z celów polityki jest zwiększenie możliwości korzystania z różnych form kultury,
szczególnie kultury wyższego rzędu oraz sportu, rekreacji i turystyki (str. 5). Jako jedno z głównych
zadań wymienione jest objęcie mecenatem działalności regionalnych instytucji kulturalnych,
sportowych i turystycznych. W dziale „Tworzenie, w kraju i zagranicą, wizerunku regionu przyjaznego
i atrakcyjnego do zamieszkania, inwestowania i współpracy” wymienia się jako jedno z zadań
„promocja regionu poprzez wspieranie ponadregionalnych i znaczących dla województwa
działalności - kulturalnych, sportowych, itp”. (str. 10).
Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020 główne działania w
zakresie sportu i rekreacji mają polegać na wsparciu rozwoju infrastruktury sportowej, turystycznej i
rekreacyjnej. W innym miejscu czytamy, że promocja regionu ma się odbywać między innymi poprzez
wspieranie ponadregionalnych, imprez handlowych, kulturalnych i sportowych (str. 34).
Proponowanym wskaźnikiem rezultatu w tym obszarze jest liczba obiektów sportowych i
rekreacyjnych na 10 tys. mieszkańców w powiatach (str. 49). Trudno nie zgodzić się z tym celem,
jednak ocena stopnia jego realizacji jest niemożliwa, gdyż nie są gromadzone adekwatne dane o
infrastrukturze.
Cele strategiczne są na tyle ogólnie sformułowane, iż trudno jest stworzyć projekt w obszarze sportu,
który nie zapewniałby zwiększenia czynnego lub biernego uczestnictwa w sporcie. Drugi cel, jakim
jest promocja regionu łódzkiego poprzez tworzenie atrakcyjnego wizerunku wydaje się być
realizowany poprzez organizację imprez sportowych o charakterze międzynarodowym w niedawno
wybudowanej hali sportowo-widowiskowej.
Zgodnie z dokumentami odzwierciedlającymi stan realizacji ZPORR realizacja projektów w ramach
Priorytetu 3 przełożyła się na zmianę poziomu wskaźników opisujących ogólną sytuację na obszarach
objętych wsparciem. W obszarze sportu liczba uczniów i wychowanków korzystających z lokalnych
obiektów infrastruktury sportowej i edukacyjnej wyniosła blisko 49,5 tys. osób, niemal dwukrotnie
zwiększając swą wartość, w stosunku do liczby osób korzystających z tych obiektów przed
rozpoczęciem wdrażania programu. Powierzchnia zmodernizowanych terenów wyniosła ok. 2775 ha.
Zatem należy uznać, iż realizowane projekty są zgodne z ogólnymi celami strategicznymi
województwa łódzkiego.
25
2.6 Podsumowanie analizy – kluczowe wnioski z analizy
Analizując procesy wspomagania inwestycji w zakresie sportu należy zwrócić uwagę zarówno na
pozytywne aspekty jak i pewne niepokojące działania, które w przyszłości mogą prowadzić do
zagrożeń i nieefektywnego zarządzania:
- przede wszystkim pozytywną cechą jest dobieranie skali zaangażowania finansowego w
poszczególny projekt w zależności od wielkości i znaczenia beneficjenta. Oczywistym jest fakt, iż na
słabo zaludnionych terenach wiejskich budowa dużych i zaawansowanych kompleksów sportowych
pozbawiona jest sensu ekonomicznego. Z drugiej strony należy zwrócić szczególną uwagę i poddać
dogłębnej analizie znaczną rozpiętość finansową, oraz stopień dofinansowania podobnych projektów
realizowanych przez różne gminy. Tak znaczne zróżnicowanie może prowadzić do wrażenia słabej
przejrzystości procesu przyznawania funduszy.
- jedyną inwestycją o charakterze ponadlokalnym jest hala sportowa w Łodzi. Dzięki realizacji tego
projektu powstała największa i najbardziej nowoczesna hala sportowo-widowiskowa w Polsce.
Brakującym elementem infrastruktury sportowej Łodzi i okolic pozostaje brak dużego otwartego
stadionu sportowego, który spełniałby międzynarodowe standardy i umożliwiał przeprowadzenie
zawodów lekkoatletycznych, meczów piłkarskich, a także organizowanie dużych koncertów.
- można również zauważyć brak podejścia systemowego i brak kompleksowego myślenia instytucji
zarządzających obiektami. Wybudowano nowoczesną halę sportową w Łodzi, ale tej inwestycji nie
towarzyszy odpowiednia infrastruktura hotelowa, gastronomiczna, czy chociaż parkingi dla
adekwatnej liczby widzów. Wskazuje to na brak myślenia długofalowego i koncentrację na budowie
obiektów, a nie na późniejszych sposobach ich wykorzystania, zagospodarowania i wkomponowania
w otoczenie społeczne i ekonomiczne.
- inwestycje zrealizowane przy pomocy funduszy były nieznaczące w skali województwa,
wybudowano małą liczbę obiektów rekreacyjno-sportowych w stosunku do ich liczby w
województwie, a zapotrzebowanie lokalnych społeczności jest dużo większe. Niemniej posiadają one
niezaprzeczalny walor dla lokalnych społeczności i pozwalają na podniesienie poziomu życia
mieszkańców. Inwestycji o szerszym zakresie oddziaływania jest mało. Po pierwsze, wielokrotnie w
tekście przywoływana Atlas Arena w Łodzi, po drugie kompleks basenowo-termalny w Uniejowie,
chociaż ta inwestycja ma charakter bardziej rekreacyjny.
- wartym zauważenia jest również fakt, iż stan bazy i infrastruktury sportowej nie jest w
dostatecznym stopniu monitorowany. Nie jest możliwe na podstawie zebranych danych obliczenie
wskaźników realizacji celów rozwojowych w zakresie sportu. Dodatkowo, wybrane wskaźniki łączące
razem turystykę, rekreację i sport wydają się być nieadekwatne.
Ogólnie rzecz ujmując alokację środków pomocowych należy uznać za słuszną, natomiast tworząc
plany rozwojowe bazy sportowej należy zwrócić szczególną uwagę na obszary względnie zapóźnione i
zapewnić równość dostępu wszystkim mieszkańcom województwa do bazy sportowej.
26
3. Wyniki badań w zakresie projektów turystycznych
Analizę sektora turystycznego w woj. łódzkim warto rozpocząć od prezentacji istotnych dla sektora
wskaźników dotyczących przede wszystkim:
- gospodarki turystycznej (biura podróży, liczba zatrudnionych w sekcji „H”),
- bazy noclegowej (struktura i wielkość),
- ruchu turystycznego (struktura i wielkość),
- zagospodarowania turystycznego (szlaki, parki krajobrazowe, wskaźniki funkcji turystycznej i
nasycenia baza turystyczną oraz intensywności ruchu turystycznego),
- najpopularniejszych atrakcji turystycznych.
a) gospodarka turystyczna
Tabela 6. Pracujący w sekcji „H” (wg PKD 2004) w woj. łódzkim w latach 2000-2008
Województwo
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Polska ogółem
225699
217219
210950
214258
217738
220967
230375
241764
278253
woj. łódzkie
10991
11451
11338
12118
11568
11991
12776
13324
14779
Udział w
ogółem (%)
4,9
5,3
5,4
5,7
5,3
5,4
5,5
5,5
5,3
Źródło: Instytut Turystyki.
Analiza danych dotyczących liczby pracujących w usługach hotelarskich i gastronomicznych (sekcja
„H” wg PKD 2004) w woj. łódzkim prowadzi do następujących wniosków:
- w latach 2000-2003 nastąpił powolny i stabilny wzrost zatrudnienia w sektorze, udział pracujących
w usługach hotelarskich i gastronomicznych w woj. łódzkim zwiększył się w tym okresie o 0,8 pkt
procentowych.
- w latach 2004-2008 zatrudnienie w sektorze również charakteryzował powolny wzrost zatrudnienia.
Największą dynamiką charakteryzują się lata 2006-2008. W tym okresie udział procentowy
pracujących w woj. łódzkim pozostał bez zmian, z wyjątkiem 2008 roku, w którym nastąpił
zdecydowany wzrost zatrudnienia w sektorze również w całej Polsce.
Tabela 7. Liczba biur podróży w woj. łódzkim w latach 2001 - 2007
Lata
Ogółem
Organizator
Organizator/Pośrednik
Pośrednik
2001
211
90
119
2
2002
209
83
125
2
2003
169
64
103
2
2004
158
42
114
2
2005
149
44
102
3
2006
147
43
102
2
2007
147
45
100
2
Źródło: Turystyka Polska w latach 2001-2007. Układ regionalny, Instytut Turystyki.
27
Liczba biur podróży spada systematycznie od 2001 roku. W roku 2007 na rynku było o 31% biur
podróży mniej niż w roku 2001. Zmieniła się także struktura formy organizacyjnej biur podróży, które
świadczą usługi turystyczne. Od 2004 roku na rynku biur podróży dominują zdecydowanie
organizatorzy – pośrednicy. Tendencja ta podąża za zmianami rynkowymi i obecnym charakterem
świadczenia usług turystycznych.
b) baza noclegowa
Tabela 8. Udzielone noclegi w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz udział noclegów
udzielonych w woj. łódzkim w noclegach ogółem (dla Polski) w latach 2004-2008
Ogółem
Lata
Turyści krajowi
Turyści zagraniczni
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
2004
1308,4
2,8
1132,3
3,0
176,1
1,9
2005
1367,3
2,8
1170,0
3,1
196,6
1,9
2006
1483,9
2,9
1271,3
3,1
212,7
2,0
2007
1719,0
3,1
1460,2
3,3
258,8
2,4
2008
1864,4
3,3
1601,8
3,4
262,6
2,6
Źródło: Turystyka w latach 2004-2008, Główny Urząd Statystyczny.
W latach 2004-2008 nastąpił stopniowy wzrost liczby noclegów udzielonych zarówno turystom
krajowym jak i zagranicznym w obiektach zakwaterowania zbiorowego. W rezultacie również udział
noclegów udzielonych w woj. łódzkim w obiektach zbiorowego zakwaterowania w liczbie noclegów
ogółem, stopniowo się zwiększał. Jak pokazują powyższe dane, w roku 2008 turystom krajowym
udzielono o ok. 42% noclegów więcej niż w stosunku do roku 2004, a w przypadku turystów
zagranicznych był to odpowiednio ok.49% wzrost.
Tabela 9. Turystyczne obiekty zakwaterowania zbiorowego w woj. łódzkim w latach 2001-2008 cz.1
Ogółem
Hotele
Motele
Pensjonaty
Inne obiekty
hotelowe
Domy
wycieczkowe
Schroniska
Ośrodki
wczasowe
2001
254
52
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
18
2002
272
58
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
18
2003
231
55
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
16
2004
230
50
5
2
62
6
13
16
2005
224
50
5
1
61
6
13
14
2006
229
52
6
1
61
6
14
14
2007
219
56
6
1
55
6
13
12
2008
216
63
6
-
54
6
10
11
Lata
28
Tabela 10. Turystyczne obiekty zakwaterowania zbiorowego w woj. łódzkim w latach 2001-2008 cz.2
Lata
Ośrodki
kolonijne
Ośrodki
szkol. –
wypocz.
Domy
pracy
twórczej
Zespoły
ogólnodost.
Kempingi
Pola
biwakowe
Obiekty do
wypoczynku
weekendowe
go i świąt.
Ośrodki
zdrowot.
Inne
niesklasyfi
-kowane
domków
2001
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
14
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2002
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
10
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2003
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
9
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2004
3
27
1
18
6
8
1
-
12
2005
2
26
1
18
5
8
1
-
13
2006
2
26
1
17
5
8
1
-
15
2007
2
26
1
18
3
6
1
-
13
2008
2
25
1
17
2
4
1
-
14
Powyższe tabele przedstawiają liczbę obiektów zakwaterowania zbiorowego w podziale na obiekty
hotelowe, schroniska, domy wycieczkowe, ośrodki (wczasowe, kolonijne, szkolno-wypoczynkowe),
kempingi, pola biwakowe, itp. W latach 2001-2008 nastąpił 15% spadek liczby wszystkich
turystycznych obiektów zakwaterowania zbiorowego w woj. łódzkim. Jedyną grupą, która
odnotowała wzrost liczby obiektów są obiekty hotelowe – przyrost o ok. 21%. W pozostałych
przypadkach liczba obiektów pozostawała bez zmian (przykładowo: motele, domy wycieczkowe,
domy pracy twórczej, obiekty do wypoczynku weekendowego, ośrodki kolonijne) lub następował
niewielki spadek (przykładowo: schroniska, ośrodki wczasowe, ośrodki szkolno – wypoczynkowe, czy
inne obiekty niesklasyfikowane). Warto podkreślić, że obiekty takie jak kempingi odnotowały w
okresie 2001-2008 największy spadek - w roku 2008 było aż o 86% mniej tego typu obiektów w woj.
łódzkim.
Tabela 11. Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego w woj.
łódzkim w latach 2001-2008, cz.1
Schroniska
Ośrodki
wczasowe
Bd.
Bd.
2031
Bd.
Bd.
Bd.
1932
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
1743
160
283
1987
517
555
1495
4259
160
91
2400
569
544
1287
15821
4604
188
91
2465
548
607
1324
2007
16099
5241
189
91
2667
548
560
1206
2008
16301
6099
178
-
2534
542
481
982
Lata
Inne obiekty
hotelowe
Ogółem
Hotele
Motele
Pensjonaty
2001
18952
4040
Bd.
Bd.
Bd.
2002
18350
4320
Bd.
Bd.
2003
15210
4401
Bd.
2004
15706
4245
2005
15358
2006
Domy
wycieczkowe
29
Tabela 12. Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego w woj.
łódzkim w latach 2001-2008, cz.2
Lata
Ośrodki
kolonijne
Ośrodki
szkol. –
wypocz.
Domy
pracy
twórczej
Zespoły
ogólnodost.
Kempingi
Pola
biwakowe
Obiekty do
wypoczynku
weekendowe
go i świąt.
Ośrodki
zdrowot.
Inne
niesklasyfi
-kowane
domków
2001
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
1542
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2002
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
1062
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2003
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
966
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2004
263
2252
32
1305
807
576
27
-
1202
2005
259
2088
32
1314
765
574
27
-
989
2006
260
2144
34
1244
765
551
27
-
969
2007
215
2179
36
1418
685
465
22
-
577
2008
245
1882
36
1426
600
327
22
-
947
Również analiza miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zakwaterowania zbiorowego
odzwierciedla podobne tendencje opisane na przykładzie liczby obiektów. Liczba miejsc noclegowych
oferowanych we wszystkich obiektach zakwaterowania zbiorowego spadła o ok. 14%. Wzrost miejsc
noclegowych (podobnie, jak w przypadku liczby obiektów) nastąpił w przypadku obiektów
hotelowych – w latach 2001-2008 hotele odnotowały 51% wzrost liczby miejsc noclegowych.
Najwyższy spadek miejsc noclegowych w badanym okresie charakteryzuje kempingi – aż o 61%.
Tabela 13. Pokoje w obiektach hotelowych woj. łódzkiego w latach 2001-2008
Lata
Ogółem
Hotele
Motele
Pensjonaty
Inne obiekty
hotelowe
2001
Bd.
2288
Bd.
Bd.
Bd.
2002
Bd.
2426
Bd.
Bd.
Bd.
2003
Bd.
2505
Bd.
Bd.
Bd.
2004
3634
2421
85
152
976
2005
3752
2448
85
56
1163
2006
3986
2629
101
56
1200
2007
4482
2990
101
56
1335
2008
4778
3459
93
-
1226
Analiza liczby pokoi oferowanych w obiektach hotelowych w latach 2004-2008 prowadzi do
następujących wniosków:
- nastąpił wzrost liczby pokoi ogółem oferowanych w hotelach, motelach, pensjonatach lub innych
obiektach hotelowych – o ok. 32%,
- najwyższy przyrost liczby pokoi odnotowały hotele: ok. 43%, a w okresie 2001-2003 był to wzrost
rzędu 10%.
30
Tabela 14. Hotele i ich wykorzystanie wg kategorii w woj. łódzkim w latach 2001-2008
Kategoria
Lata
Hotele
Ogółem
*****
****
***
**
*
W trakcie
kategoryzacji
Liczba hoteli
2001
52
-
-
13
18
21
-
2002
56
-
-
13
16
20
9
2003
55
-
-
15
19
15
6
2004
50
-
-
19
18
13
-
2005
50
-
-
20
21
9
-
2006
52
-
1
22
20
10
7
2007
56
-
1
25
21
9
1
2008
63
-
2
29
22
10
-
Miejsca noclegowe
2001
4040
-
-
1412
1869
759
343
2002
4320
-
-
1418
1799
760
343
2003
4401
-
-
1744
1170
645
343
2004
4245
-
-
2142
1506
597
-
2005
4259
-
-
2218
1616
425
-
2006
4604
-
99
2498
1561
446
-
2007
5241
-
121
2941
1748
431
-
2008
6099
-
401
3222
1991
485
-
Pokoje
2001
2288
-
-
885
1055
348
-
2002
2426
-
-
882
1038
347
159
2003
2505
-
-
1077
999
316
113
2004
2421
-
-
1288
840
293
-
2005
2448
-
-
1326
905
217
-
2006
2629
-
56
1477
876
220
-
2007
2990
-
56
1692
1021
221
-
2008
3459
-
215
1864
1133
247
-
Korzystający
2001
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2002
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2003
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
31
2004
286693
-
-
148946
107735
30012
-
2005
320709
-
468
172003
112090
36148
-
2006
387465
-
6336
208081
127182
44653
1213
2007
435914
-
7874
238479
147290
40537
1734
2008
498239
-
28707
240596
182968
45968
-
Udzielone noclegi
2001
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2002
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2003
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
Bd.
2004
462453
-
-
226485
172944
63024
-
2005
514682
-
674
260099
182832
71077
-
2006
609490
-
9635
311488
205434
81031
1092
2007
710884
-
12286
378988
239966
76578
3066
2008
801521
-
42735
381752
293581
83453
-
Stopień wykorzystania miejsc noclegowych (w %)
2001
28,7
-
-
26,7
33,9
21,2
-
2002
27,9
-
28,2
25,6
34,0
20,9
20,8
2003
26,7
-
-
27,7
27,2
24,5
22,5
2004
30,5
-
-
30,5
31,0
29,4
-
2005
33,4
-
14,5
32,2
32,7
42,2
-
2006
36,9
-
26,7
35,1
36,4
50,5
40,0
2007
37,0
-
32,8
35,6
37,1
46,5
41,6
2008
37,2
-
44,1
33,1
40,1
47,9
-
Stopień wykorzystania pokoi (w %)
2001
33,5
-
-
32,3
38,5
23,1
-
2002
33,3
-
29,5
30,9
40,6
21,8
22,3
2003
30,6
-
-
32,5
30,5
26,8
24,3
2004
36,4
-
-
36,1
38,8
30,7
-
2005
41,0
-
19,3
39,6
42,9
42,6
-
2006
44,1
-
33,1
41,7
48,2
46,9
52,1
2007
46,0
-
39,9
44,6
48,6
45,8
60,2
2008
45,2
-
49,7
41,1
51,0
46,9
-
Analizując liczbę obiektów hotelowych w podziale na poszczególne kategorie warto podkreślić, że
baza noclegowa tego rodzaju obiektów jest w woj. łódzkim stosunkowo mała, a liczba obiektów
32
niewystarczająca. Na podkreślenie w szczególności zasługuje brak hoteli o najwyższym standardzie
(pięciogwiazdkowych) oraz bardzo mała liczba hoteli czterogwiazdkowych (stan na koniec 2008 roku
– 2 obiekty). Dominującym standardem są w woj. łódzkim hotele trzy i dwu –gwiazdkowe, które
generują jednocześnie najwięcej miejsc noclegowych i w rezultacie charakteryzują się największą
liczbą korzystających z obiektów noclegowych tego typu. Warto podkreślić, że w latach 2001-2008 we
wszystkich kategoriach zdecydowanie poprawiły się także wskaźniki określające stopień
wykorzystania pokoi oraz stopień wykorzystania miejsc noclegowych. Największy wzrost nastąp[ił w
okresie 2004-2008 w porównaniu do okresu 2001-2003. W szczególności w przypadku hoteli trzy,
dwu i jednogwiazdkowych. Również w przypadku dwóch obiektów czterogwiazdkowych, stopień
wykorzystania pokoi oraz miejsc noclegowych jest relatywnie wysoki (w 2008 roku było to
odpowiednio: 44% i prawie 50%), co potwierdza możliwości wykorzystania obiektów o wyższym
standardzie oraz chłonność rynku w zakresie usług noclegowych świadczonych w tej kategorii
obiektów hotelarskich w woj. łódzkim.
Podsumowując, województwo łódzkie ma jedną z najmniejszych baz noclegowych zbiorowego
zakwaterowania w Polsce, ale za to dosyć zróżnicowaną. Charakterystyczna dla województwa jest
przewaga bazy hotelowej nad innymi rodzajami obiektów. Hotele skupiają praktycznie 1/3 miejsce
noclegowych w województwie, ale najwięcej miejsc noclegowych znajduje się także w innych
obiektach hotelowych (tzn. obiektach pełniących funkcję hoteli, moteli i pensjonatów, ale nie
poddanych kategoryzacji).
Tabela 15. Obiekty noclegowe indywidualnego zakwaterowania – kwatery agroturystyczne w woj.
łódzkim w latach 2001-2007
Lata
Kwatery
Miejsca noclegowe
Liczba miejsc na 10 tys.
mieszkańców
2001
60
788
3,0
2002
176
1379
5,2
2003
63
647
2,5
2004
73
803
3,1
2005
99
992
3,8
2006
125
1154
4,5
2007
167
1427
5,6
W przypadku obiektów indywidualnego zakwaterowania, a w szczególności kwater
agroturystycznych, w latach 2001-2007 woj. łódzkie charakteryzował wzrost liczby kwater, a tym
samym miejsc noclegowych. Warto zauważyć, że w 2002 roku nastąpił największy wzrost liczby
kwater – niemal dwukrotny w porównaniu do roku 2001. Ale, według danych przedstawionych w
powyższej tabeli od 2003 roku wzrost był systematyczny. Należy jednak pamiętać, że właściciele
obiektów indywidualnego zakwaterowania nie są objęci obligatoryjnym obowiązkiem
sprawozdawczym, stąd przedstawione statystyki mogą nie odzwierciedlać w pełni właściwych
tendencji na tym rynku noclegowym.
c) ruch turystyczny
33
Tabela 16. Przyjazdy turystów krajowych do woj. łódzkiego w latach 2001-2008 (mln)
Lata
Przyjazdy ogółem
Przyjazdy
długookresowe
Przyjazdy
krótkookresowe
2001
2,5
0,6
1,9
2002
2,7
0,9
1,8
2003
1,8
0,5
1,3
2004
1,4
0,4
1,0
2005
1,3
0,5
0,8
2006
1,6
0,7
0,9
2007
1,3
0,4
0,9
2008
1,7
Bd.
Bd.
Dane za 2008 – Ruch turystyczny woj. łódzkiego w 2008 roku, Regionalna Organizacja Turystyczna.
Analizę ruchu turystycznego woj. łódzkiego należy rozpocząć od analizy przyjazdów turystów
krajowych. Dane przedstawione w powyższej tabeli przedstawiają wielkość krajowego ruchu
turystycznego w woj. łódzkim w podziale na długość pobytu. Okres 2001-2003 charakteryzował się
największą liczbą przyjazdów turystów krajowych. W latach 2004-2005 nastąpił stosunkowo duży
spadek liczby przyjazdów. Natomiast od 2006 roku ma on postać skokową.
Tabela 17. Udział przyjazdów krajowych według celów w ogólnej liczbie przyjazdów długookresowych
w woj. łódzkim w latach 2001-2007 (%)
Lata
Turystyka,
wypoczynek
Odwiedziny u
krewnych i
znajomych
Służbowy
Inny
2001
45
44
2
9
2002
32
63
-
5
2003
37
37
14
12
2004
30
52
3
15
2005
24
43
3
30
2006
30
41
27
2
2007
32
55
6
7
Analizując strukturę przyjazdów długookresowych krajowych do woj. łódzkiego według celów, warto
zwrócić uwagę na to, że w latach 2004-2007 zyskały na znaczeniu odwiedziny krewnych i znajomych
oraz turystyka i wypoczynek. W 2006 roku ważnym celem przyjazdu były też sprawy służbowe.
34
Tabela 18. Udział przyjazdów krajowych według celów w ogólnej liczbie przyjazdów
krótkookresowych w woj. łódzkim w latach 2001-2007 (%)
Lata
Turystyka,
wypoczynek
Odwiedziny u
krewnych i
znajomych
Służbowy
Inny
2001
17
72
10
1
2002
22
68
8
2
2003
13
68
15
4
2004
26
63
7
7
2005
8
61
28
3
2006
31
48
13
8
2007
15
64
19
2
Natomiast w przypadku przyjazdów krótkookresowych zdecydowanie przewyższa cel – odwiedziny u
krewnych i znajomych.
Według statystyk Regionalnej Organizacji Turystycznej w roku 2008 cele przyjazdów turystów
krajowych przedstawiały się następująco2:
- wypoczynek – 27% badanych,
- sprawy służbowe (w tym udział w konferencjach, seminariach, kongresach i szkoleniach) – ok. 17%
badanych,
- odwiedziny krewnych lub znajomych – 11%,
- zwiedzanie zabytków – 6%,
- udział w imprezie kulturalnej, tranzyt- 4 do 5 %,
- odwiedziny miejsc rodzinnych – 3%,
- poznanie walorów przyrody oraz udział w turystyce aktywnej – ok. 2%.
Natomiast w roku 2009 do głównych celów należały m. in:
- wypoczynek – 31% badanych,
badanych,
- zwiedzanie zabytków – prawie 10%,
- odwiedziny krewnych – ok. 6%,
- udział w imprezie kulturalnej – prawie 5%,
- turystyka aktywna – ok. 3%,
- poznanie walorów przyrody – 1%.
Podsumowując, w latach 2001-2009 wśród celów przyjazdu turystów krajowych do woj. łódzkiego
zdecydowanie dominują takie kategorie jak: wypoczynek, biznes i odwiedziny krewnych lub
znajomych.
2
Ruch turystyczny woj. łódzkiego w 2008 i 2009 roku, Regionalna Organizacja Turystyczna.
35
Tabela 19. Przyjazdy turystów zagranicznych (w mln) do woj. łódzkiego oraz udział tych przyjazdów w
ogólnej liczbie przyjazdów turystów zagranicznych dla Polski (w %) w latach 2001-2008
Lata
Przyjazdy turystów
zagranicznych (mln)
Udział % w przyjazdach
ogółem dla Polski
2001
1,3
8,7
2002
1,1
7,9
2003
1,0
7,3
2004
1,2
8,7
2005
1,2
7,7
2006
0,9
5,7
2007
0,7
4,9
2008
0,3
-
Dane za 2008 – Ruch turystyczny woj. łódzkiego w 2008 roku, Regionalna Organizacja Turystyczna.
Analiza danych dot. przyjazdów turystów zagranicznych w woj. łódzkim prowadzi do następujących
wniosków:
- w badanym okresie następował systematyczny spadek przyjazdów turystów zagranicznych,
- najwięcej turystów zagranicznych odwiedziło woj. łódzkie w roku 2001, 2004 oraz 2005.
Tabela 20. Przyjazdy turystów zagranicznych do woj. łódzkiego według krajów zagranicznych w latach
2001-2007 (w tys.)
Lata
Ogółem
Niemcy
Sąsiedzi ze
wsch.
Sąsiedzi z
płd.
Reszta
Europy
Spoza
Europy3
2001
1300
580
390
40
250
40
2002
1070
400
400
60
200
10
2003
1050
440
230
60
260
60
2004
1240
470
430
50
270
20
2005
1170
390
480
30
240
30
2006
910
250
400
20
210
30
2007
740
250
270
20
180
20
W okresie 2001-2003 najbardziej liczną grupę turystów zagranicznych stanowili Niemcy oraz turyści
zza wschodniej granicy (Ukraina, Białoruś, Rosja). W kolejnych latach te dwie grupy również
3
Podział na Europę i resztę świata przyjęto zgodnie z podziałem UNWTO na regiony świata.
Oszacowanie liczby przyjazdów należy traktować jako przybliżone. Niektórzy turyści odwiedzali więcej niż jedno
województwo, dlatego suma przyjazdów do poszczególnych województw jest większa niż liczba przyjazdów do
Polski.
36
dominowały, ale zmieniła się wyraźnie proporcja między nimi, w szczególności w roku 2006 grupa
turystów zza wschodniej granicy była liczniejsza o ok. 38% od turystów z Niemiec.
Analizując liczbę przyjazdów turystów zagranicznych i krajowych w woj. łódzkim należy podkreślić, iż
województwo łódzkie wyraźnie dominuje w segmencie turystyki krajowej (dwukrotnie większa liczba
turystów), natomiast w zakresie turystyki zagranicznej większy udział ma miasto Łódź, które przyciąga
najwięcej turystów zagranicznych.
Tabela 21. Udział przyjazdów turystów zagranicznych woj. łódzkiego według celów w ogólnej liczbie
przyjazdów turystów zagranicznych w latach 2001-2007 (%)
Lata
Turystyk,
wypoczynek
Interesy
Odwiedziny
u krewnych i
znajomych
Zakupy
Tranzyt
Inne
2001
30
21
32
5
5
7
2002
20
29
27
12
8
4
2003
31
29
25
3
8
4
2004
21
29
17
7
16
10
2005
20
30
14
8
21
7
2006
10
26
9
8
43
4
2007
6
34
13
5
34
8
W latach 2001 – 2003 głównymi celami przyjazdów turystów zagranicznych do woj. łódzkiego były:
turystyka i wypoczynek, interesy oraz odwiedziny krewnych czy znajomych. Struktura tych
przyjazdów była stosunkowo równomiernie rozłożona. W okresie 2004-2007 tendencje uległy
zmianom – głównym celem podróży były sprawy służbowe oraz nastąpił zdecydowany wzrost takiego
czynnika jak: tranzyt.
Według badań Regionalnej Organizacji Turystycznej, celem przyjazdu do województwa
odwiedzających zagranicznych (w tym turyści oraz odwiedzający jednodniowi) w 2008 roku były
przede wszystkim4:
badanych,
- tranzyt – 12% badanych,
- odwiedziny krewnych lub znajomych – 10%,
- wypoczynek -8%,
- odwiedziny miejsc rodzinny oraz udział w imprezie kulturalnej – 5%,
- turystyka aktywna (wykwalifikowana) – ok. 2%.
Jak pokazują badania ruchu turystycznego, żaden z turystów zagranicznych 2008 roku nie przyjechał
do województwa łódzkiego w celu poznania walorów przyrody czy zwiedzania zabytków.
Celem przyjazdu do województwa odwiedzających zagranicznych (w tym turyści oraz odwiedzający
jednodniowi) w 2009 roku było przede wszystkim5:
4
5
Na podstawie raportu „Ruch turystyczny woj. Łódzkiego w 2008 roku”, Regionalna Organizacja Turystyczna.
Jak wyżej.
37
- uczestnictwo w wydarzeniach sportowych – ok. 36%,
- wypoczynek – ok. 18%,
- sprawy biznesowe (w tym udział w konferencji, seminarium, kongresie) – ok.14 %
- odwiedzenie miejsc rodzinnych – ok. 5,5%,
- tranzyt – 4.7%,
- udział w imprezie kulturalnej – ok. 3.9%,
- turystyka aktywna, zwiedzanie zabytków – poniżej 1%.
Podsumowując, sprawy biznesowe oraz tranzyt stanowią jedne z głównych powodów przyjazdu
turystów zagranicznych do woj. łódzkiego. Na uwagę zasługują także dwa inne zjawiska: w 2009 roku
– wydarzenia sportowe przyciągnęły aż 36% badanych odwiedzających woj. łódzkie z zagranicy,
natomiast również wypoczynek zyskał na znaczeniu. Warto jednak zauważyć, że takie powody jak:
uczestnictwo w turystyce aktywnej (kwalifikowanej) czy zwiedzanie zabytków oraz podziwianie
walorów przyrody – nie są znaczące dla zagranicznych turystów.
Tabela 22. Struktura długości pobytu turystów zagranicznych w woj. łódzkim w latach 2001-2007 (w
%)
Lata
Długość pobytu (liczba noclegów)
1 -3
4-7
8 i więcej
2001
22
55
23
2002
45
47
8
2003
35
55
10
2004
47
46
7
2005
51
43
6
2006
81
16
3
2007
79
14
7
Analiza długości pobytu turystów zagranicznych w latach 2001-2007 prowadzi do następujących
wniosków:
- zmieniła się struktura długości pobytu turystów między okresami: 2001-2003 a 2004-2007,
- w szczególności w latach 2006-2007 widać wyraźnie tendencję do krótkookresowych pobytów
turystów zagranicznych, w tym turystyki głównie weekendowej,
- pobytu dłuższe niż tydzień stanowią stosunkowo niewielki segment przyjazdów, ale w 2007 roku
zauważyć można wzrost w stosunku do roku 2006.
Tabela 23. Wydatki turystów zagranicznych w woj. łódzkim w latach 2001-2007
Lata
Przeciętne wydatki na osobę
(w USD)
Przeciętne wydatki na dzień
pobytu (USD)
2001
158
26
2002
145
26
2003
133
24
38
2004
118
28
2005
147
28
2006
131
40
2007
240
70
Zdecydowanie pozytywną tendencją w analizowanym okresie jest wzrost wydatków turystów
zagranicznych, który nastąpił w szczególności w roku 2007 (pomimo spadku liczby przyjazdów
turystów zagranicznych).
Wydatki poniesione przez odwiedzających krajowych i zagranicznych w 2008 roku prezentuje
poniższa tabela. Należy jednak zaznaczyć, że w ramach pojęcia „odwiedzający” wchodzą zarówno
turyści jak i odwiedzający jednodniowi. Więc jest to dużo szersza kategoria.
Tabela 24. Wydatki odwiedzających woj. łódzkie w 2008 roku przypadające na 1 osobę podczas
pobytu (w %)
Przedział wydatków
Odwiedzający krajowi
Odwiedzający
zagraniczni
Ogółem
Do 50 zł
34,32
10,64
33,05
51-100 zł
15,56
5,32
15,02
101-200 zł
17,61
14,89
17,46
201-300 zł
10,46
9,58
10,41
301-400 zł
6,01
4,26
5,91
401-500 zł
5,23
6,38
5,29
501-1000 zł
7,99
23,40
8,82
1001-1500 zł
1,38
12,77
1,99
1501-2000 zł
0,60
9,57
1,08
2001-3000 zł
0,78
3,19
0,91
3001-10000 zł
0,00
0,00
0,00
Powyżej 10000 zł
0,06
0,00
0,06
Źródło: Ruch turystyczny w woj. łódzkim w 2008 roku, Regionalna Organizacja Turystyczna.
Polacy wydawali przede wszystkim sumy niższe tj. do 300 zł na osobę, ale w tym ponad 34% wydało
50 zł/na osobę, dla porównania w 2009 roku – było to już blisko 41% badanych. Stosunkowo wielu
gości krajowych wydało na pobyt w woj. łódzkim kwotę w przedziale 501 – 1000 zł (blisko 8% w roku
2008, 5% w roku 2009).
Natomiast odwiedzający zagraniczni wydawali przede wszystkim kwoty w granicach 501-1000 zł –
blisko co czwarty odwiedzający zagraniczny wydał na pobyt kwotę w tym przedziale w 2008 i 2009
roku. Około 15% badanych zagranicznych przeznaczyło na pobyt kwotę od 101 do 200 zł na osobę w
roku 2008, a w roku 2009 było to odpowiednio 13%.
39
Relatywnie wysoki odsetek występuje w 2008 roku także w przypadku „wyższych” kwot, takich jak:
1001 – 1500 zł – ok. 13%, 1501-2000 zł – blisko 10%, ale już w 2009 roku jest to odpowiednio dla obu
powyższych przedziałów ok. 4%.
Należy zaznaczyć, że odsetek obcokrajowców wydających kwotę wyższą niż 400 zł był znacznie
wyższy niż w przypadku odwiedzających krajowych, zarówno w roku 2008 jak i 2009. Z ta różnicą, że
w 2008 roku udział wydatków zagranicznych odwiedzających w przedziale 201-300 zł był o 10% niższy
w stosunku do roku 2009r., co oznaczać może wzrost ilości krótkookresowych pobytów w roku 2009r.
Wg badań ruchu turystycznego 2008 roku, przeciętna kwota wydatków na jedną osobę przeznaczoną
przez odwiedzającego krajowego na pobyt wynosiła ok. 250 zł, a dla odwiedzającego zagranicznego
było to odpowiednio 610 zł.
W roku 2009 natomiast były to odpowiednie takie wartości jak:
- odwiedzający krajowy – 220 zł,
- odwiedzający zagraniczny – 601 zł.
d) zagospodarowanie turystyczne
Tabela 25. Długość szlaków pieszych w woj. łódzkim w latach 2001-2007
Lata
Długość szlaków
pieszych w km
Długość szlaków pieszych
na 100 km²
województwa
2001
806,0
4,4
2002
1 084,2
5,9
2003
1 014,0
5,6
2004
1 350,8
7,4
2005
1 367,5
7,5
2006
1 293,1
7,1
2007
1 368,1
7,5
W latach 2001-2007 długość szlaków pieszych uległa znacznej poprawie. Największy skok nastąpił w
2004 roku, który charakteryzuje 33% wzrost w stosunku do 2003 roku. Do 2007 roku wzrost ten
utrzymał się na bardzo podobnym poziomie.
Na terenie województwa łódzkiego– znajdują się 153 szlaki, w tym:
- 52 piesze, o łącznej długości 1741 km,
- 86 rowerowe, o łącznej długości 2581 km,
- 1 wodny, o długości 148,3 km,
- 14 konnych, o łącznej długości ok. 260 km.
Ponadto przez obszar województwa łódzkiego przebiegają trzy europejskie szlaki kulturowe, które
obecnie, promowane jako trasy turystyczne.
- Szlak Bursztynowy,
- Szlak Cysterski,
- Szlak Romański.
40
Mapa 4. Istniejące szlaki turystyczne w woj. łódzkim
Źródło: Program Rozwoju Turystyki w Województwie Łódzkim na lata 2007-2020. Część I – Audyt Turystyczny,
Warszawa-Łódź 2007.
Województwo łódzkie nie może pochwalić się niestety żadnym parkiem narodowym na swoim
terenie. W jego skład wchodzi natomiast 7 parków krajobrazowych:
- Bolimowski Park Krajobrazowy,
- Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki,
- Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich,
- Przedborski Park Krajobrazowy,
- Spalski Park Krajobrazowy,
- Sulejowski Park Krajobrazowy,
- Załęczański Park Krajobrazowy.
Łączna powierzchnia obszaru leżącego w granicach parków krajobrazowych na terenie województwa
wynosi 97.945,2 ha. Stanowi to ok. 5.38 % całej powierzchni województwa łódzkiego.
Podsumowując analizę stanu zagospodarowania turystycznego w woj. łódzkim warto również
omówić takie wskaźniki jak: poziom funkcji turystycznej, stopień nasycenia bazą turystyczną czy
poziom intensywności ruchu turystycznego. Poniżej przedstawiono znaczenie każdego wskaźnika oraz
podano obliczenia dla województwa łódzkiego w latach 2003-2008.
Index Deferta - wskaźnik funkcji turystycznej, wyrażony liczbą turystów korzystających z
noclegów, przypadającą na km2 powierzchni całkowitej;
Index Charvata - wskaźnik nasycenia bazą turystyczną, wyrażony liczbą miejsc noclegowych
przypadających na km2 powierzchni całkowitej;
41
Index Schneidera - wskaźnik intensywności ruchu turystycznego, wyrażony liczbą turystów
korzystających z noclegów, przypadającą na 1000 mieszkańców stałych.
Tabela 26. Wskaźniki Deferta, Charvata i Schneidera dla woj. łódzkiego w latach 2003-2008
POLSKA
Wskaźnik
Deferta
Wskaźnik
Shneidera
Wskaźnik
Charvata
WOJ. ŁÓDZKIE
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Dynamika
2008/2003
w%
46,8339
50,3590
53,0796
56,0060
60,5962
62,5437
117,8
383,4517 412,4945 434,9707 459,3284 497,0967 512,8006
117,9
1,9075
1,8698
1,8226
1,8377
1,8617
1,9093
104,8
Relacja do
poziomu
Dynamika
krajowego 2009/2003
Polska =100
w%
w%
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Wskaźnik
Deferta
29,7686
32,3742
33,9469
39,7121
44,7926
48,9536
78,3
144,3
Wskaźnik
Shneidera
0,2085
0,2276
0,2396
0,2815
0,3188
0,3494
68,1
145,8
Wskaźnik
Charvata
0,8348
0,8621
0,8430
0,8684
0,8836
0,8947
46,9
106,1
Źródło: Obliczenia własne
Analiza wskaźnika Deferta
Poziom rozwoju funkcji turystycznej w woj. łódzkim jest nieco wyższy niż w takich częściach Polski
jak: województwo podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, opolskie, kujawsko-pomorskie i
warmińsko-mazurskie. Mimo wysokiego przyrostu wskaźnika w okresie 2003-2008, region łódzki jest
daleko poza czołówką polskich destynacji turystycznych.
Analiza wskaźnika Shneidera
Poziom intensywności ruchu turystycznego jest w woj. łódzkim lepszy niż w takich województwach
jak: opolskie, świętokrzyskie, podkarpackie, lubelskie oraz jest na zbliżonym poziomie do woj.
śląskiego. Wskaźnik ten również cechuje wysoka dynamika w okresie 2003-2008, ale wciąż nie jest to
poziom zadowalający.
Analiza wskaźnika Charvata
Nasycenie bazą turystyczną wypada w woj. łódzkim bardzo słabo. Region dysponuje zdecydowanie
zbyt małą ilością miejsc w stosunku do całkowitej powierzchni woj. łódzkiego. Wśród pozostałych
województw, tylko lubelskie wypada gorzej od łódzkiego. Również przyrost na przestrzeni
wskazanych lat jest bardzo mały – ok. 6%.
e) najpopularniejsze atrakcje turystyczne woj. łódzkiego
42
Według badań przeprowadzonych przez Regionalną Organizację Turystyczną najbardziej atrakcyjnymi
turystycznie miejscami w 2008 roku były m.in.:
- Spała (w tym Konewka),
- Łódź,
- Tomaszów Mazowiecki (w tym Niebieskie Źródła),
- Łęczyca,
- Arkadia – Nieborów- Bobrowniki,
- Sulejów (w tym Zalew Sulejowski, Podklasztorze),
- Działoszyn-Załęczański Park Krajobrazowy,
- Bełchatów (kopalnia, odkrywka, elektrownia),
- Tum,
- Rawa Mazowiecka (w tym Boguszyce),
- Smardzewice,
- Łowicz,
- Bolesławiec (w tym Chróścin),
- Wieluń,
- Góra Kamieńsk-Kleszczów,
- Ożarów.
W tym wskazane przez odwiedzających zagranicznych:
- Łódź,
- Łęczyca,
- Bełchatów,
- Działoszyn-Załęczyński Park Krajobrazowy,
- Wieluń,
-Góra Kamieńsk-Kleszczów,
- Ożarów.
W 2009 roku najczęściej wskazywane przez badanych uczestników ruchu turystycznego atrakcje
turystyczne woj. łódzkiego to: Łowicz (doceniony przez gości zagranicznych), Arkadia i Nieborów,
sanktuarium w Gidlach i ośrodek SPA – OSSA. W czołówce znalazły się także takie pozycje jak:
Manufaktura w Łodzi (doceniona przez gości zagranicznych), uroczystości Bożego Ciała w
Spycimierzu, Mała Liga Baseball w Kutnie, Uniejów, opactwo cystersów w Sulejowie. Pozostałe
wskazania to: Spała, Konewka, Łódź, Niebieskie Źródła, Łęczyca, Bełchatów, Tum, Góra Kamieńsk czy
Inowłódź.
Wyróżnia się więc następujące skupiska atrakcji turystycznych6:
- północny obszar z Kutnem, Łowiczem, Nieborowem, Skierniewicami i Bolimowskim Parkiem
Krajobrazowym;
- zachodni obszar z zalewem Jeziorsko, Uniejowem i Łęczycą;
- centralny obszar z Łodzią i Parkiem Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich;
- centralno południowy obszar bełchatowski;
6
Na podstawie opracowania Regionalnej Organizacji Turystycznej, Ruch turystyczny w Łodzi i woj. łódzkim w
2009 roku.
43
- centralno – wschodni obszar z Rogowem i Lipcami Reymontowskimi
- południowy obszar z Przedborskim Parkiem Krajobrazowym,
- południowo-zachodni obszar z Wieluniem i Załęczańskim Parkiem Krajobrazowym.
Wyraźnie zaznacza się pomijany przez turystów obszar – zachodnia część województwa oraz
międzyrzecze Warty i Widawki.
Badaniem ewaluacyjnym objęto realizację 13 projektów w ramach NPR 2004-2006, które związane
były z obszarem turystycznym. Część z tych projektów wchodziła równocześnie w zakres innych
obszarów, takich jak sport czy kultura. Były to tylko i wyłącznie inwestycje o charakterze
infrastrukturalnym, zrealizowane w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
Regionalnego (7 projektów) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego dla Rolnictwa (6 projektów).
Zrealizowane inwestycje pełnią głównie funkcje: turystyczne, kulturowe i rekreacyjno-sportowe.
ZPORR – Działanie 1.4
Beneficjent: Uniejów
Budowa kompleksu termalno – basenowego– I etap
Wielkość dofinansowania wyniosła ok. 4,4 mln zł
Budowa kompleksu termalno-basenowego – II etap
Budowa kompleksu edukacyjno-turystyczno-rekreacyjnego „Wrota czasu” – I etap
Beneficjent: Sokolniki
Zagospodarowania turystyczne Gminy Sokolniki
Wielkość dofinansowania wyniosła ok. 981 tys. zł.
Beneficjent: Rawa Mazowiecka
Budowa ścieżki rowerowej – I etap
Wielkość dofinansowania wyniosła ok. 217 tys. zł.
Beneficjent: Bełchatów
Budowa ekologicznej ścieżki rowerowej na odcinku Słok-Bełchatów
Wielkość dofinansowania wyniosła ok. 880 tys. zł
Beneficjent: Łódź
Rozwój infrastruktury turystycznej i noclegowej poprzez renowację zabudowy przy ul. Sienkiewicza
67 i Nawrot 16
SPO ROL- Działanie 2.3
44
Przebudowa drogi ”Trasa Bożego Ciała” w Spycimierzu
Beneficjent: Lipce Reymontowskie
Zagospodarowanie przestrzeni wsi Lipce Reymontowskie poprzez utworzenie m.in. miniparku
Wielkość dofinansowania wyniosła: ok. 362 tys. zł
Beneficjent: Świnice Warckie
„Dróżki św. Faustyny” – przebudowa ciągów pieszo-turystycznych w centrum miejscowości Świnice
Warckie
Beneficjent: Dmosin
Remont ciągu pieszo-turystycznego w centrum Woli Cytrusowej
Beneficjent: Drzewica
Zagospodarowanie terenu wokół toru kajakowego i zalewu w Drzewicy
Beneficjent: Rogów
Budowa i remont ciągu pieszo-turystycznego w centrum miejscowości Rogów
Analiza zrealizowanych inwestycji prowadzi do następujących wniosków:
- w ramach programu ZPORR najczęstszym beneficjentem środków finansowych w obszarze
turystycznym była gmina Uniejów (3 projekty, w tym kompleksowe wsparcie projektu – budowa
kompleksu termalno-basenowego – dofinansowanie w ramach działania 1.4 (turystyka i kultura) oraz
w ramach działania 3.1 (Obszary wiejskie). Łączne dofinansowanie przedsięwzięcia z programu
ZPORR wyniosło ponad 9 mln zł;
- w ramach programu ZPORR dofinansowanie otrzymały w zdecydowanej większości projekty
dotyczące zagospodarowania turystycznego (budowa ścieżek rowerowych lub rozwój funkcji
turystycznych i noclegowych poprzez renowację kamienicy w Łodzi – środki przeznaczone na
wsparcie terenów poprzemysłowych);
- w przypadku programu ZPORR na uwagę zasługuje także dosyć niska aktywność inwestycyjna gmin
położonych na obszarach wiejskich oraz na obszarach zdegradowanych i poprzemysłowych;
- w przypadku programu SPO ROL, gminy wiejskie również zrealizowały tylko kilka inwestycji
dotyczących głównie remontu lub przebudowy ścieżek turystycznych lub zagospodarowania terenu
rekreacyjnego;
- wielkość dofinansowania w ramach programu SPO ROL dla wymienionych inwestycji nie
przekroczyła 400 tys. zł. Z założenia były to projekty niewielkie i o lokalnym zasięgu działania.
Badania wykazały, że ponad połowa beneficjentów realizowało z programu ZPORR przynajmniej 4
inwestycje z zakresu turystyki i/lub komplementarnych obszarów. Tymczasem, w ramach programu
SPO ROL, ponad połowa beneficjentów realizowała tylko 1 inwestycję. Jest to więc niejako powiązane
z charakterem i wielkością danego programu operacyjnego, ale również z mobilnością beneficjentów
w zakresie prowadzenia działań inwestycyjnych.
Poniżej zaprezentowano rozkład przestrzenny analizowanych inwestycji infrastrukturalnych, zarówno
obejmujących program ZPORR jak i SPO ROL.
45
Mapa 5. Inwestycje infrastrukturalne z obszaru turystyka zrealizowane w ramach NPR 2004-2006 w
woj. łódzkim w podziale na wartość projektów
Analiza rozmieszczenia inwestycji pod względem wartości inwestycji z zakresu turystyki w ramach
ZPORR i SPO ROL, pokazuje jednoznacznie, że projekty o najwyższej wartości realizowane były
Uniejowie, Łodzi oraz Bełchatowie i Sokolnikach. Ze względu na charakter programu i wsparcia - były
to głównie projekty zrealizowane w ramach programu ZPORR, w większych ośrodkach
lokalizacyjnych.
Natomiast projekty zrealizowane w ramach programu SPO ROL koncentrowały się przestrzennie
wokół siebie – w centralno –wschodnim obszarze województwa i były to inwestycje o wartości
poniżej 500 tysięcy złotych.
Jednocześnie rozmieszczenie inwestycji pokazuje stosunkowo małe zainteresowanie środkami na
poprawę infrastruktury turystycznej, w szczególności w programie SPO ROL, który był dla gmin
bardziej dostępny (w szczególności dla tych mniejszych) i z którego można było zrealizować zarówno
przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym jak i promocyjnym.
3.3 Wpływ projektu na instytucje beneficjenta
Pytanie ewaluacyjne: Czy następuje rozwój infrastrukturalnej bazy turystycznej?
Jak wspomniano, większość projektów zrealizowanych z zakresu turystyki w ramach programu ZPORR
oraz programu SPO ROL miała charakter infrastrukturalny. Potwierdzają to także wyniki badań
46
ilościowych. Zrealizowane przedsięwzięcia opierały się w głównej mierze na modernizacjach i/lub
budowie bazy infrastrukturalnej od początku. W pozostałych przypadkach były to projekty związane z
działaniami promocyjnymi lub mogły też mieć inny komplementarny charakter (por. wykres poniżej).
Wykres 7. Charakterystyka inwestycji w ramach NPR 2004-2006
Biorąc pod uwagę, iż zdecydowana większość inwestycji opierała się na budowie infrastrukturalnej
bazy turystycznej lub jej modernizacji, warto przedstawić charakterystykę zrealizowanych inwestycji
w tym zakresie.
47
Wykres 8. Rodzaje inwestycji turystycznych
Analizując dane przedstawione powyżej, można wywnioskować, że jeżeli inwestycje dotyczyły
aspektów modernizacyjnych, to ponad połowa przeprowadzonych inwestycji objęła modernizację
infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form turystycznych, a 41% inwestycji dotyczyło również
adaptacji zabytków techniki i architektury w celu zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu. Co
trzeci projekt polegał również na organizacji imprez i wydarzeń kulturalnych. Na uwagę zwraca także
powiązanie promocyjnego charakteru projektu (por. wykres nr 12), który opierał się na opracowaniu i
utworzeniu systemów centrów informacji turystycznej (9% inwestycji). W ramach NPR 2004-2006 nie
zrealizowano żadnych projektów, które polegałyby na przygotowaniu i realizacji programów rozwoju
i promocji lokalnych lub regionalnych produktów turystycznych.
Zaskakujący jest jednak wynik odpowiedzi na pytanie o wpływ realizacji inwestycji na poprawę
infrastruktury turystycznej – aż 76% respondentów nie potrafiło udzielić na to pytanie odpowiedzi, a
tylko 10% z nich uznało, że poczynione inwestycje w pośredni sposób przyczyniły się do poprawy
stanu infrastruktury. Oznacza to, że beneficjenci nie potrafią ocenić dokładnie efektów
zrealizowanych inwestycji. Pomimo iż zadeklarowali, że projekty opierały się na podjęciu działań
modernizacyjnych lub budowy nowych inwestycji (por. wykres 13). Z drugiej strony, badania
jakościowe wskazywały również na problem z monitoringiem stanu i liczby zmodernizowanych
obiektów po stronie Zamawiającego, co wskazuje na brak odpowiedniego narzędzia w tym zakresie.
Pytanie ewaluacyjne: Jak została zapewniona trwałość realizowanych projektów?
Analizując kwestię zapewnienia trwałości realizowanych projektów w ramach NPR 2004-2006, należy
wziąć pod uwagę w pierwszej kolejności skalę tych przedsięwzięć. Wartość większości działań
inwestycyjnych (82% inwestycji) nie przekroczyła 5 mln zł. W przypadku działań w ramach programu
SPO ROL były to inwestycje, które oscylowały raczej wokół 0,5 mln złotych.
Tylko Gmina Uniejów realizowała inwestycje w ramach różnych źródeł finansowania w granicach 10
mln zł. Innym ważnym elementem, który należy wziąć pod uwagę, jest także formalny status
beneficjenta (patrz wykres poniżej).
48
Wykres 9. Status podmiotów realizujących projekty turystyczne
Zdecydowana większość beneficjentów, którzy realizowali projekty w ramach perspektywy 20042006 to jednostki samorządu lokalnego.
Wykres 10. Deklaracja zapewnienia trwałości inwestycji
Na pytanie dotyczące zapewnienia trwałości, zdecydowana większość respondentów odpowiedziała,
że zapewniono trwałość inwestycji rozumianą jako zapewnienie źródeł finansowania na prowadzenie
dalszych działań po zakończeniu realizacji przedsięwzięcia z funduszy unijnych. Trwałość inwestycji
została zapewniona ze środków samorządu, poprzez dzierżawę terenów inwestycyjnych, w kilku
przypadkach również poprzez alokację środków prywatnych.
Na uwagę zasługuje fakt, że 91% respondentów deklaruje prowadzenie działań promocyjnych oraz
informacyjnych po zakończeniu projektów.
Pytanie ewaluacyjne: W jakim zakresie wykorzystywany jest potencjał walorów turystycznych w
regionie łódzkim?
49
Projekty z zakresu turystyki charakteryzujące woj. łódzkie zrealizowane zostały na terenach
wyróżniających się pod kątem występowania atrakcji turystycznych i/lub kulturowych. 36% inwestycji
zrealizowano również na ternach cennych przyrodniczo (por. wykres poniżej).
Wykres 11. Teren inwestycji
Można więc wysunąć wniosek, że lokalizacja tych inwestycji oraz dostępność atrakcji spowodowała,
że potencjał walorów turystycznych był wykorzystywany tylko w obrębie danej inwestycji. Niewiele
inwestycji zrealizowano na terenach podlegających restrukturyzacji lub o charakterze
poprzemysłowym, jednakże liczba tych projektów była zbyt mała, by można było w tym przypadku
mówić o znaczących zmianach.
Inwestycje zrealizowane na obszarach wyróżniających się pod kątem walorów turystycznych
zrealizowane były na terenach zachodnich (Uniejów, Spycimierz, Łęczyca), centralno –wschodnich
(Lipce Reymontowskie, Dmosin, Rogów) czy wschodnich (okolice Drzewicy) i południowo-zachodnich
(okolice gminy Sokolniki).
50
Wykres 12. Cel zrealizowanych inwestycji
Aż 68% respondentów oceniło, że głównym celem realizacji inwestycji było m.in. wykorzystanie
walorów turystycznych regionu. Równie wysoki odsetek charakteryzował projekty, których celem
było stworzenie nowej oferty turystycznej, by w przypadku co trzeciej odpowiedzi przedłużyć także
pobyt turystów w danej miejscowości. Należy wspomnieć tutaj, iż aż 86% beneficjentów deklarowało,
że zamierzone cele udało się osiągnąć całkowicie, a odpowiednio 5% - tylko częściowo.
Tak więc, projekty inwestycyjne skierowane były w głównej mierze na wykorzystanie potencjału
walorów turystycznych, by w następnej kolejności stworzyć ofertę dla turystów. Jednak takich
projektów było zdecydowanie za mało, aby można było mówić o pełnym wykorzystaniu potencjału
turystycznego regionu łódzkiego. Ponadto zrealizowane inwestycje wykorzystywały potencjał tylko w
najbliższym otoczeniu.
3.4 Wpływ projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie
Pytanie ewaluacyjne: Czy rozwija się wachlarz usług turystycznych oferowanych w regionie
łódzkim?
51
Wykres 13. Osiągnięcie celów projektu
Analizując wpływ projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie, uwagę należy skierować
przede wszystkim na rodzaj usług turystycznych, które oferuje region. Zrealizowane inwestycje w
bezpośredni sposób przyczyniły się m.in. do powstania nowych ofert turystycznych (48%
odpowiedzi), tworzenia nowych produktów turystyczno-kulturowych (48% odpowiedzi), organizacji
nowych imprez i wydarzeń (38% wskazań) oraz wypromowania nowych produktów turystycznych i
kulturowych (29% wskazań). W skład produktów turystycznych wchodzą:
- usługi podstawowe związane z dojazdem, pobytem oraz powrotem z miejsca czasowego pobytu,
-usługi komplementarne (uzupełniające), które ułatwiają dostęp do walorów turystycznych,
przewodnictwo, wypożyczalne sprzętu, itp. Biorąc pod uwagę, że aż 96% respondentów
zadeklarowało, iż po zakończeniu inwestycji uzyskano zakładane efekty, oraz wnioskując z danych na
przedstawionym powyżej wykresie, można wyciągnąć wniosek, iż tworzenie nowych produktów
turystycznych przyczynia się także do rozwoju świadczonych usług turystycznych. Niemniej jednak nie
można mówić tutaj o konkretnych rezultatach i efektach, pomimo tego, że deklarowano
jednocześnie, ze inwestycje były w sposób pośredni komplementarne z innymi działaniami (budowa
dróg, sieci wodociągowych, prace techniczne budynków, oświetlenie, dodatkowa infrastruktura
turystyczna) podejmowanymi w zakresie prowadzonych inwestycji (68% odpowiedzi), jak również aż
82% beneficjentów podejmuje kolejne działania inwestycyjno-promocyjne w obrębie inwestycji już
zrealizowanych.
3.5 Wpływ projektu na cały region
Pytanie ewaluacyjne: Czy zwiększa się rola turystyki w gospodarce regionu?
52
Wykres 14. Wpływy projektów na poszczególne obszary
Powyższy wykres przedstawia wpływ realizowanych inwestycji na poszczególne obszary, w tym m.in.
na zwiększenie roli turystyki w regionie. Ponad połowa respondentów uznała, że projekty
zrealizowane w ramach NPR 2004-2006 przyczyniły się do zwiększenia roli turystyki w regionie w
bezpośredni sposób. A co trzeci badany, uznał, że wpływ był pośredni. Natomiast 9% respondentów
podkreśliło, że inwestycje nie miały żadnego wpływu na znaczenie turystyki w gospodarce woj.
łódzkiego.
Zrealizowane przedsięwzięcia turystyczne przyczyniły się według beneficjentów do realizacji takich
wskaźników jak: zwiększenie liczby turystów w regionie – 36% respondentów uznało, że projekty
miały bezpośredni wpływ na wzrost wartości tego wskaźnika (por. wykres powyżej), wzrost liczby
uczestników imprez lub odwiedzających czy powstanie nowych miejsc pracy.
Na podstawie uzyskanych danych, 76% respondentów uważa, że realizacja inwestycji w bezpośredni
sposób przyczyniła się do wzrostu liczby uczestników lub odwiedzających, a 38% - do powstania
nowych miejsc pracy. Niestety deklaracje beneficjentów okazują się być trochę „na wyrost”, gdyż
analiza wskaźników programu (prezentowana w dalszej części raportu), a także analiza wskaźników
omówiona w charakterystyce sektora turystycznego, nie odzwierciedla w takim stopniu
przedstawionych przez beneficjentów efektów.
W kontekście znaczenia turystyki dla gospodarki regionu poprzez pryzmat zrealizowanych inwestycji,
warto podkreślić, że realizację nieco ponad 1/3 projektów, poprzedzono badaniami dotyczącymi
zapotrzebowania na tego typu przedsięwzięcia. Nie była to praktyka powszechna, ale takie podejście
zdecydowanie wpływa na gospodarkę turystyczną regionu i pozwala na realizację projektów w
odpowiedzi na zapotrzebowanie.
Respondenci, zapytani o to na jakie działania chcieliby otrzymać dofinansowanie, w szczególności pod
kątem finansowania w ramach perspektywy 2007-2013, odpowiedzieli, ze w głównej mierze byłyby
to w dalszym ciągu działania o charakterze inwestycyjnym (budowa nowych obiektów, nowej
infrastruktury turystycznej) oraz modernizacyjne, a w mniejszym stopniu – działania o charakterze
promocyjnym.
53
Podsumowując, warto także omówić zasięg oddziaływania inwestycji, albowiem ma to kluczowe
znaczenie dla gospodarki regionu (por. wykres poniżej).
Wykres 15. Zasięg oddziaływania inwestycji
W opinii beneficjentów, zrealizowane projekty mają oddziaływanie głównie regionalne (46%) i
lokalne (27%). Oddźwięk krajowy i międzynarodowy charakteryzuje w obu przypadkach 14%
respondentów. Jednakże biorąc pod uwagę liczbę inwestycji zrealizowanych z zakresu turystyki, tylko
inwestycja w Uniejowie może spełnić co najmniej (sub) lokalne kryterium oddziaływania. Nasuwa się
więc wniosek, iż beneficjenci niejako wyolbrzymili skalę oddziaływania projektów w stosunku do
stanu faktycznego, biorąc pod uwagę również ich trudności w ocenie rezultatów i efektów
zrealizowanych działań inwestycyjnych. W rezultacie można zakładać, że nie są prowadzone takiego
typu działania, które miałby na celu mierzenie tych efektów. Beneficjenci nie ocenili zasięgu
oddziaływania poprzez mierniki ekonomiczne lub poprzez konkretne wskaźniki oddziaływania, stąd
ich ocena wydaje się być oparta na ogólnych szacunkach i odczuciach.
Oceniając wpływ realizowanych projektów na gospodarkę turystyczną woj. łódzkiego, warto także
przedstawić poziom wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania w ramach inwestycji ZPORR,
ponieważ tylko inwestycje w ramach tego programu z założenia miały największe oddziaływanie na
gospodarkę regionalną.
54
Tabela 27. Wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania w ramach programu ZPORR i SPO ROL
cała Polska
Numer i nazwa Programu/
Priorytetu/ Działania
Jednostka
miary
wskaźnika
Wartość
wskaźników
wg ZPORR i
UZPORR)
2004-2010
1
2
3
4
woj. łódzkie
% - stopień
realizacji
wskaźnika
(iloraz 5/4
*100%)
% - stopień
realizacji
wskaźnika
(iloraz 7/6
*100%)
Wartość
wskaźników
wg ZPORR i
UZPORR)
2004-2010
5
6
7
8
Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury
Wskaźnik Produktu
1. liczba finansowanych
projektów każdego typu (kultura,
turystyka)
szt.
60
153
255,00
60
7
11, 67
2. liczba nowych lub
zmodernizowanych obiektów
infrastruktury kulturalnej,
rekreacyjnej, sportowej lub
służącej aktywnym formom
wypoczynku
szt.
8
316
3 950,00
8
6
75,00
3. powierzchnia nowych lub
zmodernizowanych obiektów
infrastruktury kulturalnej,
rekreacyjnej, sportowej lub
służącej aktywnym formom
wypoczynku
m2
120 000
691 142,43
575,95
120 000
45 800,04
38,17
zmodernizowanych punktów
kulturalnej
szt.
4
85
2 125,00
4
2
50,00
5. powierzchnia terenów parków
narodowych, parków
krajobrazowych i innych form
ochrony przyrody
zagospodarowanych na cele
turystyczne i kulturalne
ha
100
132,45
132,45
100
9,23
9,23
Wskaźnik Rezultatu
1. liczba osób korzystających z
nowej infrastruktury sportowej,
kulturalnej, rekreacyjnej i
związanej z aktywnymi formami
wypoczynku
osoby
60 000
2 302 083
3836,81
60 000
112 000
186,66
2. liczba nowych miejsc pracy
powstała w wyniku realizacji
projektów turystycznych i
kulturalnych, w tym ilość nowych
miejsc pracy dla kobiet
szt.
380 / 280
1027 / 491
270,13 /
175,36
380/280
33/12
8,6/4,2
Wskaźnik Oddziaływania
1. liczba nowych przedsiębiorstw
w obszarze kultury, turystyki,
sportu i rekreacji
szt.
60
8 700
14 500,00
ÿ0
138
230
tys. PLN
+5%
466 454 151
+60,14%
+5%
-
sz
3. liczba zatrudnionych w
obszarze kultury, turystyki, sportu
i rekreacji
osoby
bm
538 993
+18,24
-
-
-
4. liczba osób korzystających z
kulturalnej
osoby
500 000
1 888 644
377,73
500 000
770
0,15
2. dochody z turystyki i kultury
55
Działanie 3.1 Obszary wiejskie
Wskaźnik Produktu
1.liczba finansowanych projektów
z zakresu lokalnej infrastruktury
turystycznej
szt.
40
51
127,50
40
4
10,00
+563 792
osoby
+75000
274 899
97 382
55,00
40
1
2,5
+3 082 335
+75000
752 118
54,64
40
3
7,50
2. liczba turystów (krajowych i
zagranicznych)
osoby
+75000
3 297 459
Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji
Wskaźnik Produktu
1.liczba finansowanych projektów
z zakresu lokalnej infrastruktury
turystycznej
szt.
40
22
2. liczba turystów (krajowych i
zagranicznych)
osoby
+75000
12 698 308
Działanie 3.3 – Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe
Wskaźnik Produktu
projektów z zakresu
infrastruktury turystycznej
szt
40
31
77,50
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z realizacji programu ZPORR w woj. łódzkim oraz w
całej Polsce.
Zgodnie z danymi zaprezentowanymi w powyższej tabeli, projekty realizowane w ramach sektora
turystycznego, były monitorowane kilkoma ogólnymi wskaźnikami produktu, rezultatu i
oddziaływania. Porównując stopień osiągnięcia poszczególnych wskaźników w woj. łódzkim do Polski,
większość z nich nie odbiega od zakładanych wartości. W przypadku działania 1.4, stosunkowo niski
poziom charakteryzuje taki wskaźnik jak: liczba nowych miejsc pracy powstała w wyniku realizacji
projektów turystycznych i kulturalnych, w tym ilość nowych miejsc pracy dla kobiet, ale należy
pamiętać, że woj. łódzkie zrealizowało tylko 7 projektów w ramach tego działania. Niską wartością
docelową charakteryzuje się także wskaźnik oddziaływania dot. liczby osób korzystających z
informacji turystycznej i kulturalnej.
Można więc wysunąć wniosek, że efekty oddziaływania projektów są znacznie słabsze niż można by
się było spodziewać po wysokich wskaźnikach produktu.
W przypadku wskaźników produktu w ramach Priorytetu 3 programu ZPORR, zwraca uwagę bardzo
mała liczba sfinansowanych projektów z zakresu infrastruktury turystycznej, co świadczy o tym, że
gminy w woj. łódzkim nie były zainteresowane inwestycjami w tym zakresie lub też nie wiedziały, jak
mogą takie środki wykorzystać.
Pytanie ewaluacyjne: Czy następuje wzrost atrakcyjności turystyczno –rekreacyjnej regionu?
56
Wykres 16. Wpływ projektu na poprawę atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej i-lub kulturowej
Biorąc pod uwagę dane przedstawione powyżej, ponad połowa respondentów oceniła, że
zrealizowane inwestycje miały duży wpływ na wzrost atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej regionu,
a prawie 1/4 respondentów oceniła ten wpływ jako średni. Bardzo duży wpływ inwestycji
charakteryzuje wynik 14%.
Oznacza to, że beneficjenci wysoko oceniają znaczenie zrealizowanych inwestycji pod kątem
atrakcyjności turystyczno – rekreacyjnej woj. łódzkiego. Należy jednak pamiętać, że inwestycji tych
było na tyle mało, że wzrost atrakcyjności turystycznej nastąpił tylko w kilku wspomnianych
obszarach regionu. Ponadto skala zrealizowanych projektów z zakresu turystyki (głównie lokalne
oddziaływanie) nie przyczyniła się do znaczącego wzrostu atrakcyjności turystyczno – rekreacyjnej
regionu.
Pytanie ewaluacyjne: Czy w regionie łódzkim funkcjonuje system informacji turystycznej i jaka jest
jego jakość?
Badanie jakości punktów informacji turystycznej metodą „Mystery calling” wykazało, że:
- większe ośrodki takie jak Łódź i Tomaszów Mazowiecki świadczą usługi informacyjno-promocyjne na
najwyższym poziomie. Wskazane punkty informacji turystycznej otrzymały maksymalną ilość
punktów w ramach wszystkich badanych kategorii: dostępność, bariera wejścia, komunikatywność i
wiedza pracownika punktu, użyteczność informacji, gotowość udzielania informacji, a także w
przypadku punktu informacji turystycznej znajdującej się w siedzibie ROT – ocenie poddano zdolności
językowe (komunikacja w języku angielskim);
- również kilka mniejszych punktów informacji turystycznych wypadło podczas badania niezwykle
korzystnie. Wymienić tu należy przede wszystkim takie ośrodki jak: informacja turystyczna w
Bolimowie, w Łęczycy czy w Sokolnikach. Mimo, że są to ośrodki o skali lokalnej – to świadczone
przez nie usługi informacyjne również nie odbiegają od relatywnie wysokiego poziomu obsługi w
większych miastach woj. łódzkiego. W przypadkach tych punktów, pracownicy wykazywali się
znajomością atrakcji turystycznych regionu i generalnie potrafili zachęcić potencjalnych turystów do
przyjazdu;
57
- gorzej wypadł punkt informacji turystycznej w Sokolnikach, który mieści się w Urzędzie Gminy. Po
pierwsze punkt nie posiada własnej strony internetowej, po drugie pracownik przekazywał bardzo
ogólne informacje i na połowę zadanych pytań nie udzielił konkretnych odpowiedzi;
- najgorzej wypadły punkty informacji turystycznych w takich miejscach jak: Uniejów, Drzewica,
Wolbórz oraz Bełchatów. Pomimo faktu, iż są to miejsca, wokół których skupiają się jedne z
najbardziej rozpoznawalnych atrakcji turystycznych regionu, jakość działalności punktów informacji
turystycznych jest niezadowalająca. W szczególności w przypadku Bełchatowa czy Uniejowa. W obu
przypadkach okazało się, że zlokalizowane punkty informacji turystycznej nie istnieją. W Uniejowie za
punkt informacji turystycznej służy de facto recepcja Zamku Uniejów, natomiast w Bełchatowie
punkt został zlikwidowany i Gminne Centrum Informacji, które teoretycznie powinno pełnić taką
funkcję, niestety nie udziela konkretnych i rzetelnych informacji. W Wolborzu również brakuje
właściwego punktu informacji turystycznej, rolę tę spełnia Lokalna Organizacja Turystyczna, która nie
jest pewna poprawności merytorycznej udzielanych informacji. Natomiast w Spale informacja
turystyczna mieści się w sklepie z pamiątkami i informacje można uzyskać tylko będąc na miejscu.
Negatywny wizerunek jakości informacji turystycznej potwierdzają także badania Regionalnej
Organizacji Turystycznej. Według gości krajowych oraz zagranicznych, opinie na temat informacji
turystycznej oraz oznakowania turystycznego były raczej przeciętne. Nieco ponad połowa badanych
oceniła informację i oznakowanie negatywnie. Odpowiedzi były też w znacznym stopniu
zróżnicowane. Te rozbieżności mogą wynikać z lokalnych różnic organizacji informacji turystycznej –
poziomu obsługi oraz jakość informacji w znacznej mierze zależy od podejścia władz poszczególnych
gmin7.
Wyniki badania wskazują także na brak wpływu zrealizowanych projektów na powstanie nowych
punktów informacji turystycznej i kulturalnej, co potwierdza, że działania te są konieczne z punktu
widzenia regionu.
Pytanie ewaluacyjne: Czy zrealizowane projekty wynikały z zapisów dokumentów strategicznych?
7
Na podstawie opracowania ROT, Ruch turystyczny w woj. łódzkim w 2008r.
58
Tabela 28. Matryca przystawalności dla projektów z zakresu turystyki
Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego z 2000 r.
Cele strategiczne
Główne zadania
I.1 Podniesienie
poziomu
wykształcenia i
rozwój kulturowy
mieszkańców
I. 3. Uporządkowanie
gospodarki przestrzennej
III. 1. Wspomaganie różnych form
edukacji regionalnej dzieci,
młodzieży
Główne zadania
Główne zadania
Główne zadania
• objęcie
mecenatem
działalności
regionalnych
instytucji
kulturalnych,
sportowych i
turystycznych.
• opracowanie
programów
zagospodarowania
terenów turystycznych,
• promowanie turystyki
regionalnej.
i dorosłych
Projekty
Beneficjent
Gmina Uniejów
Budowa kompleksu
termalno-basenowego w
Uniejowie - I etap
Gmina Rawa
Mazowiecka
Budowa ścieżki rowerowej w
Rawie Mazowieckiej - I etap
Gmina
Sokolniki
Zagospodarowanie
turystyczne Gminy Sokolniki
Gmina Uniejów
Budowa kompleksu
termalno-basenowego w
Uniejowie - II etap
Budowa kompleksu
edukacyjno-turystycznorekreacyjnego"Wrota czasu"
- I etap
Gmina Uniejów
Bełchatów
Budowa ekologicznej ścieżki
rowerowej na odcinku Słok-
59
Bełchatów
Łódź
Rozwój infrastruktury
turystycznej i noclegowej
poprzez renowację
zabudowy przy Sienkiewicza
67, Nawrot 16
Gmina Dmosin
Remont ciągu pieszoturystycznego w centrum
Woli Cytrusowej
Budowa i remont ciągu
pieszo-turystycznego w
centrum miejscowości
Rogów
"Dróżki Św.Siostry Faustyny"przebudowa ciągów pieszoturystycznych w centrum
miejscowości Świnice
Warckie
Gmina
Drzewica
Zagospodarowanie terenu
wokół toru kajakowego i
zalewu w Drzewicy
Gmina Uniejów
Przebudowa drogi "Trasa
Bożego Ciała" w Spycimierzu
Gmina Lipce
Reymontowskie
Zagospodarowanie
przestrzeni wsi Lipce
Reymontowskie poprzez
utworzenie miniparku i
budowę miejsc siedzących
dla widzów oraz ogrodzenia
boiska do gry w piłkę nożną
wraz z bieżnią
Gmina Rogów
Gmina Świnice
Warckie
wpisuje się całkowicie
wpisuje się częściowo
nie wpisuje się
Zgodnie z powyższą tabelą, większość projektów zrealizowanych w perspektywie 2004-2006 z
zakresu turystyki wpisywała się raczej częściowo w zapisy Strategii Rozwoju Województwa z 2000
roku, w szczególności w działaniach poświęconych uporządkowaniu gospodarki przestrzennej
województwa. Tylko projekty zrealizowane w Uniejowie wpisywały się całkowicie w działanie
dotyczące podniesienia poziomu wykształcenia i rozwoju kulturowego mieszkańców poprzez
wsparcie udzielone m.in. instytucjom turystycznym i sportowym. Natomiast budowa kompleksu
edukacyjno-turystyczno-rekreacyjnego "Wrota czasu" oraz zagospodarowanie przestrzeni wsi Lipce
Reymontowskie i inwestycja w Drzewicy wpisują się całkowicie w promowanie turystyki regionalnej
w ramach działania dot. wspomagania różnych form edukacji regionalnej. Analizując zadanie
dotyczące porządkowania przestrzeni – można mówić o bezpośrednim powiązaniu w przypadku
zagospodarowania przestrzeni wsi Lipce, gminy Sokolniki oraz obszaru wodnego w Drzewicy.
Pozostałe projekty raczej nie wpisują się w działania strategiczne. Należy zauważyć więc, że zapisy
Strategii Rozwoju Województwa nie wyznaczały w bezpośredni sposób kierunków wsparcia dla
rozwoju turystyki w regionie, rozwoju turystycznej bazy infrastrukturalnej, rozwoju oferty
turystycznej i usług turystycznych. Zapisy strategiczne dotykają zagadnień z zakresu turystyki tylko
pośrednio i na bardzo ogólnym poziomie. Również nowa strategia województwa (z 2007 roku)
wskazuje na brak priorytetyzacji w obszarze turystyki i zbyt obszerny zakres działań, co nie służy
koncentracji inwestycyjnej i wskazuje na brak kierunkowego wsparcia.
60
Powyższa analiza prowadzi do następujących konkluzji:
- województwo łódzkie ma jedną z najmniejszych baz noclegowych zbiorowego zakwaterowania w
Polsce, ale za to dosyć zróżnicowaną. Nastąpił rozwój bazy infrastrukturalnej – ale inwestycji było
bardzo mało – w szczególności z programu ZPORR (tylko 7 inwestycji). Brakuje sieci tanich noclegów
oraz obiektów o wyższym standardzie, np. hoteli cztero czy pięciogwiazdkowych;
- główny cel przyjazdu turystów krajowych to: wypoczynek, biznes i odwiedziny krewnych lub
znajomych. Natomiast główny cel przyjazdu turystów zagranicznych to: sprawy biznesowe, tranzyt,
wydarzenia sportowe;
- stosunkowo niskie wskaźniki rozwoju funkcji turystycznej, intensywności ruchu turystycznego oraz
nasycenia bazy turystyczną – ciągłe zapotrzebowanie na projekty infrastrukturalne oraz
uzupełniające, takie jak działania promocyjne;
- tylko kilka inwestycji zrealizowano na obszarach cieszących się największą popularnością: Łódź,
Bełchatów, Uniejów, Spycimierz, Rawa Mazowiecka, Łowicz;
- wyraźnie zaznacza się pomijany przez turystów obszar – zachodnia część województwa oraz
międzyrzecze Warty i Widawki – również pod kątem inwestycji (inwestycje podjęto dopiero w
ramach NSS 2007-2013);
- przykładem koncentracji środków unijnych jest Uniejów. Jest to jednocześnie przykład inwestycji,
która potencjalnie może mieć regionalne oddziaływanie (zmiana już się rozpoczęła). W przypadku
pozostałych inwestycji zrealizowanych w ramach NPR 2004-2006, są one zbyt małe, aby mówić o
oddziaływaniu większym niż lokalne. Mimo faktu, że termy stały się produktem regionalnym i
markowym, nie spełniają takich standardów jak tego typu obiekty np. na Słowacji. Brakuje tam
kompleksowej bazy hotelowej. Poniesiono duże nakłady finansowe, ale nie jest to obiekt zdolny do
przyjęcia większej ilości turystów niż kilka tysięcy turystów dziennie;
- zrealizowane inwestycje w głównej mierze koncentrowały się na zagospodarowaniu turystycznym,
natomiast brakowało inwestycji o charakterze promocyjnym, które mogły być także realizowane w
ramach SPO ROL;
- słabe wykorzystanie środków w ramach NPR 2004-2006 przez gminy, w szczególności na obszarach
wiejskich, zdegradowanych lub poprzemysłowych (mimo dostępności programu SPO ROL);
- na uwagę zwraca brak możliwości identyfikacji efektów zrealizowanych projektów – czyli ocena
stopnia poprawy bazy infrastrukturalnej z zakresu turystyki. Skala tych projektów była
niewystarczająca, jednocześnie zidentyfikowano problemy z oceną samych efektów przez
beneficjentów;
- w przypadku większości zrealizowanych inwestycji, trwałość została zapewniona. Biorąc pod uwagę
wielkość tych inwestycji oraz rodzaj podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację , można ocenić, że
jednostki samorządu terytorialnego zapewniły środki na kontynuowanie działań w ramach
inwestycji, w szczególności jest to istotne, jeżeli na terenie gminy lub powiatu realizowane było kilka
inwestycji w ramach NPR 2004-2006, ale z drugiej strony zbrakło zaangażowania podmiotów
prywatnych - brak systemu partnerstwa różnych podmiotów, brak tworzenia sieci współpracy;
- lokalizacja zrealizowanych inwestycji oraz dostępność atrakcji spowodowała, że potencjał walorów
turystycznych był wykorzystywany tylko w obrębie danej inwestycji. Niewiele inwestycji zrealizowano
na terenach podlegających restrukturyzacji lub o charakterze poprzemysłowym, jednakże liczba tych
projektów była zbyt mała, by można było w tym przypadku mówić o znaczących zmianach;
- zrealizowano zbyt małą liczbę projektów, żeby można było mówić o pełnym wykorzystaniu
potencjału turystycznego regionu łódzkiego. A zrealizowane inwestycje wykorzystały potencjał tylko
w najbliższym otoczeniu;
61
- wpływ projektów jest słabo mierzalny i trudno ocenić efekty zrealizowanych projektów (również dla
beneficjentów było to bardzo problematyczne). Brakuje regularnego monitoringu i badań;.
- wzrost atrakcyjności turystycznej nastąpił tylko w kilku wspominanych obszarach regionu. Ponadto
skala zrealizowanych projektów z zakresu turystyki (głównie lokalne oddziaływanie) nie przyczyniła
się do znaczącego wzrostu atrakcyjności turystyczno – rekreacyjnej regionu;
- brakujesz sytemu informacji turystycznej. W ramach istniejących punktów informacji turystycznej
zidentyfikowano punkty informacyjne, które funkcjonują lepiej, ale są też takie, które klasyfikują się
jako punkty informacji turystycznej a w rzeczywistości nimi nie są;
Wiele punktów nie spełnia dostatecznie swojej roli, np. ze względu na ich lokalizację - przykładowo w
sklepach z pamiątkami - wówczas sieć informacji nie działa, tak jak powinna. W szczególności w
miejscach cieszących się dużym zainteresowaniem i/lub wokół skupisk atrakcji turystycznych.
Informacja turystyczna nie powinna mieć charakteru okazjonalnego, ale powinna mieć bazę wspólną
z innymi punktami, która byłaby uzupełniana regularnie, kompleksowo obsługując dzięki temu
zainteresowanych turystów. W regionie brakuje więc zintegrowanego systemu informacji
turystycznej, stanowi to wciąż bolączkę regionu;
- Strategia Województwa Łódzkiego z 2000 roku dotyka zakresu turystyki tylko pośrednio i na bardzo
ogólnym poziomie. Również nowa strategia województwa (z 2007 roku) wskazuje na brak
priorytetyzacji w obszarze turystyki i zbyt obszerny zakres działań, co nie służy koncentracji
inwestycyjnej i pokazuje na brak kierunkowego wsparcia.
- słaba komplementarność projektów. Np. w przypadku inwestycji nad Zalewem Sulejowskim –
brakuje wspólnych działań, które będą w kompleksowy sposób obejmowałyby inwestycję (jeżeli
powstaje obiekt, to również potrzebna jest infrastruktura turystyczna, wyposażenie terenu, parkingi,
dobra droga, itp.);
- brakuje infrastruktury turystycznej na przyjęcie „masowego turysty”;
- istnieje duże zapotrzebowanie na kolejne inwestycje – jednak beneficjenci wciąż mają problem z
doborem właściwej grupy docelowej, z uzasadnieniem jej, z przedstawieniem oferty na
wykorzystanie atrakcji turystycznych.
62
4. Wyniki badań w zakresie projektów kulturalnych
Analizę sytuacji w sektorze kultury dokonano na podstawie długich serii danych, gromadzonych przez
GUS oraz na podstawie analiz przestrzennych, dotyczących głównie zasobów dziedzictwa
kulturowego (zabytków i zabytkowych układów przestrzennych, powiązanych z zasobami dziedzictwa
przyrodniczego).
W przypadku sektora kluczowe jest przedstawienie sytuacji kultury w jej wymiarze instytucjonalnym
(instytucji prowadzonych przez samorządy i inne instytucje publiczne na podstawie przepisów o
organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), w tym: bibliotek, galerii, teatrów i muzeów.
Pominięto przy tym celowo kina, jako że ten dział aktywności kulturalnej jest silnie
skomercjalizowany i co do zasady nie podlega interwencjom publicznym, w tym współfinansowaniu
przedsięwzięć ze środków unijnych.
W województwie łódzkim od 2000 r. liczba bibliotek i punktów bibliotecznych spadła o 6 %, choć w
ostatnich dwóch latach zjawisko to zostało zahamowane (wykres 17). Co interesujące, spada także
wskaźnik liczby ludności na 1 placówkę biblioteczną (wykres 18), przy czym ma on z poprzednim
wskaźnikiem różne powiązania. W połowie pierwszej dekady XXI w. liczba osób, przypadających na 1
placówkę biblioteczną rosła, co oznacza, iż likwidowano więcej bibliotek, niż spadała ludność
województwa, zatem potencjalne obciążenie bibliotek czytelnikami było większe.
Wykres 17. Liczba bibliotek i punktów bibliotecznych w województwie łódzkim w latach 2000-2009
Źródło: opracowanie własne za BDR.
Wykres 18. Ludność na 1 placówkę biblioteczną w województwie łódzkim w latach 2000-2009
Źródło: Opracowanie własne za: BDR.
63
Spada także inny wskaźnik czytelnictwa (liczba zarejestrowanych czytelników na 1000 ludności) i to o
aż 11 % w skali całej dekady (wykres 19). Biorąc pod uwagę iż liczba ludności w województwie spadła
od 2000 r. o 3,6 % w porównaniu do 2009 r., oznacza to, iż na zmniejszenie się liczby czytelników
wpływ miały nie tyle zmiany demograficzne, co wspomniane wcześniej zwijanie sieci bibliotek i
punktów bibliotecznych.
Wykres 19. Czytelnicy na 1000 ludności w województwie łódzkim w latach 2000-2009
Źródło: Opracowanie własne: za BDR.
Warto jednak zaznaczyć, iż sam poziom czytelnictwa, mierzony wypożyczaniem księgozbioru na
1 czytelnika utrzymuje się w ostatnich 10 latach na względnie tym samym poziomie (wykres 20).
Oznacza to, iż mimo spadającego wskaźnika liczby czytelników na 1000 mieszkańców, liczba
korzystających z bibliotek nie spada, i ich aktywność w zakresie korzystania z zasobów bibliotecznych
nie maleje. W konsekwencji, mimo spadającej liczby bibliotek wzrasta efektywność ich działania, zaś
potrzeby czytelnicze w regionie nie maleją. Wskaźniki te pozostają w porównaniu z całą Polską (18, 7
wolumina na 1 czytelnika w 2009 r.) nieco lepsze, co rokuje dobrze na przyszłość.
Wykres 20. Wypożyczanie księgozbioru na 1 czytelnika (wol.) w województwie łódzkim w latach 20002009
Źródło: Opracowanie własne za BDR.
W przypadku galerii i obiektów wystawienniczych pozamuzealnych, ich liczba od końca XX w.
zwiększyła się niemal 2,5 krotnie. Bardzo pozytywnym zjawiskiem jest również systematyczne
wzrastanie galerii i obiektów wystawienniczych, dostępnych dla osób niepełnoprawnych. Niemal
liniowy wzrost obiektów niestety nie szedł w parze z liczbą imprez artystycznych w tych obiektach.
Ogólna liczba wystaw i ekspozycji w ciągu ostatnich 10 lat utrzymywały się mniej więcej na
podobnym poziomie, co oznacza, że z biegiem lat na jedną instytucję przypadało mniej wystaw
64
i ekspozycji, niż na przełomie XX i XXI w (wykres 22). Do 2005 r. systematycznie rosła liczba imprez
krajowych, później zaś nastąpiła faza stabilizacji. W przypadku innych wystaw, w ciągu ostatnich lat
trudno uchwycić jednoznaczną tendencję w zakresie wzrostu lub spadku imprez wystawienniczych w
ciągu ostatnich lat.
Wykres 21. Liczba galerii (w tym dostępnych dla osób niepełnosprawnych) w woj. łódzkim w latach
2000-2009
Wykres 22. Liczba ekspozycji i wystaw w woj. łódzkim w latach 2000-2009
65
Wykres 23. Liczba wystaw w rozbiciu na rodzaje w woj. łódzkim w latach 2000-2009
Podobnie, jak w przypadku muzeów, ich liczba także wzrastała w ciągu ostatnich 10 lat, choć tempo
wzrostu nie było tak wysokie, jak w przypadku galerii. W nieznaczny sposób wzrosła także liczba
muzeów, dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych (wykres 24).
Wykres 24. Liczba muzeów (w tym dostosowanych do osób niepełnosprawnych) w woj. łódzkim w
latach 2000-2009
Jeśli chodzi o liczbę odwiedzających muzea, tendencja odwiedzania muzeów jest spadkowa (por.
wykres 25). Oznacza to, iż przy wzrastającej liczbie placówek, statystycznie na jedną placówkę
muzealną zaczyna przypadać mniej turystów. Brak szczegółowych danych odnośnie struktury
wiekowej zwiedzających uniemożliwia analizę wewnętrznej struktury wizytujących.
66
Wykres 25. Liczba odwiedzających muzea w woj. łódzkim w latach 2000-2009
W przypadku publicznych teatrów i instytucji muzycznych, w ciągu ostatnich dziesięciu lat spadła
liczba teatrów i instytucji muzycznych w regionie, przy czym likwidacji nie ulegały instytucje,
dostosowane do potrzeb osób niepełnoprawnych (wykres 26). Spadek ten okazał się relatywnie
niewielki. Warto jednak wspomnieć poza tym, iż siatka przestrzenna teatrów w województwie jest
wyjątkowo nierównomierna, bowiem wszystkie znajdują się w Łodzi. Działa tu m.in. Teatr im. Stefana
Jaracza w Łodzi, Teatr Muzyczny, teatry dramatyczne, teatry dla dzieci. Znajduje się tu także Teatr
Wielki, będący drugim pod względem wielkości gmachem operowym w kraju i jednym z największych
w Europie – ponad 1300 miejsc na widowni. Zainaugurował on swoją działalność w 1967 r. i do tej
pory przygotował ponad 240 premier. Warto przy tym wskazać, iż w całym regionie rozwijają się
teatry nieformalne lub działające w ramach innych instytucji kultury. Zbiorcze dane na ich temat nie
są dostępne.
Wykres 26. Teatry i instytucje muzyczne (w tym dostosowane do osób niepełnosprawnych) w woj.
Istotny wpływ na życie kulturalne regionu mają również wyższe szkoły artystyczne: Państwowa
Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. L. Schillera, Akademia Sztuk Pięknych oraz
Akademia Muzyczna im. G. K. Bacewiczów. Uczelnie te reprezentują relatywnie wysoki poziom
edukacyjny i obok instytucji kultury i nieinstytucjonalnych form aktywności są animatorami życia
kulturalnego i artystycznego.
Istotnym przejawem życia kulturalnego w regionie są również instytucje, zlokalizowane na poziomie
lokalnym (gminnym) oraz na poziomie mikro (sołectwach). Do instytucji na tym poziomie poza
wspomnianymi już bibliotekami zaliczyć należy kluby, gminne domy kultury i świetlice. Ich liczba
67
utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie (przeciętnie 1,34 w gminie), co świadczy o
ustabilizowaniu się tej części siatki instytucjonalnej w dziedzinie kultury w całym regionie.
Wykres 27. Gminne ośrodki kultury, kluby i świetlice w woj. łódzkim w latach 2003-2009
Jeśli chodzi o liczbę imprez w tych instytucjach, to w ciągu ostatniej dekady jest ona podobna.
Zwraca uwagę wzrost w latach 2006-2008, co wstępnie można wiązać z wydatkowaniem środków
pomocowych na obszarach wiejskich (wykres 28).
Wykres 28. Liczba imprez w gminnych ośrodkach kultury, klubach i świetlicach w woj. łódzkim w
latach 2003-2009
Ze wzrostem liczby wydarzeń kulturalnych w regionie skorelowana jest liczba ich uczestników. Warto
wspomnieć, iż w połowie dekady relacja liczby uczestników do wydarzeń była jednak nieco lepsza niż
w drugiej jej połowie.
68
Wykres 29. Liczba uczestników imprez w gminnych ośrodkach kultury, klubach i świetlicach w woj.
Wykres 30. Liczba zespołów artystycznych w woj. łódzkim w latach 2003-2009
Województwo łódzkie jest regionem o tradycjach przemysłowych, które wywarły istotny wpływ na
istniejącą dziś bazę kulturową, zarówno miast aglomeracji łódzkiej, jak i całego województwa.
Stosunkowo niewielka liczba zniszczeń wojennych z okresu II Wojny Światowej, pozwoliła na
zachowanie w całości wielu zabytków.
Duże znaczenie dla rozwoju osadnictwa i kultury na terenie województwa łódzkiego miały rzeki –
Warta, Bzura, Pilica. Nad nimi położone są jedne z najstarszych ośrodków miejskich, takie jak:
Łęczyca, Warta, Sieradz, Uniejów, Łowicz, Przedbórz, Inowłódz, Sulejów – Podklasztorze.
Różnorodność obiektów historycznych regionu jest wynikiem położenia na styku trzech wielkich krain
historyczno-geograficznych – Mazowsza, Wielkopolski i Małopolski. Istotnymi zabytkami
archeologicznymi w regionie łódzkim są np. średniowieczne cmentarzyska w Lutomiersku lub
Witowie koło Piątku, liczne cmentarzyska i osady położone między innymi wzdłuż szlaku
bursztynowego. Jednym z najważniejszych zabytków w województwie jest Kolegiata w Tumie oraz
Opactwo Cystersów w Sulejowie, które należy do dobrze zachowanych i unikalnych w skali
europejskiej, cysterskich założeń obronnych z XV/XVI. Istotnym elementem są rycerskie (szlacheckie)
dwory obronne, np. w Woli Wężykowej, Łopatkach, Pabianicach (renesansowy dwór obronny
Kapituły Krakowskiej). Ze względu na unikalny charakter i ponadregionalne znaczenie zasobów
dziedzictwa kulturowego, utworzono w regionie łódzkim strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej,
których obiekty są wpisane do rejestru zabytków. Strefy takie obejmują centra: Łodzi, Kutna, Łęczycy,
Łowicza, Piotrkowa Trybunalskiego, Rawy Mazowieckiej, Sieradza, Skierniewic, Warty i Wielunia.
Ponadto w Wieluniu i Wolborzu znajduje się również strefa ochrony krajobrazu kulturowego, w
której zawiera się strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej, ochrony krajobrazu i ekspozycji.
69
Analiza stanu zachowania dziedzictwa kulturowego i jego powiązania ze środowiskiem przyrodniczym
wskazują wyraźnie, iż najbardziej istotny pod kątem krajobrazu przyrodniczo-kulturowego obszar
województwa układa się w łuk, którego osią są rzeki Warta, Bzura i Rawka oraz Pilica. W tym łuku
znajdują się najcenniejsze pod względem historycznym obiekty oraz duże kompleksy słabo
przekształconego krajobrazu przyrodniczego (STREFA A , mapa 6). Nie bez znaczenia jest fakt, iż strefy
te powiązane są także drogami krajowymi nr 1,2 i 8 stanowiące zasadnicze szlaki komunikacyjne
Polski z południowego - wschodu na południowy - zachód, północy na południe i wschodu na zachód.
Ma to kapitalne znaczenie dla ich dostępu komunikacyjnego z zewnątrz i wewnątrz regionu. Strefa A
powiązana jest także siatką miast powiatowych o relatywnie dobrze zachowanych układach
przestrzennych i dobrze zachowanej substancji zabytkowej (Wieluń-Sieradz-Łęczyca-Łowicz) oraz
znaczących w skali regionu ośrodków miejskich (Piotrków Trybunalski). Drugą istotną strefą jest
STREFA B, w centrum regionu, skoncentrowana wokół Łodzi, charakteryzująca się bardzo głębokim
przekształceniem industrialnym w XIX i XX w., który dla kultury ma znaczenie kapitalne jako
zabytkowy krajobraz poprzemysłowy (STREFA B, mapa 6). Ma on swoją specyficzną estetykę i skupia
w sobie wiele zabytków techniki.
Mapa 6. Mapa rozkładu instytucji kultury i kluczowych obiektów zabytkowych w województwie
łódzkim 1. – STREFA A, 2 – STREFA B.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Diagnoza województwa łódzkiego, tom II, s, 481, ryc. 85.
70
Pozostałe obszary województwa, zwłaszcza na północ od Strefy A i na południe od strefy B (powiat
bełchatowski, pajęczański, radomszczański, łaski) charakteryzują się współczesnym silnym
przekształceniem w obszary rolne lub przemysłowe (kopalnie węgla brunatnego) i poważnym
zniekształceniem układów urbanistycznych, zakłóceniem ciągów zabudowy przez współczesną,
bezstylową zabudowę z okresu PRL oraz po 1989 r. (np. Kutno, Brzeziny, Pajęczno, Radomsko). W
miastach powiatowych zabytkowa architektura (często drewniana z XIX i początku XX w.) wypychana
jest przez współczesną zabudowę, która pod względem stylistycznym nie nawiązuje do starych
układów przestrzennych.
Podsumowując: aktywność kulturalna, mierzona gęstością siatki instytucjonalnej oraz uczestnictwem
ludzi w formach aktywności kulturalnej mimo wahań, pozostaje względnie stabilna. Po wejściu Polski
do Unii Europejskiej, nie widać tendencji (w krótkiej serii danych statystycznych) do zwiększania się
tak siatki infrastrukturalnej (poza galeriami i nie-muzealnymi ośrodkami wystawienniczymi) i do
zwiększania się uczestnictwa społeczności województwa łódzkiego w życiu kulturalnym. Podstawowe
wskaźniki aktywności kulturalnej pozostają w perspektywie ostatniej dekady na względnie stabilnym
poziomie.
W ramach Narodowego Programu Rozwoju 2004-2006, w sektorze kultury, w regionie łódzkim
łącznie zrealizowano 45 projektów. 20 projektów (44,4 %) było realizowanych w ramach ZPORR 20042006, zaś 25 (55,6 %) było realizowanych z SPO ROL 2004-2006. Skala inwestycji i finansowania była
jednak w obu tych programach zupełnie inna.
W ZPORR 2004-2006 projekty kulturalne realizowano z czterech działań: 1.4 Rozwój turystyki i
kultury, działania 3.1 Obszary wiejskie, działania 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji oraz
działania 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe.
W działaniu 1.4 zrealizowano 5 projektów, o łącznej wartości 132 948 285,33 PLN i 47 511 530,85 PLN
wartości dofinansowania z EFRR. Warto przy tym nadmienić, iż w stosunku do całego ZPORR w
województwie łódzkim w działaniu 1.4 udział procentowy wartości podpisanych umów o
dofinansowanie projektów oraz płatności z kont programowych w stosunku do alokacji był najniższy i
wyniósł 104,6% ostatecznej alokacji. Projekty zlokalizowane są wyłącznie w Łodzi i w jej najbliższym
pobliżu (por. mapa 7).
71
Mapa 7. Lokalizacja projektów z zakresu kultury, finansowanych ze środków działania 1.4 ZPORR
Projekty te dotyczą przede wszystkim inwestycji rewitalizacyjnych o dużej skali (kompleksów
fabrycznych i zespołów zabytkowych) w Łodzi i Aleksandrowie Łódzkim, a także rozbudowy teatrów w
Łodzi.
W przypadku działań 3.1, 3.2 i 3.3 łącznie zrealizowano 15 projektów infrastrukturalnych z zakresu
kultury o łącznej wartości 47 099 688,57 PLN i dofinansowaniu ze środków EFRR w wysokości 28 019
614,30 PLN. Są one zlokalizowane przede wszystkim w miastach powiatowych i gminach, które są
zlokalizowane na obszarach intensywnej działalności przemysłowej. Warto przy tym zaznaczyć, iż w
przypadku działania 3.1, które miało dotyczyć przede wszystkim obszarów wiejskich, z
dofinansowania skorzystały przede wszystkim gminy miejsko-wiejskie i miejskie. W przypadku
działania 3.1 i 3.2 projekty dotyczyły głównie prac konserwatorskich i pojedynczych obiektów
zabytkowych, rzadziej zaś – inwestycji w instytucje kultury. Z kolei działanie 3.1 dotyczyło rewitalizacji
przestrzeni publicznych (np. Łowicz, Piotrków Trybunalski) lub pojedynczych obiektów w strefach
poprzemysłowych, a także co istotne, w znacznej licznie na obszarach staromiejskich (Mapa 8). Tym
samym widać, iż w odniesieniu do tego ostatniego działania, projekty kulturalne nastawione były na
odnowę historycznych, uznanych już zabytkowych obszarów staromiejskich, aniżeli wprowadzania
usług kulturalnych na obszary zdegradowane o powojskowym i poprzemysłowym charakterze.
72
Mapa 8. Lokalizacja projektów z zakresu kultury, finansowanych ze środków działania 3.1, 3.2 i 3.3
ZPORR
W ramach SPO ROL i działania 2.3 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego zrealizowano 25
projektów o łącznej wartości 10 285 851,15 PLN i 6 491 861,16 PLN współfinansowania ze środków
EFOGR. Porównanie z projektami, współfinansowanymi ze ZPORR wskazują, iż projekty te mają zgoła
odmienne cele, a co za tym idzie i charakter. Były to projekty, realizowane wyłącznie na obszarach
wiejskich, o relatywnie małej wartości. Połowa z nich polegała na pracach konserwatorskich i
restauratorskich przy zabytkach, zabiegach rewitalizacyjnych historycznych centrów wsi oraz
modernizacji lub rozbudowy instytucji kultury.
Większość projektów jest zlokalizowana w analizowanej już wcześniej Strefie A regionu,
charakteryzującą się podwyższonymi w stosunku do innych obszarów województwa walorami
kulturowo-przyrodniczymi. Poza tymi obszarami, znajdują się tylko projekty w skupisku gmin na
wschód od Łodzi oraz pojedyncze projekty na południu województwa (por. mapa 9).
73
Mapa 9. Lokalizacja projektów z zakresu kultury, finansowanych ze środków działania 2.3 SPO ROL
Analiza przestrzenna ujawnia jeszcze jeden, szalenie istotny fakt. Projekty dotyczące samych
instytucji kultury skupiają się na dwóch poziomach: miasta Łodzi oraz na poziomie lokalnym. Na
poziomie pośrednim, którego osią są miasta powiatowe lub dawne ośrodki wojewódzkie
(Skierniewice, Piotrków Trybunalski, Łowicz etc.) wybierano do realizacji przede wszystkim projekty o
charakterze rewitalizacyjnym. Oznacza to, iż dla całej siatki instytucji kultury w regionie taki układ
projektów ma jeden, dość negatywny w swej wymowie fakt: projekty, realizowane w NPR 2004-2006
nie wspierały w sposób wymierny i zrównoważony całej siatki instytucji, pozostawiając
niedostateczne wsparcie na szczeblu pośrednim. Dla samej Łodzi wsparcie z działania 1.4 ZPORR było
oczywiście pozytywne. Inwestycje w wielkie, w skali regionu, a w niektórych przypadkach znaczące w
skali kraju, instytucje pozwalają na wzmocnienie ich potencjału. Powodować to może zjawisko
„zasysania” kultury z regionu do jednego ośrodka, stanowiącego nie tylko motor napędowy
(„lokomotywę”) rozwoju regionu, ale również i miejsce, które pochłania duże zasoby ludzkie,
instytucjonalne, materiałowe i finansowe z reszty regionu. W konsekwencji dla instytucji w regionie
powstaje sytuacja, kiedy środki UE wspierają najsilniejszy ośrodek (Łódź) oraz ośrodki najsłabsze
(gminy), nie wspierając ośrodków pośrednich (miasta powiatowe i ośrodki subregionalne). Tym
samym wsparcie środków UE rozwarstwia jeszcze bardziej poziom stołeczny (centralny regionalny),
powiatowy i gminny poziom dostępu o kultury.
Jeśli chodzi o status beneficjenta, w 93 % były to jednostki samorządu terytorialnego, zaś w 7 %
instytucje kultury, przy czym wszystkie te instytucje są również instytucjami samorządowymi.
83 % beneficjentów obu programów scharakteryzowało swój projekt kulturalny jako projekt
modernizacyjny, a 46 % jako projekt inwestycyjny. Oznacza to, iż 29 % ma charakter mieszany.
Dodatkowo w 7 % wystąpił istotny komponent, związany z promocją kultury (por. wykres 31).
74
Wykres 31. Charakter projektów kulturalnych, deklarowanych przez beneficjentów.
W przypadku 62 % projektów, dotyczyły one modernizacji, budowy i rozbudowy instytucji kultury,
59 % projektów obejmowało prace rewitalizacyjne, konserwatorskie i adaptacyjne obiektów. W
przypadku 24 % projekty obejmowały zachowanie dziedzictwa kulturowego, tradycji i sztuki
regionalnej, 14 % wprowadzania systemów informacji kulturalnej, zaś 3 % przygotowania systemu
promocji lokalnych i regionalnych produktów kulturowych. Dane te wskazują, iż sami beneficjenci w
ogromnej liczbie przypadków wskazywali kilka zakresów tematycznych swoich projektów (por.
wykres poniżej).
75
Wykres 32. Typy zadań, realizowanych w projektach kulturalnych
Jeśli chodzi o ocenę otoczenia lokalizacji projektów, 41 % beneficjentów uważa, iż ich obiekty
znajdują się na obszarach wyróżniających się pod kątem atrakcji turystycznych i kulturowych, 38 %, iż
są to tereny wyróżniające się pod kątem atrakcji tylko kulturowych, zaś kolejne 38 %, iż tereny
otoczenia są atrakcyjne pod względem atrakcji tylko turystycznych, zaś 10 % - cennym pod względem
przyrodniczym (wykres 33). Co ciekawe żaden z beneficjentów, realizujących projekt kulturalny nie
wskazał obszaru realizacji swojego przedsięwzięcia jako obszaru podlegającego restrukturyzacji,
rewitalizacji i jako obszaru zdegradowanego. Odczucia beneficjentów w tym zakresie ewidentnie są
sprzeczne ze stanem faktycznym. Albo beneficjenci nie rozumieli istoty pytania, albo celowo pomijali
w swoich odpowiedziach zły stan terenu, objętego projektem.
76
Wykres 33. Charakter terenu, na którym zlokalizowano projekty kulturalne
4.3 Wpływ projektu na instytucje beneficjenta
Wpływ projektu na instytucje beneficjenta można scharakteryzować jako wpływ na trzy istotne
elementy: na wzmocnienie zaplecza instytucjonalnego i rozwój oferty kulturalnej, na wzmocnienie
charakterystycznych dla regionu elementów kultury oraz na stan techniczny obiektów kulturowych,
w tym zabytków.
Jeśli chodzi o pierwszy element, beneficjenci deklarują dla 72 % projektów, iż celem było stworzenie
nowej oferty kulturalnej, zaś dla 62 % projektów było to podniesienie standardów modernizowanych
obiektów (wykres 34). Jeśli spojrzeć na strukturę projektów, realizowanych w województwie łódzkim
w okresie programowania 2004-2006 i przewagę projektów dotyczących publicznych przestrzeni, to
wpływ na same instytucje beneficjenta jest ograniczony. W przypadku instytucji kultury tylko
trzynaście projektów dotyczyło samych instytucji, takich jak teatry (w Łodzi) i gminne ośrodki kultury
(w działaniu 2.3 SPO ROL).
77
Wykres 34. Cele projektów kulturalnych realizowanych w woj. łódzkim
67 % beneficjentów zadeklarowało, iż inwestycja przyczyniła się do realizacji nowych imprez w
sposób bezpośredni, zaś 26 % - iż inwestycja ma pośredni wpływ na nowe imprezy. Równie
optymistyczna jest ocena stopnia osiągnięcia celów. 83 % beneficjentów deklaruje, iż cele udało się
osiągnąć w sposób całkowity, 14 % że cele zostały zrealizowane częściowo. 93 % beneficjentów
deklarowało, iż osiągnięto cele projektów.
Warto przy tym przytoczyć deklaracje beneficjentów, co do charakteru efektów. Na pytanie, dlaczego
ich zdaniem projekt się udał i na czym polegają pozytywne efekty odpowiadali najczęściej, iż udało się
zrealizować cele, zapisane w projekcie, osiągnęli zakładane w projekcie wskaźniki (30 %). W
pozostałych przypadkach beneficjenci zwracali uwagę na produkty („został wybudowany obiekt
infrastruktury turystycznej” (15 %), a w najmniejszym stopniu na efektach na grupach docelowych
(„teraz przyjeżdża większa liczba osób” - 10 %). Dużą grupę beneficjentów stanowili ci, którzy w ogóle
nie zwracali uwagi na efekty, a na proces realizacji projektów („sprawna realizacja”, „brak opóźnień”
etc. - ok. 45 %). Oznacza to, iż w zasadzie beneficjenci, poza nielicznymi wyjątkami, nie byli w stanie
poza wskazaniem infrastruktury, którą stworzyli, wskazać konkretnych efektów i w trakcie badania
posługiwali się jedynie ogólnikami typu „powstała nowa oferta turystyczna”, natomiast nie
wskazywali lub nie umieli wskazać, na czym ta oferta polega.
Jeśli chodzi o drugi element, czyli wzmacnianie charakterystycznych dla regionu elementów kultury i
jej promocję, 7 % beneficjentów zadeklarowało, iż w ramach działań w swoim projekcie bezpośrednio
zajmowali się promocją produktów kulturowych. Z kolei 52 % beneficjentów deklarowało, iż ich
projekty jedynie pośrednio przyczyniają się do promowania elementów kultury na poziomie regionu,
zaś aż 33 % beneficjentów stwierdza brak wpływu swojego projektu na wzmacnianie projektów
kulturowych. Wyniki badań jakościowych wskazują, iż respondenci mają wyraźną trudność nie tylko
w definiowaniu charakterystycznych dla regionu elementów i produktów kulturalnych, a w
konsekwencji również z oceną wpływu tych projektów na charakterystyczne dla regionu produkty.
78
Jeśli chodzi o trzeci element, czyli poprawę stanu technicznego obiektów kultury: 74 % beneficjentów
stwierdziło, iż ich projekt dotyczył bezpośrednio poprawy stanu technicznego infrastruktury , 7 %
beneficjentów, iż projekt dotyczył tego pośrednio. Są to ci beneficjenci, którzy realizowali projekty o
charakterze miękkim, mającym na celu promocję kulturowego środowiska na poziomie
subregionalnym (powiatowym) i lokalnym. Z kolei 19 % beneficjentów stwierdziło, iż ich projekt nie
wpłynął na poprawę obiektów technicznych.
Z powyższych danych wynika kilka zasadniczych wniosków.
Po pierwsze: beneficjenci projektów traktowali środki ZPORR i SPO ROL przede wszystkim jako źródło
finansowania inwestycji, mające na celu utrzymanie i poprawę dotychczasowej infrastruktury.
Powoduje to, iż w instytucje kultury nie wprowadza się nowych funkcji, ale w sposób ekstensywny
rozwija dotychczasową działalność. Ekstensywność oznacza, iż uzyskanie większych celów wymaga
większych nakładów i większych zasobów. Przeciwieństwem ekstensywności jest intensywność, czyli
poszukiwanie innowacji i nowych form działalności przy zachowaniu dotychczasowych zasobów. Z
punktu widzenia beneficjentów środki UE traktowane są jako instrument do „zasypywania dziur” w
nieefektywnym i niewydolnym w gruncie rzeczy systemie finansowania kultury. Z drugiej strony
należy je pozytywnie traktować jako szansę na nadgonienie kilkunasto- lub kilkudziesięcioletnich
braków w inwestowaniu w instytucje kultury.
Po drugie: nie widać w danych statystycznych deklaracji beneficjentów, iż projekty przyczyniły się do
tworzenia nowych imprez kulturalnych. Każdy z beneficjentów, zakłada przynajmniej ostrożnie
wzrost liczby imprez i wzrost osób zwiedzających i korzystających z infrastruktury kulturalnej. Ma to
istotny wpływ na techniczną (merytoryczną) ocenę wszystkich projektów. Tymczasem dane globalne
w skali makro wykazują, iż kondycja kultury wykazuje stabilizację i nie widać istotnego impulsu do
przekształcenia wszystkich tendencji w kulturze w regionie w stały progres.
Po trzecie: znaczna liczba projektów dotyczy modernizacji zagospodarowania przestrzeni publicznych
na obszarach staromiejskich. Takiego rodzaju projekty, mimo bezwzględnej potrzeby, nie mają
bezpośredniego wpływu na instytucje kultury. Poprawiają one środowisko życia mieszkańców i
komfort przebywania w miastach osób z zewnątrz, natomiast na działalność instytucji kultury i
wprowadzanie nowych produktów kulturowych mają wpływ jedynie pośredni. Co interesujące, w
przypadku województwa łódzkiego, bezpośrednie interwencje finansowe w infrastrukturę instytucji
kultury w okresie 2004-2006 dotyczyły przede wszystkim dużych instytucji kultury, skupionych w
Łodzi (obszar metropolitalny) oraz na poziomie instytucji gminnych (poziom lokalny). Tymczasem, z
różnych powodów, zabrakło wsparcia dla instytucji na poziomie pośrednim (ośrodki powiatowe),
które stanowiłyby ważny łącznik między poziomem lokalnym i poziomem centralnym (z punktu
widzenia regionu). Grozi to zasadniczym rozwarstwieniem między samą Łodzią a resztą
województwa. Dla samej Łodzi jako miasta wzmacnianie infrastruktury kultury dużymi projektami
jest zjawiskiem pozytywnym , jednak wydaje się, iż w dalszej perspektywie może sprzyjać zjawisku
„wyjmowania” Łodzi z regionu i jej poważnej izolacji z pozostałą częścią województwa. Zjawisko to
widać w zasadzie we wszystkich województwach, w szczególności zaś na Mazowszu, na którym
Warszawa jest tworem odrębnym i coraz bardziej izolowanym od reszty regionu. Z drugiej zaś strony
wzmacnianie instytucji kultury poprzez małe projekty, finansowane ze środków SPO ROL, mające na
celu wzmacnianie instytucji na obszarach rolnych należy uznać z punktu widzenia beneficjentów za
zjawisko pozytywne.
Z czego wynika taka sytuacja? Po pierwsze, należy pamiętać, iż możliwości aplikowania przez
beneficjentów o środki unijne były determinowane przez fazę programowania. Po drugie, na mapę
projektów kulturalnych, współfinansowanych ze środków UE w okresie 2004-2006 wpływ miała także
sama aktywność beneficjentów, jak również wybór konkretnych projektów przez właściwe komitety
sterujące w regionie. Po trzecie, istotnym przyczynkiem do struktury projektów w tym okresie były
same potrzeby beneficjentów, nastawione bardziej na swoiste „łapanie okazji” niż strategiczne,
kompleksowe rozwiązywanie problemów w zakresie swojej infrastruktury kulturalnej.
79
Z badań tych wynika także, iż beneficjenci, mimo deklaracji o osiąganiu celów i uzyskaniu efektów,
nie są w stanie ich precyzyjnie zdefiniować. Podobnie zresztą jest z władzami regionalnymi. Ich
przedstawiciele często zastrzegają, iż rzeczywiste efekty projektów, realizowanych w ramach NPR
2004-2006 będą widoczne dopiero za kilka lat.
4.4 Wpływ projektu na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie
Wpływ projektów na grupy docelowe oraz najbliższe otoczenie można opisać jako budowanie
tożsamości kulturowej regionu, wypracowywanie specyficznych dla regionu produktów kulturowych.
Istotna jest także adekwatność projektu na potrzeby lokalnych lub subregionalnych (powiatowych)
grup docelowych.
Jeśli chodzi o budowanie tożsamości kulturowej regionu, odpowiedź na to pytanie pozostaje
niejednoznaczna. Na wpływ budowania takiej tożsamości istotną rolę miała „zakodowana” w
województwie jego struktura historyczno-geograficzno-kulturowa. Region stanowi zlepek krain
historycznych: północnej Małopolski, zachodniego Mazowsza, części południowych Kujaw oraz
wschodniej Wielkopolski i Ziemi Sieradzkiej. Na ten podział, bardzo wyraźny pod względem stylistyki
w architekturze, układach przestrzennych, warunkach geograficznych nakłada się bardzo silna w
regionie pozycja Łodzi jako zasadniczego motoru napędowego województwa, która poprzez swoją
historię i strukturę gospodarowania (XIX rozwój przemysłu) stoi w opozycji do swojego otoczenia. W
konsekwencji istnieje stan permanentnego napięcia między ważnymi ośrodkami (np. Łowicz), które
ciągną w kierunku innych ośrodków i nie znajdują naturalnych identyfikacji z regionem łódzkim.
Jednocześnie warto podkreślić, iż na terenie województwa łódzkiego istnieją bardzo ciekawe regiony
etnograficzne, zachowujące tradycyjne elementy kultury ludowej, takie jak: łowicki, opoczyński i
sieradzki. Regiony te przyciągają uwagę barwnością strojów, bogactwem sztuki ludowej oraz wciąż
jeszcze żywą tradycją obrzędów i zwyczajów.
Co ciekawe, w trakcie badań jakościowych, na pytanie o budowanie tożsamości kulturowej,
zdecydowana część respondentów kierowała swoją uwagę w stronę właśnie regionów etnograficznokulturowych i nie byli w stanie wskazać jednolitego, spójnego dla całego regionu produktu lub
symbolu kulturowego. Podobny problem mają sami beneficjenci. Na pytanie o tworzenie nowych
produktów kulturowych: 22 % beneficjentów twierdzi, iż ich projekty przyczyniają się do ich
tworzenia bezpośrednio, 37 % beneficjentów deklaruje, iż ich projekty tworzą nowe produkty
pośrednio, zaś 30 % nie widzi związku z swojego projektu z identyfikacją i wprowadzaniem na rynek
nowych produktów kulturowych.
Podobnie jest z wypromowaniem nowych produktów: 22 % beneficjentów uważa, iż ich
przedsięwzięcie promowało nowe produkty bezpośrednio, 22 % - pośrednio, zaś 41 % uważa, iż ich
przedsięwzięcia nie miały wpływu na wypromowanie nowych produktów, jednak w trakcie badań nie
wskazywali oni konkretnych innowacji w zakresie kultury. Z danych, uzyskanych w wyniku badań
jakościowych, wynika, iż w zasadniczej części inwestycje w zakresie kultury pozwalały na rozszerzanie
dotychczasowej działalności, ewentualnie wprowadzanie nowych form aktywności na poziomie
poszczególnej instytucji, jednak nie są to formy jeszcze nieznane. Na przykład: dofinansowanie
projektów w gminnych ośrodkach kultury pozwalały na modernizację obiektów, zakup nowego
sprzętu, np. komputerowego.
Należy z całą stanowczością stwierdzić, iż w okresie programowania 2004-2006 nie wypracowano
spójnej strategii identyfikacji, stworzenia i wypromowania charakterystycznego wyłącznie dla
województwa łódzkiego produktu kulturowego. Wysiłki w tym zakresie podjęto dopiero w
perspektywie 2007-2013, o czym dalej w raporcie. Tym samym nie można było rozwinąć promocji
charakterystycznych dla województwa elementów kultury. Poza brakiem odpowiedniej identyfikacji i
działań strategicznych władz na poziomie regionu, zidentyfikowano także pewne braki w budowaniu
sieci powiązań między beneficjentami.
80
Sami beneficjenci uważają, iż ich projekt wpływa na poprawę atrakcyjności kulturowej gminy i
powiatu przede wszystkim w sposób średni (52 %), duży (31 %) – wykres 35. Są to deklaracje dość
optymistyczne, zważywszy, iż pytania otwarte w badaniu ilościowym i badaniu jakościowym
ujawniają, iż beneficjenci nie są w stanie precyzyjnie tej atrakcyjności pokazać. Według ich
odpowiedzi, atrakcyjność przejawia się w korzystaniu przez lokalne i powiatowe społeczności z
infrastruktury kulturowej i zwiększaniu napływu turystów.
Wykres 35. Ocena wpływu projektów, realizowanych w ramach NPR 2004-2006 na atrakcyjność
kulturową gminy/powiatu
W przypadku identyfikacji wpływu projektów kulturalnych, beneficjenci przede wszystkim zwracali
uwagę, według swoich deklaracji, na poprawę dostępu do atrakcji turystycznych i zwiększenia roli
kultury i dziedzictwa kulturowego w regionie. Poza tymi dwoma odpowiedziami, istotne były także:
zwiększenie roli turystyki w regionie oraz przygotowanie instytucji kultury do realizowania nowych
funkcji w obiektach zabytkowych i instytucjach kultury (wykres 36). Co interesujące: zdaniem 83 %
beneficjentów ich projekt nie obejmował zmiany dotychczasowych funkcji obiektów, jedynie dla 14 %
projekt obejmował wprowadzanie nowych funkcji w infrastrukturę kulturalną. Zatem deklaracje
beneficjentów pozostają, co do celów projektów, w sprzeczności z innymi odpowiedziami.
81
Wykres. 36. Wpływ projektów kulturalnych na poszczególne obszary
48 % beneficjentów deklaruje, iż inwestycja została poprzedzona odpowiednimi badaniami w gminie i
powiecie, w 41 % takich badań nie było. Mimo to, w trakcie badania ilościowego, jedynie jeden
beneficjent zwrócił uwagę, iż projekt zaspokaja zapotrzebowanie, które zostało zgłoszone oddolnie
przez mieszkańców, co stanowi odsetek około 4 %. Oznacza to, iż beneficjenci badania, traktują popyt
dość lekko, jako formalność, którą należy spełnić, aby prawidłowo sporządzić dokumentację
konkursową. Wydaje się, iż beneficjenci nie widzą powiązań między prawidłową diagnozą potrzeb
(lub potencjału) swojego środowiska lokalnego (gminnego) lub subregionalnego (powiatowego). Jak
już było wspomniane, beneficjenci bardziej patrzyli na swoje bieżące potrzeby natury inwestycyjnej,
niż cele strategiczne („Taki zamysł i realizacja. Instytucja funkcjonuje 40 lat i automatycznie ulega
potrzebom modernizacji .”).
Jeśli chodzi zaś o cele projektów, należy nadmienić, iż największa grupa definiowała jako cele wzrost
liczby wydarzeń kulturalnych i wzrost liczby uczestników tych imprez i użytkowników instytucji
kultury (wykres 37). Należy to zjawisko traktować ze wszech miar pozytywnie, świadczy bowiem o
prawidłowym sformułowaniu logiki interwencji poszczególnych przedsięwzięć.
82
Wykres 37. Realizacja celów inwestycji kulturalnych
4.5 Wpływ projektu na cały region
Beneficjenci oceniają wpływ projektu na kulturę w regionie w 10 % jako bardzo duży, 31 % duży, 52 %
średni, a w 3 % mały. Jednocześnie 41 % zwraca uwagę, iż ich projekt ma charakter lokalny, 35 % - iż
regionalny. Obie te deklaracje stoją ze sobą w sprzeczności. Projekty lokalne w pojedynkę nie mogą
mieć bowiem istotnego wpływu na kulturę regionu, chyba, że stworzą sieć o istotnej wartości
dodanej.
Wykres 38. Wpływ projektów kulturalnych realizowanych w ramach NPR 2004-2006
83
Deklaracja beneficjentów (52 %), iż projekt ma średni wpływ na rozwój kultury w regionie także
należy traktować ostrożnie, zważywszy, iż na pytanie o ocenę ogólnego wpływu projektu na
atrakcyjność regionu, 52 % beneficjentów miało duże trudności z odpowiedzią, 45 % odpowiedziało,
iż ich projekt nie ma wpływu na region, zaś jedynie 3 % beneficjentów potwierdziło, iż wpływ ten
istnieje. Oznacza to, iż beneficjenci nie są w stanie po efektach swoich projektów zdefiniować, na ile
wpływają one na region. Są w stanie zgromadzić dane na potrzeby oszacowania wartości wskaźników
projektowych (na poziomie produktów). Są w stanie również zdefiniować poprawnie cele, natomiast
nie są w stanie ocenić, na ile cele te są wypełnione i na ile realizacja tych celów przyczynia się do
rozwoju kultury w całym regionie.
Innym sposobem wpływu tych projektów na region jest analiza stopnia osiągania wskaźników
programowych. W przypadku działania 1.4 ZPORR, porównanie osiągnięcia wskaźników na poziomie
kraju i samego województwa przynosi dość ciekawe konstatacje.
Po pierwsze, niemal wszystkie wskaźniki na poziomie regionu pozwalają stwierdzić, iż projekty w
województwie łódzkim, mimo ograniczonego budżetu i liczby realizowanych projektów (średnio 9,5
projektu na województwo, w regionie łódzkim 7) przyczyniają się w znacznej mierze do osiągania i
przekraczania wartości wskaźników na poziomie programu, jeśli chodzi o konkretne produkty. Tak
jest na przykład z powierzchnią odrestaurowanych i odremontowanych obiektów historycznych
(35 222 m2 średnio na województwo, w regionie łódzkim 46 500 m2) i liczbą obiektów zabytkowych
zaadaptowanych na cele kulturalne i turystyczne (średnio 3,4 na region, w województwie łódzkim aż
13).
Niestety zdecydowanie gorzej jest ze wskaźnikami rezultatu i oddziaływania. I tak na przykład: w
wyniku realizowanych projektów średnio na województwo o 478 wzrosła liczba imprez i wydarzeń
kulturalnych (w regionie łódzkim jedynie 93); o 143 880 średnio na województwo wzrosła liczba
uczestników i użytkowników infrastruktury kulturalnej, w regionie było to 112 000. Podobnie jest z
liczbą osób, korzystających z informacji turystycznej/kulturalnej. Średnio na województwo było to
118 000 osób, a w województwie łódzkim jedynie 770 osób (por. tabela poniżej).
W przypadku działania 3.1, 3.2 ZPORR, liczba realizowanych projektów jest mniej więcej podobna do
średniej krajowej, zatem sam region przyczynił się w tych dwóch działaniach do osiągnięcia wartości
wskaźnika podobnie jak inne województwa, natomiast w przypadku działania 3.3 tych projektów w
stosunku do średniej krajowej było więcej.
Tabela 29. Wskaźniki produktu, rezultatu i oddziaływania dla projektów kulturalnych
cała Polska
Numer i nazwa
Programu/ Priorytetu/
Działania
Jednostka
miary
wskaźnika
Wartość
wskaźników
wg ZPORR i
UZPORR)
2004-2010
1
2
3
4
woj. łódzkie
% - stopień
realizacji
wskaźnika
(iloraz 5/4
*100%)
5
% - stopień
realizacji
wskaźnika
(iloraz 7/6
*100%)
Wartość
wskaźników
wg ZPORR i
UZPORR)
2004-2010
6
7
8
Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury
Wskaźnik Produktu
projektów każdego typu
(kultura, turystyka)
szt.
60
153
255,00
60
7
11, 67
2. liczba
odrestaurowanych i
odremontowanych
obiektów historycznych
szt.
12
74
616,67
12
13
108,33
3. powierzchnia
odrestaurowanych i
m2
80 000
563 563,31
704,45
80 000
46 500,00
58,13
84
odremontowanych
obiektów historycznych
4. liczba
zainstalowanych
systemów zabezpieczeń
przed pożarem i
kradzieżą w obiektach
zabytkowych
szt.
10
233
2 330,00
10
3
33,33
zmodernizowanych
obiektów infrastruktury
kulturalnej,
rekreacyjnej, sportowej
lub służącej aktywnym
formom wypoczynku
szt.
8
316
3 950,00
8
6
75,00
6. powierzchnia nowych
lub zmodernizowanych
obiektów infrastruktury
kulturalnej,
rekreacyjnej, sportowej
lub służącej aktywnym
formom wypoczynku
m2
120 000
691 142,43
575,95
120 000
45 800,04
38,17
7. liczba obiektów
zabytkowych
zaadaptowanych na
cele kulturalne i
turystyczne
szt.
16
55
343,75
16
13
81,25
zmodernizowanych
punktów informacji
turystycznej i
kulturalnej
szt.
4
85
2 125,00
4
2
50,00
9. powierzchnia
terenów parków
narodowych, parków
krajobrazowych i innych
form ochrony przyrody
zagospodarowanych na
cele turystyczne i
kulturalne
ha
100
132,45
132,45
100
9,23
9,23
Wskaźnik Rezultatu
1. liczba
zorganizowanych
imprez/wydarzeń
kulturalnych (wystaw,
spektakli, itp.)
w obiektach
zabytkowych oraz
nowych i
zmodernizowanych
obiektach infrastruktury
kulturalnej
szt.
15
7 653
51020,00
15
93
620,00
2. liczba osób
korzystających z nowej
infrastruktury
sportowej, kulturalnej,
rekreacyjnej i związanej
z aktywnymi formami
wypoczynku
osoby
60 000
2 302 083
3836,81
60 000
112 000
186,66
3. liczba nowych miejsc
pracy powstała w
wyniku realizacji
projektów
turystycznych i
szt.
380 / 280
1027 / 491
270,13 /
175,36
380/280
33/12
8,6/4,2
85
kulturalnych, w tym
ilość nowych miejsc
pracy dla kobiet
1. liczba nowych
przedsiębiorstw w
obszarze kultury,
turystyki, sportu i
rekreacji
szt.
60
8 700
14 500,00
60
138
230
2. dochody z turystyki i
kultury
tys. PLN
+5%
466 454 151
+60,14%
+5%
-
-
3. liczba zatrudnionych
w obszarze kultury,
turystyki, sportu i
rekreacji
osoby
Bm
538 993
+18,24
-
-
-
4. liczba osób
korzystających z
kulturalnej
osoby
500 000
1 888 644
377,73
500 000
770
0,15
40
5
12,50
40
2
5,00
6
15,00
Działanie 3.1 Obszary wiejskie
Wskaźnik Produktu
lokalnej kultury (w tym
ochrony dziedzictwa
kulturowego)
szt
40
73
182,50
Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji
Wskaźnik Produktu
ochrony dziedzictwa
kulturowego)
szt
40
45
112,50
Działanie 3.3 – Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe
Wskaźnik Produktu
ochrony dziedzictwa
kulturowego)
szt
40
63
157,50
40
Co to oznacza ? Otóż efekty dużych projektów, realizowanych z działania 1.4 ZPORR na poziomie
rezultatów i oddziaływań są mniejsze, niż można by spodziewać się po wysokich wskaźnikach
produktów. Są one nieproporcjonalne w stosunku do samych inwestycji. Z kolei w przypadku
Priorytetu III widać pewną „nadpodaż” projektów rewitalizacyjnych, mających wpływ na
porządkowanie przestrzeni publicznych, głównie w ośrodkach miejskich, natomiast nie mających
istotnego znaczenia lub mających wpływ wyłącznie pośredni na generowanie przez instytucje kultury
nowych produktów kulturowych.
Należy przy tym zastrzec, iż w tym momencie oceniane są mierzalne efekty, determinowane przez
wskaźniki na poziomie poszczególnych działań ZPORR. Nie oznacza to rzecz jasna, że w dalszej
perspektywie czasowej nie zostaną uzyskane inne efekty. Na dzień dzisiejszy trudno ocenić, jakie
86
rzeczywiste efekty netto i brutto przyniosą te projekty, gdyż oceny dokonać należy najwcześniej 4-5
lat po zakończeniu projektów. Odpowiednie metodologie będzie można zastosować za 2-3 lata.
Wpływ projektów kulturalnych na region oceniony może być także przez wpływ projektów na
realizację Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego. W badaniu wzięto pod uwagę strategię z roku
2000 r. (nowa powstała w 2007 r. na potrzeby nowego okresu programowania polityki spójności). W
przypadku projektów kulturalnych wyodrębniono dwa cele strategiczne związane z kulturą (por.
tabela 30). Cel pierwszy (I.1 w strategii) nie ma żadnych powiązań z realizowanymi projektami. W
przypadku celu III.3 wszystkie projekty wykazują bezpośredni lub pośredni związek z tym celem.
W trakcie badania przeanalizowano również poprawność zdefiniowanych celów strategicznych we
wspomnianej Strategii. O ile określenie w punkcie I.1 jest z pewnością celem, o tyle określenie w
punkcie III.2 stanowi de facto opis pewnych procesów (inicjowanie i wspomaganie), nie definiuje zaś
po co te procesy są realizowane. Tym samym zbieżność projektów (pośrednia i bezpośrednia) z
celami jest tak naprawdę pozorna. Działania w projektach wpisują się w zadania, które są
numeratywnie wymienione w tym punkcie. Ale zadania te nie mają określonego celu. Samo
inicjowanie i wspieranie kultury nie stanowi celu w sensie strategicznym. W sensie formalnym
całkowicie w cel III.2 wpisują się projekty dotyczące instytucji kultury, natomiast projekty
rewitalizacyjne wpisują się w ten cel w sposób pośredni.
Tabela 30. Matryca zgodności projektów kulturalnych, realizowanych w ramach NPR 2004-2006 w
województwie łódzkim z wybranymi celami Strategii Województwa Łódzkiego (z 2000 r.)
Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego z 2000 r.
Cele strategiczne
I.1 Podniesienie poziomu
wykształcenia i rozwój
kulturowy mieszkańców
III. 2. Inicjowanie i wspomaganie rozwoju
różnych form i przejawów kultury
regionalnej oraz ruchów
regionalistycznych
Główne zadania
Główne zadania
Główne zadania
• objęcie mecenatem
działalności regionalnych
instytucji kulturalnych,
sportowych i turystycznych.
• podejmowanie szerokich działań na
rzecz kultywowania i dalszego rozwijania
różnorodnych form regionalnego życia
kulturowego,
• ochrona dorobku kulturowego w sferze
materialnej i niematerialnej
uwzględniająca wspieranie powstawania i
działania lokalnych i regionalnych
zespołów folklorystycznych, skansenów
budownictwa, instytucji muzealnych, izb
regionalnych, artystów ludowych, itp.,
• powołanie fundacji na rzecz rozwoju
kultury regionalnej, których zadaniem
byłoby gromadzenie środków
finansowych i wspieranie finansowe tej
kultury,
• rozwój centrów regionalnej kultury jako
ośrodków działających na rzecz
odradzania się integracji kulturowej
regionu łódzkiego,
• wspieranie organizacji i ruchów
regionalistycznych krzewiących idee
specyfiki i indywidualności regionu
łódzkiego,
• ochrona i rozwój instytucji kultury o
znaczeniu ponadlokalnym, mając na
względzie ich funkcje kulturotwórcze i
edukacyjne.
Projekty
87
Beneficjent
Miasto Łódź
Kultura i tradycja włókienniczej Łodzi modernizacja i zagospodarowanie
kompleksu fabrycznego Geyera
Muzeum
Sztuki w
Łodzi
Modernizacja i adaptacja XIX wiecznego
budynku pofabrycznego dla Muzeum
Sztuki w Łodzi
Teatr im. S.
Jaracza w
Łodzi
Utworzenie Europejskich Scen Teatru im.
Strefana Jaracza w woj.łódzkim
Teatr Wielki
w Łodzi
Rewitalizacja i remont budynku Teatru
Wielkiego w Łodzi
Gmina
Aleksandrów
Łódzki
Renowacja zabytkowego zespołu
architektonicznego w centralnej części
miasta Aleksandrów Łódzki
Powiat
Pajęczański
Remont Zespołu Parkowo-Pałacowego w
Działoszynie, Powiat Pajęczański
Gmina
Uniejów
Budowa infrastruktury technicznej na
terenie Zespołu Zamkowo-Parkowego w
Uniejowie
Gmina
Uniejów
Rewaloryzacja Zespołu ZamkowoParkowego w Uniejowie - I etap
Gmina
Miasto
Łęczyca
Rewitalizacja Łęczyckiej Starówkikontynuacja poprzez rewaloryzację Parku
Miejskiego i modernizację ulic
Gmina
Kleszczów
Modernizacja Domów Kultury w
miejscowościach Antoniówka, Łękińsko i
Wolica
Gmina
Miasto Rawa
Mazowiecka
Modernizacja Miejskiego Domu Kultury
w Rawie Mazowieckiej
Gmina
Sokolniki
Modernizacja i adaptacja obiektu
gminnego ośrodka kultury w Sokolnikach
na cele turystyczne i kulturalne
Miasto Łódź
Rewitalizacja wielkomiejskiej zabudowy
Łodzi w rejonie ul. Nawrot - renowacja
budynków przy ul. Nawrot 7
Miasto Łowicz
Restauracja zabytkowego Nowego Rynku w
ramach Programu Rewitalizacji Miasta
Łowicz
Miasto Łowicz
Modernizacja Muszli Koncertowej w
ramach Programu Rewitalizacji Miasta
Łowicz
Gmina
Złoczew
Remont istniejącego Pałacu w Złoczewie na
potrzeby społeczno-kulturalne Miasta i
Gminy
Gmina Miasto
Zgierz
Rewitalizacja Strefy Środmiejskiej Miasta
Zgierza
Gmina
Uniejów
Rewitalizacja historycznego układu
komunikacyjnego miasta Uniejów, I etap
88
Gmina
Brzeziny
Zachowanie i ochrona dziedzictwa
kulturowego miejscowości Syberia
Gmina Jeżów
Park kultury, sportu i wypoczynku w
Jeżowie
Gmina Jeżów
Poprawa wizerunku Historycznego
Centrum Jeżowa
Gmina
Brzeziny
Zachowanie ochrona dziedzictwa
kulturowego miejscowości Dąbrówka Duża
Budowa Wiejskiego Centrum Kultury i
Gmina Łęczyca Sportu w Wilczkowicach Górnych
Gmina
Grabów
Zagospodarowanie kompleksu zamkowego
w miejscowości Besiekiery
Gmina Zduny
Odnowa kulturowego centrum gminyremont Gminnego Ośrodka Kultury i
budowa zaplecza parkingowego
Gmina
Poświętne
Remont budynku GOK oraz
zagospodarowanie placu św. Marka i
budowa infrastruktury sportowej w
Poświętnem
Rewaloryzacja zabytkowego parku w
Gmina Paradyż Wielkiej Woli
Gmina Wola
Modernizacja i wyposażenie Domu
Krzysztoporska Ludowego w Bogdanowie
Gmina Wola
Krzysztoporska Ludowego w Bujnach
Gmina Wola
Krzysztoporska Ludowego w Woźnikach
Gmina Wola
Krzysztoporska Ludowego w Majkowie Dużym
Gmina
Pęczniew
Centrum Kulturalno-Oświatowe we wsi
Brzeg przy szkole podstawowej
Gmina
Uniejów
Przebudowa drogi "Trasa Bożego Ciała" w
Spycimierzu
Gmina
Wartkowice
Odtworzenie dziedzińca pałacowego w
Starym Gostkowie
Gmina
Poddębice
Utworzenie Wiejskiego Centrum Kultury w
Bałdrzychowie
Gmina
Inowłódz
Rewitalizacja zabytkowego parku w Spale
(w granicach władania gminy Inowłódz)
Gmina
Bolesławiec
Remont budynku muzeum w miejscowości
Bolesławiec z wyodrębnieniem funkcji
turystycznej i rekreacyjnej
Gmina
Sokolniki
Modernizacja i adaptacja na cele
turystyczne Gminnego Ośrodka Kultury w
sołectwie Bagatelka
Renowacja i modernizacja przedpola
zabytkowego kościoła w centrum
Gmina Dmosin miejscowości Dmosin
Gmina Bedlno
Gmina
Białaczów
Rozbudowa Gminnego Centrum Kultury i
Sportu w Bedlnie
Rewitalizacja zabytkowego ratusza wraz z
infrastrukturą otaczającą w miejscowości
Białaczów
89
projekt wpisuje się całkowicie w cele strategii
projekt wpisuje się częściowo projekt w cele strategii
projekt nie wpisuje się w cele strategii
Powyższa analiza prowadzi do kilku kluczowych konkluzji:
- mimo wsparcia kultury ze środków unijnych sytuacja makro w sektorze kultury w województwie
łódzkim pozostaje stabilna (techniczna krzywa standardowa wszystkich tendencji pozostaje prosta,
nie ma odchyleń, wskazujących na regres lub progres);
- w regionie łódzkim dało się wyodrębnić kilka obszarów, charakteryzujących się wybitnymi walorami
przyrodniczo-kulturowymi. W tych strefach koncentruje się większość projektów, wspieranych
poprzez środki UE;
- kluczowe znaczenie dla rozwoju kultury w regionie mają projekty, związane z rozbudową
infrastruktury kulturalnej. Ważna w tym kontekście jest spójność infrastruktury;
- projekty, realizowane w NPR 2004-2006 nie wspierały w sposób wymierny i zrównoważony całej
siatki instytucji, pozostawiając niedostateczne wsparcie na szczeblu pośrednim;
- brak identyfikacji konkretnych efektów projektów - beneficjenci, poza nielicznymi wyjątkami, nie
byli w stanie poza wskazaniem infrastruktury, którą stworzyli, wskazać konkretnych efektów i w
trakcie badania posługiwali się jedynie ogólnikami typu „powstała nowa oferta turystyczna”,
natomiast nie wskazywali lub nie umieli wskazać, na czym ta oferta polega;
- beneficjenci projektów traktowali środki ZPORR i SPO ROL przede wszystkim jako źródło
finansowania inwestycji, mające na celu utrzymanie i poprawę dotychczasowej infrastruktury.
- brakuje strategicznego, kompleksowego rozwiązywania problemów w zakresie infrastruktury
kulturalnej;
- brakuje jednolitego, spójnego dla całego regionu produktu lub symbolu kulturowego.
90
5. Potencjalne efekty projektów, realizowanych w perspektywie 2007-2013
Badanie objęło także projekty, które realizowane są (na podstawie podpisanych umów o
dofinansowanie) lub będą realizowane (wybrane na podstawie listy projektów kluczowych) w ramach
takich programów jak: Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego, Program
Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Poniżej
dokonano charakterystyki inwestycji dla każdego obszaru badania oraz podjęto próbę wskazania
potencjalnych efektów działań inwestycyjnych realizowanych w ramach NSS 2007-2013.
5.1 Charakterystyka projektów z zakresu sportu
W ramach Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013 w obszarze sportu objęty badaniem był
jeden projekt zlokalizowany w Łodzi.
Mapa 10. Rozmieszczenie geograficzne projektów z zakresu sportu objętych badaniem w ramach NSS
2007-2013
Podczas badania ilościowego beneficjenci wskazali trzy dodatkowe projekty w obszarze sportu. Trzy
projekty były realizowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego, a jeden był
współfinansowany z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Działanie 6.4). Wszystkie
projekty są realizowane jako projekty kluczowe, jeden z projektów ma wartość w granicach 5-10 mln
złotych, a wartość pozostałych przekracza 10 mln złotych. Znaczenie udzielonego wsparcia
inwestycjom dla beneficjentów należy uznać za kluczowe, gdyż żadna z nich pozbawiona tego
wsparcia nie zostałaby zrealizowana. Podobnie jak było w przypadków projektów realizowanych w
ramach NPR 2004-2006 są to projekty inwestycyjne bądź łączące funkcje modernizacyjne i
91
inwestycyjne. Drugą cechą łączącą projekty jest znaczne zróżnicowanie stawianych przed projektami
celów.
Wykres 39. Cele projektów planowanych do wdrożenia
Zamiarem instytucji prowadzących inwestycję jest wzrost liczby osób odwiedzających obiekty, a także
powstanie nowych obiektów i związanych z nimi nowych miejsc pracy. Dodatkowo, dzięki obiektom
beneficjenci będą kreować nowe imprezy i wydarzenia i w ten sposób promować miasto i region
łódzki.
Zdaniem beneficjentów proponowane projekty mają realną szanse spełnić stawiane przed nimi cele.
Przede wszystkim spowodują wzrost liczby turystów sportowych odwiedzających Łódź i okolice, co
już stało się faktem przy okazji organizacji imprez rangi mistrzowskiej. Ponadto, zostały
wygenerowane nowe miejsca pracy, miasto uzyskało rozgłos i darmową promocję w mediach.
92
Wykres 40. Potencjalne osiągnięcie celów projektów z obszaru sportu
Wszystkie omawiane inwestycje posiadają zasięg ponadlokalny, w tym jedna ma zasięg
międzynarodowy, a dwie krajowy. Należy podkreślić, iż w odróżnieniu od projektów realizowanych w
ramach NRP 2004-2006 zostały wsparte inwestycje, które mogą potencjalnie wygenerować znaczne
efekty zewnętrzne w postaci zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu, przyciągnięcia większej
liczby odwiedzających a także zapewnienia emocji sportowych na wysokim poziomie lokalnej
społeczności i gościom. W kontekście funkcjonowania lokalnego rynku należy te działania ocenić
bardzo pozytywnie (por. wykres powyżej).
Realizacja projektu pt. „Program wykorzystania obszarów rekreacyjnych Łodzi w celu stworzenia
Regionalnego Centrum Rekreacyjno-Sportowo-Konferencyjnego - etap I "Hala Widowiskowa" została
zakończona. Celem projektu było dokończenie budowy Hali Sportowo-Widowiskowej w Łodzi wraz z
zagospodarowaniem terenów wokół obiektu. Ów cel został zrealizowany w części dotyczącej
budowy, natomiast, pomimo zakończenia realizacji projektu okoliczne tereny nie zostały w pełni
zagospodarowane w sposób komplementarny do zrealizowanego przedsięwzięcia. Mimo wszystko
przeprowadzona inwestycja przyczyniła się do poprawy atrakcyjności turystycznej Łodzi.
Projektem, dla którego funkcja sportowa posiada marginalne znaczenie jest wsparcie infrastruktury
turystyczno rekreacyjnej w ramach zadania „Termy Uniejów”. Planowany termin zakończenia
realizacji projektu to III kwartał 2011 roku. Jego celem jest rozbudowa infrastruktury turystyczno –
rekreacyjnej gminy, m, in. Zostaną rozbudowane baseny, które mają pełnić funkcje rekreacyjne.
Dodatkowo uczniowie ze szkół Gminy Uniejów oraz okolicznych miejscowości w ramach zajęć
szkolnych będą doskonalić swoje umiejętności pływackie.
Oba wspomniane projekty posiadają znaczenie ponadlokalne. Będą one służyć zarówno lokalnej
społeczności, ale podstawową grupą docelową będą osoby przyjezdne. Mają one służyć jako lokalne
atrakcje turystyczne, będące generatorami ruchu turystycznego. Z tego względu funkcje sportowe
tych obiektów należy uznać za drugorzędne. Można spodziewać się, że okoliczni mieszkańcy będą w
znikomym stopniu aktywnie korzystać z trudno dla nich dostępnych urządzeń sportowych. Natomiast
niewątpliwie region łódzki jako całość zyska na ich realizacji, co już miało miejsce przy okazji
organizacji imprez rangi mistrzowskiej w Atlas Arenie.
93
Ponadto, wszyscy badani beneficjenci uznali, że bez dofinansowania ze środków unijnych, inwestycja
nie miałaby szans realizacji. A więc można uznać, że wsparcie tych działań jest słuszne z punktu
widzenia potrzeb regionu.
5.2 Charakterystyka projektów z zakresu turystyki
Zdecydowana większość projektów objętych badaniem w ramach Narodowej Strategii Spójności
2007-2013 w przypadku sektora turystycznego dotyczy Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Łódzkiego oraz w jednym przypadku projektu z działania 6.4 Programu Operacyjnego
Innowacyjna Gospodarka (projekt znajdujący się na liście projektów kluczowych).
W ramach RPO realizowane obecnie projekty dotyczą zarówno priorytetu III (w tym kilka projektów
wyłonionych w ramach konkursu oraz kilka projektów kluczowych) jak i priorytetu VI (tylko i
wyłącznie projekty kluczowe).
Poniżej zaprezentowano rozmieszczenie przestrzenne projektów objętych badaniem (por. mapa
poniżej).
Mapa 11. Rozmieszczenie geograficzne projektów objętych badaniem w ramach NSS 2007-2013 pod
względem wartości inwestycji
Na tym etapie realizacji polityki spójności w ramach programów operacyjnych woj. łódzkiego widać
koncentrację środków w Uniejowie, Łodzi, Wieluniu i w okolicach Rawy Mazowieckiej. Pod względem
94
wartości projektów wyraźnie prowadzi inwestycja w Uniejowie, na drugim miejscu jest
przedsięwzięcie w Wieluniu oraz zagospodarowanie turystyczne zbiornika Jeziorsko (gmina Warta).
W przeciwieństwie do okresu NPR 2004-2006, zaznacza się różnica w deklarowanej przez
beneficjentów liczbie realizowanych projektów. W ramach obecnej perspektywy programowej,
beneficjenci realizują obecnie albo jedną inwestycję (43%) albo trzy inwestycje (43%). Natomiast 14%
z nich realizuje co najmniej 4 inwestycje. W poprzednim okresie, ponad połowa beneficjentów
realizowała 4 projekty i więcej, ale skala tych projektów była dużo mniejsza (zarówno środki ZPORR,
jak i w szczególności środki z SPO ROL). Obecnie widać wyraźnie, że inwestycje są kosztochłonne i
skala jest ich zdecydowanie większa (63% inwestycji realizowana jest w kwocie powyżej 10 mln zł, ¼
inwestycji odpowiednio – od 5 do 10 mln zł).
Porównując lokalizację inwestycji w obu okresach: NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013 widać również
kontynuację pewnych działań, jak w przypadku Uniejowa oraz komplementarność działań – jak w
przypadku Łodzi (por. mapa poniżej).
Mapa 12. Rozmieszczenie geograficzne projektów w ramach NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013
Obecnie, realizowane lub planowane do realizacji inwestycje mają charakter modernizacyjny i/lub
inwestycyjny i koncentrują się w głównej mierze na promocji atrakcji turystycznych regionu oraz
budowie lub przebudowie obiektów w celu nadania im nowych funkcji użytkowych. Inwestycje
obejmują także aspekty dot. infrastruktury turystycznej (ok. 38% inwestycji). W porównaniu do NPR
2004-2006, uwaga jest również bardziej skierowana na działania „miękkie”, czyli działania
promocyjne czy tworzenie punktów informacji turystycznych. Baza infrastrukturalna stanowi w tej
chwili 13% inwestycji (por. wykres poniżej).
95
Widać więc wyraźną zmianę w alokacji środków. Zwiększyła się świadomość promocyjna regionu.
Działania zmierzają do promocji zidentyfikowanych atrakcji turystycznych oraz modernizacji
budynków na cele turystyczne, a w następnej kolejności budowy brakującej infrastruktury
turystycznej. W poprzednim okresie programowania środki koncentrowały się w głównej mierze na
wsparciu tylko i wyłącznie infrastruktury turystycznej.
Wykres 41. Potencjalne działania inwestycyjne projektów z zakresu turystyki w okresie NSS 20072013
Na pytanie o to, czy realizacja planowanych inwestycji poprzedzona była badaniami wskazującymi
zapotrzebowanie na tego typu przedsięwzięcie, zdecydowana większość respondentów (ok. 63%)
odpowiedziała, że tak. Jest to znaczący deklaratywny progres w porównaniu do poprzedniego okresu
realizacji projektów, świadczący o wzroście świadomości znaczenia planowanych inwestycji dla
gospodarki i dla rozwoju turystyki woj. łódzkiego.
Natomiast biorąc pod uwagę, czy te inwestycje realizowane są w połączeniu z innymi
przedsięwzięciami (aspekt komplementarności), aż 88% beneficjentów zadeklarowało, że tak.
Ponadto wzrasta świadomość beneficjentów w zakresie wykorzystania potencjału turystycznego
regionu (walorów przyrodniczych i kulturowych), jak również stworzenia oferty turystycznej w celu
przyciągnięcia potencjalnych turystów (por. wykres poniżej).
96
Wykres 42. Cele projektów planowanych do wdrożenia
Świadomość wykorzystywania walorów turystycznych, poprawy oferty turystycznej, czy rozszerzanie
wachlarza istniejących już wydarzeń przekłada się również na deklarację potencjalnych efektów z
przyszłych inwestycji. Jest to oczywiście deklaratywne i w tym momencie trudno to obiektywnie
ocenić, ale warto podkreślić znaczenie tego procesu.
97
Wykres 43. Potencjalny wpływ projektów na realizację poszczególnych celów
Na prezentowanym powyżej wykresie wyraźnie widać, że przyszłe inwestycje oceniane są przez takie
wskaźniki jak wzrost liczby uczestników odwiedzających, tworzenie nowych produktów
turystycznych, powstanie nowych punktów informacji turystycznej, powstanie nowych ofert
turystycznych oraz ich promocja i oczywiście powstanie nowych miejsc pracy.
Jednocześnie dziwi trudność z określeniem wpływu na poprawę infrastruktury turystycznej, skoro
jednym z głównych celów realizacji inwestycji jest modernizacja infrastruktury turystycznej (38%
odpowiedzi).
Beneficjenci zadeklarowali także, że realizowane projekty będą miały co najmniej duży wpływ na
poprawę atrakcyjności turystycznej regionu, ważne są także takie aspekty jak: poprawa dostępności
do atrakcji w celu zwiększenia turystów w regionie.
Podsumowując, z deklaracji beneficjentów wynika, że mają większą świadomość znaczenia
realizowanych inwestycji niż w poprzednim okresie programowania. Są też bogatsi w doświadczenia i
dostrzegają potrzeby turystów, jednakże wciąż nie potrafią jednoznacznie określić jaka będzie skala
tych efektów i jakie będzie ich oddziaływanie na otoczenie lokalne i regionalne.
Badania pokazały, że projekty będą miały oddziaływanie krajowe (63% wskazań), regionalne (1/4
wskazań) oraz międzynarodowe w przypadku 13% odpowiedzi. Niestety efekty tych inwestycji i ich
oddziaływania będzie można ocenić dopiero za parę lat.
O tym, że są one jednak istotne z punktu widzenia beneficjentów świadczy fakt, że aż 88% inwestycji
nie zostałaby zrealizowana, gdyby nie dofinansowanie w ramach funduszy strukturalnych.
Powyższe informacje prowadzą do następujących wniosków:
- kontynuacja kierunków wsparcia: głównie baza infrastrukturalna, dot. poprawy infrastruktury
turystycznej, modernizacja obiektów w celu nadania im funkcji turystycznych, budowa lub
przebudowa istniejącej bazy noclegowej;
98
- duże zainteresowanie dofinansowaniem inwestycji w ramach RPO WL. W ramach działania 3.5
(konkurs na przestrzeni maj/czerwiec 2009r.) rozdysponowano ok. 90 mln zł. To jest 1/3 całej alokacji
przeznaczonej na to działanie;
- wciąż słaba promocja projektów o charakterze wizerunkowym;
- potencjalne efekty: lepsza jakość infrastruktury, lepsza jakość bazy turystycznej, szersza oferta
rekreacyjno- wypoczynkowa;
- w ramach RPO – realizacja w głównej mierze projektów kluczowych (alokacja na ok. 54 mln zł), ok.
20 mln – to alokacja na konkursy;
- wśród nowych inwestycji: Spała i Dolina Warty mogą mieć oddziaływanie regionalne, jak również
pozytywna inwestycja to: rozwój turystyki kongresowej i biznesowej (EC i EC1 – podejście
kompleksowe, ponadto inwestycja realizowana na obszarze poprzemysłowym);
- projekt z 6.4 PO IG (turystyka konna) ma również dobry potencjał ze względu na atrakcyjne tereny
do jazdy konnej oraz ok. 300 ośrodków jeździeckich, ale inwestycja musi zostać potraktowana
kompleksowo, aby można było mówić o trwałych efektach i sukcesie inwestycyjnym;
- kluczowe znaczenia ma też inwestycja w szlak bursztynowy, Uniejów (pod kątem rozwoju w stronę
projektu o regionalnym oddziaływaniu) oraz inwestycja w Tumie.
5.3 Charakterystyka projektów z zakresu kultury
Największa liczba projektów objętych badaniem w ramach NSS 2007-2013, dotyczy Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013 (87 % badanych beneficjentów).
Większość z nich dotyczyła Priorytetu VI RPO.
Projekty kluczowe, finansowane tak ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,
jak z Regionalnego Programu Operacyjnego skoncentrowane są pod względem swojej liczebności i
wartości finansowej głównie w Łodzi (por. mapa poniżej).
99
Mapa 13. Lokalizacja projektów kulturalnych, finansowanych w ramach NSS 20070-2013
Na tym etapie realizacji polityki spójności w ramach programów operacyjnych woj. łódzkiego widać
koncentrację środków w Łodzi, Tomaszowie Mazowieckim oraz Piotrkowie Trybunalskim. Pod
względem liczby jak i wielkości projektów, głównym odbiorcą środków unijnych jest Łódź, która
łącznie realizuje projekty o wartości ok. 800 mln złotych. Przykładowo beneficjenci z Tomaszowa
Mazowieckiego finansują przedsięwzięcia na ok. 89 mln zł, a w Piotrkowie Trybunalskim „Trakt wielu
kultur” to przedsięwzięcie na 23 mln złotych.
W przeciwieństwie do okresu NPR 2004-2006, zaznacza się różnica w deklarowanej przez
beneficjentów liczbie realizowanych projektów.
W ramach obecnej perspektywy programowej, beneficjenci realizują obecnie albo jedną inwestycję
(69%) albo trzy inwestycje (15%). Natomiast tylko 8% z nich realizuje co najmniej 4 inwestycje. W
poprzednim okresie, 31% beneficjentów realizowała 4 projekty i więcej, ale skala tych projektów była
dużo mniejsza (zarówno środki ZPORR, jak i w szczególności środki z SPO ROL). Obecnie widać
wyraźnie, że inwestycje są kosztochłonne i skala jest ich dużo większa, w szczególności w przypadku
projektów rewitalizacyjnych. Tak więc, beneficjenci realizują także 3 projekty, ale o mniejszej
wartości.
Porównując lokalizację inwestycji w obu okresach: NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013 widać również
kontynuację pewnych działań, jak w przypadku Łodzi, Piotrkowa Trybunalskiego, Łowicza oraz
komplementarność działań – jak w przypadku Poddębic (por. mapa poniżej).
100
Mapa 14. Lokalizacja projektów z zakres kultury w ramach NPR 2004-2006 i NSS 2007-2013
Obecnie, inwestycje koncentrują się w głównej mierze na budowie i przebudowie infrastruktury
kulturalnej (60% inwestycji), a w następnej kolejności na działaniach o charakterze „miękkim”,
przykładowo – na tworzeniu programów rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów
kulturalnych. Inwestycje w niewielkim stopniu obejmują także zagospodarowanie miejsc organizacji
imprez i wydarzeń kulturalnych oraz samą organizację tych imprez.
Analogicznie jak w przypadku inwestycji realizowanych w ramach NPR 2004-2006, uwaga jest
bardziej skierowana na działania „twarde” – infrastrukturalne niż na działania miękkie – promocyjne,
aczkolwiek ten ostatni aspekt zyskał zdecydowanie na znaczeniu.
Widać więc raczej kontynuację trendu alokacyjnego wraz ze wzrostem świadomości lokowania
funduszy w promocję i budowanie programów artystyczno-kulturowych (por. wykres poniżej).
101
Wykres 44. Potencjalne działania inwestycji z zakresu kultury
Na pytanie o to, czy realizacja planowanych inwestycji poprzedzona była badaniami wskazującymi
zapotrzebowanie na tego typu przedsięwzięcie, nieco ponad połowa respondentów (ok. 53%)
odpowiedziała, że tak. Nastąpił niewielki wzrost deklaratywności w tym zakresie w porównaniu do
okresu NPR 2004-2006, w którym 48% beneficjentów deklarowało, że przed realizacją inwestycji
przeprowadzano badania w z zakresie zapotrzebowania na konkretne działania.
Natomiast biorąc pod uwagę, czy te inwestycje realizowane są w połączeniu z innymi
przedsięwzięciami (aspekt komplementarności), aż 87% beneficjentów zadeklarowało, że tak.
Ponadto wzrasta świadomość beneficjentów w zakresie tworzenia nowej oferty kulturalnej,
wykorzystywania walorów kulturowych oraz poprawy standardów modernizowanych obiektów.
Kategoria „inne” obejmuje także działania edukacyjne, rozrywkowe czy też usługowo-biznesowe (por.
wykres poniżej).
102
Wykres 45. Potencjalne cele przyszłych projektów z zakresu kultury
Świadomość wykorzystywania walorów kulturowych, poprawy oferty kulturalnej, czy rozszerzanie
wachlarza istniejących już wydarzeń przekłada się również na deklarację co do potencjalnych efektów
z przyszłych inwestycji. Jest to oczywiście deklaratywne i w tym momencie trudno to obiektywnie
ocenić, ale warto podkreślić znaczenie tego procesu.
Wykres 46. Potencjalny wpływ inwestycji na realizację poszczególnych celów
103
Realizacja projektów przyczyni się do organizacji nowych imprez i wydarzeń oraz do powstania
nowych ofert kulturowych, ale także do tworzenia nowych produktów kulturowych. Wszystkie te
działania natomiast spowodują wzrost liczby uczestników lub odwiedzających.
Ponadto inwestycje wpłyną na poprawę stanu technicznego obiektów kultury, a dodatkowym
ekonomicznym efektem będzie powstanie nowych miejsc pracy.
Podsumowując, z deklaracji beneficjentów wynika, że mają większą świadomość znaczenia
realizowanych inwestycji niż w poprzednim okresie programowania. Są też bogatsi w doświadczenia i
dostrzegają potrzeby w obszarze kultury, jednakże wciąż nie potrafią jednoznacznie określić jaka
będzie skala tych efektów i jakie będzie ich oddziaływanie na otoczenie lokalne i regionalne. W
dalszym ciągu, znaczna cześć beneficjentów twierdzi, że ich inwestycje mogą nie mieć wpływu na
omówione powyżej efekty (od 13 do 33% odpowiedzi w zależności od czynnika). Ale warto zaznaczyć,
że 60% inwestycji przyczyni się bezpośrednio do zwiększania roli kultury i dziedzictwa kulturowego w
regionie.
Badania pokazały, że projekty będą miały oddziaływanie regionalne (40% wskazań), krajowe(1/5
wskazań) oraz międzynarodowe w przypadku 20% odpowiedzi. A w przypadku 13% inwestycji będzie
to oddziaływanie lokalne. Niestety efekty tych inwestycji i ich oddziaływania będzie można ocenić
dopiero za parę lat.
O tym, że są one jednak istotne z punktu widzenia beneficjentów świadczy fakt, że aż 87% inwestycji
nie zostałaby zrealizowana, gdyby nie dofinansowanie w ramach funduszy strukturalnych.
Analiza powyższych danych prowadzi do następujących wniosków:
- kontynuacja wsparcia na rozbudowę infrastruktury obiektów kultury, ale również większa
świadomość promocyjna regionu, nacisk położony na organizację imprez i wydarzeń w celu zdobycia
potencjalnych turystów.
- komplementarność inwestycyjna – np. w przypadku inwestycji w Łodzi czy Łowiczu.
- kluczowe projekty dla regionu: rewitalizacja EC-1 i jej adaptacja na cele kulturalno – artystyczne, a w
Łodzi- ciekawym projektem może być także Fabryka Biznesu (oba projekty realizowane będą w
ramach projektów kluczowych RPO, Priorytet VI).
- innymi ciekawymi inwestycjami kulturowymi, wybranymi w wyniku konkursu w ramach Działania
III.5 jest m.in. budowa „Żywego Skansenu – Centrum Folkloru Polskiego” w Nagawkach.
5.4 Zgodność projektów ze Strategią Rozwoju Województwa na lata 2007-2020
Istotnym zagadnieniem jest ustalenie spójności celów projektów, rekomendowanych do wdrażania w
okresie NSS 2007-2013 z celami strategicznymi regionu. Analiza projektów z obecnym brzmieniem
Strategii Rozwoju Województwa na lata 2007-2020. W wyniku analizy okazuje się, iż wszystkie
projekty przyczyniają się do realizacji przynajmniej jednego celu strategii.
104
Tabela 31. Matryca spójności dla projektów realizowanych w ramach NSS 2007-2013
Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007-2020
Sfery
Obszary priorytetowe
Cele strategiczne
Społeczna
Ekonomiczna
Funkcjonalno-przestrzenna
Jakość życia
Wizerunek
Ład przestrzenny
Tożsamość regionalna
Podniesienie poziomu jakości
Tworzenie wizerunku regionu
przyjaznego i atrakcyjnego dla
podejmowania współpracy,
inwestowania i życia
Uporządkowanie gospodarki
przestrzennej
Umocnienie identyfikacji
mieszkańców z województwem
życia.
mieszkańców.
Cele szczegółowe
Wzrost znaczenia sportu, kultury,
turystyki i rekreacji w życiu
mieszkańców regionu.
Korelacja działań służących
promocji gospodarczej,
możliwości inwestycyjnych i
atrakcyjności przyrodniczej i
turystycznej regionu w celu
podniesienia ich spójności i
efektywności,
Zachowanie cennych wartości
przyrodniczych, kulturowych i
krajobrazowych regionu,
- Kształtowanie i wzmacnianie
kulturotwórczej funkcji
metropolii łódzkiej oraz
ośrodków tożsamości regionalnej
(Sieradz, Łęczyca, Łowicz,
Opoczno, Rawa Mazowiecka).
-Zwiększanie świadomości
znaczenia spójnej promocji
regionu oraz zwiększenie udziału
środowisk lokalnych w działaniach
promocyjnych regionu,
- Rozwój i promocja kultury i
turystyki w regionie,
-Wzrost poziomu wizualizacji
estetycznej regionu ze
szczególnym uwzględnieniem
obszaru metropolitarnego.
Główne zadania
Projekty
Rozwój infrastruktury sportowej,
turystycznej i rekreacyjnej,
Promocja regionu w kraju i za
granicą jako element zwiększenia
atrakcyjności województwa,
-Wsparcie inwestycyjne
infrastruktury kultury,
- Rozwój współpracy regionalnej
w kraju i za granicą,
- Promocja regionu poprzez
wspieranie ponadregionalnych,
imprez handlowych, kulturalnych i
sportowych,
- Wykorzystanie walorów
turystycznych i kulturalnych do
promocji regionu,
Wspieranie oraz inicjowanie
działań na rzecz przywracania,
ochrony i kultywowania
historycznych wartości regionu,
- Pobudzanie, kształtowanie i
wzmacnianie kulturotwórczej
funkcji ośrodków osadniczych,
Rewitalizacja zdegradowanych
obszarów miejskich,
poprzemysłowych i
powojskowych,
-Wspieranie samorządów
lokalnych chroniących przestrzeń
jako dobro publiczne, zachowując
jej walory estetyczne, kulturowe,
przyrodnicze i społeczne,
Opracowanie zasad i programów
ochrony środowiska
kulturowego,
Rewaloryzacja historycznych
układów urbanistycznych oraz
obiektów zabytkowych wraz z ich
otoczeniem i ochroną ekspozycji
w tym zagospodarowanie
obiektów związanych z historią
regionu na cele kulturalne,
- Rozwój sektora turystyki oraz
105
sektora usług związanych ze
sposobami spędzania wolnego
czasu w województwie,
- Wspieranie działalności
instytucji pełniących funkcje
kulturotwórcze,
- Rewitalizacja terenów miejskich
i poprzemysłowych,
- Rozwój infrastruktury
turystycznej i rekreacyjnej w
regionie,
- Identyfikacja i gromadzenie
danych dotyczących wizerunku
województwa,
- Wsparcie inwestycyjne
infrastruktury kultury,
- Wspieranie eksportu z terenu
województwa łódzkiego (m.in.
poprzez rozwijanie instytucji
samorządu gospodarczego i
innych wspomagających
działalność eksportową
przedsiębiorców).
- Wspieranie oraz inicjowanie
działań w zakresie kreowania
produktów regionalnych,
- Wspieranie rozwoju
różnorodnych przejawów życia
kulturalnego oraz organizacji i
ruchów regionalistycznych
promujących tożsamość
kulturową regionu,
- Wsparcie działalności instytucji
nauki i kultury pełniących funkcje
kulturotwórcze i edukacyjne
metropolii oraz ośrodków
regionalnych na rzecz całego
regionu oraz promowanie
powiązań międzyregionalnych i
międzynarodowych
RPO Woj. Łódzkiego
Diecezja
Łowicka
Renowacja zespołu dawnej Kolegiaty
Prymasowskiej w Łowiczunajcenniejszego skarbu Ziemi
Łowickiej wraz z utworzeniem
kompleksu rekreacyjnowypoczynkowego w parku Błonie
Miasto
Piotrków
Trybunalski
Trakt Wielu Kultur-rozwój potencjału
turystycznego Miasta poprzez
rewitalizację zabytkowych obszarów
Piotrkowa Trybunalskiego
Miasto Łódź
Rewitalizacja śródmiejskiego obszaru
Łodzi położonego w obrębie ulic
Piotrkowska-Tuwima-KilińskiegoPiłsudskiego
106
Od elekcji Królów Polski do epoki
internetu - sieradzka starówka
historycznym i kulturowym
dziedzictwem regionu
Rewitalizacja Centrum Miasta
Miasto Łódź
Rewitalizacja EC-1 i jej adaptacja na
cele kulturalno artystyczne
Gmina
Poddębice
Kraina bez Barier w Poddębicachrewitalizacja zespołu pałacowoparkowego oraz nabrzeża Neru
Miasto
Zduńska Wola
Rewitalizacja Centrum Miasta Zduńska
Wola
Wojewódzki
Szpital
Specjalistyczny
im. M.
Kopernika w
Łodzi
Rewitalizacja zabytkowego zespołu
dawnego szpitala pediatrycznego
im.Anny Marii przy ul. Piłsudskiego 71
Państwowa
Wyższa Szkoła
Filmowa
Telewizyjna i
Teatralna im.L.
Schillera w
Łodzi
Rewitalizacja i kompleksowa
modernizacja budynku Teatru
Studyjnego PWSFTViT w Łodzi
Fabryka
Biznesu Sp. z
o.o
Rewitalizacja obiektów pofabrycznych
na Centrum biznesowo-handloworozrywkowe SUKCESJA-Etap 1
Fundacja
Studiów
Europejskich Instytut
Europejski
Multimedialne Centrum SzkoleniowoInformacyjne Województwa Łódzkiego
w rewitalizowanym zabytkowym
budynku o znaczeniu historycznym
Gmina Miasto
Sieradz
Gmina Miasto
Tomaszów
Mazowiecki
PO IG
107
UM woj.
Łódzkiego,
partner:
Regionalna Izba
Gospodarcza w
Łodzi
Turystyka w siodle - infrastruktura
innowacyjnego i unikatowego produktu
turystycznego
POIiŚ
Akademia
Budowa sali koncertowej dla celów
Muzyczna im. G
dydaktycznych Akademii Muzycznej w
i K Bacewiczów
Łodzi
w Łodzi
Państwowa
Wyższa Szkoła
Filmowa i
Teatralna w
Łodzi
Budynek dydaktyczny PWSFTviT w
Łodzi - uczelniane Centrum Dydaktyki
Nowych Mediów
Akademia Sztuk
Pięknych im.
Budowa Centrum Nauki i Sztuki
Wł.
Akademii Sztuk Pięknych im. Wł.
Strzemińskiego Strzemińskiego w Łodzi
w Łodzi
projekt wpisuje się całkowicie w cele strategii
projekt wpisuje się częściowo projekt w cele strategii
projekt nie wpisuje się w cele strategii
108
Analiza samych projektów, jak też samej strategii wskazują raczej na słabości tej ostatniej.
Ogólnikowość celów oraz działań, a także bardzo słaby zestaw wskaźników (ogólne sformułowania,
część mająca charakter danych statystycznych, a nie wskaźników, brak miar oraz wartości liczbowych)
powodują, iż w zasadzie wszystkie projekty, realizowane niezależnie od ich wartości i mierzalnych
efektów, mogą przyczyniać się do realizacji tej strategii. Tym samym strategia sama w sobie nie
zawiera w sobie elementów strategicznych: to znaczy nie hierarchizuje celów i działań i nie precyzuje,
co w sferze kultury, turystyki i sportu jest istotne, a co nie. W konsekwencji, wszystkie projekty
teoretycznie:
1) mają swoją podstawę w strategii,
2) słabość dokumentu powoduje, iż nie można z nich utworzyć ani sieci, ani hierarchii pod względem
wartości dla rozwoju turystyki, kultury i sportu.
109
6. Rekomendacje
Całość badania wskazuje, iż rekomendacje powinny iść w czterech zasadniczych segmentach,
wzajemnie ze sobą, krzyżowo powiązanych.
Pierwszy segment dotyczy myślenia strategicznego na poziomie regionu. Analiza, przeprowadzona w
rozdziale 5.5 i 6.4 , wskazuje, iż strategie rozwoju regionu łódzkiego są słabe tak pod względem
wyboru celów strategicznych, zakresu działań oraz zestawu wskaźników (czyli instrumentów,
pozwalających na rozliczenie efektów strategii i oceny kierunków rozwoju). Słabość myślenia
strategicznego na poziomie regionu przekłada się również (przynajmniej pośrednio) na słabość
kultury strategicznej (myślenia w kategorii celów) na poziomie sublokalnym (powiatowym) i lokalnym
(gminnym). W konsekwencji braku myślenia strategicznego zidentyfikowano problem, polegający na
braku odpowiedniego wewnętrznego przepływu komunikacji i podejmowania decyzji w obrębie
samego Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. Chodzi tu zwłaszcza o realizację odrębnej polityki
właściwych departamentów w zakresie programowania, wdrażania (absorpcji) oraz rozliczania i
oceny finansowych instrumentów polityki regionalnej, jakimi są środki w ramach RPO i PROW.
Z kolei departamenty merytoryczne, zajmujące się promocją, kulturą, turystyką i sportem zajmują się
przede wszystkim wdrażaniem pomocy dla instytucji regionalnych ze środków, dostępnych w
budżecie samorządu regionalnego. Potwierdziły to badania jakościowe (wywiady), przeprowadzone z
pracownikami urzędu.
Rysunek 4. Podejście do rekomendacji
Myślenie strategiczne
na poziomie regionu
Komunikacja wewnątrz
władz regionu
Identyfikacja efektów
na poziomie projektu
Myślenie strategiczne
na poziomie (sub)
lokalnym
Trzeba zaznaczyć, iż wszystkie trzy czynniki mają zasadniczy wpływ na pojawienie się czwartego. W
trakcie całego procesu ewaluacji, a zwłaszcza badania CATI oraz wywiadów z kluczowymi
interesariuszami
polityki
strukturalnej,
stwierdzono
wielki
problem,
to
jest
nieumiejętność zidentyfikowania przez beneficjentów efektów realizowanych przez nich projektów.
Mimo deklaracji beneficjentów, stwierdzono wielokrotnie, iż rzeczywiste efekty projektów pozostają
110
słabo opisane. Beneficjenci nie potrafią precyzyjnie opisać rezultatów i oddziaływań swoich
przedsięwzięć, przekładania projektów na cele operacyjne programu oraz strategii lokalnych,
powiatowych, pomiaru rzeczywistych wpływów projektów na bezpośrednie i pośrednie otoczenie.
Tabelę rekomendacji w podziale na rekomendacje: operacyjne, kluczowe oraz horyzontalne zawiera
Aneks nr 8.
111
7. Aneksy
Aneks 1. Tabela rekomendacji
Aneks 2. Studia przypadku
Aneks 3. Dokumentacja źródłowa
Aneks 4. Lista projektów objętych badaniem
Aneks 5. Spis wywiadów IDI
Aneks 6. Kwestionariusze ankietowe i scenariusz wywiadów
Aneks 7. Powiązania pomiędzy pytaniami badawczymi a metodami badawczymi
Aneks 8. Mapa jakości punktów informacji turystycznej
112

Ocena wpływu środków pomocowych - RPO

Transkrypt

Podobne dokumenty

Równość kobiet i mężczyzn - streszczenie

debata-Program szkolenia

Technik obsługi turystycznej

szkolenia dla branży turystycznej

TECHNIK OBSŁUGI TURYSTYCZNEJ

(www.pot.gov.pl) serdecznie zapraszamy na

Zagadnienia egzaminacyjne TiR

UCHWAŁA NR .................... RADY MIASTA GOLUBIA