JAKOĀå ˚YCIA SEKSUALNEGO M¸ODYCH KOBIET Z

JAKOÂå ˚YCIA SEKSUALNEGO
M¸ODYCH KOBIET
Z STWARDNIENIEM ROZSIANYM
prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz
Streszczenie
SeksualnoÊç i jakoÊç ˝ycia m∏odych kobiet z rozpoznaniem SM jest ma∏o znana. Z nielicznych badaƒ wynika,
˝e zaburzenia seksualne wyst´pujà u wi´kszoÊci pacjentek i najcz´Êciej obejmujà zaburzenia po˝àdania,
podniecenia i orgazmu. Etiologia zaburzeƒ seksualnych jest wieloczynnikowa. Rehabilitacja seksualna
obejmuje wiele metod, które sà ma∏o u nas znane i rzadko stosowane.
S∏owa kluczowe:
stwardnienie rozsiane, zaburzenia seksualne, jakoÊç ˝ycia, rehabilitacja seksualna
SEXUAL QUALITY OF LIFE IN YOUNG MULTIPLE SCLEROSIS WOMEN
Sexuality and quality of life in young multiple sclerosis women is poorly known. Few studies indicate
that sexual dysfunction can be found in the majority of patients. The most common are desire, arousal and
orgasm disorders. The etiology of sexual dysfunctions is multifactorial. Sexual rehabilitation includes several
methods that are also poory known and rarely implemented.
Key words:
kultiple sclerosis, sexual dysfunction, quality of life, sexual rehabilitation
PRACA RECENZOWANA
WPROWADZENIE
SeksualnoÊç wià˝e si´ z zaspokajaniem
zró˝nicowanych potrzeb: przyjemnoÊci,
intymnoÊci, wi´zi, mi∏oÊci, rodzicielstwa,
samorealizacji, atrakcyjnoÊci, budzenia
zainteresowania, po˝àdania. Z badaƒ mi´dzynarodowych wynika, ˝e w przypadku
kobiet: 60% ocenia seks jako bardzo wa˝ny
w ich ˝yciu, 44% ma wysoki poziom satysfakcji z ˝ycia seksualnego i koreluje to
z wy˝szym poziomem zadowolenia z ogólnego stanu zdrowia, mi∏oÊci, udanego
zwiàzku, roli p∏ciowej i partnerskiej, sytuacji
finansowej, z m∏odym wiekiem [1].
Niedocenianym problemem jest jakoÊç
˝ycia seksualnego osób ze stwardnieniem
rozsianym. Choroba dotyka najcz´Êciej
osób w wieku 20–40 lat, ze szczytem oko∏o
30 roku ˝ycia, aktywnych seksualnie. Cz´Êciej chorujà kobiety i SM u nich ma wi´kszà
tendencj´ do przechodzenia w postaç wtórnie post´pujàcà, z dominujàcymi objawami
mó˝d˝kowymi, co wià˝e si´ z powa˝nymi
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31
zaburzeniami sprawnoÊci ruchowej, a tak˝e
zmniejszeniem aktywnoÊci seksualnej [2].
Aktualnie w leczeniu immunomodulujàcym u wi´kszoÊci chorych z SM stosuje si´
leki podawane w postaci iniekcji podskórnych lub domi´Êniowych. Cz´stoÊç iniekcji
ró˝ni si´ w zale˝noÊci od rodzaju zastosowanego leku (zakres: od 1 iniekcji domi´Êniowej raz na 7 dni, do codziennych podskórnych iniekcji). Ma to istotne znaczenie
dla przestrzegania zaleceƒ terapii oraz jakoÊci ˝ycia chorych z SM. Jak wskazujà wyniki
badaƒ Devonshire przestrzeganie zaleceƒ
terapii jest najwy˝sze przy stosowaniu terapii interferonem B-1a podawanym domi´Êniowo 1 raz na 7 dni [3]. Wykazano równie˝, ˝e chorzy przestrzegajàcy zaleceƒ terapii osiàgajà istotnie wy˝sze parametry
w punktacji oceniajàcej jakoÊç ˝ycia, w tym
lepiej oceniajà ˝ycie uczuciowe i seksualne.
Z analizy piÊmiennictwa dotyczàcego SM
wynika, ˝e seksualnoÊç pacjentek w przebiegu tej choroby jest niedoceniana, ma ona
prof. dr hab. med.
Zbigniew
Lew-Starowicz
Zak∏ad Seksuologii
Medycznej
i Psychoterapii
CMKP w Warszawie
Zak∏ad Psychoterapii
i Rehabilitacji
Seksualnej
Wydzia∏ Rehabilitacji
AWF w Warszawie
23
Ryc. 1. Preparaty DMT – cz´stotliwoÊç i droga podawania.
wp∏yw na jakoÊç ich ˝ycia, leczenie i rehabilitacj´, nie ma opracowanych specyficznych
dla tej populacji standartów leczenia zaburzeƒ
seksualnych. W wielu krajach powsta∏y oÊrodki naukowe i terapeutyczne zajmujàce si´ rehabilitacjà seksualnà, pojawi∏y si´ tak˝e specjalistyczne periodyki, monografie, programy
kszta∏cenia na poziomie przed- i podyplomowym z zakresu rehabilitacji seksualnej. W Polsce zaj´cia dydaktyczne z rehabilitacji seksualnej prowadzone sà dla studentów Wydzia∏u
Rehabilitacji AWFJP w Warszawie i dla lekarzy
na kursach organizowanych przez CMKP.
DANE EPIDEMIOLOGICZNE
Jak dotàd opublikowano niewiele wyników badaƒ poÊwi´conych seksualnoÊci kobiet ze stwardnieniem rozsianym. Dotyczà
one g∏ównie niewielkich populacji:
Lilius w 1976 roku na podstawie badaƒ ankietowych wÊród 302 m´˝czyzn i kobiet z SM
stwierdzi∏, ˝e 39% kobiet ujawni∏o zaburzenia
seksualne: 48% hipolibidemi´, 57% zaburzenia orgazmu, 49% os∏abienie wra˝liwoÊci
∏echtaczki [4]. Lundberg (1980) u 25 kobiet
Ryc. 2. Ocena funkcji poznawczych (MusiQoL): pacjenci przestrzegajàcy i nie przestrzegajàcy zaleceƒ terapii SM.
24
z SM, zaburzenia seksualne rozpozna∏ u 52%,
g∏ównie by∏y to: obni˝ony pop´d, zaburzenia
orgazmu i wra˝liwoÊci w narzàdach p∏ciowych
[5]. Dewis i Thornton (1989) u 60 pacjentek,
zaburzenia seksualne stwierdzi∏ u 85%: obni˝enie libido u 61%, zaburzenia orgazmu
u 54%, zaburzenia podniecenia u 36%, a zaburzenia seksualne korelowa∏y z czasem
trwania choroby, odczuwaniem zm´czenia fizycznego, poczuciem atrakcyjnoÊci, os∏abieniem mi´Êni miednicy [6]. McCabe (1996)
na podstawie badania ankietowego 74 pacjentek ze stowarzyszenia SM w Australii
stwierdzi∏, ˝e 80% kobiet mia∏o zaburzenia
seksualne bez korelacji z czasem trwania choroby i poziomem upoÊledzenia [7]. Ghezzi
(1999) na podstawie analizy piÊmiennictwa
stwierdzi∏, ˝e hipolibidemia dotyczy 29–86%
pacjentek, zaburzenia orgazmu 24–58%, lubrykacji 12–40%, a dyspareunia 6–40% [8].
Zorzon (1999) na podstawie porównania pacjentek z SM z kobietami chorujàcymi na reumatoidalne zapalenie stawów oraz grupy
zdrowych kobiet stwierdzi∏, ˝e pacjentki z SM
znacznie cz´Êciej zg∏asza∏y problemy seksualne [9]. Lew-Starowicz M. i Rola R. (2012)
na podstawie badania 137 kobiet z SM
przy pomocy wywiadu, badania neurologicznego i kilku kwestionariuszy stwierdzili, ˝e
70,1% pacjentek by∏o aktywnych seksualnie,
pozytywnie oceni∏o swój zwiàzek 80,3%,
a u 82,5% pacjentek rozpoznano zaburzenia
seksualne, które dotyczy∏y: zaburzenia po˝àdania u 57,7%, podniecenia u 48,4%, orgazmu u 39,8%, dyspareuni´ u 5,7% a 41,5%
badanych uzna∏o, ˝e ich ˝ycie seksualne
uleg∏o pogorszeniu od czasu zachorowania,
55,4% nie zauwa˝y∏o ró˝nicy a 3,1%, ˝e uleg∏o poprawie [10].
TYPOLOGIA ZABURZE¡ SEKSUALNYCH
Zaborski (2010) stwierdza, ˝e mo˝na wyró˝niç trzy poziomy zaburzeƒ wià˝àcych si´
z zaburzeniami seksualnymi w przebiegu
SM: pierwszorz´dowe (wywo∏ane demielinizacjà); zaburzenia czucia, lubrykacji, parestezje, drugorz´dowe wià˝àce si´ ze spastycznoÊcià, zaburzeniami czynnoÊci dolnych dróg
moczowych, zwieracza odbytu, zespo∏em
przewlek∏ego zm´czenia, bólami, wp∏ywem
leków oraz trzeciorz´dowe wynikajàce z przyczyn spo∏eczno-kulturowych [11].
U pacjentek z SM do najcz´Êciej spotykanych zaburzeƒ seksualnych nale˝à: zaburzenia po˝àdania, podniecenia i orgazmu.
Zdarzajà si´ równie˝ rzadko rozpoznawane
zaburzenia np. zachowania hiperseksualne
towarzyszàce zaostrzeniu przebiegu SM.
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31
PRZYCZYNY ZABURZE¡ SEKSUALNYCH
Etiopatogeneza zaburzeƒ seksualnych
u pacjentek z SM jest z∏o˝ona i obejmuje
szereg czynników. Najcz´Êciej wymienia si´
nast´pujàce [3,10,12,13]:
– os∏abienie odbioru bodêców czuciowych
lub nadwra˝liwoÊç na dotyk i niekiedy
nieprzyjemne wra˝enia podczas dotykania narzàdów p∏ciowych i w trakcie
orgazmu,
– spastycznoÊç, szczególnie mi´Êni przywodzicieli nóg,
– zaburzenia czynnoÊci p´cherza, jelit,
objawy ze strony autonomicznego
uk∏adu nerwowego,
– zaburzenia w zakresie pnia mózgu,
piramid,
– stany niepokoju, napi´cia, depresyjne,
reakcje psychologiczne na problem
seksualny,
– zespó∏ przewlek∏ego zm´czenia,
– dr˝enie koƒczyn, g∏owy i tu∏owia,
– objawy dyzuryczne (nag∏e parcie na
p´cherz moczowy, cz´stomocz, nietrzymanie moczu, trudnoÊci w oddawaniu moczu), zaleganie moczu,
– bóle ostre i przewlek∏e,
– wspó∏istnienie innych chorób np. nadciÊnieniowej, hormonalnych, zapalenia
kostno-stawowego, ˝o∏àdkowo-jelitowych,
– wp∏yw leków,
– zmiana poczucia atrakcyjnoÊci, obrazu
cia∏a.
W przypadku m∏odych kobiet z SM ich
seksualnoÊç ulega pogorszeniu w wielu zakresach: obrazu Ja, poczucia atrakcyjnoÊci,
roli kobiety, partnerki, kochanki, perspektywy
powstania udanego zwiàzku i jego trwa∏oÊci,
reaktywnoÊci seksualnej, jakoÊci ˝ycia seksualnego. Jednym z przyczyn ich problemów
jest brak dost´pu do nowoczesnej edukacji
seksualnej ukierunkowanej do tej populacji
kobiet. Wiele m∏odych pacjentek jest np.
przekonana, ˝e nie ma szans na urodzenie
dziecka i traktuje SM jako przeciwwskazanie
do zajÊcia w cià˝´. Nie wiedzà o tym, ˝e choroba bynajmniej nie jest przeciwwskazaniem
do zajÊcia w cià˝´, nie zwi´ksza liczby poronieƒ samoistnych, a cià˝a nie wywo∏uje
u 90% pacjentek zaostrzenia choroby, cz´Êciej spotyka si´ to w po∏ogu.
LECZENIE ZABURZE¡ SEKSUALNYCH
U KOBIET Z SM
Dotàd nie ma opracowanych standartów
leczenia zaburzeƒ seksualnych u kobiet z
SM, ma∏o jest badaƒ poÊwi´conych leczeniu
tych zaburzeƒ. Rehabilitacja seksualna paPrzeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31
Ryc. 3. Global Adherence Protocol (GAP): Avonex – najwy˝szy wskaênik przestrzegania zaleceƒ terapii DMT.
Ryc. 4. Badanie GAP: Przyczyny braku wspó∏pracy pacjenta w czasie
terapii.
cjentek z SM obejmuje nast´pujàce zakresy:
edukacj´ seksualnà, pomoc psychologicznà w zakresie poprawy poczucia atrakcyjnoÊci i samooceny, leczenie wspó∏istniejàcych
zaburzeƒ (np. depresji), terapi´ partnerskà,
metody biologiczne ukierunkowane na popraw´ reaktywnoÊci seksualnej (leki pobudzajàce seksualnie, suplementy diety, substytucja hormonalna), metody treningowe
(np. wizualizacja seksualna, trening masturbacyjny, treningi z udzia∏em partnera, masa˝
narzàdów p∏ciowych, stymulacja narzàdów
p∏ciowych z zastosowaniem specjalnej aparatury (np. EROS, wibratory, trans waginalna, transrektalna). Z w∏asnych doÊwiadczeƒ
terapeutycznych i badawczych wynika, ˝e
wiele m∏odych kobiet z SM nie zna metod rehabilitacji seksualnej, nie stosuje metod treningowych, ujawnia opory wobec stosowania
aparatury stymulujàcej seksualnie, masa˝u
pochwy itp. Nie ma w Polsce specjalistów
25
z zakresu rehabilitacji seksualnej co znacznie
ogranicza zakres udzielania pomocy pacjentkom z SM. Seksuologów jest niewielu i nie
wszyscy z nich znajà si´ na rehabilitacji seksualnej w tego typu populacji pacjentek. ◗
PiÊmiennictwo:
1. Lew-Starowicz Z. (2011) Badanie z zakresu zdrowia seksualnego i ogólnego samopoczucia – Report in EME 2010. Przeglàd
Seksuologiczny VII, 4, 28, 4-8.
2. Lew-Starowicz M., Oksiƒska A., Rola R., Rawska K. (2011) SeksualnoÊç osób chorych na stwardnienie rozsiane. Przeglàd Seksuologiczny VII, 2, 26, 13-18.
3. Devonshire V., Lapierre Y. i in. (2011) The Global Adherence Project (GAB): a multicenter observational study on adherence to
disease – modifying therapies in patients with relapsing – remitting multiple sclerosis. Eur. J. Neurol. 18, 69-77.
4. Lilius H.G. (1976) Sexual problems in patients suffering from multiple sclerosis. Journal of Chronic Diseases. 29, 65-73.
5. Lundberg P.O. (1980) Sexual dysfunction in women with multiple sclerosis. W.: Forleo R, Pasini W. [eds.]: Medical Sexology. Elsevier)
North Holland, Amsterdam.
6. Dewis M.E., Thornton N.G. (1989) Sexual dysfunction in multiple sclerosis. J. Neurosci Nurs. 21, 175-179.
7. McCabe M.P. (1996) The impact of multiple sclerosis on sexuality and relationships. Journal of Sex. Research. 33, 241-256.
8. Ghezzi A. (1999) Sexuality and multiple sclerosis. Scand. J. Sexol. 2, 125-140.
9. Zorzon M. (1999) Sexual dysfunction in multiple sclerosis: a case-control study. Frequency and comparison of groups. Mult. Scler. 5
(6), 418-427.
10. Lew-Starowicz M., Rola R. (2012) JakoÊç ˝ycia seksualnego u kobiet chorujàcych na stwardnienie rozsiane. (Praca w druku.).
11. Zaborski J. (2010) Psychologiczne nast´pstwa zaburzeƒ seksualnych w stwardnieniu rozsiany. TerMedia, Poznaƒ.
12. Bancroft J. (2011) SeksualnoÊç cz∏owieka. Elsevier Urban&Partner, Wroc∏aw.
13. Lundberg P.O. (2008) Neurologic disorders: female neurosexology. W: Goldstein I.: Women’s Sexual Function and Dysfunction.
Study, Diagnosis and Treatment. Taylor&Francis, London and New York, 650-657.
Komentarz: prof. dr hab. med. Halina Bartosik-Psujek
JakoÊç ˝ycia jest wielkoÊcià trudnà
do zmierzenia. Stosowane narz´dzia powinny
umo˝liwiç badanemu wyra˝enie jego osobistych, wewn´trznych odczuç. S∏u˝à temu
kwestionariusze b´dàce narz´dziami pomiaru, które oceniajà ró˝ne aspekty ˝ycia, równie˝ problemy seksualne. Zaburzenia funkcji
seksualnych sà stwierdzane u ponad 70% pacjentów chorujàcych na stwardnienie rozsiane. Wyst´pujà u 23–85% m´˝czyzn i u ponad
70% kobiet. Sà wynikiem powstania zmian
demielinizacyjnych w rdzeniu kr´gowym. Jednak równie cz´stà przyczynà sà zaburzenia
psychogenne. Zaburzenia seksualne u m´˝czyzn to 50–70%, a z czasem trwania choroby
nawet 90% zaburzenia erekcji, natomiast
u kobiet opisywana jest zmniejszona zdolnoÊç do pobudzenia seksualnego i prze˝ywania orgazmu. DolegliwoÊci dotyczàce tej sfery
˝ycia sà bardzo cz´stà przyczynà frustracji
i istotnego spadku jakoÊci ˝ycia. Cz´stoÊç
i nasilenie zmian jest proporcjonalne do czasu
trwania choroby, stopnia niesprawnoÊci jak
i obj´toÊci zmian demielinizacyjnych w oÊrodkowym uk∏adzie nerwowym. Problemy seksualne nasilane sà ponadto przez inne objawy
choroby takie jak: niedow∏ad, spastycznoÊç
mi´Êni czy zaburzenia p´cherzowe.
W codziennej praktyce neurologicznej
problemy zaburzeƒ seksualnych sà najcz´Êciej omijane lub przemilczane. Wynika to
z ró˝nych powodów. Pacjent najcz´Êciej nie
chce lub wstydzi si´ mówiç o swoich problemach, a lekarz prowadzàcy te˝ o to nie pyta.
Z tego powodu pokazanie neurologom jak
i lekarzom innych specjalnoÊci pracujàcym
z chorymi, na stwardnienie rozsiane, rangi
problemu jak i metod pomocy jest niezmiernie
istotne i przydatne w praktyce klinicznej. ◗
PiÊmiennictwo:
– Zaborski J., Darda-Ledzion L. (2005) Zaburzenia czynnoÊci p∏ciowych u pacjentów ze stwardnieniem
rozsianym, Farmakoter. Psychiat. Neurol. 2 (3), 273-278.
– Katz A. (2011) Multiple sclerosis and sexuality. Am. J. Nurs. 111 (7), 65-68.
– Tulek Z., Durna Z., Eraksoy M. (2011) Exploring sexual problems among patients with multiple
sclerosis. Acta. Neurol. Scand. 124 (1), 68-69.
26
Przeglàd Seksuologiczny, lipiec/wrzesieƒ 2012, nr 31