recenzja prof. Robert Litwiński

^•^k) ^ ^A)^^^
(Q)w^.l°3^
INSTYTUTHISTORIIPAN
dr hab. Robert Litwinski, prof. nadzw. UMCS
Instytut Historii UMCS
n/oAt.
Ref:111/
Znak:
Zy:
Recenzja dorobku naukowego dr Joanny Gierowskiej-KaHaur
w zwiazku z ubieganiem siq o stopien doktora habilitowanego
w dziedzinie nauk humanistycznych - dyscyplina historia
1. Informacje podstawowe o kandydatce:
Dr J. Gierowska-Kaltaur jest absolwentkq Wydziam Historycznego Uniwersytetu
Warszawskiego (1979 r.). Stopien doktora uzyskala w Instytucie Historii Polskiej Akademii
Nauk (2002 r.). Tak wiec moze sie poszczycic uzyskaniem tytulu zawodowego i stopnia
naukowego w renomowanych jednostkach. W swej karierze zatrudniona by la w Archiwum
Uniwersytetu Warszawskiego, w IH PAN i Studium Europy Wschodniej UW (do dzisiaj).
Przez dwa lata pracowala takze, co godne podkreslenia, w Zespole Szkol Ogolnoksztalcacych
przy Ambasadzie RP w Algierze. Przyznac nalezy, zejej droga zawodowa zashiguje na stowa
uznania. Ma bowiem na swym koncie miedzy innymi prace archiwisty, nauczyciela oraz
pracownika naukowo-dydaktycznego.
W trakcie kariery zawodowej podejmowala rozne inicjatywy naukowe i
organizacyjne. Na uwage zasluguje czlonkostwo w Komisji Studiow Slowianskich (KNH
PAN), pelnienie funkcji sekretarza redakcji ,,Przegladu Wschodniego", czlonkostwo w
Polskim Towarzystwie Historycznym, Towarzystwie Milosnikow Historii i Komisji
Historycznej (Polska Akademia Nauk - Rumunska Akademia Nauk) jako sekretarz Sekcji
Polskiej. Uczestniczyta aktywnie w organizowaniu kilku miedzynarodowych konferencji. Jest
opiekunem naukowym stypendystow MSZ oraz inspektorem Funduszu Stypendialnego im.
Konstantego Kalinowskiego. Przyznac wiec nalezy, ze J. Gierowska-Kallaur jest osobq
niezmiernie aktywna pod wzgledem organizacyjnym zarowno w gremiach krajowych jak i
miedzynarodowych.
2. Charakterystyka dorobku naukowego:
Dorobek habilitantki sledze z uwaga od 1999 r. kiedy opublikowala prace Straz
Kresowa a Zarzqd Cywilny Ziem Wschodnich. Wspoldzialanie czy rywalizacja?. Wyraznie
dominuje w nim kilka sfer zainteresowan. Sq to: dzieje polityczne II Rzeczypospolitej, ze
szczegolnym uwzglednieniem polskiej polityki wschodniej; przemiany kulturalne i
spoleczno-polityczne ziem bylego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego w XX w.; dzieje
polskiego parlamentaryzmu oraz prace dokumentacyjne.
Ogolem habilitantka ma na swoim koncie 9 prac ksiazkowych (w tym monografie,
opracowania tekstow zrodlowych, bibliografie autorskie i wspolautorskie), 13 rozdzialow w
pracach zbiorowych, 15 artykulow, 3 recenzje, 1 biogram, 2 polemiki, 8 komunikatow oraz
12 innych drobniejszych prac. Ogolem 63 publikacje. Pod wzgledem ilosciowym i
jakosciowym jest to dorobek wystarczajacy tym bardziej, ze w tym przypadku jest on
konsekwencja ogolnopolskiej i miedzynarodowej aktywnosci habilitantki. Jej prace, lacznie z
Raportami Strazy Kresowej..., zajmujajuz istotne miejsce w polskiej historiografii.
Dorobek oceniam bardzo wysoko i uwazam, ze trudno zajmowac sie dziejami II
Rzeczypospolitej, szczegolnie ziem wschodnich, nie siegajac do jej prac. Co prawda, praca
habilitacyjna nie jest klasyczna monografia, ale nie ma to w tym przypadku zadnego
znaczenia. J. Gierowska-KaHaur ma bowiem na swym koncie monografie, w ktorych
zaprezentowala swoj potencjal naukowy. Pokazala, ze potrafi stawiac problemy badawcze ije
rozwiazywac, a w arkanach pracy historyka porusza sie bardzo dobrze. Mam tutaj na mysli,
poza wspomniana powyzej praca, ksiazke pt. Zarzqd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego
1919 - 9 wrzesnia 1920), Warszawa 2003, w ktorej w sposob wyczerpujacy omowila proces
organizacji Zarzadu Cywilnego Ziem Wschodnich, jego personel, relacje z wladzami
wojskowymi i politycznymi oraz prowadzona dziatalnosc. W interesujacy sposob
przeanalizowala rozne aspekty polityki wschodniej odradzajacego sie panstwa. Co wazne,
podstawe zrodlowa stanowiq materialy przechowywane nie tyiko w kraju ale rowniez na
Litwie. W swych pracach pokazala takze, ze potrafi prowadzic merytoryczna polemike z
ustaleniami innych badaczy. Po jej dotychczasowych dokonaniach widac wyraznie, ze jest
niekwestionowanq specjalistka w zakresie polityki wschodniej II Rzeczypospolitej.
Swoj dorobek wzbogacita ponadto o udzial w mezmiemie waznych i bardzo
czasochlonnych pracach, waznych dia dziedzictwa narodowego, takich jak tworzenie
bibliografii historii Polski XIX i XX w. (Bibliografia historii Polski XIX i XX w., t. Ill: 18151918). Opracowala rowniez bibliografie prac prof. A. Ajnenkiela oraz przypisy w
Pamietnikach Hermana Libermana (wyd. 1996). Sa to prace bardzo zmudne i czesto
niedostatecznie doceniane, ale jakze wazne z punktu widzenia historyka. Wykorzystala swoje
doswiadczenia dydaktyczne bedac wspolwydawca czterech czesci tekstow zrodlowych dia
uczniow, obejmujacych materialy dotyczace starozytnosci i sredniowiecza, czasow
nowozytnych, wieku XIX i wieku XX.
Uczestniczyla rowniez w 21 zagranicznych (m.in. w Minsku, Odessie, Wilnie i
Bukareszcie) i krajowych konferencjach, na ktorych prezentowala wyniki swoich badan.
3. Ocena podstawy post^powania habilitacyjnego:
Jako podstawe postepowania habilitacyjnego, J. Gierowska-Kallaur wskazala prace:
Raporty Strazy Kresowej 1919-1920. Ziem Polnocno-Wschodnich opisanie, WarszawaPultusk 2011, ss. 1175, ktora ukazala sie jako siodmy torn niezmiemie waznej serii 0
Niepodlegtq i grantee, bedacej edycja dokumentow wydawanych od 1999 r.
Przygotowany przez habilitantke torn jest efektem jej kilkuletnich prac, w trakcie
ktorych gromadzila rozproszone raporty, niekiedy bedace w bardzo zlym stanie,
przechowywane w Archiwum Akt Nowych, Centralnym Archiwum Wojskowym, Bibliotece
Publicznej m. st. Warszawy, Rosyjskim Panstwowym Archiwum Wojskowym w Moskwie i
Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie.
Cezury zastosowane w opracowaniu sa w peini uzasadnione. Autorka slusznie
zamiescila w pracy prawie czterdziestostronicowe wprowadzenie, w ktorym przedstawila
zarys historii organizacji i struktury terytorialnej Strazy Kresowej na obszarze Ziem
Wschodnich oraz przedstawita aktualny stan badan na ten temat. Zostalo ono rozplanowane w
sposob wrecz modelowy pod wzgledem metodologicznym.
W interesujacy sposob przedstawila spoleczno-polityczne realia panujace w okresie
dzialalnosci Strazy Kresowej. Warto moze jednak bylo rozwinac niektore kwestie. Na
przyldad pelniejszego uzasadnienia wymagaloby w moim odczuciu stwierdzenie, ze N.
Zielinska w swej pracy (Towarzystwo Strazy Kresowej 1919-1927^ Lublin 2006) przyjela
konstmkcj? tekstu ,,utmdniajaca w znacznym stopniu wychwycenie dynamiki podstawowych
zagadnien zwiazanych z funkcjonowaniem Strazy Kresowej" (s. 7). Przydalaby sie wiec
pelniejsza polemika merytoryczna, ktora habilitantka deklaruje w swoim autoreferacie. Co
prawda nieco wiecej uwag zawarfa na dalszych stronach wprowadzenia (s. 40-41), ale
moglaby nieco rozwinac ten watek (moze w przypisie). W moim odczuciu poszerzony
moglby zostac rowniez problem dzialalnosci Wydzialu Prasowo-Wydawniczego, szczegolnie
w kontekscie prowadzonych odczytow. Zdaje sobie jednak sprawe, ze J. Gierowska-Kalaur,
przy tak duzej ilosci materialu jaki przygotowywala do druku mogia stac przed dylematem,
czy rezygnowac zjakiegos dokumentu, czy tez po prostu ograniczyc wstep.
Habilitantka wlozyla ogromna prace w zgromadzenie i opracowanie materialu, ale
zdaje sobie sprawe, ze problematyka zwiazana z dzialalnoscia Strazy Kresowej wymaga
kontynuowania. Slusznie tez zaznaczyla, ze wyczerpujaca analiza wplywow politycznych w
Towarzystwie Strazy Kresowej powinna zostac omowiona w odrebnej monografii. Pozostaje
miec nadzieje, ze te problematyke bedzie kontynuowala i uzupeini istniejqce luki w polskiej
historiografii, bo jest osobajak najbardziej predestynowana do realizacji takiego zagadnienia.
Material obejmujacy 380 raportow, zostal podzielony na piec dzialow
odpowiadajacych poszczegolnym okregom: grodzienskiemu, wilenskiemu, kowienskiemu,
minskiemu, letgalskiemu oraz szosty varia, gdzie umieszczono kilka materialow nie daj^cych
si? zakwalifikowac do poprzednich. Zastosowano wiec niejako uklad geograficzny, co jest
sluszna koncepcja. Poszczegolne dokumenty zostaly zaopatrzone w date, tytui oraz rzeczowe
i osobowe przypisy (jezeli byla taka potrzeba i przede wszystkim mozliwosc). Ponadto J.
Gierowska-Kallaur wyjasnila mniej znane kwestie, przed podaniem niektoiych raportow do
druku.
Po analizie opublikowanych dokumentow nalezy podkreslic, ze ich strona edytorska
nie budzi zastrzezen. Zostaly one przygotowane w sposob profesjonalny. Widac, ze J.
Gierowska-Kallaur doskonale sie porusza w tej materii, co z pewnoscia jest zasluga miedzy
innymi jej znakomitego przygotowania i doswiadczenia zawodowego. Moglyby na niej sie
wzorowac inne osoby, ktore probuj^ zmierzyc si? z edycj^ zrodel archiwalnych. W pracy
Raporty Strazy Kresowej..., mamy przede wszystkim dobra charakterystyke zrodel
podawanych do druku, a z pewnoscia na uwag^ zasluguja wprowadzone przypisy, w tym noty
biograficzne, pozwalajace na identyfikacje poszczegolnych osob i problemow. Z podanych
dokumentow wrecz ,,bije" specyfika tamtego okresu i wszelkie trudnosci dnia codziennego.
Otrzymujemy material wrecz kronikarski, a do tego jak wspomniano, dobrze opracowany.
Slusznie habilitantka zaznaczyla, ze: ,,Publikowane raporty nie tyiko pozwalaja na ustalenie
pogladow politycznych i spolecznych ich autorow (emisariuszy Strazy Kresowej), lecz
stanowia same w sobie bezcenna wartosc. Sporzadzane pierwotnie - co istotne - do uzytku
wewnetrznego, co najmniej raz na miesiac, a czesciej raz na dwa tygodnie, odczytane po
latach zarysowuja wizerunek ludzi i zdarzen, nazwy miasteczek, wsi i gmin, obraz warunkow,
wjakich przyszlo jednym zyc, a drugim dzialac". Sa one rowniez zrodlem do ksztaltowania
sie tozsamosci narodow bialoruskiego i ukrainskiego.
Prace uzupelniaja: szczegolowo opracowany spis dokumentow, wykaz skrotow,
indeks, zestawienie okregow ZCZW z podzialem na powiaty i gminy oraz wskazowki
bibliograficzne.
Jak zaznaczylem uprzednio, Raporty Strazy Kresowej..., nie sa klasyczna monografia.
Mamy w tym przypadku do czynienia z opracowaniem zrodel archiwalnych. Przyznac nalezy,
ze J. Gierowska-KaItaur podeszia do ich przygotowania w sposob modelowy.
Zaproponowana przez nia koncepcja oraz przede wszystkim jej realizacja sprawily, ze
otrzymalismy prace bardzo wartosciowa, utwierdzajaca mnie w przekonaniu, ze habilitantka
majaca na swym koncie duze doswiadczenie zawodowe i istotny wklad w rozwoj polskiej
nauki, w peini zasluguje na uzyskanie stopnia doktora habilitowanego nauk humanistycznych
w zakresie historii
4. Charakterystyka dorobku dydaktycznego:
J. Gierowska-KalIaur pracowala jako nauczycielka jezyka polskiego i historii w
Zespole Szkol Ogolnoksztalcacych przy Ambasadzie RP w Algierze (1989-1991). Pozniej to
doswiadczenie wykorzystala w publikacji tekstow zrodlowych, o czym wspomniano w
punkcie 2.
Po zatrudnieniu w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego nabyla
doswiadczen nauczyciela akademickiego prowadzac zajecia dotyczace miedzy innymi
wezlowych zagadnien dziejow regionu, dziejow Europy Wschodniej, wstepu do badaii
wschodnich, metodologii kulturoznawczych badan wschodnich, warsztatu pracy naukowej i
edytorskiej, wspolczesnej kultury i sztuki regionu. ProwadzUa rowniez proseminarium oraz
wyklad ogolnouniwersytecki pt. Jozef Pilsudski wobec problemu ksztartowania sie
panstwowosci bialoruskiej 1917-1925. W miedzyczasie opiekowala sie rowniez studentami
podczas objazdow naukowych na Ukrainie.
Reasumujac nalezy zaznaczyc, ze J. Gierowska-Kallaur ma na swoim koncie
doswiadczenie zarowno w szkolnictwie srednim jak i wyzszym, jest w zwi4zku z tym osoba
przygotowana do opieki nad rnlodymi adeptami historii.
5. Ostateczna konMuzja
W ostatecznej konkluzji pragne zaznaczyc, ze w swietle obowiazujacej ustawy o
stopniach i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, kandydatka spelnia
warunki konieczne do uzyskania awansu naukowego. Przedstawiona praca, ktora zostala
wskazanajako podstawa postepowania (Raporty Strazy Kresowej 1919-1920. Ziem PolnocnoWschodnich opisanie, wstep, wybor i opracowanie J. Gierowska-Kallaur, Warszawa-Pultusk
2011, ss. 1175) oraz dotychczasowy dorobek, stanowia odpowiednia podstawe, aby
dr J. Gierowska-Kaltaur uzyskala stopien doktora habilitowanego nauk humanistycznych w
zakresie historii.
~^
^'z.. -7 ///^