Gry i rytuały komunikacyjne – wykład z 19 grudnia 2011

Gry i rytuały komunikacyjne – wykład z 19 grudnia 2011
KŁAMSTWO I ZAKŁAMANIE
Bertrand Russell pisał:
„Wolę kogoś, kto kłamie z całkowitą świadomością tego, co czyni, niż kogoś, kto najpierw
podświadomie oszukuje sam siebie, a potem wyobraża sobie, że jest pełen cnoty i prawdomówności”.
Kłamstwo jako strategia językowa
Kłamstwo ma na celu ukrycie, a nie wykrycie, więc trudno orzec, że istnieje schemat kłamania.
Sebeok stwierdza: „Nic nie jest kłamstwem samo w sobie”.
Każda wypowiedź językowa (a także i pozajęzykowa) kłamstwem być może.
H. P. Grice – najważniejsze reguły komunikacji społecznej:
1. reguła sposobu – unikaj niejednoznaczności, niejasnego wyrażania się i niepotrzebnej rozwlekłości
2. reguła jasności – staraj się, aby twój wkład do konwersacji był prawdziwy
a) nie mów czegoś, co uważasz za nieprawdę
b) nie mów czegoś, czego nie możesz poprzeć dowodami
3. reguła ilości – staraj się, aby twój wkład do konwersacji był na tyle informatywny, na ile
jest to wymagane przez cel wymiany werbalnej oraz aby nie zawierał większej ilości informacji, niż to konieczne
4. reguła relewancji – bądź relewantny, mów na temat
Zasada kooperacji H.P. Grice’a – ogólna zasada, zawiera wszystkie ww. zasady – zakłada
wspólne dążenie partnerów kom. do zaplanowania i zaakcept. celu, kierunku współdziałania
werbalnego.
Kłamstwo (kłamanie)
Jest to złożony akt pragmatyczny i zarazem strategia językowa, której cechą zasadniczą jest
stan podwójnej świadomości.
Kłamstwo a falsyfikacja
Oratio duplex (podwójna mowa) = wypowiada się w niej coś, czego przeciwieństwo pozostaje niewypowiedziane (zatrzymane w umyśle).
Klucz do zrozumienia zjawiska kłamstwa
1. „Nieszczerość kooperowania” i to „nieszczerość” w pełni przytomna i tego świadoma.
2. „Semantyczne projektowanie w umyśle” kontrfaktualnej propozycji.
Nadużycie języka
1. Zachodzi generalnie wtedy, gdy mówiący faktycznie nie żywi myśli, uczuć i intencji, które
aktem illokucyjnym ogłasza.
2. Zatem, nie prawda, lecz szczerość definiuje kłamstwo.
Szczerość i nieszczerość komunikacyjna
1. Szczerość właściwa jest raczej „prawdziwym komunikowaniem” niż „komunikowaniem
prawdy”.
2. Nieszczerość właściwa jest odpowiednia raczej „niewłaściwemu komunikowaniu” niż
„komunikowaniu nieprawdy”.
3. Przykład: ktoś powiada: między Jasiem i Małgosią nic nie ma (Jack and Jill are not having
affair).
Kłamstwo zakłada projektowanie prawdy.
Dwupoziomowość aktu kłamania polega na równoczesnym:
1. Wykonaniu „aktu pozornego” (tzw. po prostu nieszczerości).
2. Zatrzymaniu w umyśle „aktu rzeczywistego” (tj. tego, co stanowiłoby o procesie przeświadczeń mówiącego).
Kłamca tym różni się od głupca, że nie wierzy w to, co mówi.
Trudno nazwać kłamstwem przepowiednie Sybili i Kasandry.
Kłamstwo a zakłamanie
1. Kłamstwo zachodzi wówczas, gdy umysł posiada rzetelne przeświadczenie co do nierzetelności takiego a takiego twierdzenia.
2. Zakłamanie świadomościowe zachodzi, gdy umysł nie ma przeświadczenia co do rzetelności swoich twierdzeń.
Zakłamanie – stan umysłowy, człowiek zakłamany nie ujawnia niepewności.
Gadamer
„Zachowanie językowe w przypadku stwierdzenia w niczym nie odbiega od zachowania językowego w przypadku stwierdzania błędnego. Błąd nie jest zjawiskiem semantycznym ani
hermeneutycznym…”
Kłamstwo jest zjawiskiem sensu stricto językowym.
H.-G. Gadamer Rozum, słowo, dzieje, Warszawa 1979.
Ktoś komu udowodniono kłamstwo, uznaje je za wartość.
Człowiek zakłamany nie przyznaje się do kłamstwa przed samym sobą. Zasłona słów.
Zakłamanie – wykluczenie partnera z komunikacji.
Człowieka zakłamanego nie można nazwać kłamcą.
„Nic mi się nie udaje”, „Właściwie nic nie zrobiłem” – zakłamanie.
Człowiek zakłamany to ten, który kłamie notorycznie. Nigdy nie nazwie się kłamcą.
Dietrich von Hildebrand wyróżnia trzy typy kłamców:
1. Kłamca rzetelny (przebiegły) – bez skrępowania kłamie, świadomie oczekuje, by cel swój
osiągnąć.
2. Człowiek zakłamany – okłamuje samego siebie, chowa głowę w piasek, wmawia sobie, że
rzeczywistość jest inna, człowiek, który nie chce widzieć własnych błędów, tak ustawi coś
przykrego, żeby przykrym nie było. Nie ma celu jak kłamca rzetelny. Szuka współczucia.
Osoba chora duchowo.
3. Człowiek pozoru – człowiek fałszywy, który w swojej istocie nosi udawanie, nie potrafi
wejść w kontakt z prawdziwym światem, bo jest zbyt zajęty analizowaniem siebie, egocen-
2
tryzm, istnienie sprowadzone do czystego pozoru. Ludzie przesadni zbytnio się angażujący,
którzy wszystko wyolbrzymiają. Pycha, niechęć poddania się wartościom.
Pierwszy typ kłamcy
- kłamca rzeczywisty – świadomy gry
Drugi
- człowiek gadamerowski, który sam siebie wyeliminował z obszaru dialogu, marzyciel, fantasta, człowiek chory
Trzeci
- człowiek gry i pozoru, jego domeną jest językowa przesada, ciągłe stosowanie językowych
niedowartościowań i nadwartościowań. Alkoholicy, dowcipnisie, histrioni.
George Bernard Shaw: „Największą karą dla nałogowego kłamcy j est nie to, że ktoś mu nie
wierzy, ale to, że on sam nie potrafi uwierzyć nikomu”.
3