oDZYSKAĆ - Counter Balance

ODZYSKAĆ
Kontrolę:
JAK SKIEROWAĆ EBI NA WŁAŚCIWE TORY
przewodnik dla parlamentarzystów
Misją Koalicji Counter Balance jest doprowadzenie do zmiany Europejskiego
Banku Inwestycyjnego w instytucję otwartą i postępową, wypełniającą unijne
cele rozwojowe i promującą rozwój zrównoważony, przyczyniając się do poprawy
warunków życia ludzi, na których mają wpływ działania EBI.
Spis treści
Kampania prowadzona przez:
Redakcja:
Greig Aitken
Opracowanie graficzne:
Joke Lamon
June 2012
Niniejszy dokument został przygotowany przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Całą odpowiedzialność za
jego zawartość ponosi CEE Bankwatch Network i pod żadnym względem nie należy go traktować jako dokumentu
odzwierciedlającego stanowisko Unii Europejskiej.
1.
2.
2.1
2.2
2.3
2.4
3.
3.1
3.2
Podejrzany gigant
3
Gdzie EBI zboczył z kursu?
8
Kiedy przejrzysty znaczy niewidzialny
9
Rozwój na wstecznym biegu
12
Niezrównoważone priorytety
14
Nieodpowiedzialne podejście do odpowiedzialności
17
Jak skierować EBI na właściwe TORY
19
Co mogą zrobić posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego20
Co mogą zrobić posłowie i posłanki parlamentów krajowych 23
4
3
Podejrzany
1.
GIGANT
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) istnieje już
od ponad 50 lat. Jednak mówiąc o nim, ciągle
czujemy się, jakbyśmy wkraczali w sekretną,
równoległą rzeczywistość. Ujawnijmy jeden z
tych sekretów – EBI to największa na świecie
publiczna instytucja udzielająca pożyczek.
Czy wiedzą Państwo, że EBI nazywany jest
również bankiem UE, a jego udziałowcami
jest 27 państw członkowskich Unii? Jeśli
nie, to na pewno są Państwo świadomi, że
rola, jaką odgrywa Parlament Europejski
w monitorowaniu działań banku oraz
określaniu jego przyszłej polityki, znacznie
wzrosła na przestrzeni ostatnich lat?
Założenie, że politycy nie przeoczyliby
instytucji z rocznym budżetem rzędu 61
mld € (2011), brzmi raczej rozsądnie. Jednak
w przypadku EBI często dzieje się inaczej, a
odpowiedzi na powyższe pytania, choć to
zaskakujące, nierzadko brzmią „nie”. Niniejszy
przewodnik stanowi próbę zmiany tej sytuacji,
zwracając uwagę parlamentarzystów z
wszystkich krajów członkowskich na główne
ciało finansowe UE.
Choć EBI jest największą na świecie
publiczną instytucją udzielającą pożyczek,
to z pewnością nie jest instytucją najbardziej
przejrzystą, dbającą o zrównoważony rozwój,
którą łatwo pociągnąć do odpowiedzialności.
Jest również jedną z najmniej znanych
międzynarodowych instytucji finansowych.
Jesteśmy przekonani, że niepożądane
działania EBI wynikają po części z tego, że
bank dokłada wszelkich starań, aby się o
nim nie mówiło. Dlatego też, jeśli działania
banku mają służyć interesom publicznym, to
demokratyczna kontrola nad nim musi zostać
wzmocniona. A kto lepiej może zrównoważyć
ten deficyt, jeśli nie członkowie parlamentów
krajowych oraz Parlamentu Europejskiego?
Państ wa c złonkows k ie UE, będą c
udziałowcami EBI, mają znaczny wpływ na
długoterminową strategię banku, a także
na jego decyzje w zakresie zatwierdzania
i wspierania poszczególnych projektów.
Parlamentarzyści krajowi oddziałują na
stanowisko swojego kraju, ponieważ są
reprezentowani w zarządzie EBI, zazwyczaj
popr zez minis tra fina ns ów i jeg o/
jej ministerstwo. Natomiast Parlament
Europejski jest bezpośrednio zaangażowany
w niektóre procesy decyzyjne dotyczące
polityki banku. Europarlamentarzyści mają
możliwość zadawania bezpośrednich
pytań pracownikom EBI w odniesieniu do
poszczególnych projektów. Mogą również
zlecać opracowanie raportów na tematy
związane z bankiem.
I s t n i e j e w i e l e m o ż l i wo ś c i p o p r a w y
demokratycznej kontroli nad EBI i jego
działaniami. W niniejszym przewodniku
pokrótce opisujemy główne obszary
wymagające poprawy oraz różnorakie
rozwiązania pozwalające wpływać nie tylko
na politykę banku, ale również na jego
działania w poszczególnych sektorach.
CHOĆ EBI JEST NAJWIĘKSZĄ NA ŚWIECIE
PUBLICZNĄ INSTYTUCJĄ UDZIELAJĄCĄ
POŻYCZEK TO Z PEWNOŚCIĄ NIE JEST
INSTYTUCJĄ NAJBARDZIEJ PRZEJRZYSTĄ, NIE
DBA O ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I TRUDNO GO
POCIĄGNĄĆ DO ODPOWIEDZIALNOŚCI.
6
5
Więcej
uwagi
Długa
droga
EBI przebył długą drogę. Poczynając od
1958 r., początkowo prowadził działania
jedynie w sześciu krajach, które założyły
Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Obecnie
jest graczem na skalę globalną – w 2011
r. rozporządzał budżetem 61 mld €. Choć
geograficzny obszar działań banku oraz
budżet instytucji zwiększały się z roku na rok,
to demokratyczny nadzór nad tą instytucją
pozostał w tyle.
EBI raczej docenia fakt, że nie jest instytucją
publicznie rozpoznawalną. Daje mu to dużą
swobodę w prowadzeniu swoich działań.
Jego podwójny charakter – bank, który
jest instytucją publiczną nienastawioną na
zysk – rzadko zaprząta uwagę pracowników
EBI. Pracują w nim bankierzy i to właśnie
ich mentalność dominuje w siedzibie
w Luksemburgu. Innymi słowy, kwestie
finansowe, a więc inwestowanie w bezpieczne
projekty gwarantujące odpowiednią stopę
zwrotu, często przeważają nad kwestiami
społecznymi czy ochrony środowiska.
Zbyt ogólne wytyczne, np. „promowanie
europejskich interesów i polityk”, dały EBI
wolną rękę w działaniu, szczególnie przy tak
znikomym demokratycznym nadzorze nad tą
instytucją przez ostatnie dekady.
Możliwość pociągnięcia do
odpowiedzialności, przejrzystość, względy
społeczne i środowiskowe – a więc kluczowe
standardy w przypadku innych instytucji UE
– w odniesieniu do EBI pojawiły się dopiero
niedawno, po tym gdy zaczęto uważniej
przyglądać się temu bankowi. Jednak w
powyższych obszarach EBI ma jeszcze dużo
do zrobienia.
ZBYT OGÓLNE WYTYCZNE, NP. „PROMOWANIE
EUROPEJSKICH INTERESÓW I POLITYK”, DAŁY EBI
WOLNĄ RĘKĘ W DZIAŁANIU.
Jak głęboko zakorzeniona i zamknięta jest
bankowa mentalność EBI, okazało się, gdy
w 1998 r. bank został poproszony przez
organizacje obywatelskie o udostępnienie
dokumentów. Odpowiedzią jego pracowników
na ten wniosek było stwierdzenie, że „bank jest
odpowiedzialny jedynie przed rynkiem”.
Reforma dostępu do informacji oraz
innych polityk banku stanowiła główną
część pierwszego raportu Parlamentu
Europejskiego na temat EBI. Został on
opublikowany w 1999 r., a więc „zaledwie”
40 lat po założeniu tej instytucji! Od tego
czasu organizacje obywatelskie wiele
razy krytykowały polityki i działania EBI, a
Parlament Europejski co roku przygotowuje
PUBLICZNY
BANK W
PUBLICZNYM
INTERESIE
rekomendacje
dotyczące
zwiększenia
przejrzystości działalności pożyczkowej banku
oraz konieczności sporządzania przez niego
raportów odnoszących się do rezultatów, a nie
tylko wielkości pożyczek.
Ta presja z zewnątrz miała do pewnego
stopnia pozytywny wpływ na to, w jaki sposób
EBI traktuje zewnętrzne grupy interesu.
Komunikacja jest bardziej otwarta niż dziesięć
lat temu. Ponadto EBI zaprasza różnych
partnerów do debaty nad politykami banku
i jego działalnością. Ostatnie moratorium
dotyczące firmy Glencore, po otwartym liście
podpisanym przez 51 europarlamentarzystów
(patrz poniżej) dowodzi, że wywieranie presji
na tę instytucję może przynieść namacalne
rezultaty.
Prawdziwym przełomem w zakresie kontroli
Parlamentu Europejskiego nad EBI był traktat
lizboński, który przyznał bankowi mandat do
realizacji celów zrównoważonego rozwoju
poprzez wszystkie swoje pożyczki poza UE.
8
7
Gdzie
2.
Parlament wykorzystał to do zwiększenia
swojej kontroli, uzyskując prawo do
współdecydowania w zakresie mandatu EBI do
udzielania pożyczek poza UE. Traktat lizboński
stanowi użyteczne narzędzie, dzięki któremu
parlament oraz społeczeństwo obywatelskie
mogą pociągać EBI do odpowiedzialności.
Kryzys gospodarczy również zwrócił większą
uwagę decydentów na EBI. W konsekwencji,
bank zwiększył swój budżet z 58 mld € w 2008
r. do 78 mld € w 2009 r. EBI zaczął pojawiać się
w różnych planach finansowych: w dyskusji
dotyczącej obligacji UE, w odniesieniu
do wsparcia dla Wiosny Arabskiej, w
zabezpieczeniu dostaw energii dla UE czy też
w dofinansowywaniu banków unijnych.
W czasach trudnej sytuacji budżetowej
EBI stanowi kuszącą alternatywę. Bank ten
zdobywa fundusze na rynkach finansowych,
gdzie dzięki wysokiej ocenie (AAA) (1) może
tanio pożyczać środki finansowe. Może więc
wydawać pieniądze, nie nakładając na budżet
dodatkowych kosztów.
Powyższy scenariusz może się jednak łatwo
załamać. Przeciążony bank to ryzykowny
interes, szczególnie w czasach niepewności na
rynkach finansowych. Jeśli pożyczkobiorcy nie
będą spłacać swoich zobowiązań, obciążenie
to spadnie na podatników UE.
Im większy jest EBI, tym większe stoją przed
nim wyzwania. Jeśli chcemy, żeby największa
instytucja finansowa UE lokowała swoje środki
z myślą o interesie publicznym, to rezultaty
jakościowe muszą być ważniejsze niż rezultaty
ilościowe. Kwestią niezbędną staje się również
realizacja celu, jakim jest zrównoważony
rozwój.
Ostatnie dziesięć lat dowodzi, że zwiększony
nadzór publiczny nad EBI przyczynia się do
pozytywnych zmian w tej instytucji. Prawdą
jest jednak również, że tempo poprawy
jest zbyt wolne i istnieją jeszcze znaczne
bariery. Aby je zniwelować, należy podjąć o
wiele większy wysiłek, wysuwając bardziej
dalekosiężne postulaty. Niniejsza publikacja
skupia się na wybranych najważniejszych
problemach, wyjaśniając, jak można pchnąć
tę gigantyczną instytucję w lepszym kierunku.
JEŚLI CHCEMY, ŻEBY
NAJWIĘKSZA INSTYTUCJA FINANSOWA
UE LOKOWAŁA SWOJE
ŚRODKI Z MYŚLĄ O
INTERESIE PUBLICZNYM, TO REZULTATY
JAKOŚCIOWE MUSZĄ
BYĆ WAŻNIEJSZE NIŻ
ILOŚCIOWE.
(1): Ta wysoka ocena (AAA) jest jednak zagrożona ze względu na obniżenie oceny niektórych udziałowców banku – państw członkowskich. W przypadku obniżenia ratingu
EBI musiałby ponosić wyższe koszty pozyskiwania środków na rynkach finansowych,
co podważyłoby jego pozycję na rynku.
EBI zboczył z kursu?
WA
TY E
K
A N
PUB PARTN
LICZ ERS
NO- T WO
PRY
WATN
W Z
JE LIC
C
TY B
ES IEPU
W
N N
E
BEZPIE
ENERGECZEŃSTWO
TYCZNE
UE
Y
AŻON
W
NO
ZRÓW ZWÓJ
RO
PRZ
EJR
ZYS
TOŚ
Ć
9
78
53 50 50
47
Publish what you fund, 2011, Ranking przejrzystości pomocy
http://www.publishwhatyoufund.org/resources/index/2011-index/
4 4 0 0
34
(2): EBI, Transparency Policy, s. 2, I.2, maj 2011, http://www.eib.org/attachments/strategies/transparency_policy_en.pdf
(3): Skuteczność pomocy programowo rozwijana przez kraje bogate ma na celu podnoszenie jakości pomocy w walce z ubóstwem. Podstawą tego programu jest deklaracja
paryska (2005). Została ona przyjęta przez międzynarodową społeczność krajów darczyńców, państwa rozwijające się oraz organizacje obywatelskie. Program ten określa podstawowe zasady, które musi spełniać skuteczna pomoc rozwojowa. Są to: harmonizacja, własność koncepcji rozwojowych, dostosowanie pomocy do strategii rozwojowych biorców,
zarządzanie zorientowane na wyniki oraz wzajemna rozliczalność. Counter Balance, Corporate welfare and development
deceptions, s. 11, 12, luty 2010, http://www.counterbalance-eib.org/wp-content/uploads/2011/01/SReport-EN-web.pdf
(4): Publish What You Pay, Aid Transparency Index, listopad 2011. http://www.publishwhatyoufund.org/index
(5): Parlament Europejski, Granting an EU guarantee to the EIB against losses under loans and guarantees for projects outside the EU, luty 2011, http://bit.ly/s0t8fP
(6): Counter Balance, Hit and run development, s. 17, listopad 2010. http://www.counterbalance-eib.org/?p=27
Ibori to typowy przedstawiciel skorumpowanej
elity, który wykorzystał swoje stanowisko
i władzę, aby wzbogacić siebie i swoich
popleczników. Wcześniej był karany w Wielkiej
Brytanii, a sąd brytyjski już w 2007 r. zamroził
aktywa wartości 35 mln $ rzekomo stanowiące
jego własność.
43
Szczególne problemy w zakresie przejrzystości
powstają w związku z udzielaniem pożyczek
poprzez pośredników finansowych – głównie
banki komercyjne i fundusze aktywów
niepublicznych (private equity funds) (6). Tego
typu pożyczki, nakierowane na małe i średnie
przedsiębiorstwa, są mniej przejrzyste niż
pożyczki bezpośrednie, ponieważ ich końcowi
beneficjenci pozostają nieznani. Można je
prześledzić do poziomu pośredników, ale
sposób wydatkowania tych funduszy przez
pośredników pozostaje w dużej mierze
nieznany dla opinii publicznej. Zarówno
pośrednicy, jak i EBI chętnie odwołują się do
zapisów kontraktowych dotyczących tajemnicy
handlowej.
James Ibori uciekł z Nigerii w kwietniu 2010 r.,
kiedy to nigeryjska Komisja ds. Przestępstw
Gospodarczych i Finansowych wysunęła
przeciwko niemu zarzut bezprawnej sprzedaży
aktywów stanu Delta podczas sprawowania
urzędu gubernatora w celu spłacenia prywatnej
pożyczki. Ibori został aresztowany w Dubaju i
postawiony przed wymiarem sprawiedliwości
w Londynie, dokąd wyprowadził większość
skradzionych pieniędzy. W kwietniu 2012 r.
został uznany za winnego defraudacji milionów
dolarów pochodzących z nigeryjskich środków
publicznych i skazany na 13 lat więzienia.
14 12 12
10 10 8 8 8 8
Jednakże jak zauważył słynny architekt
Helmut Jahn, „przejrzystość to nie to samo
co możliwość przejrzenia na wskroś przez
budynek: to nie tylko pojęcie fizyczne, odnosi
się ono również do sfery intelektualnej”. To
właśnie z wdrożeniem własnych zobowiązań
w zakresie przejrzystości EBI ma największe
problemy. Instytucja ta prowadzi działania w
dużej mierze poza ramami wyznaczonymi przez
procesy dotyczące zwiększania skuteczności
pomocy (3), a w opracowanym w listopadzie
2011 r. rankingu dotyczącym przejrzystości
pomocy, bank zajął o wiele niższe miejsce niż
inne międzynarodowe instytucje finansowe
(4)
. Należy również wspomnieć, że Parlament
Europejski (5) i organizacje obywatelskie
wielokrotnie nawoływały EBI do zwiększenia
przejrzystości swoich działań.
39 38 38 37
36 36 36 34
32 31 31 30
29
29
29
27
27
26 26 25 25 24
23 23 20
19 17
Choć pod koniec lat 90. XX w. EBI twierdził,
że jest „odpowiedzialny jedynie przed
rynkiem”, to w przeciągu ostatniej dekady
zmienił swoją strategię, co należy uznać za
krok słuszny. W swojej Polityce Przejrzystości
bank argumentuje, że „otwartość procesów
decyzyjnych (…) wzmacnia jego wiarygodność
i odpowiedzialność przed obywatelami.
Przejrzystość sprzyja również poprawie
skuteczności i trwałości działań banku,
zmniejszając ryzyko korupcji”. (2) Aby wzmocnić
swój wizerunek przejrzystej instytucji, bank
wybudował niedawno w Luksemburgu nową,
szklaną siedzibę.
W efekcie przepływy finansowe są coraz bardziej
nieprzejrzyste, a jak słusznie odnotowano w
Polityce Przejrzystości EBI, zwiększa to ryzyko
korupcji. Za przykład może posłużyć tu James
Ibori, były gubernator bogatego w ropę stanu
Delta w Nigerii.
55
niewidzialny
Világbank - IDA
Global Fund
AfDB
Hollandia
Egyesült Királyság – DFID
Svédország
USA – MCC
Dánia
EC – EuropeAid
ECHO
UNDPEC
EC - DG Enlargement
Észtország
IADB
EBRD
AsDB
Világbank – IFC
Belgium
Svájc
Finnország
Németország – KfW
Korea – KOICA
Cseh Köztársaság
Japán
Ausztria
USA – PEPFAR
Norvégia
Kanada
Franciaország
Új-Zéland
Luxemburg
Hewlett
Írország
Litvánia
GAVI
Ausztrália
EIB
USA – USAID
Németország – GIZ
USA – Állam
Szlovénia
Szlovákia
Korea – EDCF
Spanyolország
Portugália
USA – DoD
Egyesült Királyság – CDC
Lettország
USA – Kincstár
Olaszország
Magyarország
Lengyelország
Románia
Bulgária
Görögország
Kína
Ciprus
Málta
átlag
63 63 62 61 61
58 58 58
POŻYCZKI MOŻNA
PRZEŚLEDZIĆ DO POZIOMU POŚREDNIKÓW,
ALE DALSZY SPOSÓB
WYDATKOWANIA TYCH
FUNDUSZY POZOSTAJE W DUŻEJ MIERZE
NIEZNANY DLA OPINII
PUBLICZNEJ.
71 67 66
Kiedy
przejrzysty znaczy
2.1
Ranking przejrzystości pomocy
12
11
EBI OSIĄGA ZNACZNIE
GORSZE WYNIKI W ZAKRESIE
PRZEJRZYSTOŚCI NIŻ INNE
INSTYTUCJE FINANSOWE,
NP. BANK ŚWIATOWY CZY
AFRYKAŃSKI BANK
ROZWOJU
W ramach funduszu aktywów niepublicznych,
Emerging Capital Partners Africa Fund II, EBI
zainwestował w nigeryjskie przedsiębiorstwa,
które służyły Jamesowi Iboriemu do prania
sprzeniewierzonych środków. W październiku
2007 r. Komisja ds. Przestępstw Gospodarczych i
Finansowych wydała zaprzysiężone oświadczenie,
w którym wymieniła trzy firmy, co do których
istniało podejrzenie, że służyły Iboriemu do
przerzucania pozyskanych nielegalnie środków.
Emerging Capital Partners (ECP) zainwestował
właśnie w te firmy.
Powiązania, jakie zostały naświetlone przez
Komisję ds. Przestępstw Gospodarczych i
Finansowych oraz inne instytucje odpowiedzialne
za egzekwowanie prawa pomiędzy firmami
wspieranymi przez ECP, a wspólnikami Jamesa
Iboriego skłaniają do zadania szeregu pytań
odnośnie dochowania procedur należytej
staranności przez ECP oraz EBI. Mimo że
informacje na temat podejrzeń o pranie pieniędzy
wyszły na jaw w październiku 2007 r., ECP
kontynuował współpracę z tymi firmami. Obecnie
sprawą tą zajął się Europejski Urząd ds. Zwalczania
Nadużyć Finansowych.
Udzielanie pożyczek poprzez pośredników staje
się coraz popularniejsze – obecnie blisko 20%
pożyczek EBI udzielanych jest właśnie w ten
sposób (dane za 2010 r.). Wydaje się, że trend ten
będzie postępować, co może być niebezpieczne
w skutkach, jeśli EBI nie poprawi przejrzystości
swoich działań w tym zakresie. Przykładowo bank
powinien udostępniać więcej informacji na temat
końcowych beneficjentów oraz wpływu pożyczek
udzielanych przez pośredników. Jest to niezbędne
ze względu na bardzo niejasną strukturę tych
pożyczek.
Przejrzystość i korupcja to dwie strony tego
samego medalu: jeśli nikt nie wie, kto korzysta z
pieniędzy, to nikt też nie wie, w jaki sposób są one
wydawane. Ponadto EBI przekazuje na zewnątrz,
a więc pośrednikom, wraz z częścią swoich zadań
również część obowiązków. Ufanie pośrednikom
w zakresie dotrzymania procedur należytej
staranności (jak w opisanym powyżej przypadku
ECP) to niebezpieczna tendencja, która może
znacznie obniżyć jakość działalności pożyczkowej
EBI oraz podważyć jej pozytywne skutki.
Jeśli chodzi o pożyczki bezpośrednie, to EBI
rzeczywiście publikuje więcej informacji. Jednak są
to informacje ogólne; brakuje zaś danych bardziej
szczegółowych, dotyczących np. konkretnych
projektów czy warunków przyznania danej
pożyczki. Jeśli są one w ogóle dostępne, to często
jedynie na żądanie, dopiero po zatwierdzeniu
projektu przez zarząd banku. Brakuje informacji
na etapie oceny projektu oraz jego wdrażania.
Choć EBI podlega pod Konwencję z Aarhus to nie
wywiązuje się z zobowiązań nałożonych przez
ten akt prawny – bank nie ujawnia informacji
dotyczących ochrony środowiska, które powinny
być rozpowszechniane wśród obywateli UE, w
celu realizacji prawa dostępu do dokumentów
zagwarantowanego traktatami unijnymi. Tak więc
również w tym obszarze EBI ma jeszcze wiele do
zrobienia.
2.2
Rozwój na
WSTECZNYM
Będąc bankiem inwestycyjnym EBI skupia znaczną
część swojej działalności na finansowaniu dużych
projektów infrastrukturalnych w takich obszarach jak
energia, transport i surowce naturalne. Priorytetem
są projekty, które spełniają kryteria bankowe,
potrzebują znacznych środków inwestycyjnych,
wdrażane przez dużych graczy gwarantujących
bezpieczną spłatę kredytu. Jednym z takich dużych
graczy jest Glencore.
Glencore to jedna z największych na świecie firm
dostarczających surowce mineralne. Jest również
głównym udziałowcem w Mopani Copper Mine
(MCM), górniczym konsorcjum prowadzącym
działalność na bogatym w miedź obszarze Zambii.
MCM uzyskało od EBI na korzystnych warunkach
pożyczkę rzędu 48 mln €. Zasoby naturalne to ważny
sektor dla UE, gdyż zapewnia dopływ surowców dla
unijnego przemysłu. Natomiast MCM, z Glencore
jako głównym udziałowcem, stanowił z finansowego
punktu widzenia wiarygodnego i solidnego
(7): Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego w 2007 r. EBI otrzymał mandat do
realizacji celów rozwojowych w ramach działalności pożyczkowej poza UE (art. 208,
209, 212 skonsolidowanej wersji traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (2010)).
(8): W czerwcu 2011 r. EBI oświadczył, że przyjrzy się sprawie Glencore i zaprzestanie udzielać dalszych pożyczek tej firmie – niestety decyzja ta zapadła po wypłaceniu
Glencore całej pożyczki. Choć początkowo bank zaprzeczał jakimkolwiek problemom
związanym z projektem, to po naciskach ze strony organizacji pozarządowych, europarlamentarzystów oraz prasy zmienił zdanie.
partnera. W paru słowach projekt ten można opisać
jako dobry interes dla banku i zły dla ludności Zambii,
która nie odniosła z niego żadnych korzyści, a wręcz
przeciwnie, musiała zmagać się z jego wieloma
negatywnymi skutkami.
W Zambii i innych krajach Afryki, Karaibów i regionu
Pacyfiku EBI prowadzi działania w oparciu o Układ
z Kotonu, który nakłada na bank wyraźny mandat
rozwojowy (7), wykorzystując do tego celu środki z
Europejskiego Funduszu Rozwoju. EBI zawsze miał
problemy z realizacją tego mandatu – wydaje się, że
stoi on w sprzeczności z podstawową zasadą banku
– a więc z prowadzeniem działalności inwestycyjnej.
Najważniejszą rolę odgrywają argumenty finansowe,
a inne rezultaty projektów wspieranych przez EBI są
często ignorowane.
Jednak w przypadku Mopani organizacje
obywatelskie oraz media zadbały o to, aby obraz
inwestycji był pełen. Z perspektywy Zambii projekt
wcale nie okazał się złotym interesem – MCM
WIĘKSZOŚĆ
PRZEDSIĘBIORSTW GÓRNICZYCH FINANSOWANYCH
W OSTATNICH LATACH
PRZEZ EBI W AFRYCE POSIADA FIRMY ZALEŻNE
W RAJACH PODATKOWYCH GWARANTUJĄCYCH
POUFNOŚĆ INFORMACJI.
13
14
2.3
Niezrównoważone
zgarnęło zyski, pozostawiając zdegradowane
środowisko, polityka społeczna firmy okazała się
silnie rasistowska, a wpływy do budżetu Zambii były
znikome. (8)
Pomimo wybudowania sfinansowanej przez EBI
nowej huty miedzi, emisje dwutlenku siarki i innych
substancji toksycznych pozostają przekroczone,
wywierając znaczny negatywny wpływ na lokalne
środowisko oraz zdrowie społeczności mieszkających
w pobliżu kopalni Mopani. Odpady kwaśne z kopalni
zanieczyściły lokalne źródła wody pitnej, zatruwając
700-800 ludzi. Zakład został zamknięty w wyniku
interwencji zambijskiej organizacji ekologicznej w
2012 r. ze względu na naruszanie wymogów ochrony
środowiska.
Niebezpieczne warunki pracy doprowadziły
do licznych wypadków, a sposób zatrudniania
pracowników umożliwia MCM szybkie zwolnienia.
Przykładowo w 2008 r., po spadku cen miedzi,
konsorcjum zwolniło setki pracowników.
Należy również podkreślić, że budżet Zambii nie
odniósł praktycznie żadnych korzyści z inwestycji
EBI. Jak wynika z ujawnionego audytu podatkowego,
MCM nielegalnie wyprowadzało zyski z Zambii
do spółki zależnej zlokalizowanej w szwajcarskim
kantonie Zug.
Jednak główny problem polega na tym, że MCM
nie jest odosobnionym przypadkiem. Większość
przedsiębiorstw górniczych działających w
Afryce, które uzyskały w przeciągu ostatnich lat
pożyczkę z EBI, posiada powiązane spółki w rajach
podatkowych gwarantujących poufność informacji,
takich jak Szwajcaria, stan Delaware, Kajmany itp.
(9): Od 2000 r. EBI sfinansował 29 projektów górniczych, o łącznej wartości
przekraczającej 750 mln €.
(10): Jedynie 25% pożyczek EBI w krajach rozwijających się trafia do przedsiębiorstw
lokalnych, z czego 35% jest udzielane firmom w państwach należących do OECD
(Eurodad, 2011).
(11): List dostępny na: http://www.counterbalance-eib.org/?p=1270
Ponadto wiele z nich ściągnęło na siebie krytykę za
łamanie standardów społecznych i środowiskowych.
Dla kraju takiego jak Zambia ma to ogromne
znaczenie, gdyż ponad 80% pożyczek EBI w tym
państwie na przestrzeni ostatniej dekady udzielono
przedsiębiorstwom prowadzącym działalność w
sektorze górniczym.
Jeśli tendencja ta utrzyma się, to środki rozwojowe
będą nadal przeznaczane na finansowanie dostaw
bogactw naturalnych do Europy i zwiększanie
dochodów zachodnich firm (10). Istnieją również
dalsze negatywne skutki takiego podejścia. Projekty
w zakresie energetyki, np. Montraco II w Mozambiku
czy Guelbs w Mauretanii, uzyskują pożyczki,
gdyż mają promować rozwój; jednak większość
wyprodukowanej w ich ramach energii będzie
eksportowana lub zużywana na cele przemysłowe,
pozostawiając społeczności lokalne dosłownie w
ciemnościach.
Raz po raz kraje rozwijające się stwierdzają,
że mają mniej niż przed inwestycjami EBI. To
rozwój na wstecznym biegu. Zmiana tego stanu
rzeczy wymagać będzie uregulowań prawnych i
demokratycznego nadzoru nad działalnością banku.
Pierwszy krok w tym kierunku został podjęty wiosną
2011 r., kiedy to 51 europarlamentarzystów z
różnych ugrupowań politycznych podpisało otwarty
list z żądaniem wprowadzenia
moratorium na projekty górnicze do czasu
wdrożenia odpowiednich standardów i przepisów
gwarantujących, że inwestycje te będą przyczyniać
się do zrównoważonego rozwoju (11).
RAZ PO RAZ KRAJE
ROZWIJAJĄCE SIĘ
STWIERDZAJĄ, ŻE MAJĄ
MNIEJ NIŻ PRZED INWESTYCJAMI EBI.
priorytety
EBI twierdzi, że walka ze zmianami klimatu stanowi
dla banku priorytet oraz że wspiera on dążenia UE
do wdrożenia niskowęglowego i odpornego na
wpływ zmian klimatycznych rozwoju w ramach
Unii oraz poza nią.
Jednak twierdzeniom tym przeczy fakt, że EBI
finansuje projekty oparte o węgiel brunatny,
a więc najbardziej szkodliwe dla środowiska i
klimatu źródło energii. Bank jest gotowy udzielić
finansowania TES 6 – nowej elektrowni na węgiel
brunatny w słoweńskim Šoštanj, o mocy 600 MW.
Ma ona zastąpić funkcjonujące obecnie bloki 1-4 i
być może blok 5. Promotorzy projektu utrzymują,
że nowe bloki zwiększą sprawność wytwarzania
energii i zmniejszą emisje CO2 na jednostkę
wygenerowanej energii (główne ze względu
na zamknięcie przestarzałych bloków). Nie
wspominają jednak, że projekt ten uniemożliwi
Słowenii osiągnięcie wymaganej redukcji emisji
(12).
Węgiel brunatny to paliwo kopalne o najwyższym
współczynniku emisji CO2. W wyniku
funkcjonowania TES 6 emitowane będzie 3,1
mln ton CO2 rocznie, a więc mniej więcej tyle,
ile Słowenia będzie mogła emitować w 2050
r. (zakładając, że zgodnie z celami UE dokona
redukcji emisji o 80%). Nawet słoweńscy urzędnicy
państwowi zwrócili uwagę na ten problem.
Dyrektor rządowego Departamentu ds. Zmian
Klimatu, Jernej Stritih, stwierdził, że projekt może
zniweczyć wszelkie szanse na wprowadzenie
w Słowenii ambitnej długoterminowej polityki
klimatycznej (13).
Projekt TES 6 został po raz pierwszy przedstawiony
w 2003 r., a następnie włączony do rządowego
programu rozwoju z 2007 r. We wrześniu 2007 r.
EBI wyraził zgodę na wstępną pożyczkę rzędu 350
mln €, a w kwietniu 2010 r. zwiększył tę kwotę
do 550 mln €. Jednak udzielenie pożyczki zależy
od gwarancji państwowych rządu słoweńskiego,
które mają osiągnąć kwotę przewyższającą
440 mln €. Gwarancje te nie zostały jeszcze
zatwierdzone.
Istnieją
bardziej
przyjazne
środowisku
rozwiązania, które mogłyby być wdrożone zamiast
TES 6, np. większe wykorzystanie odnawialnych
źródeł energii, które obecnie odpowiadają za 24%
generowanej energii elektrycznej (14), inwestycje
w poprawę efektywnego wykorzystania energii
czy projekty związane z zastosowaniem gazu.
Wsparcie EBI dla Šoštanj martwi ze względu na
fakt, że otwiera również drzwi dla zwiększonego
WSPARCIE EBI DLA ŠOŠTANJ MARTWI, PONIEWAŻ
OTWIERA DRZWI DLA ZWIĘKSZONEGO FINANSOWANIA PROJEKTÓW OPARTYCH O WĘGIEL.
(12): CEE Bankwatch Network 2011: http://bankwatch.org/our-work/projects/sostanj-lignite-thermal-power-plant-unit-6-slovenia
(13): CEE Bankwatch Network, Focus: Sostanj (TES6) lignite project in Slovenia and the European in-house banks, czerwiec 2011.
(14): Dyrekcja Generalna ds. Energii, Slovenia Renewable Energy Fact Sheet, 23 stycznia 2008.
16
15
finansowania projektów opartych o węgiel: inne
kraje Europy Wschodniej wyrażają coraz większe
zainteresowanie opalanymi nim elektrowniami.
W samej Polsce rozważana jest budowa nowych
elektrowni węglowych o łącznej mocy 12 GW,
a EBI jest postrzegany jako możliwe źródło
finansowania.
Szanse na to, że EBI udzieli wsparcia dla
tego projektu są duże, gdyż Šoštanj nie jest
odosobnionym przypadkiem: ostatnie dane
na temat pożyczek w sektorze energetycznym
opublikowane przez CEE Bankwatch Network (15)
wskazują, że w przeciągu lat 2007-2010 bank
ten udzielił pożyczek na projekty zakładające
wykorzystanie paliw kopalnych na łączną wartość
ponad 16 mld €. Z tej sumy 1,7 mld € zostało
przeznaczone na wsparcie projektów węglowych
(np. 500 mln € przyznane w 2008 r. elektrowni
węglowej w niemieckim Karlsruhe). Sytuacja ta
nie uległa zmianie po analizowanym okresie – w
październiku 2011 r. EBI zatwierdził pożyczkę wartą
około 75 mln € na elektrownię węglową w Bielsku
Białej.
Fakt, że bank znacznie zwiększył w ostatnich latach
wsparcie dla energii odnawialnej i efektywności
energetycznej oraz że w 2010 r. przekroczyło
ono wsparcie dla paliw kopalnych, należy uznać
za zmianę jak najbardziej pożądaną. Jednak EBI
wcale nie powinien udzielać pożyczek na projekty
węglowe, jeśli chce się wywiązać ze swoich
zobowiązań w zakresie zapobiegania zmianom
klimatu.
Ponadto, w odpowiedzi na apel Parlamentu
Europejskiego z kwietnia 2011 r., bank powinien
przyjąć jasną strategię wyeliminowania wsparcia
dla wszystkich paliw kopalnych. W apelu tym
parlamentarzyści żądają, aby działania EBI były
w pełni zgodne z unijnym celem wprowadzenia
gospodarki niskowęglowej oraz aby opracowany
został plan wycofania się z udzielania pożyczek dla
projektów opartych o paliwa kopalne (16).
Ostrożnie z alternatywami!
Należy jednak pamiętać, że finansowanie
rozwiązań alternatywnych również wymaga
pewnej ostrożności. Na przestrzeni ostatnich
lat EBI był zaangażowany w budowę szeregu
dużych zapór, nazywając te projekty wspieraniem
zielonej energii, choć przeczą one zasadzie
zrównoważonego rozwoju. Przykładowo w
latach 2003-2011 bank zainwestował 335 mln
€ w budowę tam służących produkcji energii
elektrycznej w Afryce, co stanowi 30% wszystkich
pożyczek EBI w sektorze energetycznym na tym
kontynencie.
Jednym z takich projektów są instalacje
energetyki wodnej Nam Theun II w Laosie, gdzie
siłą przesiedlono 6 200 osób. Inwestycja ta miała
również negatywny wpływ na 120 000 rolników
z tego obszaru. Innym wysoce kontrowersyjnym
projektem jest zapora Bujagali w Ugandzie (więcej
informacji na temat tej inwestycji w następnym
rozdziale). EBI rozważa obecnie finansowanie
innych projektów tego typu. Przykład może
stanowić tama Grand Inga w Demokratycznej
Republice Konga o mocy 40 000 MW, a więc
dwa razy większej niż ogromna Zapora Trzech
Przełomów w Chinach. Choć oficjalnie projekt
ten zapewni dostęp do energii elektrycznej 500
mln Afrykańczyków, to w rzeczywistości skorzysta
z niej przemysł górniczy oraz kraje sąsiadujące
– planowany jest nawet eksport tej energii do
Europy.
Główne negatywne oddziaływania dużych tam to:
wylesienie, degradacja różnorodności biologicznej,
(15): CEE Bankwatch Network: Carbon rising – European Investment Bank energy lending 2007-2010, grudzień 2011.
(16): http://www.counterbalance-eib.org/?p=1161
pogwałcenie praw człowieka, zniszczenie
dziedzictwa, prywatyzacja wody, korupcja oraz
przekierowanie zasobów na potrzeby przemysłu
kosztem lokalnych społeczności.
Korzyści gospodarcze płynące z dużych zapór
rzecznych są często przeceniane. Nierzadko
rzeczywisty poziom produkcji energii jest niższy
niż zakładano, projekty realizowane są z dużym
opóźnieniem, a koszty znacznie przekraczają
początkowe szacunki. Należy również zauważyć,
że energia produkowana w tego typu instalacjach
jest zazwyczaj droga, przez co nie jest dostępna dla
lokalnej ludności, służąc głównie przemysłowi, np.
przedsiębiorstwom górniczym. Powyższe zarzuty
to wnioski z analizy środowiskowych, społecznych
oraz gospodarczych skutków budowy dużych
tam rzecznych przeprowadzonej przez niezależną
instytucję międzynarodową, Światową Komisję ds.
Zapór Wodnych.
Jeśli EBI rzeczywiście chce finansować
zrównoważoną energię, to musi bardzo dokładnie
przeanalizować, które projekty przyczynią się
do redukcji ubóstwa, dostarczając energię bez
degradowania środowiska i niweczenia
dotychczasowego sposobu życia i zarobkowania
lokalnej społeczności.
Poniższe dane statystyczne pozyskano w
oparciu o metodologię opracowaną przez CEE
Bankwatch Network i mogą różnić się od danych
prezentowanych przez EBI. Zdaniem Bankwatch
duże elektrownie wodne (ponad 10 MW)
oraz spalarnie odpadów z odzyskiem energii nie
stanowią źródeł energii odnawialnej,
a budowa nowych elektrowni (nawet z
kogeneracją) oraz projekty zwiększające zużycie
paliwa przy jednoczesnym podnoszeniu
wydajności instalacji nie mogą być zaliczane do
inwestycji w poprawę efektywności energetycznej.
Wsparcie EBI dla energii odnawialnej, efektywności
energetycznej i paliw kopalnych w latach 2007-2011
rok
paliwa kopalne
energia odnawialna
efektywność energetyczna
Inwestycje w nowe instalacje wytwarzające energię
cieplną i elektryczną (w sumie, 2007-2010)
UE15
(stare państwa członkowskie)
UE12
(nowe państwa członkowskie)
paliwa kopalne
energia odnawialna
Źródło: Carbon Rising, CEE
Bankwatch Network, 2011.
ENERGIA PRODUKOWANA W DUŻYCH ZAPORACH WODNYCH
JEST ZAZWYCZAJ DROGA, PRZEZ CO NIE JEST DOSTĘPNA DLA
LOKALNEJ LUDNOŚCI, SŁUŻĄC GŁÓWNIE PRZEMYSŁOWI.
17
Nieodpowiedzialne
2.4
podejście
do odpowiedzialności
W 2007 r. EBI postanowił zainwestować
136 mln $ w zaporę Bujagali w Ugandzie –
instalację o mocy 250 MW na Nilu, poniżej
jeziora Wiktoria. Istnieje wiele powodów,
dla których należy ten projekt uznać za
kontrowersyjny.
Po pierwsze ma on ogromny wpływ zarówno
na ludzi, jak i przyrodę. Projekt zniweczył
dotychczasowy sposób życia 6 800 ludzi. W
wyniku zalania żyznej gleby na okolicznych
terenach rolnicy zostali pozbawieni pracy,
a mieszkańcy lokalnych obszarów źródeł
pożywienia. Zalanie wodospadów Bujagali,
stanowiących jeden ze skarbów narodowych
Ugandy, miało wpływ na rybołówstwo w
tym regionie i doprowadziło do zniknięcia
ośmiu wysp o bardzo bogatej różnorodności
biologicznej. (17)
Ponadto istnieją obawy, że tama nie
zaspokoi potrzeb energetycznych ludności
Ugandy. Według Krajowego Stowarzyszenia
Specjalistów ds. Ochrony Środowiska
projekt zmniejszy możliwości rozwoju
bardziej zrównoważonych form energetyki.
95% mieszkańców Ugandy, którzy nie są
podłączeni do sieci elektroenergetycznej,
nie będzie czerpać korzyści z elektryczności
produkowanej w tej instalacji. Biorąc pod
uwagę szybko rosnące koszty, obietnica
dostępu do taniej energii elektrycznej okazuje
się być wątpliwa nawet dla nielicznych
obywateli podłączonych do sieci.
W 2009 r. Counter Balance wraz z trzema
innymi
organizacjami
pozarządowymi
(18)
wniosła skargę na projekt Bujagali do
Departamentu Skarg EBI, argumentując, że
nie jest on zgodny z politykami banku. Nie
przeprowadzono dla niego pełnej oceny
rozwiązań
alternatywnych,
konsultacje
społeczne stanowiły jedynie formalność, a
ludziom, którzy ucierpieli na skutek projektu,
nie wypłacono odpowiedniej rekompensaty.
W wyniku analizy przeprowadzonej wcześniej
w ramach niezależnego mechanizmu oceny
Afrykańskiego Banku Rozwoju stwierdzono,
że projekt naruszał polityki dotyczące płci,
przesiedlenia oraz rekompensat. Uznano, że
„konsultacje przeprowadzone z kobietami,
na które projekt ma negatywny wpływ,
zdają się być niewystarczające, a zgłoszone
przez nie obawy nie zostały odpowiednio
odzwierciedlone w planach dotyczących
przesiedleń i rekompensat”. (19)
(17): International Rivers, patrz: http://www.internationalrivers.org/node/344 (dostęp: 10.01.2012).
(18): Trzy pozostałe organizacje pozarządowe to NAPE (Uganda), SHERPA (Francja) oraz CLAI (Włochy)
(19): Independent Review Panel of the African Development Bank, Compliance review report of the Bujagali hydropower and the interconnection projects, 2008. http://www.afdb.
org/fileadmin/uploads/afdb/Documents/Compliance-Review/30740990-EN-BUJAGALI-FINAL-REPORT-17-06-08.PDF
18
Jednak do listopada 2011 r. EBI nie zdołał
rozpatrzyć skargi, choć opublikowanie
pierwszych wniosków zostało zaplanowane
na wrzesień 2010 r. Po dwóch latach
bezowocnego czekania Counter Balance
skierowała sprawę do Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich, chcąc
pociągnąć EBI do odpowiedzialności za
tę nieudaną inwestycję. W odpowiedzi,
w styczniu 2012 r., Departament Skarg
EBI opublikował wersję wstępną raportu.
Po dziś dzień nie udostępniono oficjalnej
ostatecznej wersji raportu, a społeczności
lokalne nadal czekają na rekompensatę z
tytułu negatywnego wpływu projektu na ich
życie. W ciągu całego tego okresu bank nadal
wypłacał kolejne transze pożyczki.
Ta inercja stawia bankowy mechanizm
rozpatrywania skarg w bardzo złym świetle.
Został on stworzony w 2009 r. w odpowiedzi
na szeroką krytykę EBI za brak przejrzystości
i procedur umożliwiających pociągnięcie
banku oraz jego zewnętrznych partnerów
do odpowiedzialności. Stanowi jedyną
możliwość dla społeczności lokalnych, które
ucierpiały z powodu pożyczki EBI, oraz
innych obywateli, żeby dochodzić swoich
praw. Niestety, do tej pory mechanizm ten nie
spełnił swojej roli.
Należy jednak pamiętać, że EBI odpowiada
również przed państwami członkowskimi i
instytucjami UE (Komisją Europejską, Radą
UE, Parlamentem Europejskim i Europejskim
Rzecznikiem Praw Obywatelskich). Właśnie
przez te instytucje parlamentarzyści mogą
wywierać nacisk na bank, pociągając go
do odpowiedzialności i wyznaczając jasne
kierunki działań. Ta ścieżka postępowania
może okazać się bardziej skuteczna w walce
o to, aby EBI był bankiem publicznym,
który rzeczywiście dba o publiczny interes.
W następnym rozdziale opisane zostaną
poszczególne działania, które można podjąć
w tym celu.
MECHANIZM
ROZPATRYWANIA
SKARG W EBI TO
ROZWIĄZANIE
FASADOWE.
19
Co
mogą
zrobić posłowie i posłanki
Jak skierować
EBI na właściwe
3.
TORY
20
3.1
Parlamentu Europejskiego
Dostępne ramy działania
W poprzednim rozdziale pokazaliśmy,
dlaczego
potrzebna
jest
bardziej
wzmożona demokratyczna kontrola nad
EBI. Zidentyfikowaliśmy również szereg
obszarów, na których warto skoncentrować
działania. Poniżej prezentujemy konkretne
wskazówki, jak posłowie i posłanki
zasiadający w parlamentach krajowych oraz
europarlamentarzyści mogą pozyskiwać
informacje na temat działań EBI, pociągać
bank do odpowiedzialności i żądać zmian. Ze
względu na fakt, że otoczenie, w jakim działają
posłowie i posłanki parlamentów krajowych
różni się od otoczenia parlamentarzystów
europejskich, przedstawiliśmy dla nich
osobne zestawy rekomendacji.
Ze względu na fakt, że w wielu przypadkach EBI
odpowiada bezpośrednio przed Parlamentem
Europejskim, a jego członkowie uczestniczą w
tworzeniu unijnego prawodawstwa i polityk,
europarlamentarzyści mają dość bezpośredni wpływ
na bank. Poniżej prezentujemy główne obszary działań.
• W trakcie prac nad następnym (po 2013 r.) mandatem
dla EBI do udzielania pożyczek poza UE Parlament
Europejski będzie współdecydować o warunkach
działalności banku w krajach innych niż państwa
członkowskie UE. Udzielenie gwarancji unijnych
mogłoby być uzależnione od spełnienia konkretnych
żądań w zakresie przejrzystości, poświęcenia większej
uwagi kwestiom środowiskowym czy osiągnięcia
mierzalnych efektów rozwojowych. Dokument ten
może również stanowić miejsce do wyrażenia obaw
oraz przedstawienia ogólnych wytycznych.
•
Kolejną okazją do określenia priorytetów oraz
obszarów wymagających poprawy są rezolucje
Parlamentu Europejskiego w sprawie poprawek do
rocznych raportów EBI (dyskusja nad nimi toczy się
zazwyczaj w komisjach ECON i CONT). Parlament
Europejski posiada dość dużo informacji na temat
działalności banku w danym roku i wie, które obszary
wymagają wzmożonej uwagi. Może również poprosić
EBI o sprawozdanie, co zostało uczynione celem
wdrożenia rekomendacji z poprzedniego roku.
Parlament może również zaangażować do dalszych
prac komisje, które zajmują się sprawami pomocy
rozwojowej oraz ochrony środowiska (DEVE i ENVI).
• Parlament Europejski głosuje również nad szeregiem
polityk i strategii, które odnoszą się do EBI. Przykład
może stanowić Inicjatywa na rzecz Surowców czy
Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego. Należy
jasno określić rolę EBI we wdrażaniu tych strategii. Bank
ten jest często wykorzystywany jako narzędzie służące
finansowaniu dostaw surowców i energii. W ramach
tego typu strategii należy jednak jasno zdefiniować
jego rolę rozwojową. Jeśli poszczególne mandaty EBI
wykluczają się, np. dostawa surowców a zrównoważony
rozwój, to należy się spodziewać, że bank opowie się
raczej za pierwszym z tych dwóch priorytetów.
•
Publikowane dwa razy do roku raporty Komisji
Europejskiej dotyczące postępów w osiąganiu
spójności polityki UE na rzecz rozwoju również
stanowią dobre narzędzie do zweryfikowania
wyników EBI w tym zakresie oraz uzyskania
informacji zwrotnych od krajów rozwijających się i
społeczeństwa obywatelskiego. Do EBI odnoszą się
również raporty z działalności Europejskiego Funduszu
Rozwojowego, gdyż bank korzysta ze środków
tego funduszu, udzielając w ramach Instrumentu
Inwestycyjnego pożyczek krajom Afryki, Karaibów i
regionu Pacyfiku. Jednakże instrument ten nie podlega
ani Poświadczeniu Wiarygodności wydawanemu
przez Europejski Trybunał Obrachunkowy, ani
parlamentarnej procedurze udzielania absolutorium.
Ogranicza to wpływ Parlamentu na działania w
ramach tego instrumentu. Biorąc pod uwagę, że środki
Europejskiego Funduszu Rozwojowego pochodzą
z funduszy publicznych, w przeciwieństwie do
większości funduszy zarządzanych przez EBI, które są
pozyskiwane na rynkach finansowych, kontrola nad
tym obszarem działań musi zostać zwiększona.
22
21
Własne inicjatywy
Posłowie i posłanki Parlamentu Europejskiego
mogą również podjąć szereg własnych
inicjatyw w celu zwrócenia uwagi na lub
przeanalizowania działań EBI. Oto niektóre z
nich.
• Wspólne listy dotyczące danego zagadnienia
podpisane przez posłów i posłanki z różnych
grup politycznych to narzędzie o silnym
politycznym przekazie. Jak pokazuje opisany
powyżej przykład sektora górniczego,
mogą one przynieść szereg pozytywnych
rezultatów.
Dowodzą
zainteresowania
Parlamentu Europejskiego danym tematem,
podnoszą świadomość odnośnie wybranego
zagadnienia, nagłaśniają je, a przede
wszystkim stanowią narzędzie nacisku na EBI,
aby podjął działania w tym zakresie.
•
Europarlamentarzyści mogą również
proponować uchwały, w których Parlament
domaga się poprawy w danym obszarze
działalności banku. Żądanie, aby EBI wycofał
się z udzielania pożyczek na wykorzystanie
paliw kopalnych stanowi pozytywny przykład,
jak Parlament Europejski może wywierać
nacisk na tę instytucję.
•
Posłowie
i
posłanki
Parlamentu
Europejskiego mogą także proponować
sporządzanie raportów dotyczących EBI
w ramach komisji parlamentarnych, w
których działają. Narzędzie to pozwala na
znacznie bardziej szczegółową analizę niż w
pozostałych wypadkach.
•
Organizowanie konferencji prasowych i
kontaktowanie się z mediami w sprawie EBI
odgrywa kluczową rolę w zwróceniu uwagi
publicznej na zagadnienia związane z bankiem
Zbieranie informacji
i dalsze działania
i zainicjowanie debaty nad tymi tematami.
•
W ramach swoich komisji posłowie i
posłanki mogą przeprowadzić wysłuchania
dotyczące zagadnień odnoszących się
do EBI. Może to stanowić dobry pretekst,
aby powrócić do żądań i rekomendacji
z wcześniejszych raportów Parlamentu
Europejskiego w sprawie EBI i zweryfikować,
co bank zrobił w tym względzie. Przy tej
okazji można również zażądać opracowania
średnioterminowego
planu
z
jasno
określonymi celami i wskaźnikami, tak aby
Parlament i przedstawiciele społeczeństwa
obywatelskiego mogli monitorować postęp
w tym zakresie. Narzędzie to pozwala również
na zaproszenie członków społeczności
lokalnych, które ucierpiały na skutek pożyczki
EBI, czy innych zainteresowanych obywateli i
pozyskanie w ten sposób informacji na temat
bezpośredniego wpływu projektów na ich
życie.
•
Można również zwizytować miejsce
wdrażania
danego
kontrowersyjnego
projektu finansowanego przez EBI. Narzędzie
to pozwala skutecznie zogniskować uwagę
na wybranej inwestycji. Co więcej, umożliwia
lepsze zrozumienie jej rezultatów i wpływu na
lokalne środowisko i społeczność.
•
Posłowie
i
posłanki
Parlamentu
Europejskiego mogą także zlecać niezależne
analizy dotyczące działań EBI. Przykład
stanowi tu inicjatywa, w ramach której zlecono
analizę zgodności działalności pożyczkowej
EBI w sektorze energetycznym z celami unijnej
polityki klimatyczno energetycznej (patrz: The
implications of EIB and EBRD co-financing for
the EU budget).
Aby przeprowadzić rzetelną ocenę
działalności EBI, trzeba być dobrze
poinformowanym.
Najprostszym
rozwiązaniem w tym względzie jest zadanie
bankowi
bezpośredniego
pytania
w
odpowiednim czasie. Pozwala to bliżej śledzić
poczynania tej instytucji i w razie potrzeby
pociągnąć ją do odpowiedzialności.
•
Posłowie i posłanki Parlamentu
Europejskiego mogą zadawać pisemne
pytania dotyczące działalności EBI. Choć
odpowiedzi na nie mogą okazać się mało
satysfakcjonujące, to tego typu działania
pokazują
zainteresowanie
Parlamentu
funkcjonowaniem banku i mogą być
pomocne w wyjaśnianiu pewnych zagadnień.
•
Kolejnym rozwiązaniem są pytania
ustne zadawane przy okazji wysłuchania
publicznego. Można je również zadawać
osobom
reprezentującym
Komisję
Europejską w zarządzie banku. Pozwala
to na zaznajomienie się z innym punktem
widzenia oraz uzyskanie wglądu w sposób
prowadzenia konsultacji między różnymi
dyrekcjami generalnymi Komisji i w ich
rezultaty.
•
Europarlamentarzyści mogą również
wystąpić o zaproszenie na walne
zgromadzenie EBI, gdzie dyskutowane są
poszczególne polityki banku.
W niektórych przypadkach dane pochodzące
bezpośrednio z EBI mogą okazać się
niewystarczające. Dobrym rozwiązaniem
jest pozyskiwanie informacji od podmiotów
reprezentujących odmienny punkt widzenia,
tworząc sieć ludzi i organizacji zajmujących
się działalnością banku.
•
Współpraca pomiędzy parlamentarzystami
z krajów Północy i Południa usprawniłaby
wymianę informacji na temat działań EBI.
Przykład może tu stanowić Parlamentarna
Sieć ds. Banku Światowego, która gromadzi
posłów i posłanki zainteresowanych
zagadnieniami rozwojowymi. Podobna
sieć ds. EBI wspomogłaby kontrolę
nad działalnością banku zarówno w
krajach Północy, jak i Południa. Wspólne
Zgromadzenie Parlamentarne, zrzeszające
posłów i posłanki Parlamentu Europejskiego
oraz parlamentów krajowych z państw Afryki,
Karaibów i regionu Pacyfiku, również stanowi
odpowiednie ramy dla tego typu działań.
•
Wyspecjalizowane organizacje
obywatelskie, zarówno w krajach Północy,
jak i Południa, również stanowią podmioty
reprezentujące odmienny punkt widzenia.
Organizacje te są często bardzo dobrze
poinformowane i posiadają rozległą wiedzę
na temat zagadnień, którymi się zajmują.
Ponadto mogą one umożliwić kontakt z
osobami i wspólnotami, które ucierpiały w
wyniku wdrażania projektów wspieranych
przez EBI.
23
Co mogą
zrobić posłowie i posłanki
parlamentów krajowych
Z perspektywy krajowej EBI może wydawać
się instytucją odległą, poza sferą wpływu
parlamentów krajowych. Rzeczywistość jest
jednak odmienna. Właścicielami banku są
państwa członkowskie UE, które dokładają
3.2
się do jego kapitału i go gwarantują.
Dlatego członkowie parlamentów krajowych
posiadają wiele narzędzi, za pomocą których
mogą wywierać wpływ na EBI i sprawować
nad nim kontrolę.
•
Na początku warto dowiedzieć się, które
ministerstwo jest odpowiedzialne w danym
kraju za EBI i w jaki sposób wybierani są
przedstawiciele do rady dyrektorów banku.
Później można przyjrzeć się procesom
podejmowania decyzji w ramach EBI: jak
przebiega współpraca z przedstawicielami
rządów i ministerstw poszczególnych krajów.
•
Warto również sprawdzić czy cele rządu,
uchwały parlamentu oraz inne akty prawne
są brane pod uwagę. Czy prowadzone są
konsultacje z rządem lub zewnętrznymi
W sumie
37 578 019 000
37 578 019 000
37 578 019 000
37 578 019 000
22 546 811 500
10 416 365 500
10 416 365 500
6 910 226 000
5 274 105 000
5 170 732 500
4 810 160 500
2 970 783 000
2 825 416 500
1 820 820 000
1 774 990 500
1 679 222 000
1 318 525 000
1 217 626 000
604 206 500
560 951 500
410 217 500
351 981 000
263 707 000
258 583 500
214 805 000
165 882 000
98 429 500
232 392 989 000
grupami interesu, które miałyby wpływ na
decyzje podejmowane w EBI?
•
Czy w ramach danego parlamentu
krajowego istnieją komisje, które zajmują
się sprawami międzynarodowych instytucji
finansowych, np. EBI, prowadząc na ten temat
analizy, debaty, wysłuchania? Jeśli nie, to
dlaczego tak się dzieje?
•
Czy komisja, w której Pan/Pani
działa zajmuje się sprawami dotyczącymi EBI?
Okazywanie zainteresowania
kwota (EUR)
Niemcy
Francja
Włochy
Wielka Brytania
Hiszpania
Holandia
Belgia
Szwecja
Dania
Austria
Polska
Finlandia
Grecja
Portugalia
Czechy
Węgry
Irlandia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Bułgaria
Litwa
Luksemburg
Cypr
Łotwa
Estonia
Malta
24
Początkowe działania
•
Warto poprosić właściwe ministerstwo
o przedkładanie komisji, w której Pan/Pani
pracuje, raportów dotyczących działań EBI
poza UE, polityk i strategii wdrażanych przez
bank, monitoringu i postępów w walce z
ubóstwem.
•
Dobrym rozwiązaniem jest również prośba
o otrzymywanie przynajmniej raz w roku
raportów na temat działalności EBI, w tym
stanowiska banku na temat poszczególnych
polityk oraz oświadczeń składanych przez
członków zarządu i ich działań.
0
Jako udziałowcy państwa członkowskie UE
mogą decydować w sprawach dotyczących EBI.
W radzie gubernatorów EBI zasiada zazwyczaj
minister finansów danego kraju, co daje mu
możliwość określania ogólnego kierunku działań
banku.
Przedstawiciel ministerstwa finansów zasiada
również w radzie dyrektorów banku, która
spotyka się około dziesięć razy do roku celem
zatwierdzenia pożyczek. Przedstawiciele danego
• Jeśli należy Pan/Pani do komisji ds. zagran-
icznych, warto poprosić o regularne raporty
z monitoringu i oceny skuteczności pomocy
udzielanej przez EBI oraz informacje nt. kryteriów stosowanych przez bank w celu pomiaru skuteczności pomocy oraz jej rezultatów
w zakresie walki z ubóstwem.
•
Jeśli parlamentarna komisja
obrachunkowa lub instytucja rządowa
dokonuje przeglądu operacji finansowych
banku, to warto poprosić o wyniki tych analiz.
40 000 000 000
kraju mogą rekomendować radzie gubernatorów
zmiany w polityce pożyczkowej EBI. W niektórych
państwach ministerstwo finansów współpracuje
z ministerstwem właściwym dla współpracy
rozwojowej przy podejmowaniu decyzji
dotyczących projektów wdrażanych poza UE.
Zatem państwa członkowskie mogą prowadzić
bezpośrednią kontrolę działań banku poprzez
swoje ministerstwa. Ponadto, w przypadku
prawodawstwa dotyczącego EBI, mogą one
wywierać wpływ poprzez Radę UE.
Dalsze działania
•
Podejmowanie decyzji dotyczących polityk EBI, które wymagają zgody udziałowców,
można wykorzystać jako okazję do zainicjowania dyskusji nad ewentualną reformą banku
i potrzeb w tym względzie.
• Jeśli rząd danego kraju jest zaangażowany
w przegląd polityk EBI (np. nadchodzący
przegląd polityki w zakresie udzielania
pożyczek w sektorze energetycznym),
to będzie opracowywał dotyczące tych
zagadnień stanowiska i komentarze. Warto
poprosić ministerstwo odpowiedzialne
za te prace o konsultowanie powyższych
materiałów z odpowiednimi komisjami parlamentarnymi.