, Czytamy i interpretujemy D o m aT u r y k r o k p o k r o k u

Wskazówki do analizy i interpretacji
Być poetą czy nie być? Znany z literatury Młodej Polski
obraz poety jako kogoś niezwykłego i obdarzonego wyjątkowymi możliwościami zostaje w tym wierszu opisany z perspektywy człowieka całkiem zwyczajnego i żyjącego w realiach
lat 50. XX w., kiedy to obowiązywał w sztuce socrealizm –
dzieła miały być optymistyczne i mówić o wspólnym budowaniu ludowej ojczyzny. Wiersz Bursy powstał po przełomie
w roku 1956, zwanym „odwilżą”. Portret artysty naszkicowany w pierwszych strofach jest ironiczny. Poeta to kobieciarz
doświadczony przez kilka rozwodów, dobrze ustawionym życiowo. Deklaruje także niechęć do mieszczańskiego, ustabilizo­
wanego życia. Ironia jednak znika w dwóch ostatnich strofach,
gdzie pojawia się relacja ze żmudnego procesu twórczego pod
czujnym okiem cenzora („I ciągle baczyć, ciągle patrzeć”). n
Bo fajnie jest poecie
Nie musi w biurze ślipić
I fuk mu cała dyscyplina
Tylko gitara i dziewczyna
I złote gwiazdy liczyć
I mylić się i liczyć
I liczyć wciąż od nowa
Na ziemi w drzewie i błękicie
Trudnego szukać słowa
I gniewać się i martwić
Bo ciągle jeszcze nie to
I ciągle baczyć ciągle patrzeć
Ja nie chcę być poetą
(1957)
, Czytamy i interpretujemy
1. Jakie cechy „bycia poetą” zostały przywołane w wierszu? Wskaż wśród nich te
o wyraźnie modernistycznym rodowodzie.
2. Które z nich traktuje poeta serio, a których nie?
3. Dlaczego poeta „nie chce być poetą”? Z czego wynika jego postawa?
Do
m at u ry
krok po
kroku
Porównaj dwa młodopolskie manifesty: Confiteor Stanisława Przybyszewskiego
i wiersz Evviva l’arte! Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Na ich podstawie przedstaw
portret młodopolskiego artysty. Określ jego stosunek do sztuki oraz relacje ze
społeczeństwem.
I. Informacje wstępne: Confiteor oraz Evviva l’arte! jako manifesty artystyczne.
1. Wskaż cechy utworów, które świadczą o tym, że w obu wypadkach mamy do
czynienia z manifestami artystycznymi. Uzupełnij tabelę.
Confiteor
Evviva l’arte!
1. Wskaż w tekście wszystkie określenia dotyczące
sztuki. Zwróć uwagę na to, w jaki sposób autor tekstu
dzieli sztukę. Jakie kryterium uznaje za najważniejsze:
etyczne czy estetyczne?
2. Wyjaśnij w kontekście manifestu następujące sformułowania: „odtwarzanie duszy ludzkiej”, „sztuka dla
sztuki” oraz biblia pauperum.
3. Kim jest, zdaniem Przybyszewskiego, artysta? Jakie
wartości oraz działania związane są z jego postawą?
W czym wyraża się jego wyjątkowość?
4. Jakie romantyczne koncepcje artysty przywołuje
w swym tekście Przybyszewski? Które z nich odrzuca
i dlaczego?
postawa osoby mówiącej
(w czyim imieniu się
wypowiada?)
charakter wypowiedzi
(jaki nastrój panuje
w utworze?)
stylistyka – chwyty
retoryczne
tytuł – znaczenie oraz
funkcja w kontekście
tematyki
180
II. Interpretacja manifestu Confiteor.
Młoda Polska
5. Na podstawie manifestu zdefiniuj pojęcie narodu. Określ związek narodu z artystą.
Jak należy rozumieć powinności artysty wobec narodu?
III. Interpretacja wiersza Evviva l’arte.
1. Na podstawie utworu podaj cechy młodopolskiego artysty.
a) Zinterpretuj fragmenty mówiące o egzystencji artysty, np.: „kto pieniędzy nie ma,
jest pariasem”, „nędza porywa za gardło i dusi”.
b) Zinterpretuj fragmenty mówiące o związku artysty ze sztuką, np.: „W piersiach
naszych płoną / ognie przez Boga samego włożone”.
c) Na podstawie punktów a) i b) określ artystę. Czy jest to dekadent? Odpowiedź
uzasadnij.
2. Zinterpretuj ukazany w utworze obraz społeczeństwa.
a) Wyjaśnij znaczenie słowa „filister”.
b) Określ, jakie miejsce w hierarchii społecznej zajmuje artysta.
c) Jaką postawę przyjmuje artysta? Możesz wybrać z poniższych propozycji lub
zaproponować własne.
bunt n pogarda n duma n samotność n cierpienie n pokora n wyniosłość, która
podkreśla indywidualizm n wyjątkowość artysty n akceptacja
3. Uzasadnij krótko na podstawie utworu, że sztuka jest wartością najwyższą. Co artysta dzięki niej zyskuje? Zwróć uwagę na porównanie: „ale jak orły z skrzydły
złamanemi”. Zastanów się, czy dzięki sztuce artysta jest szczęśliwy.
1. Zestaw wnioski wynikające z interpretacji obu utworów. W tym
celu uzupełnij tabelę.
2. Przywołując informacje z tekstu Bożeny Sadkowskiej Homo dandys
(zob. s. #), uzasadnij, że artysta w obu omawianych tekstach nosi
cechy dandysa.
V. Przywołanie odpowiednich kontekstów.
Confiteor Evviva l’arte!
cechy artysty
postawa artysty
wobec sztuki
zadania artysty
Wnioski
IV. Interpretacja porównawcza.
podobieństwa
różnice
1. Krótko przedstaw wizerunek artysty w literaturze wcześniejszych
epok, przywołaj właściwe utwory (w tym klasyczne i romantyczne). W którym z nich
odnajdujesz horacjański motyw Non omnis moriar?
2. Korzystając z informacji wprowadzających do rozdziału Być artystą (zob. s. #), wy­jaśnij
następujące pojęcia: „artysta przeklęty”, „estetyka nowoczesności”, „forpoczta”.
3. Jaki dostrzegasz związek między nowym wizerunkiem artysty a powstaniem
kultury masowej? 4. Określ związek między filozofią Schopenhauera i Nietzschego
a kreacją artysty młodopolskiego.
VI. Wnioski.
1. Skonfrontuj postawę młodopolskiego artysty i jego podejście do sztuki oraz stosunek
do społeczeństwa z przywołanymi kontekstami historycznoliterackimi (koncepcją
poety klasycznego oraz romantycznego), światopoglądem i filozofią Młodej Polski.
2. Zastanów się, czy sztuka rzeczywiście traci swoją moc, gdy jest na usługach etyki
i moralności.
3. Jak oceniasz młodopolskie hasło: „sztuka dla sztuki”? Czy ucieczka w sztukę okazała
się właściwym lekarstwem na cierpienie? Zwróć uwagę na reakcje antyartystowskie
(zob. s. #). A może wizerunek młodopolskiego artysty jest niejednoznaczny i złożony? Uzasadnij swoje stanowisko.
VI. Napisz wypracowanie na główny temat. Pamiętaj o przywołaniu odpowiednich
kontekstów.
2. B y ć a r t y s t ą
181