w jaki sposób mo¯na przedstawić deformacje

CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
37.
W JAKI SPOSÓB MO¯NA PRZEDSTAWIÆ
DEFORMACJE SKALNE ZA POMOC¥ MODELU?
1. Realizowane treœci podstawy programowej
Przedmiot
Realizowana treϾ podstawy programowej
Fizyka
1. Ruch prostoliniowy i si³y. Uczeñ:
3. podaje przyk³ady si³ i rozpoznaje je w ró¿nych sytuacjach praktycznych
4. opisuje zachowanie siê cia³ na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona
10. opisuje wzajemne oddzia³ywanie cia³, pos³uguj¹c siê trzeci¹ zasad¹ dynamiki Newtona
11. opisuje wp³yw oporów ruchu na poruszaj¹ce siê cia³a
Geografia
3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeñ:
5. podaje g³ówne cechy p³ytowej budowy litosfery; wykazuje zwi¹zki pomiêdzy p³ytow¹ budow¹ litosfery a wystêpowaniem zjawisk wulkanicznych
i trzêsieñ ziemi
7. rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeŸby powsta³e w wyniku dzia³ania
czynników rzeŸbotwórczych
Informatyka
2. Wyszukiwanie i wykorzystywanie (gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie) informacji z ró¿nych Ÿróde³; wspó³tworzenie zasobów w sieci.
Uczeñ:
2. pos³uguj¹c siê odpowiednimi systemami wyszukiwania, znajduje informacje w internetowych zasobach danych, katalogach, bazach danych
3. pobiera informacje i dokumenty z ró¿nych Ÿróde³, w tym internetowych,
ocenia pod wzglêdem treœci i formy ich przydatnoœæ do wykorzystania
w realizowanych zadaniach i projektach
2. Kszta³cone kompetencje
u kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne,
u umiejêtnoœæ uczenia siê,
u kompetencje informatyczne.
strona 106
3. Cele zajêæ blokowych
u wykonanie modelu fa³dów tektonicznych,
u wykonanie modelu przedstawiaj¹cego budowê zrêbow¹,
u rozró¿nianie cech budowy p³ytowej i zrêbowej.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia
Po ukoñczeniu lekcji uczeñ:
u wykona model przedstawiaj¹cy budowê fa³dow¹,
u rozró¿ni na rysunku rodzaje fa³dów,
u wyjaœni mechanizm powstawania gór fa³dowych,
u wykona model przedstawiaj¹cy budowê zrêbow¹,
u wska¿e na rysunkach/modelu elementy budowy zrêbowej.
5. Przyk³adowe rozwi¹zania
Przebieg zajêæ w obu wariantach jest taki sam, z wyj¹tkiem wykonania modelu. W tabeli
zawieraj¹cej proponowany przebieg zajêæ warianty opisane s¹ w punkcie 5.
1. Wykaz pomocy dydaktycznych do wykonania modeli w 1 wariancie
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
1
pude³ko o wymiarach 50 cm x 10 cm x 10 cm
1
2
folia przezroczysta o wymiarach 60 cm x 20 cm lub przezroczyste pleksi 1
o wymiarach 50 cm x 10 cm
3
kijki lub druty o d³ugoœci oko³o 30 cm
2
4
kawa³ki grubej tektury lub sklejki o wymiarach 10 cm x 10 cm
2
5
kawa³ki tkanin w trzech ró¿nych kolorach, z³o¿one do wymiaru
10 cm x 48 cm
3
6
prostok¹tny kawa³ek tektury o wymiarach 100 cm x 30 cm
1
7
materia³ do przymocowania kawa³ków tektury do powierzchni pionowej: kilka sztuk
np.: tablica magnetyczna z magnesami lub masa plastyczna lub rzepy
8
farby plakatowe w trzech kolorach (np.: ¿ó³ty, br¹zowy, czarny), pêdzle, 3
naczyñka na wodê.
9
no¿yczki
2
strona 107
10 papier/gazety/cerata do ochrony ³awek (jeœli bêd¹ u¿ywane farby)
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Wykaz pomocy dydaktycznych do wykonania modeli w 2 wariancie
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
1
paski kolorowej g¹bki lub kolorowej ligniny
3–4
2
tektura (podstawa do wykonania modelu) o wymiarach oko³o 15 cm x 60 cm 1
3
pude³ka tekturowe (np. po butach)
4
farby plakatowe w trzech kolorach (np.: ¿ó³ty, br¹zowy, czarny), pêdzle, 3
naczyñka na wodê
5
taœma klej¹ca lub zaczepy do ustabilizowania na podstawce u³o¿onych
fa³dów i pude³ek
6
no¿yczki
12
2
strona 108
2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
1
Zapoznanie uczniów z tematem i organizacj¹ zajêæ.
Podzia³ klasy na grupy.
2
Wprowadzenie do tematu – deformacje ska³.
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
2
1. Wyjaœnienie, dlaczego ska³y ule- 15
gaj¹ deformacji. W tym celu warto
wykorzystaæ zasoby Internetu, np.
krótkie filmy i animacje zamieszczone na www.youtube.com (linki
do przyk³adowych animacji zamieszczone s¹ w wykazie literatury). Jeœli nauczyciel uwa¿a, ze
uczniowie sami s¹ w stanie znaleŸæ
odpowiednie materia³y i uczniowie maj¹ dostêp do kilku komputerów w sali, mo¿na im wydaæ
polecenie, aby pracuj¹c w grupach,
znaleŸli 2-3 animacje, wybrali najlepsz¹ i zaprezentowali klasie.
2. Okreœlenie warunków, które
sprzyjaj¹ powstawaniu deformacji ci¹g³ych (fa³dów) i deformacji
nieci¹g³ych (uskoków).
3. Przedstawienie klasyfikacji gór
(fa³dowe, zrêbowe, wulkaniczne).
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
3
Zapoznanie uczniów z rodzajami deformacji oraz Mo¿na wykorzystaæ rysunki przed- 10
cechami budowy zrêbowej i fa³dowej.
stawiaj¹ce rodzaje fa³dów i uskoków,
które znajduj¹ siê we wskazanych
pozycjach literatury. Ewentualnie
mo¿na wyjaœniæ powstanie p³aszczowiny – deformacji poœredniej
miêdzy ci¹g³ymi i nieci¹g³ymi. Jeœli
bêdzie wyjaœnione podstanie p³aszczowiny, warto nawi¹zaæ do p³aszczowinowej budowy Karpat.
4
Wykonanie przez uczniów æwiczeñ.
Uczniowie w grupach wykonuj¹ 5
æwiczenia znajduj¹ce siê na karcie
pracy, nastêpnie otrzymuj¹ od nauczyciela klucz odpowiedzi i sprawdzaj¹ poprawnoœæ wykonania æwiczeñ.
5
Wykonanie modelu deformacji.
Ka¿da grupa wykonuje dwa mo- 25
dele deformacji skalnych. Jeden
z modeli przedstawia powstawanie deformacji ci¹g³ych – fa³dowanie ska³, drugi – powstawanie
deformacji nieci¹g³ych i form typowych dla gór zrêbowych. Uczniowie mog¹ samodzielnie wymyœliæ
model i sposób przedstawienia procesów geologicznych lub skorzystaæ ze wskazówek:
Wariant 1:
Model przedstawiaj¹cy fa³dowanie ska³:
Do wykonania modelu potrzebny
bêdzie zestaw materia³ów lub szalików w ró¿nych kolorach. Poziomo
roz³o¿one materia³y mo¿na u³o¿yæ
w pod³u¿nym pude³ku, którego
dolna i górna œcianka oraz czêœci
tylna i dwie boczne wykonane s¹
np., z grubej tektury a œcianka
przednia z przezroczystego materia³u, np. grubej folii lub pleksi.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
strona 109
Lp.
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
strona 110
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
W bocznych œcianach nale¿y wyci¹æ otwory, tak aby mo¿na by³o
prze³o¿yæ przez nie kijki. Do koñców kijków, znajduj¹cych siê w pude³ku, nale¿y przymocowaæ drewniane klocki, które bêdzie mo¿na
u¿yæ do demonstrowania nacisków bocznych na le¿¹ce warstwy
skalne.
Model przedstawiaj¹cy powstawanie deformacji nieci¹g³ych:
Kawa³ek tektury nale¿y pomalowaæ na 3 poziome pasy. Porozcinaæ wzd³u¿ poprzecznych linii
o ró¿nym nachyleniu (imituj¹cych
uskoki). Powsta³e w ten sposób
segmenty „ska³” poprzesuwaæ pionowo w dó³ lub w górê tak, aby
zademonstrowaæ rowy i zrêby tektoniczne. Aby kawa³ki tektury by³y
przyczepione do powierzchni pionowej (np. tablicy) mo¿na zastosowaæ masê plastyczn¹, taœmê przezroczyst¹ lub rzepy, które nale¿y
zamocowaæ do obu powierzchni.
Wariant 2:
Deformacje ci¹g³e:
Warstwy mo¿na wykonaæ z pasków
ligniny lub g¹bki. Nacisk boczny
mo¿na demonstrowaæ be¿ u¿ycia
t³oków i pude³ka, uk³adaj¹c rêkami
warstwy w kszta³t fa³dów.
Deformacje nieci¹g³e:
Do prezentacji form tektonicznych
(zrêbów i rowów) mo¿na wykorzystaæ ustawione w kolumnach
tekturowe pude³ka np. po butach.
Mo¿na zmieniæ kszta³t kilku z nich
tak, aby mo¿liwe by³o zaprezentowanie uskoków o ró¿nym nachyleniu.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
Czas
trwania
w min
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Lp.
Opis kolejnych dzia³añ
Uwagi do realizacji dla
nauczyciela
(rysunki i fotografie)
Czas
trwania
w min
Œcianki boczne ka¿dego pude³ka
powinny byæ pomalowane na jeden z 3–4 kolorów (w jednym kolorze powinno byæ kilka pude³ek).
Na pocz¹tku konstrukcji modelu
pude³ka w kolumnach u³o¿one s¹
w tej samej kolejnoœci, tzn. na pod³odze jest warstwa z³o¿ona z kilku
pude³ek czarnych, na nich le¿y
warstwa u³o¿ona z pude³ek br¹zowych, przykryta warstw¹ pude³ek
¿ó³tych (a nastêpnie pomarañczowych). Wyjêcie z najni¿szej warstwy jednego pude³ka spowoduje
obni¿enie ca³ej kolumny – w tym
miejscu powstanie „rów tektoniczny”. Kolumny wy¿sze, zawieraj¹ce
ca³y zestaw pude³ek bêd¹ imitowa³y zrêby tektoniczne. Zamiast
pude³ek tekturowych mo¿na wykorzystaæ drewniane klocki.
6
Przygotowanie prezentacji modelu oraz opisu pro- Ka¿da grupa testuje swój model, 5
cesów geologicznych.
ocenia, czy model dobrze przedstawia procesy geologiczne doprowadzaj¹ce do powstania obszarów
o budowie fa³dowej i zrêbowej.
7
Prezentacja wykonanych modeli.
8
Ocena sposobu wykonania zadania przez uczniów.
5
9
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu.
10
Ka¿da z grup prezentuje jeden 10
spoœród dwóch wykonanych modeli (prace do prezentacji wybiera nauczyciel).
10 Zakoñczenie zajêæ, posprz¹tanie sali, zapoznanie siê
z tematem nastêpnych zajêæ.
90
strona 111
Ca³kowity czas trwania bloku
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
6. Literatura uzupe³niaj¹ca
Migoñ P., 2008, Geomofrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mizerski W., 2002, Geologia dynamiczna dla geografów, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
strona 112
Polecane materia³y dostêpne w Internecie przedstawiaj¹ce powstawanie gór fa³dowych:
http://www.youtube.com/watch?v=ngV66m00UvU&feature=related (jêz. ang.)
http://www.youtube.com/watch?v=xL6sKtG2UVs&NR=1 (jêz. ang.)
http://www.youtube.com/watch?v=7gXixxYKM80&feature=related (jêz. ang.)
http://www.youtube.com/watch?v=i1tNHYX4R2o&feature=related (jêz. ang.)
http://www.youtube.com/watch?v=GYVS_Yh6dTk&feature=related (jêz. ang.)
http://www.youtube.com/watch?v=cASpyzTRF4Y&feature=related (jêz. franc.)
http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/pgi-os/geologia/historia (zdjêcie fa³du œlichowickiego w Rezerwat Skalny im. Jana Czarnockiego w Kielcach)
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
7. Karta pracy grupy
W jaki sposób powstaj¹ deformacje skalne?
Sk³ad grupy:
……………………………………………………………………………………..…………………….
……………………………………………………………………………………..…………………….
……………………………………………………………………………………..…………………….
……………………………………………………………………………………………………………
Celem zajêæ jest wykonanie modelu, za pomoc¹ którego zademonstrujecie powstawanie gór
fa³dowych i zrêbowych. Przed wykonaniem modelu wykonajcie æwiczenia, które uporz¹dkuj¹
i sprawdz¹ Wasz¹ wiedzê na temat deformacji ska³.
I. ÆWICZENIA
Æwiczenie 1.
Do poni¿szych opisów dopisz nazwy rodzajów gór.
Powsta³y wskutek gwa³townych erupcji wulkanicznych
– góry …………………………………..
S¹ konsekwencj¹ pionowego przemieszczania siê mas skalnych wzd³u¿ uskoków
– góry …………………………………..
strona 113
Posta³y w wyniku sfa³dowania warstw skalnych a nastêpnie ich wypiêtrzenia
– góry …………………………………..
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Æwiczenie 2.
Uporz¹dkuj rysunki, tak aby przedstawia³y kolejne stadia powstawania gór fa³dowych.
........
........
........
........
Æwiczenie 3.
strona 114
Wpisz do odpowiedniej kolumny w tabeli nazwy ³añcuchów i masywów górskich (jeœli masz
w¹tpliwoœci, skorzystaj z atlasu geograficznego lub zasobów Internetu.)
Kordyliery, Kilimand¿aro, Sudety, Manua Loa, Karpaty, Himalaje, Harz, Alpy.
góry fa³dowe
góry zrêbowe
góry wulkaniczne
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
Æwiczenie 4.
Przedstaw na rysunkach obszary o budowie fa³dowej i zrêbowej. W odpowiednich miejscach
wska¿ wymienione poni¿ej formy i oznacz je cyframi.
fa³d le¿¹cy (1), fa³d prosty (2), zr¹b tektoniczny (3), uskok (4), rów tektoniczny (5),
Budowa fa³dowa
Budowa zrêbowa
1. Waszym zadaniem bêdzie przedstawienie, za pomoc¹ dwóch modeli, w jaki sposób nastêpuj¹ deformacje ska³. Jeden z modeli powinien przedstawiaæ proces fa³dowania ska³,
a drugi – powstawanie uskoków, zrêbów i rowów tektonicznych. Sami zdecydujcie, jakich
materia³ów trzeba u¿yæ do wykonania waszego modelu. Nauczyciel mo¿e Wam udzieliæ
wskazówek, dotycz¹cych ró¿nych sposobów wykonania modeli.
2. Przygotujcie siê do prezentacji Waszych modeli. Prezentuj¹c modele, opiszcie proces
powstawania gór zrêbowych i gór fa³dowych.
3. Zaprezentujcie model pozosta³ym grupom. W czasie prezentacji wskazujcie wymieniane
elementy rzeŸby na modelu.
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
strona 115
II. WYKONANIE MODELI
CZ£OWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA
4. Wykonajcie kalkulacjê kosztów wykonania eksperymentu oraz oszacujcie koszty pracy.
Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu
Lp.
Pomoc dydaktyczna
IloϾ sztuk
Cena
Cena ³¹czna
jednostkowa
1
2
3
4
5
6
Suma kosztów
Oszacowanie kosztów pracy
Lp.
Zadanie
Czas
wykonania
(h)
Liczba osób
£¹cznie
Cena osoboosobogodzin
godziny
pracy
pracy (z³)
1
2
3
4
5
6
strona 116
Suma:
Projekt wspó³finansowany ze œrodków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
Koszt