Sprawozdanie z WFPS III2014_fin

Sprawozdanie z Warszawskiego Forum Polityki Społecznej, 12 marca 2014 r.
pt. „Warszawa na tle obszaru metropolitalnego i Mazowsza
– wyzwania dla miejskiej polityki społecznej”,
Kolejne Warszawskie Forum Polityki Społecznej poświęcone było przemianom metropolii
warszawskiej od czasu uchwalenia Społecznej Strategii Warszawy, z uwzględnieniem
sytuacji Warszawy oraz Mazowsza. Celem spotkania było zidentyfikowanie trendów rozwoju
Warszawy jako metropolii. Sprawozdanie ma na celu zrelacjonowanie przebiegu spotkania,
oprócz tego powstanie raport przekrojowo opisujący osiągnięcia i wyzwania zidentyfikowane
podczas spotkania.
W spotkaniu wzięli udział eksperci oraz przedstawiciele Urzędu m.st. Warszawy, którzy
zwrócili uwagę na najważniejsze wyzwania dla metropolii warszawskiej oraz potencjał
i bariery jej rozwoju.
Spotkanie otworzył Włodzimierz Paszyński, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy. Korzyści i
wyzwania dla metropolii warszawskiej oraz doświadczenia w budowaniu współpracy
metropolitalnej zostały dalej omówione przez następujące osoby:
Warszawa jako metropolia – osiągnięcia i wyzwania, prof. dr hab. Grzegorz Gorzelak,
Dyrektor
Centrum
Europejskich
Studiów
Regionalnych
i
Lokalnych,
Uniwersytet
Warszawski;.
Przemiany metropolii Warszawy w okresie ostatnich 5 lat – ze szczególnym uwzględnieniem
sytuacji w Warszawie i na Mazowszu, dr Mirosław Grochowski, Wydział Geografii i Studiów
Regionalnych, Uniwersytet Warszawski oraz Tomasz Zegar, Mazowieckie Biuro Planowania
Regionalnego w Warszawie;
Społeczne funkcjonowanie metropolii, przykłady międzynarodowe, Joanna Kusiak, Instytut
Socjologii, Uniwersytet Warszawski, Technische Universität Darmstadt;
Społeczny
rozwój
obszaru
metropolitalnego
Warszawy
a
potrzeby
diagnostyczne
i optymalizacyjne, prof. Przemysław Śleszyński, Instytut Geografii i Przestrzennego
Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN.
Ostatnia część spotkania przeznaczona była na .dyskusję. Panel Wymiar metropolitalny
w strategiach i programach warszawskich oraz w praktyce współpracy prowadził dr Krzysztof
Herbst. Uczestniczyli w nim Michał Olszewski, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy, Marcin
Wojdat, Sekretarz m.st. Warszawy, Igor Zachariasz, Dyrektor Instytutu Badań i Ekspertyz
Samorządowych Uczelni Łazarskiego.
I. Część wprowadzająca do dyskusji
1. Włodzimierz Paszyński, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy przypomniał kluczowe
pytania monitoringu realizacji celów Społecznej Strategii Warszawy:
•
Co zmieniło się w mieście w ciągu 5 lat? - stan w porównaniu rokiem 2008.
–
Funkcjonowanie miasta w systemach osadniczych: stolica, centrum Mazowsza,
metropolia, miasto, struktura sieci jednostek lokalnych. W tym: podstawowe
funkcje miasta (gospodarka, administracja, edukacja, nauka, kultura) oraz sfera
odpowiedzialności Warszawy poza granicami administracyjnymi.
–
Miasto jako podmiot gospodarujący, społeczny. W tym m.in. efekty społeczne
polityk komunalnych.
–
Miasto jako miejsce realizacji celów osobistych / grupowych (miasto dla
człowieka, rodziny).
–
Podstawowe minima: polaryzacja społeczna w różnych skalach i wymiarach oraz
wyrównywanie
różnic,
sytuacja
mniejszości;
sytuacja
grup
wrażliwych
i zagrożonych.
–
Nowe zjawiska.
•
Na ile zrealizowano zadania wynikające z SSW?
•
Jakie zmiany nastąpiły w sferze zarządzania strategicznego?
•
Czy realizacja SSW rozwiązuje problemy i/lub ujawnia czy wyzwala nowe? Czy
wyzwania 2008 są nadal aktualne? Czy pojawiły się nowe? Czy SSW jest nadal
aktualna, wymaga zmian, czy wymaga napisania nowej wersji?
Do odpowiedzi na pytania monitoringu angażowani są eksperci i badacze oraz
wykorzystywane
są
istniejące
dane
obiektywne.
Ponadto
podczas
seminarium
Warszawskiego Forum Polityki Społecznej wspólnie dyskutują przedstawiciele Biur Urzędu
m.st. Warszawy oraz Dzielnic i interesariusze.
Krzysztof Herbst przypomniał wątki metropolitalne ujęte w diagnozie Społecznej
Strategii Warszawy
Przypomnienie części diagnozy dotyczących wątków metropolitalnych ma na celu
umożliwienie porównania rzeczywistości opisanej w 2008 roku w Społecznej Strategii
Warszawy z obecną sytuacją.
Niedostosowanie
struktury
miasta
było/jest
jednym
z
ważniejszych
problemów
zdiagnozowanych w SSW. Miasto ma strukturę monocentryczną, w której nakładają się
funkcje
stolicy
Polski,
centrum
Mazowsza,
metropolii,
Warszawy
mieszkalnej.
W rzeczywistości relacje pomiędzy elementami metropolii są bardzo zawiłe, tak działa
metropolia, natomiast badacze i planiści opisują je tak, jakby zamykały się w granicach
administracyjnych. Metropolia nie scala jednostek geograficzno-administracyjnych, jednak na
podstawie dostępnych danych tylko taki opis jesteśmy w stanie uzyskać. W diagnozie SSW
scharakteryzowano te nakładające się funkcje Warszawy w następujący sposób:
•
•
•
•
stolica Polski
–
symbole, instytucje i wydarzenia o najwyższym prestiżu;
–
magnes dla interesantów, turystów i migrantów;
–
zyski, straty i odpowiedzialność;
centrum Mazowsza
–
region jest mało widoczny w Warszawie;
–
rozproszenie instytucji;
metropolia
–
rozwój Warszawy zakorzeniony w mechanizmach metropolitalnych;
–
rozlewanie się miasta;
–
nie odnosi się do jednostek administracyjnych („punkt w punkcie” – Z.P.Neal);
–
organizm przestrzenno-społeczno–gospodarczy na nieciągłym terytorium;
Warszawa mieszkaniowa
–
brak systemu ośrodków miejskich alternatywnych wobec jedynego centrum;
–
kolonizacja terenów zewnętrznych (budownictwo w strefie podmiejskiej bez
odpowiedzialności za jakość życia, dojazdów do pracy, obsługi).
W diagnozie SSW wykorzystano też wnioski z badań Urzędu m.st. Warszawy:1
Zalety życia w Warszawie
•
największy rynek pracy w Polsce, najmniejsze zagrożenie bezrobociem;
•
szeroki dostęp do rozrywek – muzea, kina, teatry, filharmonia, opera;
•
„bycie w centrum najważniejszych wydarzeń w Polsce”;
•
możliwości edukacyjne – szkoły, szkoły wyższe, możliwości dokształcania się;
•
możliwość „bycia modnym, na topie” – dostęp do najnowszych trendów światowych,
europejskich – do Warszawy docierają najszybciej;
•
„poczucie bycia lepszym niż inni”.
Wady życia w Warszawie
1
•
silna konkurencja „wyścig szczurów”;
•
szybkie tempo, zagonienie;
•
hałas;
•
zanieczyszczenie;
•
brak więzi z innymi mieszkańcami, życie w podgrupach, anonimowość;
Metropolia dziś i jutro, Raport z badań, Ośrodek Konsultacji i Dialogu Społecznego Urząd m.st. Warszawy,
Warszawa 2004
•
tłum, przytłoczenie;
•
niewydolna struktura komunikacyjna;
•
brud, zaśmiecenie miasta;
•
Warszawa - miasto niebezpieczne, duże zagrożenie przestępczością;
•
niechęć ze strony mieszkańców innych miast;
Obraz Warszawy wynikający z diagnozy z diagnozy SSW:
•
Metropolizacja jest w Warszawie procesem żywiołowym; niesie to ze sobą szkodliwe
skutki.
•
Metropolia ma charakter monocentryczny. Obciąża centrum miasta.
•
Przez rozwój specyficznych jednostek mieszkaniowych pogłębia polaryzacje
i anonimowość.
•
Warszawie grozi wzrost konfliktów i rosnąca segregacja rezydencyjna.
W diagnozie do strategii zawarta została mocna teza, że Warszawa „kolonizuje tereny
wokół”. Transformacja metropolitalna rozpoczęta w 1990 roku – przejście od miasta
Warszawa do metropolii warszawskiej, miasta, które funkcjonuje lepiej czy gorzej w układzie
światowym –był to proces spontaniczny, wymknął się instytucjom spod kontroli. Do dzisiaj
istnieje problem, że nie potrafimy na tę zmianę reagować i nadal szukamy odpowiedzi
systemowej, pozostając niejako w tyle. Zmiana nie dokonała się w wyniku polityki władz
miasta, tylko za sprawą elastyczności, zdolności reagowania i ruchu dostosowawczego
kapitału ludzkiego i społecznego Warszawy. Drobni przedsiębiorcy, wykształceni i otwarci na
świat mieszkańcy, obyte w świecie kadry (również w szarej strefie oraz na bazarach jako
organizatorach wielkiego importu) budowały sieć powiązań z zagranicą. Za ich sprawą
odwróciły się tendencje spadkowe, rozpoczął się wzrost gospodarczy, a po 1992 roku
napłynął kapitał zagraniczny.
Od 1995 nastąpił szybki wzrost zatrudnienia metropolitalnego. Zmiany w tym obszarze
zostały opisane przez S. Furmana2:
W końcu lat 90-tych:
w 2006:
• Ponadnarodowe korporacje i
• Obsługa nieruchomości i firm.
napływ umiędzynarodowionego
150 tys. zatrudnionych (19,7%
kapitału.
ogółu pracujących w firmach
• Rodzimy kapitał (także
2
Jak jest teraz?
ponad 9-osobowych).
S. Furman, Rozwój metropolitalny Warszawy a kwestia polityki społecznej, Warszawa 2008
http://strategia.um.warszawa.pl/sites/default/files/rozwoj_metropolitalny_warszawy_a_kwestie_polityki_spolecz
nej.pdf
rozproszony) w bankach
• Handel i naprawy 125 tys.
i przedsiębiorstwach
16,5%
• Giełda papierów wartościowych
• Zarządy firm i logistyka lokują się w
Warszawie i otoczeniu.
• Transport-łączność
69,5 tys.9,1%
• Spektakularny wzrost
zatrudnienia w pośrednictwie
finansowym i ubezpieczeniach
(do 60,8 tys. i 8%.)
• Spadek zatrudnienia
w produkcji (do 91 tys. i 12 %)
Brak materiałów diagnostycznych spowodował konieczność odwoływania się do światowej
literatury przedmiotu. Na jej podstawie można sformułować następujące hipotezy dotyczące
społecznego funkcjonowania metropolii (wg Saskia Sassen):
•
Pojawienie się klas / warstw metropolitalnych: międzynarodowi specjaliści
i managerowie, nomadzi; pracownicy globalnych sieci współpracy; pracownicy
usługowi; łowcy szansy.
•
Trudno
stać
się
obywatelem
miasta
mieszkając
poza
jego
granicami
administracyjnymi: w pełni korzystać z usług, uczestniczyć w wyborach i debatach.
•
Specyficzne w metropoliach i regionach poszukiwanie odpowiedzi na formułę rozwoju
albo wyjścia z kryzysu gospodarczego. Większa uwaga kieruje się na mechanizmy
inicjatyw endogennych, bottom-up, grassroots (M. Castells, Creative Class
R. Floridy, H. De Soto, Culture-led regeneration Deyana Sudjic’a).
•
Obywatelstwo ma zupełnie inny charakter niż w mieście średniowiecznym czy
mieście ery przemysłowej. Dziś znacznie bardziej mamy do czynienia z obecnością
mieszkańców bez wpływu i rosnącą obecnością polityków roszczących sobie prawo
do miasta.
•
Ludzie, liczni i różnorodni, staja się aktorami i podmiotami politycznymi – dążą
do rozpoznawalności, nawet jeśli mają niewielkie prawa. Wielość „gospodarek”, z
którymi jest się w symbiozie, wzmacnia też zjawiska gospodarki nieformalnej.
•
Specyficzne problemy tworzy obywatelstwo imigrantów, ludzi innych kultur
i tradycji, którzy mogą mieć skrajnie odmienny stosunek do norm obowiązujących
w kraju przebywania: od samoizolacji do akceptacji. W ślad za nowymi funkcjami
i nowymi użytkownikami, za odmiennościami sposobu życia nowych grup, pojawiają
się sytuacje konfliktowe i różnice interesów.
•
Rosnące znaczenie czasowej ekspresji i inicjatyw; znaczenie przestrzeni
publicznej, inicjatyw artystycznych. Demokratyzacja przestrzeni publicznej (nie tylko
fizycznej) obejmuje reprezentacje wielokulturowe. Formy obywatelstwa nie są
ograniczone do ram formalnych.
Saskia Sassen wskazuje na całkowitą przemianę społeczeństw w nowoczesnych miastach
typu globalnego i metropolitalnego. Są one trudne do zarządzania z poziomu systemów
silosowych (branżowych). Ludzie działają spontanicznie, poza formalnymi strukturami,
w różnych konfiguracjach nakładających się, a czasem wręcz sobie przeczących, w bardzo
różnych zestawieniach, w różnych rolach, są istotnymi aktorami zmian tego, co się dzieje.
Bardzo ważna jest rola ekspresji, inicjatyw oraz rosnąca rola przestrzeni publicznej.
Warszawa jako metropolia powinna mieć ambicje dotyczące imigracji, politykę wobec tego
zjawiska wykraczającą poza wąsko zdefiniowany w dokumentach zakres odpowiedzialności
miasta, uwzględniający współistnienie klas metropolitalnych obejmujących:
•
specjalistów i managerów
•
migrantów ekonomicznych
•
migracje powrotne
•
delegowanych pracowników międzynarodowych korporacji
•
osoby oczekujące na status uchodźcy i uchodźcy
•
studentów cudzoziemskich.
Warszawa, żeby stawać się różnorodna i międzynarodowa, powinna rozszerzyć edukację dla
komunikacji międzykulturowej, nie ograniczać się do elementarnych świadczeń „socjalnych”
i dosyć sporadycznych wydarzeń tematycznych.
Zdiagnozowana w SSW potrzeba polityki obywatelstwa obejmuje:
•
potrzebę sformułowania nowej definicji obywatelstwa Warszawy, obejmującej
szerokie grono ludzi faktycznie i stale związanych z miastem, niezależnie od
przynależności państwowej, czy formalnego miejsca zamieszkania;
•
umożliwienie obywatelom miasta korzystania z efektów rozwoju Warszawy;
•
Warszawa jako „metropolia więzi” powinna rozwijać i umacniać lokalne wspólnoty,
łączyć je w społeczność aglomeracji i otwierać ją na wielokulturowość świata,
współpracę z innymi, czynić przyjazną ludziom przybywającym na stałe lub
odwiedzającym miasto;
•
do zasięgu i problemów metropolii należy dostosować programy edukacji
obywatelskiej.
II. Wystąpienia ekspertów i badaczy
1. Warszawa jako metropolia - osiągnięcia i wyzwania
Próbę odpowiedzi na pytania monitoringu jako pierwszy podjął prof. Grzegorz Gorzelak.
W pierwszej części swojego wystąpienia zwrócił uwagę, że kwestie społeczne są obecnie
motorem rozwoju globalnych metropolii. Poprawa usług lokalnych (edukacja, jakość życia,
w tym metropolitalna przestrzeń dla rekreacji, warunki dla działalności gospodarczej)
przyciąga silny kapitał ludzki oraz silne instytucje. Ten kierunek przyjęły również władze
Warszawy w Społecznej Strategii Warszawy.
Warszawa jako stolica Polski może obecnie pretendować do roli lidera wśród miast Europy
Środkowej i Wschodniej i wzmocnić swoją rangę wśród metropolii europejskich. Potencjał
rozwojowy metropolii warszawskiej wynika m.in. z następujących czynników:
•
coraz silniejsza pozycja Polski w Europie;
•
rozwijające się powiązania z innymi metropoliami (powiązania są jednocześnie funkcją
i miarą siły oddziaływania miasta, a tym samym jego rangi);
•
pozytywny wpływ twórczych ludzi na gospodarkę (ważne są tu przede wszystkim
kwalifikacje mieszkańców, osadzanie zarządów zagranicznych korporacji w mieście,
warunki dla prowadzenia mobilnej działalności gospodarczej przez twórczych ludzi);
•
potencjał naukowy pracowników uczelni;
•
potencjał zaangażowania studentów na rzecz miasta;
•
edukacja dla obszaru metropolitalnego (ważny czynnik wielu procesów metropolitalnych);
•
utrzymywanie w ogólnej populacji dużego udziału ludzi młodych (m.in. dzięki migracjom)
oraz możliwości podtrzymania aktywności szybko starzejącej się dużej części
mieszkańców;
•
wiele obszarów rekreacyjnych, możliwość stworzenia wspólnej przestrzeni rekreacyjnej
w metropolii (w tym kompatybilny system ścieżek rowerowych).
Wskazane zostały także kierunki dalszego rozwoju Warszawy, dzięki którym miasto może
wzmacniać swoją rangę wśród metropolii europejskich:
•
zbadanie i rozwiązanie konfliktów funkcji metropolitalnych i lokalnych;
•
powstrzymanie spontanicznego, nieskoordynowanego rozwoju zabudowy i infrastruktury
miasta,
zapobieganie
powstawaniu
„dziur
funkcjonalnych”,
czyli
obszarów
z niedorozwojem funkcji miejskich (PŚ); sformułowanie odpowiedzi na suburbanizację;
•
zadbanie o estetykę miasta (np. bałagan reklamowy);
•
wzmocnienie obecnych władz Warszawy jako lidera silnie związanego z Warszawą,
również historycznie;
•
wzmocnienie i zinstytucjonalizowanie współpracy gmin i powiatów oraz województwa
w /na rzecz metropolii;
•
upowszechnianie kultury współpracy poprzez cykliczne spotkania z rektorami uczelni,
władzami gmin z obszaru metropolitalnego Warszawy i innymi kluczowymi podmiotami;
•
zapobieganie masowemu grodzeniu osiedli (opracowanie instrumentów umożliwiających
zakaz grodzenia osiedli);
•
przyspieszenie reakcji miasta na inicjatywy przedsiębiorców, np. Służewiec biurowy
rozwija się bez parkingów i komfortowego dojazdu;
•
odtworzenie atrakcyjności centrum miasta m.in. poprzez umożliwienie różnorodnego
handlu (duża liczba centrów handlowych, zubożyła „salon Warszawy”);
•
zwiększenie wykorzystania szans zewnętrznych dla osiągania celów strategicznych
miasta (ewaluacja EURO 2012);
•
zintegrowanie środków transportu, stworzenie metropolitalnego systemu transportu,
w tym: m.in. lotnisk i dojazdu do nich;
•
rozwiązanie problemu zakorkowanego miasta w godzinach szczytu (niedogodna
organizacja miasta).
2. Kolejna prezentacja, wygłoszona przez dr Mirosława Grochowskiego oraz
Tomasza Zegara koncentrowała się na przeanalizowaniu zmian w wybranych
sferach życia publicznego w Warszawie, związanych bezpośrednio i pośrednio
z procesami metropolizacji, jakie zachodzą w mieście. Zmiany przedstawione zostały
na tle sytuacji Mazowsza i Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Najważniejsze
zmiany demograficzne w Warszawie i obszarze metropolitalnym widoczne są
w analizie następujących wskaźników:
•
starzenie się mieszkańców,
•
zwiększająca się długość życia,
•
spadający przyrost naturalny,
•
wzrost znaczenia migracji (szczególnie osób młodych z wyższym wykształceniem),
•
wzrost wykształcenia mieszkańców +13%.
Najważniejsze zmiany gospodarcze w Warszawie i OMW można obserwować poprzez:
•
malejący wzrost liczby podmiotów gospodarczych,
•
malejący udział podmiotów dużych i bardzo dużych,
•
dalszy wzrost podmiotów prowadzących działalność usługową,
•
wzrost udziału podmiotów z branży budowlanej w OMW,
•
pogorszenie kondycji finansowej przedsiębiorstw (spadek w Warszawie większy niż
w pozostałych obszarach),
•
wzrost liczby osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem.
Skala zróżnicowania społecznego między Warszawą a pozostałymi częściami województwa
mazowieckiego jest największa w Europie. Porównywalne różnice występują między
wewnętrznym i zewnętrznym Londynem.
Zróżnicowanie w poziomie rozwoju Warszawy i pozostałych obszarów w województwie
mazowieckim prowadzi do coraz większego rozwarstwienia w zakresie dochodów i kondycji
ekonomicznej mieszkańców. Zmniejszają się różnice między Warszawą a OMW.
Dysproporcje zmniejszają się w zakresie dostępności do infrastruktury (społecznej,
transportowej i technicznej). Zróżnicowanie w sferze światopoglądowej i stylu życia
zmniejsza się, choć są to procesy bardzo powolne i wynikają z cywilizacyjnych tendencji. Ze
względu na coraz większe znaczenia przestrzennych czynników rozwoju, takich jak np.
dostęp do internetu bezprzewodowego czy media, miejski styl życia jest realizowany przez
zdecydowaną większość osób, bez względu na miejsce zamieszkania.
Wyzwaniem dla Warszawy jest prowadzenie takiej polityki rozwoju, która prowadzić będzie
do wzmocnienia Warszawy jako „miasta mieszkańców” i jednocześnie jako „metropolii”.
Warszawa musi być otwarta na pełnienie funkcji metropolitarnych. Otwarcie to musi wynikać
z polityki rozwoju miasta jako metropolii. Polityka rozwoju powinna wynikać ze strategicznych
wyborów dotyczących kierunków rozwoju ekonomicznego. Polityka rozwoju powinna
prowadzić do „czynnej metropolizacji” Warszawy, dzięki której Miasto przynajmniej w części
ma wpływ na zmiany na rynku pracy, radzi sobie z różnorodnością wykorzystując jej
potencjał, powoduje, że Warszawa rozwija się jako miasto o określonym kształcie
urbanistyczno-architektonicznym,
strukturach
społeczno-gospodarczych
i usługach
oferowanych mieszkańcom.
Warszawa powinna mieć nową strategię rozwoju, która uwzględni nie tylko jej aktualną
sytuację (stan, uwarunkowania i trendy rozwoju), ale przede wszystkim przestrzenny
i funkcjonalny wymiar jej funkcjonowania jako metropolii.
Autorzy odwoływali się do opracowań z wcześniej realizowanych projektów: Trendy
Rozwojowe Mazowsza3 oraz Best Metropolises.4
3
4
http://www.trendyrozwojowemazowsza.pl/
http://www.espon.eu/main/Menu_Projects/Menu_TargetedAnalyses/bestmetropolises.html
3. Prezentacja Joanny Kusiak dotyczyła społecznego funkcjonowania metropolii.
Zaprezentowanych zostało kilka przykładów rozwiązań dla koordynacji współpracy
metropolitalnej z różnych krajów.
Metropolię wyróżnia umiejętność koordynowania różnych skal (lokalnej - mieszkańcy,
regionalnej - województwo, globalnej – inne metropolie) oraz dynamicznego „przełączania“
pomiędzy nimi.
Współpraca metropolitalna powinna opierać się na następujących zasadach:
•
wspólne zarządzanie regionem,
•
zobowiązanie gmin do dzielenia się doświadczeniami i wiedzą,
•
rozpoznanie współzależności gmin,
•
respektowanie odrębności gmin i ich różnorodności,
•
nacisk na partycypację społeczną,
•
łączenie polityk lokalnych w celu osiągania celów regionalnych,
•
solidarność i kooperacja pomiędzy gminami,
•
transparentność podejmowanych działań, przepływ informacji pomiędzy gminami,
•
gwarancja dotrzymywania zobowiązań,
•
planowanie działań w odniesieniu do całościowej wizji regionu metropolitalnego,
•
włączanie do współpracy różnych aktorów społecznych i biznesowych.
Kooperacja może się rozpocząć od dziedzin, w których najłatwiej znaleźć wspólne cele - np.
od działań związanych z rozwojem transportu i turystyki. Niektóre miasta zatrudniają
niezależnych mediatorów, którzy biorą udział w negocjacjach pomiędzy metropolią / gminami
regionu i pilnują, by nie stracić z oczu długofalowych celów. Zaproponowano następujące
działania umożliwiające animowanie współpracy:
•
regularne spotkania burmistrzów,
•
powołanie sekretariatów ds. planowania“,
•
zespoły tematyczne ustalające szczegółowe plany działania,
•
wspólna strona internetowa,
•
kursy i szkolenia z zakresu zarządzania poprzez współpracę (collaborative
governance),
•
zatwierdzenie Generalnego Protokołu Współpracy,
•
podpisanie protokołu współpracy administracji podatkowej.
Kluczowe tematy dla współpracy metropolitalnej:
•
mieszkalnictwo,
•
ochrona środowiska,
•
zapewnianie dostępu do wody i kanalizacji,
•
przywracanie równowagi ekologicznej regionom zanieczyszczonym,
•
utylizacja odpadów,
•
bezpieczeństwo publiczne,
•
drogi i transport.
III. Panel „Wymiar metropolitalny w strategiach i programach warszawskich oraz
w praktyce współpracy” prowadził dr Krzysztof Herbst. Uczestniczyli w nim Michał
Olszewski, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy, Marcin Wojdat, Sekretarz m.st. Warszawy,
Igor Zachariasz, Dyrektor Instytutu Badań i Ekspertyz Samorządowych Uczelni Łazarskiego.
Uczestnicy szukali odpowiedzi na następujące pytania:
•
Co zmieniło się w metropolii w porównaniu z sytuacją w 2008 roku? Czy wyzwania są
aktualne? Czy powstały nowe wyzwania, nowe problemy?
•
Czy dobrze widzimy poszczególnych aktorów i wzajemne interesy? Czy język opisu
i jednostki analizy są adekwatne do sytuacji, czy pozwalają nam coś obejrzeć?
•
Czy potrafimy je opisywać sytuację tak, żeby móc operacjonalizować cele i polityki?
•
Czy mamy dobry dostęp do materiałów umożliwiających ocenę, projektowanie i działanie
w ramach metropolii? Czy jesteśmy w stanie obserwować zmienność zjawisk w czasie?
(jakość gromadzonej wiedzy i jej udostępnianie)
•
Czy jesteśmy w stanie opisać i analizować realnie realizowaną strategię metropolitalną
Warszawy?
Michał Olszewski, Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy
•
Poprawa połączeń drogowych (włączenie do transeuropejskiej sieci drogowej w 2012
roku), wzrost korzystania z roweru jako środka transportu.
•
Więcej miejsc pracy w obszarze metropolitalnym (analiza liczby zatrudnionych
i nakładów wg branż, potencjał badawczo-rozwojowy), miejsca pracy lokalizują się w
pobliżu osiedli mieszkaniowych.
•
Największe wyzwanie z perspektywy inwestycji miasta to polityka mieszkaniowa
i zgranie systemu transportowego z lokalizacją osiedli mieszkaniowych i miejsc pracy.
•
Cel Strategii Rozwoju Warszawy dotyczący metropolii (Cel strategiczny 3 Rozwijanie
funkcji
metropolitalnych
wzmacniających
pozycję
regionalnym, krajowym i europejskim) nie był realizowany.
Warszawy
w
wymiarze
•
Czy dbać o usługi lokalne, czy o usługi metropolitalne? ustawodawca nie dał ani
gminom, ani powiatom kompetencji w zakresie zajmowania się sprawami, które
wykraczają poza obszar ich granic administracyjnych.
•
Komisja Wspólna Rządu i Samorządu, a dokładnie zespół ds. funkcjonalnych
obszarów metropolitalnych i miejskich opracowywał rozwiązania dotyczące miękkiego
sposobu rozwiązywania problemów na terenach metropolitalnych przy pomocy
zespołów, które miałyby zajmować się koordynacją m.in. planowania przestrzennego,
ale także zagadnień związanych z transportem, rozwojem infrastruktury oraz tzw.
rozwiązań aglomeracyjnych (w każdej metropolii jest kilka aglomeracji branżowych):
ściekowych, odpadowych, transportowych. Projekt został storpedowany przez
związek województw, który nie widzi możliwości, żeby z poziomu lokalnego takie
działania można było realizować.
•
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne – nowy instrument rozwoju metropolii. W lutym
2014 r. odbyło się spotkanie z 37 gminami, które podpisały porozumienie
o współpracy w zakresie rozwiązywania problemów metropolitalnych. Najważniejsze
cele to 1) mocniejsze powiązanie węzłów komunikacyjnych w metropolii, 2) cel
strategiczny miasta, czyli rozwój gospodarczy i wspólna promocja dotycząca strategii
gospodarczej jeśli chodzi o inteligentne specjalizacje. Dotyczy to zarówno
infrastruktury inkubacyjnej, czy wspierającej rozwój przedsiębiorczości, ale również
wspólną promocję gospodarczą. Bardzo ważne jest, żeby ujednolicić przekaz
informacyjny w metropolii. 3) wspólne działania na rzecz poprawienia usług
publicznych, które są usługami lokalnymi. Znaleźliśmy wspólny interes, wspólny cel –
budować wspólnie ofertę w tych trzech obszarach. Dzięki współpracy międzygminnej
utrwaliła się świadomość wspólnych korzyści. Wiele jednak zależy od tego, na ile tę
jednolitość struktury uda się utrzymać. Jest potencjał dla współpracy, jednak bariery
są wciąż te same.
•
Zabiegi
o
uchwalenie
ustawy
metropolitalnej,
później
koncepcji
powiatów
metropolitalnych, następnie zespołów wspólnych.
•
Jako
miasto
zdecydowaliśmy,
że
realizujemy
na
podstawie
porozumień
międzygminnych gospodarkę wodno-ściekową, transportową, odpadowej akurat nie
mamy, ale jest to rozwiązanie doraźne.
•
największym wyzwaniem jest to, aby przejść z poziomu usług lokalnych na usługi
metropolitalne
•
niezbędny jest jeden podmiot, którego głównym interesem jest rozwój metropolii,
który wznosi się poza usługi lokalne i zajmuje się choćby koordynacją planowania
przestrzennego
•
Wbrew temu metropolia rozwija się i istnieje szansa, że jednak będziemy w stanie
teraz dużo szybciej rozwiązywać problemy metropolii, niż wydawało nam się to
możliwe w 2008 roku.
Marcin Wojdat, Sekretarz m.st. Warszawy
•
Bardzo mało mówiło się o rzeczach miękkich – społecznych, ale zaczyna się o nich
mówić coraz bardziej, np. edukacja, pomoc społeczna, potencjału dla współpracy
można by szukać też w kulturze, sporcie oraz innych dziedzinach.
•
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne są instrumentem dialogu, którego brak na
poziomie Warszawa – gminy. Dialogu systemowego, z wzajemnym zrozumieniem,
który Pan Prezydent Olszewski z racji podpisania porozumienia będzie musiał wziąć
na siebie. Dialog zapoczątkowany w ramach ZITu może zaowocować systemowym
rozwiązaniem.
•
Joanna Kusiak przed przerwą pokazała rozwiązania, jak rozmawiać. Systemowy
dialog dla metropolii powinien w takim kierunku pójść. Powinny powstać zespoły
tematyczne, nie tylko dla trzech wymienionych obszarów, które przyjmą jeszcze inną
perspektywę strategiczną - jak rozwijać metropolię - a nie obecnych interesów
własnej gminy.
•
Lepsze wykorzystanie informacji, analiz, istniejących danych. Powinni analizować je
wspólnie naukowcy, urzędnicy Warszawy, samorządowcy zainteresowani tworzeniem
metropolii.
•
Warszawa musi wziąć na siebie świadomą rolę lidera w metropolii: tak chcemy to
poprowadzić. Mamy porozumienia w zakresie komunikacji, wodociągów, szkół itd.
•
Warszawa jest metropolią, relacje i sieci już są, ale brak systemowego myślenia
o metropolii.
•
Wprowadzenie systemowego dialogu, konieczne wydaje się przełożenie doświadczeń
Warszawy
na
obszar
metropolii:
modelu
konsultacji
społecznych,
budżetu
obywatelskiego, bardziej systemowego zbierania opinii mieszkańców, rozwijania
mierzenia jakości życia.
Igor Zachariasz, Dyrektor Instytutu Badań i Ekspertyz Samorządowych Uczelni
Łazarskiego
•
Strategie rozwoju regionalnego i lokalnego są przejawem myślenia strategicznego,
pewnych funkcji strategicznych, ale dokumenty te są trudne, niezrozumiałe.
o zorganizowanie osadnictwa na swoim terenie i udrożnienie powiązań
komunikacyjnychł
o wiele wspólnych problemów nie leży w kompetencjach gmin, tylko
w kompetencjach
rządu,
budowanie
strategii
metropolitalnej
wymaga
aktywnego udziału rządu.
•
Mieszkaniec Marek, Ząbek, nie jest mieszkańcem Warszawy, tylko mieszkańcem
podwarszawskim, korzystającym. Nie istnieje świadomość Warszawy, świadomość
wielkiej Warszawy, metropolitalności, przynależności społecznej do jakiejś wspólnoty
metropolitalnej rozumianej jako pewne terytorium i zamieszkujący tam ludzie. Jest
podział na Warszawę i mieszkańców gmin i miejscowości podwarszawskich.
•
Po kilku zmianach ustroju jesteśmy znów u podstaw dyskusji ustrojowej
•
Zadania osadnicze: swoboda budowlana w Polsce powoduje, że nawet najlepsze
strategie są niemożliwe do zrealizowania w tym systemie. Wolność inwestora jest tak
duża, że on jest w stanie, nawet przy oporze samorządu, przeprowadzić swoją
sprawę przez wszystkie instancje odwoławcze i sądowe i dopiąć swego.
•
Zadania transportu publicznego podzielone są pomiędzy gminy (drogi lokalne),
powiaty
(drogi
powiatowe),
województwo
(przewozy
regionalne),
państwo,
przedsiębiorstwa (autobusy). Brak integracji tych wszystkich środków transportu
w obrębie jednego miasta. Obecny podział jest dokonany wbrew sugestiom
Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego (opracowanej na bazie wieloletnich
doświadczeń innych krajów). Obsługa przez stolicę znacznej liczby osób w ogóle nie
pochodzących z obszaru metropolitalnego, tylko z rejonów zewnętrznych, wymaga od
rządu aktywnego włączenia się w rozwój systemu transportowego Warszawy.
Przyjęcie rozporządzenia dotyczącego Europejskiej sieci transportowej, w którym
rząd polski zobowiązał się do budowy węzła transportowego w Warszawie, wymusi
jakąś
politykę
rządu
w
stosunku
do
systemu
transportowego
obszaru
metropolitalnego Warszawy.
•
Jeśli my w dwóch dziedzinach najważniejszych dla metropolitalności z punktu
widzenia zadań samorządu, nie mamy odpowiednich kompetencji, to trudno jest
mówić o jakiejś strategii transportowej. Ten podział powoduje, że za chwilę będziemy
mieli w metropolii kilkanaście Planów Zrównoważonego systemów transportu
publicznego – dla każdej jednostki odrębny.
•
To samo możemy powiedzieć o edukacji, pomocy społecznej, tu kumulują się nie
tylko problemy o charakterze lokalnym, ale także krajowym.
Grzegorz Benedykciński, Burmistrz Grodziska Mazowieckiego
•
Podział na Warszawę i „Podwarszawie”.
•
Spotkania z Panią Prezydent odbywają się raz w roku, organizowane przez
Kardynała Nycza.
•
Obszar wokół Warszawy jest brudny, zaniedbany, byle jak budowany, bez ładu
i składu.
•
Wprowadzenie powiatów usztywniło administrację w całym kraju; one nie mają
pieniędzy, zatem nie są partnerem.
•
Zbyt wiele barier dla młodych i drobnych przedsiębiorców.
•
Gminy nie są gotowe do konsolidowania się z Warszawą; jak integrować i zadbać
o sferę autonomii i jak premiować inicjatywność w gminach?
•
Połączone powiaty wschodni i zachodni, w innym kształcie niż obecnie, powinny być
partnerem dla Warszawy.
•
Potrzeba
wspólnej
pracy
gmin
obszaru
metropolitalnego
nad
planami
zagospodarowania, gminy mają grunt, na którym mogą powstać inwestycje ważne dla
metropolii np. duże centra wystawiennicze, bez współpracy gminy próbują same go
zagospodarować, ale jest im trudno, ponieważ nie mają tak dużego budżetu na
promocję. Tak duże inwestycje mógłby robić z Warszawą lub z Marszałkiem.
•
Wspólny plan służby zdrowia (np. które szpitale opłaca się utrzymywać?).
•
Zły stan dróg, które łączą w sieć miasta wokół Warszawy.
•
Stworzyć ciało, które będzie koordynowało współpracę, nie etatowe, ale takie, które
spowoduje, że zaczniemy rozmawiać.
•
Dyskutujmy, weźmy planistów, pokażmy sobie teren wokół, powiedzmy sobie [jaki
potencjał mają poszczególne obszary i wykorzystujmy je.]
•
Zacznijmy w kilku dziedzinach, nie współpracujmy też we wszystkim, bo nic nie
zrobimy. W efekcie zdobędziemy zadowolenie naszych mieszkańców, o co przecież
się bijemy.
Dorota Gadomska, Zastępca Burmistrza Konstancina Jeziornej
•
Gminy mają swoje funkcje [swoją specyfikę], to dobrze, że każda z nich dba o swoje
walory, ale są one ważne dla wspólnego kształtowania różnorodności w regionie. [To
jest ważne dla integracji].
•
Konflikty rozwoju przestrzennego, infrastruktury, obrona dużych ważnych inwestycji,
np. obwodnica.
•
Szkolenia i obsługa moderatorów dla urzędników.
•
Wciąganie burmistrzów jako osób decyzyjnych.
•
ZIT – autentyczna integracja przy omawianiu rzeczy konkretnych. Pracujemy
w sposób metodyczny. [Również Marcin Wojdat: Integracja umożliwia wykorzystanie
wspólnych doświadczeń i przeniesienia ich na współpracę w innych dziedzinach].
•
Przeszkadza szum informacyjny, brakuje pozytywnego marketingu dla metropolii
warszawskiej.
Mirosław Sielatycki, Zastępca Dyrektora Biura Edukacji, Urząd m.st. Warszawy,
Szkolny Kapitał Metropolii
•
Migracje, czy też wysysanie trzeba zamienić na wspólną przestrzeń uczenia się.
•
Obszar metropolitalny Warszawy to jedyna metropolia w Polsce posiadająca wysokie
i zrównoważone wyniki w całej metropolii.
•
Możemy utworzyć e-usługi w edukacji, wspólny system rekrutacyjny do szkół,
wspólny indeks edukacyjny, wspólne doskonalenie zawodowe nauczycieli (nie
uczymy się razem, tracimy na tym, bo prawo nam w Polsce na to nie pozwala [chodzi
o brak możliwości sfinansowania szkoleń dla osób niezatrudnionego na etacie
w danym Urzędzie]), stworzyć wspólną bazę wymiany doświadczeń i praktyk,
wspólną bazę pozyskiwania kadry, wspólny katalog biblioteczny. Nie udało się tego
uzgodnić do realizacji w ramach ZIT, ale jeszcze może uda się zrealizować w ramach
RPO.
•
Bez pieniędzy z Unii Europejskiej oraz bez paru niezbędnych impulsów z prawa
oświatowego nadal będziemy mogli robić tylko drobne rzeczy, które nie stworzą
jakościowej zmiany, mimo dobrej woli.
Prof. Wojciech Dziemianowicz
•
Zmiany od 2008 roku: można pić wodę z kranu, polubiliśmy bus pasy (determinacja
miasta), w miarę działa komunikacja w kraju, osoby, które przyjechały spoza
Warszawy do Warszawy zaczynają ją lubić.
•
Cele SSW są nadal aktualne.
•
Należy uporządkować dokumenty strategiczne w Urzędzie m.st. Warszawy, dobre
praktyki z tego dokumentu przenieść na pozostałe dokumenty strategiczne.
•
Powinna powstać Strategia Rozwoju Miasta z komponentem programu rozwoju
społecznego
•
Dopóki nie ma podmiotu odpowiedzialnego za rozwój metropolitalny, to Prezydent
m.st. Warszawy jako lider powinien wziąć na siebie odpowiedzialność zbudowania
zespołu współpracy oraz sformułowania i wdrażania bardzo wyraźnej wizji rozwoju
miasta i metropolii.
•
Nowe wyzwania i problemy?
o Coraz większa fala partycypacji.
•
ZIT: Potrzebne pielęgnowanie kultury współpracy, wizja, co trzeba zrobić, zamiast
myślenia tylko w perspektywie najbliższych wyborów. Perspektywa 2020-2026
prawdopodobnie będzie miała jeszcze większy komponent miejski. Teraz jest 5%, ale
to jest dopiero początek, będzie zdecydowanie więcej, dlatego musimy nauczyć się
współpracować.
•
Urząd powinien inicjować działania, a potem dyskretnie się wycofywać, np. dlaczego
urzędnicy zajmują się tworzeniem centrów kreatywności? Przecież po to je tworzymy,
żeby urzędnicy nie przeszkadzali.
•
Urząd powinien zdefiniować bariery do zlikwidowania w krótkim czasie.
•
Walka ze stereotypami „administracja”, „przedsiębiorcy i otoczenie biznesu”.
Doprowadzenie do sytuacji, w której zawsze po każdej ze stron jest dobry partner do
rozmowy. Wiadomo, że w warszawskim układzie metropolitalnym tych podmiotów jest
tak dużo, że zawsze ktoś się znajdzie, ale pamiętajmy, żeby wspierać rozwój tych
elementów, które staną się wsparciem lokalnego systemu.
Marcin
Święcicki,
poseł
na
Sejm
Rzeczpospolitej
Polskiej,
członek
Parlamentarnego Zespołu ds. Warszawy i Mazowsza i Parlamentarnego Zespołu
ds. Unii Metropolii
•
Ustawa o powiecie metropolitalnym jest już po pierwszym czytaniu w Sejmie RP.
Projekt powstał w wyniku zapotrzebowania politycznego posłów katowickich. Śląsk
zdał sobie sprawę, że nie da rady dobrowolnymi formami współpracy pociągnąć dalej
rozwoju tego regionu. Projekt został napisany tak, żeby odpowiadał oczekiwaniom
Śląska, jednak Premier poprosił o przygotowanie rozwiązań, które będą pasowały
również do potrzeb innych miast. Powiaty powołuje się rozporządzeniem Rady
Ministrów, rozwiązanie to mieści się w ramach Konstytucji RP. Ustawa powinna
stanowić ramę, dzięki której Rada Ministrów powoływałaby powiat dla obszaru
stosownego dla każdej metropolii (powierzchnia, kompetencje, majątek, środki
finansowe). Nie wiadomo, jak miałby wyglądać podział kompetencji, finansów. Istnieje
możliwość, że przyjęte rozwiązanie umożliwi każdej metropolii negocjowanie swojego
rozwiązania z Radą Ministrów.
•
Prośba o przedstawienie stanowiska i oczekiwań dotyczących Ustawy Powiatu
Metropolitalnego jak najszybciej. Deklaruje propozycję wspierania tej debaty. Dla
władz krajowych, ministerialnych te tematy są teraz bardzo ważne.