wody powierzchniowe - Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Transkrypt
wody powierzchniowe - Wojewódzki Inspektorat Ochrony
69 WODY POWIERZCHNIOWE 1.Presje i komunalnych wymagających oczyszczania odprowadzonych do wód lub do ziemi zmniejszyła się z 439,4 hm3 w roku 2000 do 369,8 hm3 w roku 2009, a od 2003 roku nie przekroczyła 370 hm3. W analizowanym okresie obserwowano wzrost udziału ścieków przemysłowych w ogólnej emisji z 53% w roku 2000 do 59% w roku 2009 oraz spadek komunalnych odpowiednio z 47 do 41% (wykres 2). Charakterystyczny dla województwa śląskiego był ponad 30% udział zasolonych wód dołowych w ściekach wymagających oczyszczania, które poprzez oczyszczanie tylko mechanicznie z zawiesiny węglowej wpływały niekorzystnie na strukturę oczyszcele produkcyjne nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie eksploatacja sieci wodociągowej 700 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok 2006 2007 2008 Wykres 1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS) 2009 WODY POWIERZCHNIOWE 800 hm3/rok Do istotnych problemów gospodarki wodnej związanych z działalnością człowieka na terenie województwa śląskiego zaliczono zagadnienia ilościowe i jakościowe. Ilościowe związane były z rozdysponowaniem wód powierzchniowych i podziemnych. Problemy jakościowe to odprowadzanie nieoczyszczonych i niedostatecznie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych, niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych, zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych, ze stawów rybnych, ze składowisk odpadów, z wód opadowych. W latach 2000-2009 pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności zmniejszył się z 668,8 hm3 w roku 2000 do 477,3 hm3 w roku 2009 to jest o około 29%. Największe zmiany wystąpiły w sektorze produkcji i eksploatacji sieci wodociągowej (wykres 1). Głównym źródłem zaopatrzenia były w dalszym ciągu wody powierzchniowe, których udział w sektorach produkcyjnym i w gospodarce komunalnej był analogiczny jak w roku poprzednim i wynosił odpowiednio 50% i 64% (podziemnych odpowiednio 20% i 36%). Pozostała ilość wody na cele produkcyjne (ok. 30%) pozyskiwana była z odwadniania zakładów górniczych i obiektów budowlanych. W 2009 roku województwo śląskie odprowadziło do wód lub do ziemi najwięcej w kraju ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania. Ich udział w emisji krajowej wynosił 17%. W latach 2000-2009 ilość ścieków przemysłowych 70 mechaniczne 500,0 500 450,0 450 400,0 400 350,0 350 300,0 250,0 250 200 150,0 150 100,0 100 50,0 50 0,0 0 2001 2002 2003 2004 2005 rok 2006 2007 biologiczne 2008 ścieki nieoczyszczane 300 200,0 2000 chemiczne z podw. usuw. biogenów komunalne hm3/rok hm3/rok przemysłowe 2009 2000 2001 2002 2003 2004 2005 rok 2006 2007 2008 2009 Wykres 2. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzane do wód lub do ziemi w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS) Wykres 3. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach 2000-2009 w województwie śląskim (źródło: GUS) czania ścieków. W 2009 roku udział ścieków oczyszczanych mechanicznie wynosił 46%, chemicznie 6%, biologicznie 9%, z podwyższonym usuwaniem biogenów 39%. W latach 2000-2009 obserwowano 15 procentowy wzrost udziału ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach biologicznych z podwyższonym usuwaniem biogenów. Około 14% ścieków z terenu województwa odprowadzanych było bez oczyszczania (wykres 3). W 2009 roku w województwie śląskim odprowadzono do wód powierzchniowych 219,8 hm3 ścieków przemysłowych wymagających oczyszczania, w tym 20% nieoczyszczonych. Struktura odprowadzanych ścieków przemysłowych wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) przedstawiała się następująco: 70% ścieków odprowadziło górnictwo (w tym 94% górnictwo węgla kamiennego), 9% przetwórstwo przemysłowe (w tym 61% produkcja metali, 8% koksownictwo, 8% produkcja papieru i wyrobów z papieru, 6% produkcja artykułów spożywczych, 5% produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych), 8% energetyka, 5% dostawa wody i 8% pozostałe sekcje. Istotną presją na środowisko wodne województwa, szczególnie jego środkową część, jest odprowadzanie wód dołowych przez górnictwo węgla kamiennego. W 2009 roku sektor ten odprowadził do wód powierzchniowych 143,5 hm3 ścieków wymagających oczyszczania (o 4 hm3 więcej niż w roku 2008). W 2009 roku górnictwo węgla kamiennego odprowadziło 118,5 hm3 wód zasolonych (o stężeniu sumy chlorków i siarczanów powyżej 1800 mg/l), obciążonych ładunkiem około 1,5 mln Mg chlorków i siarczanów. Ilość odprowadzanych wód zasolonych przez górnictwo węgla kamiennego od 2006 roku utrzymywała się na podobnym poziomie (116-118 hm3), ładunek chlorków i siarczanów w tym okresie wahał się w granicach 1,3 do 1,5 mln Mg (wykres 4). Ścieki przemysłowe oczyszczane były w 94 oczyszczalniach mechanicznych, 32 chemicznych, 67 biologicznych oraz 1 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Z ogólnej ilości 176,1 hm3 oczyszczanych ścieków przemysłowych, 84% oczyszczanych było mechanicznie (głównie wody dołowe z górnictwa węgla kamiennego), 11% chemicznie i 5% biologicznie. Ze ściekami przemysłowymi wprowadzono do wód powierzchniowych województwa: 0,4 tys. Mg BZT5, 1,9 tys. Mg ChZT-Cr, 2,3 tys. Mg zawiesiny, 1,6 mln Mg chlorków i siarczanów oraz około 23 Mg metali ciężkich. W 2009 roku województwo śląskie odprowadziło do wód powierzchniowych 150 hm3 ścieków komunalnych, w tym 96% oczyszczonych. Eksploatowano 8 oczyszczalni mechanicznych, 132 biologiczne, 85 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Około 96% ścieków odprowadzonych siecią kanalizacyjną oczyszczono biologicznie, w tym 81% na oczyszczalniach z podwyższonym usuwaniem biogenów. W latach 2002-2009 odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w odniesieniu do ogólnej liczby ludności w województwie wzrósł z 64,5 do 70,5%, [hm3] [mln Mg] 140 2 120 1,5 100 80 1 60 40 0,5 20 0 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 [rok] 2006 2007 2008 2009 wody zasolone odprowadzone do wód powierzchniowych ładunek sumy Cl i SO4 odprowadzonych do wód powierzchniowych Wykres 4. Ilości wód zasolonych i ładunek chlorków (Cl) i siarczanów (SO4) odprowadzanych do wód powierzchniowych w latach 2000-2009 (źródło: GUS) 71 a w 2009 roku wynosił w miastach 82%, a na wsiach 28%. Z terenu województwa śląskiego w 2009 roku odprowadzono siecią kanalizacyjną 6,2 hm3 ścieków nieczyszczonych z terenu miast, w tym 80% odprowadziły miasta: Katowice i Mysłowice. O jakości wód powierzchniowych w województwie tak jak w latach ubiegłych decydowały wszystkie wyżej wymienione źródła, które przyczyniły się do wzrostu: deficytu tlenowego, zawartości związków organicznych i biogennych, zasolenia oraz zanieczyszczeń przemysłowych i bakteriologicznych. 2.Stan Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.). Celem wykonywanych badań jest pozyskanie informacji o stanie wód powierzchniowych dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny celów środowiskowych. W roku 2009 badania prowadzono w 216 punktach pomiarowych zlokalizowanych na 159 jednolitych częściach wód powierzchniowych (jcwp). Monitoringiem operacyjnym na wodach zagrożonych objęto 150 punktów, w 98 punktach badano jakość wód będących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych, w 42 punktach prowadzono badania pod kątem jakości wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Jakość wody w 4 punktach badano w zakresie wód wykorzystywanych do celów rekreacyjnych. W 2 punktach prowadzono monitoring badawczy. Badania punktów granicznych z Republiką Czeską prowadzono zgodnie z Zasadami Współpracy dotyczącymi ochrony jakości wód wybranych granicznych cieków wodnych oraz planem pracy grupy roboczej do spraw ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniem na 2009 rok. 2.1.Ocena stanu/potencjału ekologicznego Wstępną ocenę stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego wód w punktach pomiarowych wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008). Ocenę zrobiono w punktach badanych w zakresie monitoringu operacyjnego. Pojęcie stanu ekologicznego odnosi się do jcwp naturalnych, pojęcie potencjału ekologicznego do jcwp sztucznych lub silnie zmienionych. Zakres badań obejmował wskaźniki przedstawione w tabeli 1. Pozostałe oceny wód tj. pod kątem bytowania ryb oraz zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia wykonano w oparciu o standardy zapisane w odpowiednich rozporządzeniach wykonawczych do ustawy Prawo wodne. Tabela 1. Wskaźniki jakości wody badane w punktach monitoringu operacyjnego w 2009 roku Wskaźniki jakości wody grupa/nazwa: Elementy biologiczne biologiczne fitoplankton, fitobentos, makrofity, makrobezkręgowce bentosowe charakteryzujące stan fizyczny temperatura wody, zawiesina ogólna charakteryzujące warunki tlenowe tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny charakteryzujących zasolenie przewodność, substancje rozpuszczone, siarczany, chlorki, wapń, magnez, twardość ogólna charakteryzujących zakwaszenie odczyn pH charakteryzujące warunki biogenne azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne arsen, bar, bor, chrom ogólny, chrom (VI), cynk, miedź, fenole lotne, węglowodory ropopochodne, glin, cyjanki wolne oraz w wytypowanych punktach pomiarowych cyjanki związane, tal, fluorki Chemiczne wskaźniki jakości wody badane w wytypowanych punktach pomiarowych wskaźniki chemiczne charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, substancje priorytetowe kadm, chlorfenwinfos, heksachlorobenzen (HCB), heksachlorocykloheksan (HCH), ołów, rtęć, benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren wskaźniki innych substancji zanieczyszczających (wg KOM 2006/0129(COD)) aldryna, dieldryna, endryna, izodryna, DDT całkowity, trichloroetylen, tetrachloroetylen WODY POWIERZCHNIOWE Elementy fizykochemiczne wspierające element biologiczny, w tym: 72 klasyfikacja elementów biologicznych klasyfikacja elementów fizykochemicznych 7 3 27 38 69 31 109 I klasa 2 14 II klasa III klasa IV klasa V klasa brak danych klasyfikacja substancji szczególnie szkodliwych I klasa II klasa poniżej stanu dobrego klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego 13 25 69 52 125 stan dobry i powyżej dobrego poniżej stanu dobrego 2 dobry umiarkowany 14 słaby zły brak danych Wykres 5. Wstępna klasyfikacja elementów biologicznych, fizykochemicznych, substancji szczególnie szkodliwych oraz stanu/potencjału ekologicznego wód w punktach pomiarowych badanych w 2009 roku Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód obejmowała klasyfikację elementów biologicznych, fizykochemicznych i substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych w 150 punktach pomiarowych. Ocenę wykonano dla 81 punktów pomiarowych, dla których możliwa była klasyfikacja wskaźnika biologicznego. Jako stan chemiczny oceniono wybrane substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego z grupy priorytetowych oraz tzw. innych substancji zanieczyszczających, tam gdzie były one badane (tabela 1). Wybrane wskaźniki chemiczne oceniono w 40 punktach monitoringu operacyjnego oraz 10 punktach monitoringu operacyjnego celowego. Wstępną klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego oraz jej elementów przedstawiono na wykresie 5. W 2009 roku podstawą oceny biologicznej był fitobentos oraz makrofity i chlorofil. Klasyfikacja elementów biologicznych wykazała stan bardzo dobry (I klasa) w 7 punktach pomiarowych, dobry (II klasa) w 27, umiarkowany (III klasa) w 31, słaby (IV klasa) w 14 i zły (V klasa) w 2. Klasyfikacja 69 punktów nie była możliwa z powodu braku oceny wskaźnika biologicznego (wykonawca zewnętrzny). Klasyfikacja elementów fizykochemicznych, wspierających element biologiczny obejmowała wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny, warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie oraz warunki biogenne. Wskaźniki fizykochemiczne sklasyfikowano następująco: I klasa, stan bardzo dobry – 3 punkty pomiarowe, II klasa, stan dobry - 38 punktów, poniżej stanu dobrego – 109 punktów. Na klasyfikację fizykochemiczną największy wpływ miały związki z grupy tlenowej i biogennej, a w części środkowej województwa także z grupy zasolenia (mapa 1). Stan dobry i powyżej dobrego substancji z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych stwierdzono w 125 punktach pomiarowych. W 25 badanych punktach stężenia tych substancji przekroczyły wartości graniczne dla stanu dobrego i były to wskaźniki: fenole lotne, glin, tal, cyjanki wolne i związane, fluorki, miedź, bor i indeks olejowy. Występowanie substancji szczególnie szkodliwych z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych w stężeniach przekraczających wartości graniczne dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego wód powierzchniowych w punktach pomiarowych badanych w 2009 roku przedstawiono w tabeli 2. Na podstawie oceny ww. elementów wykonano wstępną klasyfikację stanu/potencjału ekologicznego, która wykazała stan dobry w 13 punktach, umiarkowany 73 ystra a c ic ka ńsk i Zg o ek Rak ó w br d Kanał Maty l Ty ski a ica I klasa Dok a wa II klasa a Dankó wk ic a Łę ka ka P a a d ecz ka k Nic nic z a ulin ynka an ka nka Ża b tereny miejskie lica lka Pew el Wie Pew n ia Leś nian ka Jusz cz usz cza wka a s tr By Ko py d ł o ica Ży n Le ś l ic n a Cz Wi el ewk a K Pon iki zbiorniki zporowe jednolite części wód powierzchniowych Ł r zyżów ka ot I Wę g ierk a pi e n ica B Wa Knajk a oc ha ęk i a ic ec en Br dn ic 20 Kilometry poniżej stanu dobrego M Biał a n łow i wan Zl e Baje r ka ski ac ow k Z b yt klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych p So © WIOŚ KATOWICE, 2010 Mapa 1. Klasyfikacja wskaźników fizykochemicznych badanych w punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego wód powierzchniowych w 2009 roku WODY POWIERZCHNIOWE Po tok a Koz i Br ód ka i cz Gz el owski ki iec K o rze n Sztoła nka ń Rów Kos zt l e c z na ła w Go ia M Biała eli Imi yr dW sp o ływ na Jam Dop w S Ró Dzi eln a li n Bo a Gr ab r ia Bo a mn ia jśc 10 go Po Zbiornik Łąka Bo b rówk a ł a Pu ń c ówka 5 M it r ęga Tr z eb y zka c ka Szeligowie c Łę Raw ica Pl oń I B eł k 0 ka Psarka Ja w o Wi elo nk a k a Po to k ę śni c a Łęg Pa g o Koz ł ówk a jka ik r iec Łę goń II Krza nówka aw ia ł Wil cza rn ia zow k Ło do Białki ka ys Jar m Byto r zn ka Ostropka niaw Bie r Czar k awa Śl Dopły awka od łówka ch Ko i n w z la Kn u Cienka su r ów Ł ęk ki d ni ca ou Pr Wier o zbnik Potok Ciec howicki pie ia ty n ró w Piła ej Such ka Zw le c za B ka Kr z iowice Szar le Rd za w W od a Ż eb ła do o zb. Pławn ic a pa Prz yko Rów K2 w nó do Or a ró d d oto k iw icki Kanał G Pl o le śn C is e a Leśn ic Kamieniczka Dębinica Bielawa P ecki B ka elin Kuc n o pk Ko Rów Kokocki Tosz ka Go rze la n ka k $ s Zi mn a a dź b. Jezior Wi er MLynó w Pan kó w wu do Z P ij B ia bsk a Gó r ni c in Ko za ica o ła O zc ka Kuc o B i es J em iel n do wpły a an ar a ski P otok J e ż ow a ic zk Bzin a n i ol Sm L ublinic a i e rcicy ko k od W za ks P i sk rta Widzówka ka Wa ar Gr ab 74 Widzówka ka ystra a c ic B ia ia ł ka Szeligowie c Po tok a Gz el ńsk i Zg o on ka ka Koz i Br ód ek Rak ó w br a Dankó wk zbiorniki zporowe jednolite części wód powierzchniowych a a a ulin wka tereny miejskie usz cza lica lka Pew el Wie Pew ynka an ka K s tr By k Nic nic z ka P nka Leś nian ka Jusz cz Ża b Ł r zyżów ka p So ot ica o l ic n Le ś Cz ewk a Łę ka n Ko py d ł Wi el n ia Wę g ierk a I Baje r ka pi e n ica B oc ha ęk i Wa Pon iki ec Knajk a M ic a a d ecz ka umiarkowany słaby ac Biał a a ni c i wan Zl e ła a Bo b rówk a Pu ń c ówka łow Ży ka i cz Dzi eln ń ia da Kanał Maty l ki iec Gr ab dobry owski zły en Br 20 Kilometry ica ski dn ic 5 10 stan/potencjał ekologiczny stan/potencvjał ekologiczny Zbiornik Łąka ow k 0 Dok a wa Sztoła nka Z b yt B eł k Rów Kos zt ła w Go oń I Biała eli Imi Łęg K o rze n r ia Bo a li n Bo M Po l e c zna to k Ty ski a Pl ę śni c a a yr dW sp o ływ na Jam Dop w S Ró mn ia jśc Łę goń II Krza nówka go Po Wi el k Łę Raw M it r ęga Tr z eb y zka c Pa g o Koz ł ówk a jka ica k Ło do Białki r iec m ik r zn Ja w o zow Byto a ka Ostropka niaw Bie r Czar k awa Śl Dopły awka od chłówka Ko i n w z la Kn u Cienka su r ów Ł ęk ki d ni ca ou Pr Wier o zbnik Potok Ciec howicki pie ia ty n ka ys Jar Szar le ka $ B ka Kr z Piła ej Such ic a pa Prz yko Rów K2 w nó do Or k do zb. Pławniowice Rd za w Zw le c za ró w ła do Poto W od a Ż eb ró d Dębinica Bielawa iw icki Kanał G Pl o le śn C is e a Psarka Rów Kokocki ecki Tosz Zi mn a Leśn ic Kamieniczka Wil cza rn ia dź B a ica o n o pk Ko s ka elin Kuc a J em iel n b. Jezior ka Go rze la n ka k wu do Z Wi er MLynó w za Pan kó w do wpły aw a Gó r ni c in Ko ski P otok J e ż ow a ic zk Bzin na i l o Sm L ublinic a ła O zc ka Kuc o B i es bsk a a i e rcicy ko nk od W za ks ra P i sk a rta P ij Wa r ka a Gr ab © WIOŚ KATOWICE, 2010 Mapa 2. Wstępna klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wód w punktach pomiarowych badanych w 2009 roku 75 Tabela 2. Występowanie substancji szczególnie szkodliwych z grupy zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych w stężeniach przekraczających wartości graniczne dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego wód powierzchniowych w 2009 roku Biała (dopływ Małej Wisły) Brynica Biała Przemsza Nazwa wskaźnika glin Punkty pomiarowe, w których wystąpiły przekroczenia wartości granicznej dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego wód badanego wskaźnika Kromparek ujście do Białej fenole lotne Rów Michałkowicki ujście do Brynicy, Potok Leśny ujście do Rawy fenole lotne Potok Kozi Bród m. Szczakowa Wieś fluorki Rakówka ujście do Potoku Bobrek, Potok Bobrek ujście do Białej Przemszy Bolina ujście do Przemszy, Wąwolnica ujście do Przemszy Potok Goławiecki (dopływ Małej Wisły) fenole lotne cyjanki wolne i związane bor Olza cyjanki wolne Szotkówka ujście do Olzy Ruda fenole lotne Ruda powyżej zbiornika Rybnik Bierawka fenole lotne Bierawka powyżej Dębieńska fenole lotne Kłodnica poniżej ujścia Jamny, Czarniawka ujście do Kłodnicy Przemsza Kłodnica Mała Panew miedź Potok Goławiecki ujście do Małej Wisły Promna ujście do Kłodnicy, Potok Leśny ujście do Kanału Gliwickiego tal Graniczna Woda m. Hanusek, Stoła m. Brynek i ujście do Małej Panwi, Mała Panew m. Krupski Młyn glin Mała Panew m. Miotek, Kanar ujście do Stoły, Dębnica ujście do Stoły indeks olejowy Warta Wąwolnica ujście do Przemszy glin Stoła m.Brynek Gorzelanka m. Częstochowa w 52, słaby w 14 i zły w 2 (mapa 2). Na ocenę stanu ekologicznego miały wpływ wskaźniki biologiczne oraz fizykochemiczne (wykres 5). Szczegółowy wykaz ocen w punktach pomiarowych zamieszczono na stronie internetowej Inspektoratu: www.katowice. pios.gov.pl. Ocena stanu/potencjału ekologicznego w 2009 roku wykazała wody dobrej jakości w Korzenicy w zlewni Pszczynki, Pagorze (dopływ Przemszy), Centurii w zlewni Białej Przemszy, Pilicy w Szczekocinach, Potokach z Kamienia i Przegędzy w zlewni Rudy, Babieniczce i Potoku Dubielskim w zlewni Małej Panwi, Konopce i Stradomce w zlewni Warty, Warcie w Wąsoszu oraz w Liswarcie poniżej Łomnicy i jej dopływie Białej Okszy. Zły stan/potencjał ekologiczny wystąpił w Rudzie poniżej zbiornika oraz w Stole m. Brynek w zlewni Małej Panwi (mapa 2). 2.2.Ocena stanu chemicznego na podstawie badanych wskaźników W 2009 roku wybrane wskaźniki chemiczne badano w 40 punktach monitoringu operacyjnego oraz w 10 punktach monitoringu operacyjnego celowego. Zakres obejmował wskaźniki wymienione w tabeli 1. Badane wskaźniki chemiczne nie przekroczyły wartości granicznych dla dobrego stanu chemicznego w 17 punktach pomiarowych. W 2009 roku wartości graniczne ustalone dla dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych przekroczyły wskaźniki: rtęć, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren), kadm, ołów i z grupy pestycydów HCH i chlorfenwinfos. Poniżej Fot. 1. Pilica – Łąkietka omówiono występowanie ww. wskaźników chemicznych w wodach powierzchniowych województwa. 2.2.1. Monitoring substancji szczególnie szkodliwych (priorytetowych) w wodach powierzchniowych w latach 2007-2009 Ołów, kadm w zlewni Białej Przemszy Przekroczenia wartości granicznej dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustalonej dla kadmu na poziomie 1,5 µg Cd/l, a dla ołowiu 7,2 µg Pb/l obserwowano w Białej km 0,8 (ujście do Białej Przemszy) oraz w Białej Przemszy km 10,4 w Maczkach (poniżej ujścia Białej) i km 0,8 w ujściu do Przemszy. Występowanie tych metali wiązało się WODY POWIERZCHNIOWE Nazwa zlewni 76 Fot. 2. Biała przed ujściem do Białej Przemszy Fot. 3. Wąwolnica w Jaworznie, przed ujściem do Przemszy z oddziaływaniem zakładów przemysłowych zlokalizowanych w województwie małopolskim. W latach 2007-2009 stężenia kadmu w Białej wahały się w przedziale 0,23-3,8 µg Cd/l. Wartość maksymalna wystąpiła w 2008 roku. W Białej Przemszy w Maczkach stężenia kadmu wynosiły 0,23-2,4 µg Cd/l, a w jej ujściu do Przemszy 0,23-1,6 µg Cd/l. Maksymalne stężenia wystąpiły w 2007 roku. W Białej Przemszy, ujście do Przemszy w latach 2008-2009, a w Białej Przemszy w Maczkach w 2009 roku stężenia kadmu nie przekroczyły wartości granicznej dobrego stanu chemicznego. Analizowane stężenia ołowiu we wszystkich omawianych punktach przekraczały 7,2 µg Pb/l, tj. wartość graniczną dobrego stanu chemicznego. W Białej ołów występował w przedziale 2,7-123 µg Pb/l, w Białej Przemszy w Maczkach od 5 do 98 µg Pb/l, w Białej Przemszy w ujściu do Przemszy od 1 do 70 µg Pb/l. Wszystkie wartości maksymalne wystąpiły w 2009 roku. Obserwowane stężenia chlorfenwinfosu w wodach Wąwolnicy w latach 2007-2009 wynosiły 0,87-15,96 µg/l i przekraczały wartość graniczną dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustaloną na poziomie 0,3 µg/l. Najwyższa wartość, podobnie jak w przypadku HCH wystąpiła w 2008 roku. W wodach Przemszy w Jeleniu stężenia chlorfenwinfosu w tych latach nie przekroczyły progu oznaczania wynoszącego 0,25 µg/l. HCH i chlorfenwinfos w zlewni Przemszy Występowanie tych substancji w wodach Wąwolnicy (km 0,3 ujście do Przemszy) i Przemszy km 13,0 w Jeleniu (poniżej ujścia Wąwolnicy) związane było z oddziaływaniem Centralnego Składowiska Odpadów „Rudna Góra” Zakładów Chemicznych „Organika Azot” SA w Jaworznie. Stężenia HCH w analizowanym okresie, w wodach Wąwolnicy przekraczały wartość graniczną dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustaloną na poziomie 0,04 µg/l i wahały się w zakresie od 0,06 do 216 µg/l. W wodach Przemszy w Jeleniu wartości stężeń HCH były dużo niższe od <0,01 do 0,279 µg/l i o złym stanie chemicznym w tym punkcie decydowały okresowe przekroczenia wartości granicznej dobrego stanu chemicznego. Maksymalne wartości stężeń HCH wystąpiły w Wąwolnicy w roku 2008, a w Przemszy w Jeleniu w roku 2007. Trichloroetylen i tetrachloroetylen w zlewni Kłodnicy i Małej Panwi Występowanie trichloroetylenu i tetrachloroetylenu obserwowano w punktach pomiarowych zlokalizowanych na Dramie: km 9,5 m. Zawada, km 3,1 wpływ do zbiornika Dzierżono Małe, km 0,1 wypływ ze zbiornika Dzierżono Małe w zlewni Kłodnicy oraz w Stole km 9,0 m. Brynek, km 0,3 ujście do Małej Panwi i w Małej Panwi km 78,3 poniżej ujścia Stoły w Krupskim Młynie – zlewnia Małej Panwi. Badania ww. substancji w wodach powierzchniowych prowadzone były w związku z ich występowaniem (w wysokich stężeniach) w wodach podziemnych w tym rejonie. Źródło pochodzenia tych związków nie jest znane. Wartość graniczna dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustalona dla trichloroetylenu oraz tetrachloroetylenu wynosi 10 μg/l. W latach 2007-2009 w omawianych punktach pomiarowych nie wystąpiły przekroczenia wartości granicznych dobrego stanu chemicznego w zakresie trichloroetylenu oraz tetrachloroetylenu. W punktach pomiarowych Dramy stężenia trichloroetylenu w analizowanym okresie wahały się od <0,05 do 4,3 μg/l, w punktach pomiarowych zlokalizowanych na Stole i Małej Panwi od <0,05 do 0,45 μg/l. Stężenia tetrachloroetylenu w punktach pomiarowych Dramy wynosiły od <0,01 do 2,4 μg/l, w punktach pomiarowych Stoły i Małej Panwi od <0,01 do 4,4 μg/l. 77 Rtęć i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) W przypadku rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (benzo(g,h,i)perylen, indeno(1,2,3-cd)piren) nie można jednoznacznie określić źródła ich pochodzenia w badanych wodach powierzchniowych. Przekroczenia wartości dopuszczalnych dobrego stanu chemicznego wód wynoszące dla rtęci 0,07 μg Hg/l w 2009 roku wystąpiły w Czarnej Wisełce, Małej Wiśle poniżej zbiornika w Wiśle Czarnem i w Nowym Bieruniu, w Sole powyżej Rycerki i w ujściu do zbiornika Tresna, w Odrze w Chałupkach i w Krzyżanowicach oraz Olzie most Wisła-Istebna, powyżej Piotrówki i w ujściu do Odry. O ocenie stanu chemicznego rtęci decydował przeważnie 1 wynik (z 12 w roku), który przekraczał ustaloną wartość graniczną. Wartość graniczną dla dobrego stanu chemicznego dla sumy benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)piranu ustalono na poziomie 0,002 μg/l. Przekroczenia wartości dopuszczalnych w przypadku omawianych WWA w 2009 roku wystąpiły w Brynicy powyżej zbiornika Kozłowa Góra, Przemszy powyżej zbiornika Przeczyce, Krztyni, Białce Lelowskiej, Potoku Ligockim, Stole w ujściu do Małej Panwi, w Małej Panwi w Krupskim Młynie, w Warcie powyżej zbiornika Poraj i w miejscowości Mstów, w Stradomie, w Wiercicy m.Chmielarze, w Kocince i Liswarcie m.Kule. Badania rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych będą kontynuowane w następ- Fot. 4. Graniczna Woda nym cyklu pomiarowym w celu potwierdzenia ich występowania w środowisku wodnym. 2.3.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych Monitoring wód pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych prowadzony był w 98 punktach pomiarowych, w tym 60 w zlewni Wisły, 1 w zlewni Dunaju i 37 w zlewni Odry. Ocenę wykonano za pomocą programu JAWO. Oceną objęto także punkt monitoringu badawczego zlokalizowany na Kanale Lodowym (dopływ Warty). Warunki rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych dla bytowania ryb karpiowatych w 2009 roku spełniało 10 punktów w tym 6 w zlewni Małej Wisły: Biała Wisełka, Czarna Wisełka, Malinka, Jawornik, Leśnica i Brennica powyżej Brennej oraz 4 w zlewni Soły: Bystra i Leśniaka w ujściach do Soły, a także Potok Rycerski i Rycerka. W 30 punktach pomiarowych w zlewni Wisły (w tym 22 w zlewni Soły) i w 6 punktach w zlewni Odry warunki rozporządzenia przekraczały tylko azotyny (mapa 3). W pozostałych punktach wskaźnikami najczęściej przekraczającymi warunki rozporządzenia, poza ww. azotynami, były: fosfor ogólny, azot amonowy, BZT5, tlen rozpuszczony i zawiesina. W ocenie nie uwzględniono wskaźnika całkowity chlor pozostały, ponieważ granica oznaczalności stosowanej metody badawczej nie gwarantowała dokładności zgodnej z ww. rozporządzeniem. WODY POWIERZCHNIOWE Kadm w zlewni Małej Panwi Kadm wprowadzany był do zlewni Małej Panwi wraz z wodami Granicznej Wody, co związane było z oddziaływaniem na środowisko Huty Cynku „Miasteczko Śląskie”. Występowanie kadmu obserwowano w punktach pomiarowych: Graniczna Woda km 0,2 (przed ujściem do Stoły), w Stole km 9 (m. Brynek) i km 0,3 (ujście do Małej Panwi) oraz w Małej Panwi km 78,3 (m. Krupski Młyn, poniżej ujścia Stoły). W latach 2007-2009 obserwowane stężenia kadmu przekraczały wartość graniczną dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych ustaloną na poziomie 1,5 μg Cd/l. W analizowanym okresie stężenia kadmu w Granicznej Wodzie wahały się od 14 do 3600 μg Cd/l. W kolejnych punktach pomiarowych wartości stężeń były niższe i wynosiły: w Stole w Brynku 1,3 do 1300 μg Cd/l, w Stole, w ujściu do Małej Panwi 1,3 – 160 μg Cd/l, a w Małej Panwi km 78,3 wahały się od 0,1 do 23 μg Cd/l. Za wyjątkiem Stoły km 0,3, wszystkie wartości maksymalne wystąpiły w 2007 roku. 78 2.4.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia Monitoringiem jednolitych części wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia objęto w 2009 roku 42 punkty pomiarowe, w tym 39 w zlewni Wisły, 1 w zlewni Dunaju i 2 w zlewni Odry. Zgodnie z oceną przeprowadzoną za pomocą programu JAWO w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204, poz. 1728), w 8 punktach wody zaklasyfikowano do kategorii jakości wody A2, w 19 do kategorii A3, w 15 punktach jakość wody nie odpowiadała kategoriom jakości wód (mapa 4). Wskaźnikami dyskwalifikującymi jakość wody były przede wszystkim zanieczyszczenia bakteriologiczne. 2.5.Ocena rzek badanych pod kątem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody w kąpieliskach W 2009 roku 4 punkty pomiarowe objęto monitoringiem pod kątem wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. Punkty zlokalizowano w jednolitych częściach wód powierzchniowych: Przemsza od zbiornika Przeczyce do ujścia Białej Przemszy, Jaworznik, Pogoria, Wilczarnia, na których znajdują się kąpieliska. Badane wskaźniki jakości wody porównano do wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. Nr 183, poz.1530). Z grupy wskaźników bakteriologicznych oceną objęto bakterie grupy coli, w tym typu kałowego. Wskaźnikami przekraczającym warunki ww. rozporządzenia we wszystkich punktach były bakterie z grupy coli, za wyjątkiem punktu pomiarowego Przemsza poniżej zbiornika Przeczyce, gdzie wystąpiły także bakterie z grupy coli typu kałowego. 2.6.Ocena jakości wód granicznych z Republiką Czeską W roku 2009 zgodnie z dwustronnymi ustaleniami, polskie i czeskie służby ochrony środowiska prowadziły na terenie województwa śląskiego wspólną kontrolę jakości wód następujących rzek granicznych: • Olzy w punktach pomiarowych: Ropice, powyżej Stonawki, powyżej Piotrówki i w przekroju ujściowym, • Odry w Chałupkach. Ponadto oceniono również przekrój ujściowy Szotkówki (km 0,1). Były to badania jednostronne, wykonane przez służby polskie. Badaniami w przekroju ujściowym Szotkówki objęto 15 wskaźników jakości wody. W roku 2009 na wniosek strony czeskiej uruchomiono monitoring badawczy w przekroju Piotrówka w Marklowicach w km 12,0. Badaniami objęto 15 wskaźników (temperatura wody, odczyn, tlen rozpuszczony, substancje rozpuszczone, zawiesina ogólna, chlorki, siarczany, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, azot ogólny, fosfor ogólny, ChZT-Mn, ChZT-Cr, BZT5). Ze strony polskiej badania wód granicznych wykonywało Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach, Delegatura w Bielsku-Białej. Oceny jakości wód granicznych dokonano zgodnie z ustaloną metodyką, która przewidywała sześciostopniową klasyfikację: I klasa – wody bardzo czyste, II klasa – wody czyste, III klasa – wody mało zanieczyszczone, IV klasa – wody zanieczyszczone, V klasa – wody silnie zanieczyszczone, VI klasa – wody bardzo silnie zanieczyszczone. Przy ocenie zawiesiny brane były pod uwagę przepływy zmierzone w dniach badań, które dostarczył Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Oddział w Krakowie Górnośląskie Centrum HydrologicznoMeteorologiczne. W 2009 roku w kontrolowanych przekrojach rzek granicznych województwa oceniono od 10 do 29 wskaźników jakości wody. Ogółem oceniono 70 wartości miarodajnych badanych wskaźników. W klasach od I do III znalazło się ok. 91% badanych wskaźników, w klasie IV i V pozostało po 7% wskaźników, w klasie VI 2% (tabela 3). Do klasy IV (wody zanieczyszczone) zaklasyfikowano azot azotynowy i żelazo ogólne w Odrze w Chałupkach. W klasie V (wody silnie zanieczyszczone) znalazły się chlorki w przekrojach: Olza ujście i Olza powyżej Piotrówki oraz substancje rozpuszczone w przekroju Olza ujście. Do klasy VI (wody bardzo silnie zanieczyszczone) zaliczono substancje rozpuszczone w Olzie powyżej Piotrówki. W roku 2009 w porównaniu do roku 2008 obserwowano poprawę jakości wód w ocenianych przekrojach granicznych. Przybyło wskaźników zakwalifikowanych do klasy I i III, zmniejszyła się ilość wskaźników w klasie II, IV, V i VI. Poprawa jakości badanych wskaźników wystąpiła w przekrojach zlokalizowanych na Odrze w Chałupkach oraz w Olzie ujściu i Olzie Ropice. 79 XX Y Y Y X Y X X Y Y X Y X Y Y X X ia z a rn Wilc a Y X na W od a Ml Wa Ru d aw pi e ka n ic a rk a Ba je Rak i tereny miejskie X Y Y ieX w ka Y X Y X Y X Y X Y Łękawka X Y X YLX X YicaY X Y Żyl X Y X YPewlica Y X YX X eś Y X Y X ni Leśnian kaX Y cX Y X Y a Y X Yło X YX X Y YX Y X d y YKX X Ż Y X Y X Yrzyżó p abX Y o Y X Y X K Y X Y nicza X Y X Y wka X n So Y X ka Y ła d X X YX Y oR yc Y X eY © WIOŚ KATOWICE, 2010 ki YrX X Y X Y X Y Y X X ka aw sz St ry a nie spełnia wymogów rozporządzenia jednolite części wód powierzchniowych k Łę Y X nie spełnia wymogów rozporządzenia tylko w zakresie azotynów zbiorniki zporowe a ch Kn a jk Y X spełnia wymogi rozporządzenia Po n ik s By t ra Kilometry 20 ka X Y Y X Y X o ac i Biała sk d M ow Bła dnica 10 a a wa wka Dan kó ńI 5 ó wk Ko rz e nica Sztoła X Kozi Bró Y ln ica Wąw o ec Y XX Y a X Y YicY X YX YX X Y Iłown X Y X Zb ytk Y X Bo br ó w 0 na ek br Bo Centuria n ik li Bo zn Po a tok Ty sk i Dok ę go a Ł Be łk a Mapa 3. Ocena rzek i zbiorników zaporowych pod kątem spełniania wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w 2009 roku WODY POWIERZCHNIOWE zb n ik n ic Krzanówka ier X Y Y YGzela X X Y X ęś Pl X Y ia Y ab X rX Y G Y X Y X W Raw Y X Bia ła Sopotnian ka ni c z iel Dz Łę go ń II ck Łopień ie zu m Ro to k i Po Ostropka Łę ka wa Kochłówka Cienka Po go ria ka el in ki Im i ie c ła w Go X Y Y X m Mitręga Pago r rk a ka Łę knica to By ó Y X X Y Y X Y X Y X X Y a S mn Ja romn a Rów P Cisek pa ko zł Ko za Bia łka Krz Wę g ie zy Pr ka Sz a rl e jk a ka Jawo rz Kanał Gliwicki le c ka Pn ió wka XY YwY X XX Ywka Rd za Zw X Y YX iX Y o Bia łk tyn ia d Piła Y X m Żeb ró w X Y YX X Y YX Y X Dębin ica Zi X Y Y X ka Y X Le śnic Psarka ol Sm Lu bli nica Rów K oko cki Y X Y X O rd on ów zka Y X a ic Bzin nka X Y pkaY Ko no X Potok Jeżowski in a X Y Y X a Y X e la ra Byst Wiercic Go rz a ka k el in Ku c Górn ianka Pa nkó w Y X k jaw Pi cza a ra z Bie s k Pis Prądu Ło mnica bez Y X a sz Ok ła Bia a k c in Ko Y X $ a Widzówka rk ba ra G 80 Potok Jeżowski e la in ka nka pka Ko no Zi ia z a rn Wilc a Psarka Le śnic $ m O rd on ów ka zka W od a ia Krztyn łki do Bia zb n ik e la Dok Ba je a n ik Centuria jednolite części wód powierzchniowych tereny miejskie aw ka Po n ik s By 20 Kilometry poza A3 sz a Kn a jk 10 # * i 5 ic a A3 zbiorniki zporowe k Łę 0 ka wn Ił o A2 # * # * iew # * # * # * # *ka Łękawka # * # * # *# * # * * # * # * Żylica# *ewlica Le # * # *# śn # * P # * Leśnian ka * ic# # * # * a # *o # * # *# * # * dł * Ża py # # Kr zy * # * o b żów # # * nicz K * # * ka an ka # * Soła d oR yc # * er *ki # *# © WIOŚ KATOWICE, 2010 Bła dnica Bo br ó w # * # * # * a ch # * kategorie jakości wody o ac # *i ln ica Wąw o Sztoła iB r ód a wa Biała sk Ko z M ow Ko rz e nica ek br Bo wka Dan kó Zb ytk I Be łk l Bo in a Ml ec zn Po a tok Ty sk i rk a a a St ry ier Raw t ra Sopotnian ka W za Bia ła ó wk Ostropka Łę ka wa Kochłówka Cienka Po go ria # * Rak m rk a to By Jawo rz ka Wę g ie ka Dz w ń ę go a Ł bi ra G łó n ic Krzanówka Gz ęś Pl k oto Łopień zu Ro mi iP e ck z Ko Mitręga Pago r ka el in ki Im i ie c ła w Go Łę go ń II ie l ni c z Cisek a a S mn Ja romn a Rów P Łę knica wk # * Sz a rl e jk a ka Wa Ru d aw pi e ka n ic a Pr zy pa ko le c ka Pn ió wka Rd za Kanał Gliwicki Zw Żeb ró w Dębin ica na Piła na o li Sm Lu bli nica Rów K oko cki ra Byst a ic Bzin c Ko Bia łka Go rz za k el in Ku c ka ks aO a ł Bia k jaw Pi cza Górn ianka a ra z Bie s k Pis Pa nkó w Prądu Ło mnica bez a Widzówka rk ba ra G Mapa 4. Ocena rzek pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w 2009 roku 81 PLRW60001411453 Olza od Ropiczanki do granicy PLRW6000011459 Olza od granicy do Piotrówki PLRW6000911499 Olza odcinek graniczny od Piotrówki do ujścia PLRW6000191139 Odra od granicy państwa w Chałupkach do Olzy Rzeka, km, nazwa punktu, kod punktu Olza, km 39,9 Ropice PL02S1301_1126 Olza, km 21,5 powyżej Stonawki PL02S1301_1129 Olza, km 16,8 powyżej Piotrówki PL02S1301_1130 Olza, km 0,5 ujście do Odry PL02S1301_1134 Odra, km 20,0 Chałupki PL02S1301_1123 I II III IV V VI poprawa pogorszenie 11 5 6 - _ - - 4 - 10 4 6 - - - - - - 10 4 4 - - 1 1 - - 10 3 4 1 - 2 - 4 - 29 11 7 9 2 4 1 W przekroju Szotkówka ujście do Olzy nieznacznie poprawiła się jakość wskaźników charakterystycznych dla zanieczyszczeń przemysłowych (chlorki z IV na III). W przypadku wskaźników organicznych i biogenów obserwowano nieznaczne zmiany (OWO z III na II, ChZT-Mn z II na III ). W przypadku przekroju Piotrówka Marklowice na 14 ocenianych wskaźników osiem zaklasyfikowano do klasy I lub II, cztery do klasy III, dwa do klasy IV (azot azotynowy, azot azotanowy). W badanym przekroju nie można jednoznacznie określić źródła pochodzenia związków azotu. 2.7.Ocena jakości wód zbiorników zaporowych Zmiany w stosunku do roku 2008 Ilość wskaźników w klasach czystości W roku 2009 badania prowadzone były na wybranych zbiornikach zaporowych w sieci monitoringu operacyjnego oraz operacyjnego celowego pod kątem bytowania ryb i zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. Monitoring zbiorników zaporowych realizowany był zgodnie z programem PMŚ dla województwa śląskiego na lata 2007-2009. Badaniami objęto zbiorniki: Goczałkowice, Łąka, Przeczyce, Kozłowa Góra, Tresna, Międzybrodzie, Czaniec w zlewni Wisły oraz Rybnik, Dzierżono Małe, Pławniowice i Poraj w zlewni Odry. Próby wody pobrano w 24 wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych z głębokości 1 m pod powierzchnią wody (w punktach płytkich z warstwy środkowej), 3 razy w roku. Prace prowadzono w okresach: wiosennym – w II i III dekadzie kwietnia oraz I dekadzie maja, letnim – w III dekadzie lipca oraz I i II dekadzie sierpnia, jesiennym – w III dekadzie września oraz I października. Ocenę potencjału wód w zbiornikach wykonano na podstawie monitoringu operacyjnego zgodnie z „Wytycznymi metodycznymi do przeprowadzenia monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce, wersja 2010”, IMGW Wrocław oraz w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. nr 162, poz. 1008 ). Wyniki przedstawiono w tabeli 4. W 2009 roku potencjał ekologiczny wód w zbiornikach sklasyfikowano następująco: • maksymalny lub dobry – Tresna, Międzybrodzie, Pławniowice • umiarkowany – Goczałkowice, Czaniec, Rybnik, Dzierżno Małe • słaby – Poraj, Kozłowa Góra, Przeczyce, • zły – Łąka. Najlepsza jakość wód wystąpiła w zbiorniku Tresna, Międzybrodzie i Pławniowice, najgorsza w zbiorniku Łąka. O ocenie zadecydowały wskaźniki biologiczne. Za wyjątkiem zbiorników: Tresna, Międzybrodzie, Czaniec i Poraj stan fizykochemiczny badanych zbiorników oceniono poniżej dobrego. Warunki graniczne dobrego stanu wód przekroczone były głównie dla odczynu pH. Badane zbiorniki zaporowe oceniono również pod kątem bytowania ryb w warunkach naturalnych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176, poz.1455). W 2009 roku wody badanych zbiorników zaporowych nie spełniały wymagań określonych w rozporządzeniu dla wód będących środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowa- WODY POWIERZCHNIOWE Kod, nazwa jednolitej części wód powierzchniowych Ilość ocenianych wskaźników Tabela 3. Wyniki klasyfikacji wskaźników w granicznych przekrojach pomiarowych w 2009 roku 82 Fot. 5. Zbiornik Międzybrodzie od strony góry Żar Fot. 6. Zbiornik Czaniec zapora czołowa tych w warunkach naturalnych. Ocenę poszczególnych punktów przedstawiono w tabeli 5 i na mapie 3. W zbiornikach najczęściej występowały przekroczenia dopuszczalnych stężeń wskaźników: azotyny, niejonowy amoniak, BZT5, odczyn pH. W pojedynczych przypadkach warunki dopuszczalne przekraczały: zawiesina ogólna, tlen rozpuszczony, temperatura wody i azot amonowy. W zbiorniku Tresna o nieprzydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych zadecydował tylko jeden wskaźnik tj. azotyny. Najbardziej niekorzystne warunki dla życia ryb wystąpiły w zbiornikach: Łąka, Dzierżno Małe i Przeczyce. W trakcie prowadzonych badań nie stwierdzo- no w badanych zbiornikach obecności śniętych ryb. Zbiorniki: Goczałkowice, Czaniec, Kozłowa Góra, które wykorzystywane były do zaopatrywania ludności w wodę oceniono pod kątem przydatności wody do celów pitnych (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do picia, Dz. U. Nr 204, poz.1728). Na podstawie prowadzonych badań zbiornik Goczałkowice zaklasyfikowano do kategorii A2, a wody zbiornika Czaniec do kategorii A3. Wody zbiornika Kozłowa Góra nie odpowiadały żadnej Tabela 4. Wstępna ocena potencjału ekologicznego wód zbiorników zaporowych w 2009 roku1) Lp. 1 Zbiornik Goczałkowice/ PLRW20000214739 2 3 Kaskada Soły/ PLRW2000021329553 4 5 6 7 8 9 10 11 Oceniany zbiornik Ocena elementów biologicznych Ocena wskaźników fizykochemicznych Potencjał ekologiczny Goczałkowice umiarkowany II umiarkowany Tresna bardzo dobry II dobry dobry II dobry umiarkowany II umiarkowany Kozłowa Góra słaby poniżej stanu dobrego słaby Poraj słaby II słaby Łąka zły poniżej stanu dobrego zły słaby II słaby Nazwa JCWP / Kod JCWP Międzybrodzie Czaniec Zbiornik Kozłowa Góra/ PLRW20000212639 Zbiornik Pora/ PLRW60000181159 Zbiornik Łąka/ PLRW200002116559 Zbiornik Przeczyce/ PLRW20000212399 Drama w obrębie zbiornika Dzierżno Małe do ujścia/ PLRW6000011669 Toszecki Potok w obrębie zbiornika Pławniowice/ PLRW6000011689 Ruda w obrębie zbiornika Rybnik/ PLRW600001156539 Przeczyce Dzierżno Małe umiarkowany Pławniowice bardzo dobry Rybnik umiarkowany poniżej stanu dobrego poniżej stanu dobrego II umiarkowany dobry umiarkowany JCWP – jednolita część wód powierzchniowych 1) na podstawie „Wytycznych metodycznych do przeprowadzenia monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce, wersja 2010”, IMGW Wrocław oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) 83 Tabela 5. Ocena wód zbiorników zaporowych pod kątem bytowania ryb w warunkach naturalnych i wykorzystania do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia w 2009 roku Ocena wód pod kątem bytowania ryb Nazwa zbiornika Nazwa punktu pomiarowo-kontrolnego G1 w rejonie zapory czołowej Goczałkowice G2 w rejonie ujścia rzeki Wisły Czaniec Międzybrodzie Tresna Kozłowa Góra Poraj Łąka Przeczyce Dzierżono Małe Pławniowice Rybnik badane wskaźniki/ ilość przekroczeń kategoria jakości wody N 12/1 A2 N 12/3 - ocena w punkcie G3 w rejonie ujścia Bajerki do zbiornika N 12/3 - C1 w rejonie ujścia rzeki Soły do zbiornika N 12/1 - C2 w rejonie zapory czołowej N 12/2 A3 M1 w rejonie mostu w Czernichowie N 12/1 - M2 w rejonie zapory czołowej N 12/2 - T1 w rejonie ujścia rzeki Soły w Żywcu N 12/1 - T2 w rejonie Wilczego Jaru N 12/1 - T3 w rejonie zapory N 12/1 - KG1 w rejonie ujścia rzeki Brynicy N 12/3 - KG2 w rejonie zapory czołowej N 12/3 poza A3 P1 w rejonie ujścia Warty N 12/3 - P2 w rejonie zapory czołowej N 12/3 - Ł1 w rejonie ujścia Pszczynki N 12/5 - Ł2 w rejonie zapory czołowej N 12/4 - PR1 w rejonie ujścia Przemszy N 12/2 - PR2 w rejonie zapory czołowej N 12/5 - DM1 w rejonie ujścia Dramy N 12/4 - DM2 w rejonie zapory czołowej N 12/4 - PŁ1 w rejonie ujścia Potoku Toszeckiego N 12/2 - PŁ2 w rejonie zapory czołowej N 12/3 - R1 w rejonie ujścia Rudy N 12/2 - R2 w rejonie zapory czołowej N 12/1 - wskaźniki nieodpowiadające kategoriom CHZT-Cr, OWO nie spełnia wymagań dla życia ryb w warunkach naturalnych z trzech kategorii określonych ww. rozporządzeniem. Przekroczone zostały wartości graniczne określone dla kategorii A3 wskaźników: ChZT-Cr i OWO. Stężenia pozostałych badanych wskaźników odpowiadały kategoriom od A1 do A3 (tabela 5). 2.8.Eutrofizacja wód powierzchniowych za lata 2007-2009 Ustawa Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) w art. 9 definiuje eutrofizację jako „wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód”. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska, na podstawie art. 47 ust. 6 ww. ustawy Prawo wodne, dokonuje co 4 lata oceny stopnia eutrofizacji śródlądowych wód po- wierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych. Ocenę eutrofizacji za lata 2007-2009 dla rzek i zbiorników zaporowych wykonano zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Wyniki oceny przedstawiono na mapie 5. Eutrofizacja rzek Oceną eutrofizacji objęto 200 punktów pomiarowych badanych w latach 2007-2009. Podstawą oceny rzek były wskaźniki biologiczne: fitobentos i chlorofil oraz fizykochemiczne: BZT5, OWO, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny i fosforany. Do wód eutroficznych zaliczono wody, które zgodnie z przeprowadzoną oceną przekraczały w analizowanym zakresie warunki określone WODY POWIERZCHNIOWE N Ocena wód po kątem zaopatrzenia ludności ka 84 Szeligowie c a Dankó wk Wę g ierk a ! ! ( ka ród ka P ia ł k zbiorniki zporowe jednolite części wód powierzchniowych tereny miejskie usz cza ka l ic ( ica ! (! l lka Pew el Wie !! ( Leśnian ka( Pew ! ( ! ( Jusz ! (! ( czy a ! (Żabni c a ! ( nk a r zyżów ka p So Cz ot a de cz ka za nka K Zg o Baje r ka B aŁ n ia nka Po tok ńsk i a Gz el Knajk a I Ży a zk ln i c Dzie ń ia Gr ab o ! ( ! (! ! (( ! ( s tr By Ko py d ł ! ( ica 20 Kilometry Koz i B Koz ł Łę n Le ś 10 ! ( Wi ! (el ew( ka Łę ka w n 5 Pon iki ! (! ( en a ! ( oc h ęki ! ( ic a ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( 0 Biał a pie ni ca ec ! ( ! ( M ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( ! ( i wan Zl e ła TAK TAK ! ( ! a ( ( ic ! ! ! ( łown ( Br o ! ( P b rów ka ! ( uń c ówka ! ( dn i c B ! ( ! ( NIE ! ( NIE ! ( ! ! ( ( ( ! (! ! ( ! ( ! ( ! ( ocena eutrofizacji zbiorników zaporowych ac sk i da ki iec ow ! ( ! ( ( ! ( ! Wa ! ( ica ! ( ( ! (! ! ( ! ( ! ( ! ( ! (! ( ocena eutrofizacji rzek w punktach pomiarowych owski nka Zb y t ( !! ( ! (! ( S ztoła ! ( ! ( eli Imi K o rze n Dok a wa ! Zbiornik ( Łąka k ! ( ! ( ! ( ! ( B ! iała ( K! anał Mat yl ( ła w Go ! ( Ł ęgoń I ! ( B e łk yr dW sp o ływ na Jam Dop w S Ró ! ( Rów Kos zt le c zn a Po to k ( ! Ty ski ! ( Bo !! ! ( ( i na ( ! ( l ! (! Bo ( ! ( ę ga ! ( Ra w a a Krz a nówka ! ( ! ( r ia go P! (o br ek Rak ó w ówk a ! ( M M it r ! ( Wi el ! ( on ka Ja w o k ! ( ! ( ! ( ! ( Tr ze P ag o ( ! b y c z ka ik rzn ! ( jka mn ci a ica j ś ! ( e ! ( ! ( ! ( B iałk i r iec Pl ę śni c a ia d o t yn Krz ! ( ! ( ka zow Łę goń II ! ( ! ( ! ( ! ( ró w ys Jar ! ! ( B ! ( O ( ! (! (! ! ( ! ( ka ! ( ! (! ( Szar le ! ( ! ( Wi a Psarka ! (! ( k do zb. Pławniowice Poto ! ( ! ( pie ów Piła j Suche k Ło Zw le c z a Ż eb ! (Dę binica ! (! ! ( ( ( ! Bielawa ! ( ! (! (! ( ! ( Widzówka Bi a Wil cza rn ia ! ( ( c ! (! iwi ki ( ( ! ! ( Rd Kanał G Pl a ! ( za w ole m śn ic k Byto a a ! ( pa k o z y r ! P ! (( ka Ostropka Bie niaw ! ( Czar chłówka k awa Ś l Dopły ra wka od Ko in ! ( w z la K nu! ka (ró Cien su ( wki Łę k ! (! do u nica (! ( ! ( ( P ro ! Wier ! (! ! ( zbnik Potok Ciec ! ( howicki ! ( Rów K2 W od a ! ( ! ( rdon Leś n ic Kamieniczka L ublinica! ( ła d o C is e ! ( a a ! ( nop k a r ód ecki Tosz ka elin Kuc Ko Zi mn a ! ( r c ic ! ( ! ( ! ( ! ( Rów Kokocki ź ! (! ( a ink a od a a rn i Gó ystra ka Kuc o MLynó w Ko c a o Sm J em iel ni ca ! ( za Pa nkó w k ski P otok J e żow c zk $ ka B ! ( i Bzin a lin ( aO ł! zc B i es ! ( s łó w ymy zW ływ Dop ! (! ( ! ( k an ra ! ( ! ( bsk a ! ( za ks P i sk a ar P ij a wk G r ab ! ( k Nic ! ( ! ( a ulin © WIOŚ KATOWICE, 2010 Mapa 5. Ocena eutrofizacji rzek i zbiorników zaporowych w punktach pomiarowych badanych w latach 2007-2009 85 Eutrofizacja zbiorników zaporowych Ocenę eutrofizacji wykonano dla 11 zbiorników zaporowych. Podstawą oceny zbiorników zaporowych były wskaźniki biologiczne: fitoplankton oraz fizykochemiczne: BZT5, azot azotanowy, azot ogólny i fosfor ogólny. Do wód eutroficznych zaliczono wody zbiorników zaporowych, które zgodnie z przeprowadzoną oceną przekraczały w analizowanym zakresie warunki określone dla dobrego lub powyżej dobrego potencjału ekologicznego. Wody zaliczone do eutroficznych wystąpiły w 7 zbiornikach: Goczałkowice, Poraj, Kozłowa Góra, Dzierżono Małe, Przeczyce, Rybnik i Łąka. O ocenie zadecydował głównie fitoplankton (w każdym przypadku) oraz BZT5 i azot azotanowy. Wykonano także analizę występowania eutrofizacji w poszczególnych typach zbiorników zaporowych. Zbiorniki zaporowe podzielono na 3 typy: reolimniczne, przejściowe i limniczne, które występują na terenie województwa śląskiego. Wody eutroficzne wystąpiły w 6 na 8 badanych zbiornikach typu limnicznego oraz w 1 na 2 badane zbiorniku typu przejściowego. Jedynym badanym zbiornikiem typu reolimnicznego był zbiornik Czaniec, w którym nie wystąpiły wody eutroficzne. 2.9.Analiza stężeń wskaźników pomiaru ciągłego Odry, w przekroju pomiarowym ChałupkiBohumin, realizowanego przy pomocy Automatycznej Stacji Badania Jakości Wody Odry, w latach 2000-2009 wraz z określeniem trendów zmian Józef Huć, Barbara Malkowska, Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach Sp. z o.o. W końcu lat siedemdziesiątych rozpoczęto ciągły monitoring jakości wody w rejonie przygranicznym na Odrze. Wykonywane w ten sposób badania i obserwacje stanowiły uzupełnienie analiz wody w tej rzece, realizowanych w ramach monitoringu wód powierzchniowych (po stronie polskiej) oraz Povodi Odry (po stronie czeskiej). Pozwalały one z jednej strony na określenie dobowych zmian wartości wybranych wskaźników jakości wody, z drugiej zaś na obserwację stanu wód w tym cieku oraz powiadamianie odpowiednich służb o zaistniałych przypadkach „nadzwyczajnych zagrożeń środowiska”, takich jak: film olejowy, śnięcie ryb, deficyt tlenowy, nadmierne zasolenie wód. Ciągły pomiar jakości wód w rejonie przygranicznym realizowany był do końca 2009 roku, w przekroju pomiarowo-kontrolnym: Odra Chałupki-Bohumin. Wyniki uzyskiwane w Chałupkach charakteryzowały jakość wody w zakresie: temperatury, odczynu, tlenu rozpuszczonego, potencjału oksydacyjno-redukcyjnego, przewodności elektrolitycznej właściwej w przekroju granicznym. Stacja początkowo stanowiła własność Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Eksploatowana była przez Instytut Ochrony Środowiska O/Wrocław. Od 1993 roku przekazana została w użytkowanie Ośrodkowi Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach. Do 1997 roku stacja wyposażona była w monitor „Aquamer” typu AQ 52, 53 i 55, jednak na skutek lipcowej powodzi sprzęt pomiarowy stacji uległ zniszczeniu, odcięte zostało także zasilanie w energię elektrolityczną i inne media. Rekonstrukcji stacji dokonano w 1998 roku, zmieniając również jej wyposażenie. W latach 1998-2006 monitoring jakości wód realizowany był na stacji przy pomocy urządzenia firmy „Hydrolab”, zainstalowanego bezpośrednio w toni rzecznej, natomiast w roku 2007 przeprowadzona została modernizacja systemu pomiarowego, w konsekwencji czego do końca 2009 roku, automatyczne pomiary realizowane były przy pomocy systemu pomiarowego niemieckiej firmy Umwelt - und Ingenier- WODY POWIERZCHNIOWE dla dobrego stanu ekologicznego. Wody eutroficzne wystąpiły w 141 (tj. 71%) badanych punktach pomiarowo-kontrolnych. Oceniono także 146 jednolitych części wód powierzchniowych zamykających się na terenie województwa, z których 116 było eutroficznych (78%). Wartości graniczne określone dla dobrego stanu wód najczęściej przekraczały wskaźniki: fosforany, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, BZT5 oraz fitobentos. Wody zaliczone do eutroficznych w dorzeczu Wisły wystąpiły w zlewni Iłownicy, Białej, Pszczynki (za wyjątkiem Korzenicy), Gostyni, Brynicy poniżej zbiornika Kozłowa Góra, Przemszy (za wyjątkiem punktów poniżej zbiornika i powyżej ujęcia w Będzinie), z Białą Przemszą (za wyjątkiem Centurii), Pilicy (za wyjątkiem Białki). W dorzeczu Odry wody eutroficzne wystąpiły w Odrze oraz w zlewni Olzy, Psiny, Rudy (za wyjątkiem Potoku z Kamienia), Bierawki, Kłodnicy, Małej Panwi (za wyjątkiem odcinka od Ligockiego Potoku do Stoły, Dubielskiego Potoku i Leśnicy), Warty (za wyjątkiem Kucelinki i Kanału Lodowego). Do eutroficznych zaliczono także wody Czadeczki w dorzeczu Dunaju. Wody eutroficzne nie wystąpiły w zlewni Soły (za wyjątkiem jej odcinka do Rycerki) i Małej Wisły powyżej ujścia Bładnicy. Rzeki województwa charakteryzuje duże zróżnicowanie typów abiotycznych. Na 27 typów abiotycznych wód, które wydzielono na terenie kraju, w województwie śląskim oceniono 17. Analiza występowania eutrofizacji w poszczególnych typach abiotycznych wykazała, że procesy eutroficzne w niewielkim stopniu (około 40% ocenianych ppk lub jcwp) występowały w potokach górskich o typach nr 12 i 14 (tj. potokach fliszowych i małych rzekach fliszowych). 86 technik GmbH Drezna – sondy MSM-9. Wykonywane pomiary pozwalały na bieżącą ocenę zmian podstawowych wskaźników jakości wody oraz umożliwiały podejmowanie działań w przypadku występowania „nadzwyczajnych zagrożeń środowiska”. Sprawozdania z monitoringu automatycznego przekazywane były jako sprawozdania miesięczne i roczne do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach i stanowiły uzupełnienie monitoringu wód powierzchniowych realizowanego w województwie śląskim. Zakres badań realizowanych na Stacji Automatycznej Zainstalowane na stacji urządzenia pomiarowe pozwalały na ciągły pomiar następujących wskaźników: temperatury wody, odczynu wody, tlenu rozpuszczonego, potencjału oksydacyjno-redukcyjnego, przewodności elektrolitycznej właściwej oraz mętności oznaczanej w latach 2001-2003. Na stacji w Chałupkach codziennie dokonywano również odczytu poziomu wody w rzece. Fot. 7. Stacja w Chałupkach ringu wykonana została w oparciu o średnie dobowe i średnioroczne wartości zanieczyszczeń i poziomu zwierciadła wody w rzece. W tabelach 6-9 zestawiono natomiast średnie roczne, minimalne i maksymalne wartości analizowanych wskaźników. Omówienie wyników badań zrealizowanych w latach 2001-2009 Ze względu na małą reprezentatywność danych z pomiarów realizowanych w roku 2000 (częste awarie sondy pomiarowej) analizę stężeń wskaźników pomiaru ciągłego dla stacji w Chałupkach przeprowadzono dla lat 2001-2009. Porównano wskaźniki, które były objęte badaniami w całym okresie tzn. temperatura wody, odczyn, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna właściwa. Prezentacja graficzna (wykresy) wyników monito- Przewodnictwo właściwe Pomiar przewodnictwa właściwego wody charakteryzuje ogólną zawartość elektrolitów w wodzie (kwasów, zasad i soli ulegających dysocjacji). Zmiany przewodności elektrolitycznej właściwej, obserwowane w latach 2001-2009 w wodach Odry w punkcie granicznym, przedstawione zostały na wykresach 6, 7. Na wykresie 6 przedstawiono zależność średniej rocznej wartości przewodności elektrolitycznej właściwej w stosunku do wahań poziomu zwierciadła linia trendu zmian przewodności właściwej na przestrzeni lat 2001-2009 0,900 0,800 250 200 0,700 150 0,500 0,400 100 0,300 0,200 50 0,100 0,000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 stan wód rzeki Odry cm przewodność mS/cm 0,600 Okres obserwacji stan wód rzeki cm Przewodność właściwa mS/cm Wielom. (Przewodność właściwa mS/cm) Wielom. (stan wód rzeki cm) Wykres 6. Zmiany średniej rocznej przewodności wód w stosunku do wahań ich poziomu zwierciadła w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra w Chałupkach w latach 2001-2009 87 Przewodność µS/cm 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 0 2001-02-14 2001-04-11 2001-06-09 2001-08-11 2001-11-18 2002-01-28 2002-03-26 2002-06-03 2002-07-27 2002-09-20 2002-11-12 2003-01-03 2003-03-01 2003-04-21 2003-06-11 2003-08-02 2003-09-27 2003-11-21 2004-01-19 2004-03-26 2004-06-15 2004-08-06 2004-09-29 2004-11-25 2005-01-19 2005-06-22 2005-08-16 2005-09-28 2005-11-18 2006-01-09 2006-03-01 2006-05-09 2006-07-03 2006-08-31 2006-11-14 2007-01-30 2007-04-10 2007-06-06 2007-07-31 2007-09-25 2007-11-15 2008-01-08 13-03-2008 19-05-2008 11-07-2008 01-09-2008 05-11-2008 26-12-2008 2009-02-15 2009-04-07 2009-05-28 2009-07-20 2009-09-09 2009-10-31 2009-12-23 200 Średnia dobowa przewodność [µmS/cm] Maksymalna dobowa przewodność [µmS/cm] Przewodność wody II klasy jakości (dobra) Minimalna dobowa przewodność [µmS/cm] Przewodność wody I klasy jakości (bardzo dobra) Liniowy (średnia dobowa przewodność [µmS/cm]) Wykres 7. Dobowe wartości przewodności elektrolitycznej właściwej w µS/cm w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach wg zał. 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku, w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. z 2008 r. Nr 162, poz. 1008). wartości przewodnictwa wód Odry w przekroju pomiarowo-kontrolnym Chałupki-Bohumin, były konsekwencją zrzutu wód słonych do rzeki (wód z odwadniania kopalń znajdujących się po stronie czeskiej). Od 2005 roku dobowe wskazanie przewodności elektrolitycznej właściwej nie przekroczyło 1500 µS/cm tj. wartości granicznej dobrego stanu wód (wykres 7). W latach 2008-2009 średnioroczna wartość przewodności elektrolitycznej właściwej Odry, w punkcie granicznym nie przekraczała 600 µS/cm. Stacja dostarczała również informacji o stanach wód Odry w punkcie granicznym. W czasie funkcjonowania stacji okresy podwyższonego stanu wód Tabela 6. Wyniki pomiarów przewodności elektrolitycznej właściwej wód Odry w punkcie granicznym Przewodność elektrolityczna właściwa [μS/cm] Okres pomiarowy Średnia Min w roku Max w roku 2001 501 240 1612 2002 541 222 1655 2003 681 295 1539 2004 787 257 1901 2005 704 249 1359 2006 726 278 1212 2007 680 309 1355 2008 593 270 999 2009 559 180 1192 WODY POWIERZCHNIOWE wody w Odrze. Na wykresie 7 przedstawiono średnie dobowe, minimalne dobowe oraz maksymalne dobowe wartości przewodności. W tabeli 6 przedstawiono wyniki badań średniorocznych wartości przewodności elektrolitycznej właściwej, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach 2001-2009. Podczas dziewięcioletnich obserwacji poziom średniorocznych wartości przewodności elektrolitycznej właściwej wahał się w punkcie granicznym, w wodach Odry, w zakresie 501-787 μS/cm tj. nie przekraczającym jakości wód I klasy. Maksymalne wartości tego parametru obserwowane były w 2004 roku. Na fakt ten niewątpliwy wpływ miały zrzuty wód słonych do Odry, po stronie czeskiej oraz niekorzystne warunki hydrologiczne wówczas panujące (niskie stany wód). Na podstawie analizy wyników określono, iż jakość wód Odry na przestrzeni lat 2006-2009, w zakresie przewodności, uległa wyraźnej poprawie. Pomiar ciągły pozwalał na dokładne ustalenie dnia a nawet godziny, w której nastąpił przyrost analizowanego wskaźnika. W latach 2001-2004 notowane były wysokie dobowe wskazania tego wskaźnika, przekraczające nawet 1500 μS/cm. Okresowo występujące podwyższone Średniodobowa temperatura wody [°C] 20 09 -1 2-03 20 09 -0 9-25 20 09 -0 7-18 20 09 -0 5-08 20 09-0 2-03 26 -1 1-20 08 10-0 9-20 08 02-0 7-20 08 2 00 7-11 -3 0 11-04 -200 8 2 00 7-09 -2 2 2 00 7-07 -0 9 2 007 -04-1 9 2 006 -06-0 4 2 006 -02-01 20 05-1 1-24 20 05-0 9-15 20 05-07 -07 -5 200 5-04 -22 0,000 200 5-01 -3 0 0 200 4-11 -1 1 20,000 2 00 4-08 -2 8 5 2 00 4-06 -1 9 40,000 2 00 3-09-2 3 10 2 003 -07-0 7 60,000 2 003 -04-2 8 15 2 003 -0 2-10 80,000 20 02 -1 1-23 20 20 02 -0 9-14 100,000 20 02 -0 7-15 25 20 01-1 2-05 120,000 20 01-0 7-16 30 20 01-05 -02 140,000 2 00 1-02 -1 4 Średniodobowy stopień nasycenia tlenem [%] 88 Okres obserwacji Średnia dobowa temperatura wody [°C] Średniodobowy stopień nasycenia tlenem % Wykres 8. Zależność stopnia nasycenia tlenem od temperatury wody w rzece w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra w Chałupkach w latach 2001-2009 (>300 cm), odnotowane zostały: w lipcu 2001 roku, w marcu w 2004 roku, w marcu i sierpniu 2005 roku, na przełomie marca i kwietnia 2006 roku, we wrześniu 2007 roku, w maju 2008 oraz w marcu i kwietniu 2009 roku. Stopień nasycenia tlenem Tlen rozpuszczony jest to jeden z ważniejszych wskaźników jakości wód naturalnych. Ma on podstawowe znaczenie dla wszelkich procesów chemicznych i biochemicznych zachodzących w wodach w tym również procesu ich samooczyszczenia się. Zawartość tlenu rozpuszczonego podaje się w mg O2/l lub w procentach nasycenia wody tlenem. W określonych warunkach temperatury pod ciśnieniem atmosferycznym może rozpuścić się w wodzie określona ilość miligramów tlenu w litrze. Ilość ta daje nasycenie pełne, czyli 100%. W wodach powierzchniowych czystych procent nasycenia wody tlenem wynosi 100%. Duży deficyt tlenowy jest szkodliwy dla środowiska wodnego. Przy zawartości tlenu poniżej 30% nasycenia lub poniżej 2-3 mg O2/l następuje śnięcie ryb i zaburzenia rozwoju wielu innych organizmów wodnych. Na podstawie prowadzonych badań określono, iż stopień nasycenia tlenem wyraźnie malał w miesiącach letnich. Wzrost temperatury wody w rzece, a co za tym idzie nasilające się procesy rozkładu zanieczyszczeń skutkowały zwykle spadkiem zawartości tlenu w wodach Odry (wykres 8). W tabeli 7 przedstawiono wyniki badań stopnia nasycenia tlenem, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach 2001-2009, natomiast w tabeli 8 temperatury wody w rzece. Podczas prowadzenia badań w latach 2001-2009 zanotowano średnioroczne wartości tlenu rozpuszczonego na poziomie około 60% (co odpowiadało 56 mg O2/l). Najniższa średnioroczna wartość wskaźnika stwierdzona została w 2003 roku i wynosiła 44,9% Tabela 7. Wyniki pomiarów stopnia nasycenia tlenem wód Odry w punkcie granicznym Tabela 8. Wyniki pomiarów temperatury wód Odry w punkcie granicznym Temperatura [°C] Stopień nasycenia tlenem [%] okres pomiarowy 2001 Średnia Min w roku Max w roku 63,0 18,7 138 Okres pomiarowy 2001 2002 Średnia Min w roku Max w roku 10,7 -1,2 21,4 10,8 0,18 24,1 2002 53,8 12,3 86,7 2003 44,9 14,4 96,5 2003 11,3 2,7 23,9 2004 11,6 1,3 23,2 2004 57,5 18,7 96,2 2005 69,4 18,8 94,4 2005 10,5 0,8 25,4 11,2 1,6 24,8 12,3 0,6 26,6 2006 65,9 27,6 93,4 2006 2007 66,2 18,7 162 2007 2008 61,4 18,8 154 2008 11,4 1,0 27,7 2009 60,2 14,5 146 2009 11,8 1,2 21,8 180 89 160 s topien nas yc e nia tlenem % 140 120 100 80 60 40 0 2001-02- 14 2001-04-07 2001-05-29 2001-07-19 2001-11-16 2002-01-24 2002-06-27 2002-08-17 2002-10-05 2002-11-23 2003-01-16 2003-03-12 2003-04-28 2003-06-14 2003-08-05 2003-09-26 2004-05-31 2004-07-18 2004-09-03 2004-10-25 2004-12-20 2005-02-21 2005-04-09 2005-05-26 2005-07-19 2005-09-05 2005-10-22 2005-12-09 2006-01-25 2006-03-13 2006-06-22 2007-04-13 2007-06-05 2007-07-31 2007-09-21 2007-11-07 2008-01-02 13-04-2008 12-06-20 08 30-07-2008 15-09- 2008 09-11-2008 26-12- 2008 2009-03-07 2009-04-24 2009-06-10 2009-07-29 2009-09-14 2009-10-31 2009-12-17 20 Średni dobowy stopień nasycenia tlenem % Minimalny dobowy stopień nasycenia tlenem % Maksymalny dobowy stopień nasycenia tlenem % Średni stopień nasycenia wód Odry tlenem [%] obserwowany w latach 2001-2009 Minimalny stopień nasycenia wód Odry tlenem obserwowany w latach 2001-2009 Linia trendu średniodobowych wartości tlenu rozpuszczonego w rzece w latach 2001-2009 Wykres 9. Średni dobowy stopień nasycenia tlenem [%] w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach Odczyn Wskazania roczne odczynu na stacji Chałupkach w latach 2001-2009 mieściły się w granicach od 5,6 do 9,7. W tabeli 9 przedstawiono wyniki badań odczynu, uzyskiwane w punkcie granicznym, w latach 2001-2009. Na wykresie 10 przedstawiono dobowe zmiany odczynu w przekroju pomiarowo-kontrolnym Odra w Chałupkach. Analizowane wartości minimalne i maksymalne odczynu na stacji Chałupkach w latach 2001-2006 utrzymywały się w przedziale od 6 do 9 tj. wartości granicznych ustalonych dla dobrego stanu wód. W latach 2007-2009 obserwowano zmiany odczynu wód w przedziale od 5,6 do 9,7, okresowo przekraczające ww. wartości graniczne dla dobrego stanu wód. Podsumowanie Pomiary ciągłe realizowane prze pomocy Automatycznej Stacji Badania Jakości Wody Odry pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. W latach 2001-2009 średnia przewodność elektrolityczna właściwa Odry w przekroju kontrolnym Chałupki-Bohumin, wahała się w zakresie 0,501-0,786 mS/cm, tak wiec nie przekraczała wartości dopuszczalnej dla wód I klasy czystości. Maksymalne wartości przewodności (1,9 mS/cm) notowane były w 2004 roku. Na przestrzeni lat 2008-2009 średnioroczna wartość przewodności ustabilizowała Tabela 9. Wyniki pomiarów odczynu wód Odry w punkcie granicznym Odczyn pH Okres pomiarowy Min w roku Max w roku 2001 6,0 7,9 2002 6,2 8,7 2003 6,0 8,5 2004 6,0 8,5 2005 6,4 9,0 2006 6,6 8,8 2007 6,4 9,5 2008 6,0 9,2 2009 5,6 9,7 WODY POWIERZCHNIOWE (ok. 4-5 mg O2/l). W 2005 roku średnioroczny stopień nasycenia tlenem wód Odry osiągnął wartość najwyższą w okresie 9-cio letnich obserwacji i wynosił 69,4% (ok. 7-8 mg O2/l). Dobowe zmiany zawartości tlenu w rzece przedstawione zostały na wykresie 9. Analiza średnich dobowych wartości wskazuje, iż najniższe zawartości tlenu rozpuszczonego w Odrze w punkcie granicznym przypadają na lata 2002-2004. W tym okresie notowano również podwyższony poziom przewodności elektrolitycznej właściwej w rzece. Pomiary ciągłe realizowane prze pomocy Automatycznej Stacji Badania Jakości Wody Odry potwierdziły, iż na rozpuszczalność tlenu w rzece niekorzystnie wpływają podwyższone ładunki soli. 90 11 10 Odczyn pH 9 8 7 6 Minimalny dobowy odczyn Maksymalny dobowy odczyn Odczyn wody I klasy jakości (bardzo dobra) Odczyn wody II klasy jakości (dobra) 2009-12-31 2009-09-30 2009-06-30 2009-03-31 2008-12-31 2008-09-30 2008-06-30 2008-03-31 2007-12-31 2007-09-30 2007-06-30 2007-03-31 2006-12-31 2006-09-30 2006-06-30 2006-03-31 2005-12-31 2005-09-30 2005-06-30 2005-03-31 2004-12-31 2004-09-30 2004-06-30 2004-03-31 2003-12-31 2003-09-30 2003-06-30 2003-03-31 2002-12-31 2002-09-30 2002-06-30 2002-03-31 2001-12-31 2001-09-30 2001-06-30 2001-03-31 2000-12-31 5 Odczyn wody I klasy jakości (bardzo dobra) Wykres 10. Wahania odczynu w latach 2001-2009. Przekrój pomiarowo-kontrolny: Odra w Chałupkach się na poziomie 0,6 mS/cm. 2. Zapis pomiarów (tlenu rozpuszczonego) uzyskiwanych przy pomocy Stacji pozwolił, na określenie jakości rzeki pod względem zawartości w niej zanieczyszczeń organicznych, • w latach 2001-2009 średnioroczny poziom tlenu rozpuszczonego w Odrze na granicy, kształtował się na poziomie 60% (ok.6-7 mgO2/l), • pomiary potwierdziły, iż na rozpuszczalność tlenu w rzece niekorzystnie wpływają podwyższo- ne ładunki soli, oraz wzrost temperatury wód. 3. Odczyn Odry w punkcie granicznym wahał się w szerokim zakresie pH 5,6-9,7. W latach 2001-2006 uzyskiwane pomiary pH mieściły się w granicach norm obowiązujących dla wód I i II klasy czystości. Analiza wartości odczynu wód Odry w punkcie granicznym, w okresie dziewięcioletnich obserwacji, wykazała wzrost tego wskaźnika w latach 2007-2009. W tym też okresie odnotowano największe wahania wskazań odczynu wód. 3.Reakcja Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej jest jednym z najważniejszych działań w zakresie ochrony środowiska, prowadzącym do poprawy jakości wód powierzchniowych w województwie śląskim. W świetle zapisów Traktatu Akcesyjnego do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się do realizacji wymagań nałożonych dyrektywą Rady 91/271/EWG dot. oczyszczania ścieków komunalnych. Obowiązki i podstawowe cele zostały ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) opracowanym w 2003 roku. Program ten zawiera wykaz aglomeracji wraz z wykazem niezbędnych przedsięwzięć z zakresu oczyszczania ścieków, które należy zrealizować w aglomeracjach do końca 2015 roku. Założenia programu to budowa, rozbudowa i moder- Fot. 8. Oczyszczalnia ścieków w Raciborzu 91 nizacja oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowa systemów kanalizacji w aglomeracjach. W ramach realizowanego KPOŚK w 2009 roku w województwie śląskim zakończono kolejne inwestycje. Były to między innymi nowe gminne oczyszczalnie ścieków: w Kuźni Raciborskiej i Kłobucku oraz rozbudowa i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków: „Ruptawa” w Jastrzębiu Zdroju, „Orzegów” w Rudzie Śląskiej oraz w Raciborzu. Ponadto zostały wybudowane nowe ciągi kanalizacji sanitarnej w Katowicach, Mysłowicach, Jastrzębiu Zdroju, Częstochowie, Rybniku, Rudzie Śląskiej, Miedźnej, Kamienicy Polskiej, Brennej, Pawłowicach. Modernizacja oczyszczalni ścieków na przykładzie Oczyszczalni Ścieków w Raciborzu. Przedsięwzięcie obejmowało część ściekową, osadową oraz przeróbkę biogazu. Powstały nowe obiekty: budynek skratek, separatorów piasku, mechanicznego zagęszczania i zamknięta komora fer- mentacyjna. Doposażono istniejące, dotychczas nieużywane obiekty: trzecią komorę piaskownika, drugi osadnik wstępny, trzecią komorę osadu czynnego, trzeci osadnik wtórny, drugi zagęszczacz grawitacyjny wstępny i wtórny. Uruchomiono nowe urządzenia: separator piasku, dwa zagęszczacze mechaniczne, prasę do odwadniania osadu wraz z układem higienizacji, agregat kogeneracyjny. Wymieniono urządzenia na eksploatowanych do tej pory obiektach: w pompowni (kraty, pompy), w komorach piaskownika (pompy), w osadniku wstępnym (zgarniacze), w dwóch komorach osadu czynnego (ruszty napowietrzające, mieszadła, układ cyrkulacji wewnętrznej), w stacji dmuchaw (dmuchawy), w pompowni osadu wstępnego (pompy), w pompowni osadu recyrkulowanego (pompy), w odsiarczalni (odsiarczalniki). Zagęszczacze grawitacyjne zostały przykryte, a powietrze odlotowe skierowano na biofiltry. Powstał nowy system wizualizacji i sterowania. 4.Charakterystyka warunków hydrologicznych na terenie województwa śląskiego w 2009 roku Niniejsza charakterystyka wykonana została w oparciu o dane pochodzące z sieci obserwacyjnopomiarowej Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW. Posłużyły do tego ulokowane na głównych rzekach województwa śląskiego wybrane stacje wodowskazowe. Przebieg sytuacji hydrologicznej związany jest przede wszystkim z rozkładem opadów atmosferycznych w ciągu roku (natężenia, rozkładu w czasie i przestrzeni oraz ich charakteru), i co za tym idzie, zasilania rzek oraz temperatur powietrza związanych przykładowo z wielkością parowania terenowego, co warunkuje ubytek wody w zlewni. Jeżeli porównamy wartości odpływu rocznego w zlewni Wisły i Odry z wartościami wieloletnimi, można wyciągnąć wniosek, że rok 2009 można zaliczyć do zasobnych w wodę. Odpływ roczny stanowił 100-125% średnich wartości wieloletnich (125% tych wartości zostało osiągnięte na wodowskazie Nowy Bieruń na Wiśle). W porównaniu do 2008 roku, rok 2009 był mniej wyrównany – na większości wodowskazów ujętych w niniejszym opracowaniu przebieg hydrogramów jest dynamiczny zamiast niemal stałej tendencji (jak w przypadku roku 2008), jedynie za wyjątkiem stacji Mstów na Odrze. Największym źródłem zasilania zasobów rzecznych w 2009 roku był topniejący śnieg. Największe przepływy były notowane na wodowska- zie Racibórz Miedonia (rzeka Odra) i pięciokrotnie przekroczyły wartość średnich wysokich przepływów z wielolecia (SWQ) co bardzo wyraźnie widać na hydrogramie, ponadto rzadko zdarzało się by przepływy na tej rzece spadały poniżej wartości średniej z wielolecia (SSQ). Najspokojniejszy przebieg roczny obserwowano na wodowskazie Mstów (rzeka Warta), jedynie kilkukrotnie nieznacznie przekroczył wartość średnią przepływu z wielolecia (SSQ). W przypadku wszystkich omawianych wodowskazów, największe wzrosty odpływu rzecznego obserwowano na początku wiosny (marzec oraz kwiecień) i to te wzrosty powodowały wzrost średniej wartości tego odpływu ponad wartości średnie z wielolecia. Były one spowodowane wiosennymi roztopami oraz spływem wód roztopowych. Przykładowo, wodowskaz Nowy Bieruń w miesiącu marcu miał o 200% większy średni miesięczny przepływ niż średnia wartość przepływu z wielolecia dla tego wodowskazu w marcu. Bardzo podobne wartości obserwowano na wodowskazie Racibórz Miedonia (rzeka Odra). W lecie natomiast, wartości przepływów w województwie śląskim były zbliżone do wartości średnich z wielolecia, lub niewiele mniejsze. Należy tutaj zwrócić uwagę na duży niedobór zasilania rzecznego na wodowskazie Skoczów (rzeka Wisła), w miesiącach od maja do września (szczególnie w maju). W mniejszym WODY POWIERZCHNIOWE Wawrzyniec Kruszewski, Paulina Obrochta, Halina Płonka – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Krakowie, Biuro Prognoz Hydrologicznych 92 stopniu niedobór w tych miesiącach obserwowano również na wodowskazach Nowy Bieruń (na Wiśle, poniżej Skoczowa) oraz Żywiec (rzeka Soła). W wyniku tego niedoboru na wodowskazie Nowy Bieruń, w ww. miesiącach przepływy układały się poniżej średniego niskiego przepływu z wielolecia (SNQ). Wspomniane słabe zasilanie dorzecza w wodę były wywołane deficytem opadów w lecie. Niedostateczne zasilanie dorzecza w wodę, we wrześniu i początkowo w październiku zaowocowało przepływami na granicy średniego niskiego stanu z wielolecia (SNQ), jednakże w porównaniu do 2008 rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Skoczów 1000,00 100,00 Q [m3/s] 10,00 1,00 0,10 2009-11-01 2009-11-01 2009-12-01 2009-11-01 2009-12-01 2009-12-01 2009-10-01 SWQ 2009-10-01 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 SSQ 2009-10-01 SNQ 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-02-01 0,00 2009-01-01 0,01 Q rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Nowy Bieruń 1000,00 Q [m3/s] 100,00 10,00 SNQ SSQ 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-01-01 0,10 2009-02-01 1,00 SWQ Q rzeka Soła - stacja wodowskazowa Żywiec 1000,00 Q [m3/s] 100,00 10,00 SNQ SSQ SWQ 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-01-01 0,10 2009-02-01 1,00 Q SNQ – średni niski przepływ z wielolecia, SSQ – średni roczny przepływ z wielolecia, SWQ – średni wysoki przepływ z wielolecia, Q – przepływ Wykres 11. Hydrogramy przepływów w 2009 roku dla wybranych stacji wodowskazowych położonych w dorzeczu Wisły 93 roku, okres niżówek trwał dużo krócej. Już w połowie października znaczne opady deszczu przyniosły znaczne powiększenie odpływu rzecznego, który jedynie poza rzeką Wartą przekroczył średni przepływ z wielolecia (SSQ) dla wodowskazów w zlewni Wisły i Soły. Przepływy wodowskazów na Odrze, jak zostało wspomniane powyżej, nie spadały znacznie poniżej średniego przepływu z wielolecia (SSQ), w tej części dorzecza Odry nie było problemów z zasilaniem. Koniec listopada i grudzień ponownie okazały się mało obfitymi w opady miesiącami, wobec czego odpływ rzeczny na koniec roku spadł na Wiśle oraz na rzeka Olza - stacja wodowskazowa Cieszyn 1000,00 Q [m3/s] 100,00 10,00 2009-10-01 2009-11-01 2009-12-01 2009-11-01 2009-12-01 2009-11-01 2009-12-01 SWQ 2009-10-01 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 SSQ 2009-10-01 SNQ 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-01-01 0,10 2009-02-01 1,00 Q rzeka Odra - stacja wodowskazowa Racibórz Miedonia 1000,00 Q [m3/s] 100,00 10,00 SNQ SSQ 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-01-01 0,10 2009-02-01 1,00 SWQ Q rzeka Warta - stacja wodowskazowa Mstów Q [m3/s] 100,00 10,00 SNQ SSQ SWQ 2009-09-01 2009-08-01 2009-07-01 2009-06-01 2009-05-01 2009-04-01 2009-03-01 2009-01-01 0,10 2009-02-01 1,00 Q SNQ – średni niski przepływ z wielolecia, SSQ – średni roczny przepływ z wielolecia, SWQ – średni wysoki przepływ z wielolecia, Q – przepływ Wykres 12. Hydrogramy przepływów w 2009 roku dla wybranych stacji wodowskazowych położonych w dorzeczu Odry WODY POWIERZCHNIOWE 1000,00 94 Sole w pobliże średnich niskich przepływów w porównaniu do wielolecia (SNQ). Na wykresach 11, 12 przedstawiono hydrogramy przepływów na wybranych wodowskazach położo- nych nad głównymi rzekami województwa śląskiego. Na wykresie 13 dodatkowo przedstawione jest porównanie przepływów z roku 2009 do średnich wartości z wielolecia. rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Skoczów rzeka Olza - stacja wodowskazowa Cieszyn 35 20 18 30 25 przepływ [m3/s] przepływ [m3/s] 16 14 12 10 8 6 20 15 10 4 5 2 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI 0 XII I II III IV V miesiące VII VIII IX X średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy z wielolecia średnie miesięczne przepływy z wielolecia rzeka Wisła - stacja wodowskazowa Nowy Bieruń XI XII rzeka Odra - stacja wodowskazowa Racibórz Miedonia 70 250 60 200 przepływ [m3/s] przepływ [m3/s] VI miesiące 50 40 30 150 100 20 50 10 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI 0 XII I II III IV V miesiące VII VIII IX X średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy z wielolecia średnie miesięczne przepływy z wielolecia rzeka Soła - stacja wodowskazowa Żywiec XI XII XI XII rzeka Warta - stacja wodowskazowa Mstów 45 16 40 14 przepływ [m3/s] 35 przepływ [m3/s] VI miesiące 30 25 20 15 12 10 8 6 4 10 5 2 0 0 I II III IV V VI VII VIII IX X miesiące XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X miesiące średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy w 2009 r. średnie miesięczne przepływy z wielolecia średnie miesięczne przepływy z wielolecia Wykres 13. Porównanie przepływów z roku 2009 do średnich wartości z wielolecia dla wybranych wodowskazów położonych nad głównymi rzekami województwa śląskiego