Biuletyn 15-2016 - Jan Czochralski

Biuletyn
Roku Czochralskiego
Wrocław
14 maja 2016 r.
rok V, numer
15/155
*****************************************************************************************************************
Wydarzenia związane z Janem Czochralskim
► grudzień [?] 2015 r. – AKW [Andrzej Kajetan Wróblewski] – Czochralski Jan –
w książce: red. Bolesław Orłowski – Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę.
Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk
matematyczno-przyrodniczych i techniki – Instytut Historii Nauki PAN i Instytut
Pamięci Narodowej, Warszawa 2015; biogram Jana Czochralskiego jest w tomie I na
str. 302-303 [A] [patrz niżej]
► 8 maja – reż. Anna Laszczka – Powrót chemika – emisja filmu w kanale Planete+; godz.
2:00
Zapowiedzi
♥ Marek Borucki – Wielcy zapomniani. Polacy, którzy zmienili świat. cz. 2. – książka
Informacje prasowe i internetowe
♦ maj 2016 r. – Marta Biała – Kto wyhodował kryształy?(8. Jan Czochralski) – w artykule:
15 największych polskich naukowców lub czym Polacy zasłynęli na świecie? –
"21. wiek", czerwiec 2016 r., str. 32-42, o Janie Czochralski na str. 38 [A]
*********
Wielki słownik
Zazwyczaj w "Biuletynie..." nie były omawiane publikacje o Janie Czochralskim
zamieszczone w większych opracowaniach. Tym razem nie można pominąć milczeniem dość
obszernego biogramu (2 strony) z racji jego zawartości. Biogram ukazał się w pierwszym
tomie obszernego, cztero-tomowego (razem - 2012 stron i około tysiąca biogramów!) dzieła
pt. Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę. Słownik polskich i związanych z Polską
odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki,
wydanego pod redakcją Bolesława Orłowskiego wspólnie przez Instytut Historii Nauki PAN
i Instytut Pamięci Narodowej w grudniu 2015 r.
Autorem interesującego nas biogramu jest prof. Andrzej Kajetan Wróblewski, znany
historyk fizyki. Niestety, z przykrością muszę stwierdzić, że nie ustrzegł się powielenia
pewnych błędów pokutujących w literaturze niskiego lotu. Sprawa jest o tyle poważna, że
zazwyczaj biogram w słownikach ma inną rangę niż nawet książkowa biografia - to (powinno
być) źródło sprawdzonej wiedzy. A tak nie jest.
1
Wiadomo, że nie jest łatwo napisać krótki życiorys do słownika biograficznego czy
encyklopedii. Trudno jednak zgodzić się z wyborem faktów dokonanym przez Autora, a także
z niektórymi "faktami".
Nie wiem skąd wzięło się stwierdzenie jakoby Czochralski uczył się w gimnazjum
w Wągrowcu zamiast w Seminarium Nauczycielskim w Kcyni (a więc nie gimnazjum i nie
w tym mieście!).
Podobnie informacja o egzaminie na Politechnikę w Charlottenburgu i dyplomie
inżyniera chemika nie ma żadnego potwierdzenia w dokumentach. Więcej, sam Czochralski
nie przyznawał się do tego i stąd miał pewne kłopoty po powrocie do Polski.
A co z obywatelstwem Czochralskiego? Nie wiem, czy profesura polskiej uczelni
dawała automatycznie obywatelstwo polskie. Prof. Welter, współpracownik Czochralskiego,
nie otrzymał tego obywatelstwa, ale żona i dzieci Czochralskiego otrzymały polskie
obywatelstwo. To raczej na wniosek samego zainteresowanego decyzję podejmował starosta
miejsca zamieszkania; wówczas obejmowała ona całą rodzinę wnioskodawcy (patrz: Powrót,
str. 163-164).
Pomieszane zostały niektóre daty. Czochralski był kierownikiem laboratorium w AEG
od sierpnia 1907 r. (a nie od lipca 1916 r.). Natomiast w koncernie M.u.M. we Frankfurcie
nad Menem był od października 1917 r.
Boli, po tylu latach badań, że dorobek Czochralskiego został ograniczony do mało
mówiącego stwierdzenia o autorstwie "wielu publikacji i patentów" (w innych biogramach
podano więcej szczegółów). Wspomniany został "radiomikroskop" (choć bez podania tej
nazwy), metal B (z niepotrzebnym, jak sadzę, wyjaśnieniem o embargu) i metoda
Czochralskiego. Dorobek naukowy obejmuje więc zaledwie 1/4 objętości biogramu. Nie ma
w nim np. informacji o patentach na herbatę, pierwowzór GPS, środki farmaceutyczne, itp.
Nie wspomniano o redagowaniu czasopisma instytutowego. Wspomniana praca o badaniach
rentgenowskich ukazała się po polsku w 1924 r. a nie w 1923. Nie wiem dlaczego Autor
powątpiewa w prowadzenie prac dla wojska w Instytucie na Politechnice Warszawskiej.
Myślę, że konflikt z prof. Broniewskim na zasługuje na uwagę i wspomnienie w tym
biogramie - to raczej była tylko sensacja tamtych lat i podanie dokładnej daty wyroku nie ma
żadnego uzasadnienia (poza tym, były jeszcze apelacje, ostatnia w grudniu 1938 r.).
Mimo tylu braków cieszy fakt, że Czochralski znalazł się w "Słowniku...". Uważam
jednak, że dziś należy już poważnie traktować osobę i działalność Czochralskiego, a nie
doszukiwać się ciekawostek, które przez wielu laty zastępowały brak rzetelnej wiedzy.
Warto zauważyć, że wielokrotnie
odbywały się promocje tego dzieła w różnych
miastach. Załączona ilustracja pochodzi
z zaproszenia "krakowskiego" z kwietnia br.
Przy okazji zachęcam do nabywania tej
niezmiernie ciekawej i cennej pozycji
(u wydawcy - za 213 złotych; w księgarniach
internetowych - za około 260 zł.).
********************
Paweł Tomaszewski
INTiBS PAN
2