Utrata wartoĂci aktywów ibkoszt kapitaďu – powiČzanie

Problemy ZarzÈdzania, vol. 9, nr 4 (34), t. 2: 192 – 210
ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW
Utrata wartoĂci aktywów ib koszt kapitaïu
– powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej
i zarzÈdczej
Katarzyna Trzpioïa
Jednym zb obowiÈzków kierownictwa jednostki jest zadbanie, aby sporzÈdzone ibzaprezentowane sprawozdanie finansowe speïniaïo wymogi przewidziane
prawem oraz wiernie ib rzetelnie odzwierciedlaïo sytuacjÚ finansowa ib majÈtkowÈ jednostki. W trakcie sporzÈdzania sprawozdania wykorzystywane obecnie
sÈ informacje zb zakresu rachunkowoĂci finansowej, zarzÈdczej ib finansów.
Niniejsze opracowanie na przykïadzie problemów utraty wartoĂci wskazuje
koniecznoĂÊ ĂciĂlejszego wspóïdziaïania ksiÚgowych, controllerów ibspecjalistów
zb zakresu zarzÈdzania finansami. W opracowaniu szczególny nacisk zostanie
poïoĝony na zasady wynikajÈce zb MSR 36 ib KSR 4 dotyczÈce aktywów trwaïych niefinansowych.
1. WstÚp
Jednostki sporzÈdzajÈce sprawozdania finansowe zgodnie zarówno
zb ustawÈ ob rachunkowoĂci), jak ib z MiÚdzynarodowymi Standardami SprawozdawczoĂci Finansowej (MSSF/MSR) majÈ obowiÈzek przedstawiÊ wbtym
sprawozdaniu wierny ibrzetelny obraz sytuacji finansowej ibmajÈtkowej jednostki oraz jej wynik finansowy.
WĂród zasad rachunkowoĂci, na które stosowanie naleĝy zwróciÊ szczególnÈ uwagÚ przygotowujÈc sprawozdanie finansowe, jest zasada ostroĝnoĂci. Jednym zb aspektów stosowania tej zasady jest dokonywanie odpisów
aktualizacyjnych skïadników aktywów wb celu doprowadzenia ich wartoĂci
wynikajÈcej zb ksiÈg rachunkowych do niĝszej wartoĂci rynkowej.
ObowiÈzek dokonywania odpisów aktualizacyjnych wynika odpowiednio z:
– art. 7 ust 1 ibart. 28 ustawy zb29 wrzeĂnia 1994 r. obrachunkowoĂci (Dz.U.
zb2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) oraz Krajowego Standardu RachunkowoĂci nr 4 „Utrata wartoĂci aktywów” (Dz.Urz. Min. Fin. zb 2007 r.
Nr 8, poz. 46),
– przepisów MSSF ib MSR, wĂród których naleĝy przede wszystkim wskazaÊ MSR 36 „Utrata wartoĂÊ aktywów”.
MiÚdzynarodowy Standard RachunkowoĂci 36 „Utrata wartoĂci aktywów” stosuje siÚ do utraty wartoĂci wszystkich aktywów, zb wyjÈtkiem:
192
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
– zapasów – MSR 2,
– aktywów powstajÈcych wb wyniku realizacji umów ob usïugÚ budowlanÈ
– MSR 11,
– aktywów zb tytuïu odroczonego podatku dochodowego MSR 12,
– aktywów zb tytuïu Ăwiadczeñ pracowniczych – MSR 19,
– aktywów finansowych, które sÈ przedmiotem MSR 32 – MSR 39,
ab wb przyszïoĂci MSSF 9,
– nieruchomoĂci inwestycyjnych wycenianych wb wartoĂci godziwej –
MSRb 40,
– aktywów biologicznych zwiÈzanych zbdziaïalnoĂciÈ rolniczÈ wycenianych
wb wartoĂci godziwej pomniejszonej ob szacunkowe koszty zwiÈzane ze
sprzedaĝÈ – MSR 41,
– aktywów trwaïych (lub grup do zbycia) zaklasyfikowanych jako przeznaczone do sprzedaĝy zgodnie zb MSSF 5 „Aktywa trwaïe przeznaczone
do sprzedaĝy oraz dziaïalnoĂÊ zaniechana”,
– odroczonych kosztów nabycia oraz wartoĂci niematerialnych wynikajÈcych zbpraw umownych ubezpieczyciela zgodnie zbumowami ubezpieczeniowymi bÚdÈcych przedmiotem MSSF 4 „Umowy ubezpieczeniowe”.
Zasady dokonywania odpisów wb wymienionych sytuacjach sÈ uregulowane wbodrÚbnych standardach wskazanych obok. Krajowy standard rachunkowoĂci nr 4 „Utrata wartoĂci aktywów” przyjÚty wb 2007 r. przez Komitet
Standardów RachunkowoĂci zbkolei wbsposób kompleksowy wskazuje zasady
dokonywania odpisów aktualizacyjnych od wszystkich aktywów zbwyjÈtkiem
zmniejszenia wartoĂci spowodowanej odpisami amortyzacyjnymi.
Celem pojawienia siÚ tych standardów byïo miÚdzy innymi wskazanie na:
– koniecznoĂÊ kompleksowego podejĂcia do utraty wartoĂci aktywów,
– podobieñstwa procedury ustalania odpisu aktualizujÈcego wycenÚ aktywów wobec utraty przez nie wartoĂci, niezaleĝnie od tego, czy sÈ to
aktywa zwiÈzane zbdziaïalnoĂciÈ operacyjnÈ jednostki, czy teĝ sÈ to inwestycje,
– zasady wynikajÈcej zbustawy wyceny bilansowej aktywów, odzwierciedlajÈce wszelkie, zarówno korzystne, jak ib niekorzystne (z powodu utraty
wartoĂci) dla jednostki skutki bieĝÈcych ruchów cen rynkowych ibzmian
wartoĂci godziwej niektórych dïugo- ib krótkoterminowych (KSR) aktywów jednostki,
– sposób ujmowania wb ksiÚgach rachunkowych odpisu aktualizujÈcego,
który zaleĝy od charakteru rozpatrywanych aktywów,
– koniecznoĂÊ przestrzegania zasady indywidualnej bilansowej wyceny
aktywów nawet wtedy, gdy skïadniki te nie wypracowujÈ korzyĂci ekonomicznych samodzielnie, lecz wb grupie, wraz zb innymi aktywami (cel
KSR).
Utrata wartoĂci jest problemem ĝywym. Kierownictwo jednostki powinno
caïy czas byÊ Ăwiadome kontroli ze strony organów regulacyjnych ib wyczulenia rynku na kwestie utraty wartoĂci ib jej ujawniania. Jest to problemavol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
193
Katarzyna Trzpioïa
tyka szczególnie istotna wbdobie kryzysu. Ostatnie ogromne zainteresowanie
przypadïo na lata 2008/2009. Obecnie, wb zwiÈzku zb lipcowÈ przecenÈ akcji
na Ăwiatowych gieïdach naleĝy spodziewaÊ siÚ kolejnego wzrostu zainteresowania dokonywaniem odpisów aktualizacyjnych ibich prezentacjÈ wbsprawozdaniach finansowych. Aktualne nadal pozostajÈ kwestie wskazywane
przez analityków ib ekspertów rynku finansowego wb zakresie problematyki
utraty wartoĂci wb sprawozdaniach (Walters 2010: 3):
– Poziom wykazanej utraty wartoĂci wb latach 2008/2009 byï niĝszy, niĝ
wielu siÚ obawiaïo. StÈd teĝ zb podobnÈ sytuacjÈ moĝemy mieÊ do czynienia wb 2011 r.
– Pomimo ostatnich wzrostów ceny akcji nie osiÈgnÚïy jeszcze poziomu
sprzed kryzysu kredytowego. Wielu ekspertów jest zdania, ĝe powrót do
poziomu sprzed kryzysu kredytowego zajmie gospodarkom krajów G20
wiele lat.
– Najwaĝniejsze dane do wyceny ib zasadnoĂÊ prognoz nadal wymagajÈ
uwagi.
– Warunki obrotu sÈ nadal trudne, wiÚc firmy mogÈ nie zrealizowaÊ prognoz. Ponadto spadek ceny akcji poniĝej wartoĂci ksiÚgowej jest tylko
jednÈ zbpotencjalnych przesïanek utraty wartoĂci; naleĝy równieĝ starannie oceniaÊ zmiany innych zaïoĝeñ, takich jak dïugoterminowe stopy
wzrostu, kursy walut, udziaï wb rynku itp.
– Koszt kapitaïu jest nadal wysoki.
– Utrata wartoĂci firmy ibutrata wartoĂci niematerialnych sÈ nadal przedmiotem zainteresowania organów nadzoru, poniewaĝ kryzys finansowy
uderzyï we wszystkie kraje ib sektory gospodarki. Poprawa koniunktury
prawdopodobnie nie nastÈpi równoczeĂnie we wszystkich krajach ibsektorach.
Regulacje zarówno MSR 36, jak ib KSR 4 nie sÈ regulacjami ïatwymi
(Bohnham ibin. 2006: 254). WymagajÈ wykorzystania informacji, do których
dostÚp nie jest ïatwy, ab w wielu przypadkach nie zawierajÈ konkretnych
wskazówek postÚpowania przy ograniczonym dostÚpie do danych.
Wyĝej wskazane przepisy nakazujÈ dokonywanie odpisów aktualizujÈcych wb sytuacji, gdy wartoĂÊ ksiÚgowa skïadnika aktywów jest wyĝsza od
wartoĂci, którÈ jednostka moĝe odzyskaÊ albo poprzez jego sprzedaĝ, albo
poprzez dalsze uĝytkowanie. Powyĝsze oznacza iĝ konieczne jest zintegrowanie systemu informacyjnego przedsiÚbiorstwa ib wykorzystanie nie tylko
informacji tradycyjnie przypisywanych rachunkowoĂci finansowej, ale takĝe
informacji zbzakresu rachunkowoĂci zarzÈdczej, zarzÈdzania finansami – jednym sïowem bardzo szeroko rozumianych informacji zarzÈdczych. Wskazana problematyka jest wiÚc jednym zb przykïadów obszarów, gdzie wyraěnie naleĝy podkreĂliÊ: nie ma systemów informacyjnych wykorzystywanych
wbzarzÈdzaniu podmiotem, jest jeden system informacyjny, który gromadzi,
przetwarza, abnastÚpnie dostarcza odpowiednio skonfigurowanych informacji róĝnym uĝytkownikom.
194
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
Moĝna zatem stwierdziÊ, iĝ na przykïadzie zagadnienia utraty wartoĂci
realizowane jest kompleksowe podejĂcie do informacji wb podmiocie.
Od tradycyjnego podejĂcia, gdzie rachunkowoĂÊ finansowa zazÚbia siÚ
zb rachunkowoĂciÈ zarzÈdczÈ (Messner 2007: 20–24; Turyna 2008: 17; Messner 2000: 118; Hansen 1994: 5; Gmytrasiewicz 2002: 29–30), czasem podatkowÈ (Olchowicz 2011: 18–44) ib finansami zmierzamy do podejĂcia, gdzie
wszystkie te podsystemy tworzÈ wspólny zbiór informacyjny (por. Sobañska
2010: 74; Buk 2006: 145 ib nast.; Jaruga 2002: 44; Karmañska 2006: 69).
Przy czym naleĝy zauwaĝyÊ, iĝ dane te bÚdÈ nie tylko wykorzystywane
wb aspektach ob charakterze finansowym, ale takĝe wb szeroko rozumianych
problemach zb zakresu zarzÈdczego.
Rachunkowość
finansowa
Finanse
Rachunkowość
zarządcza
Rys. 1. PowiÈzania miÚdzy rachunkowoĂciÈ ab finansami – podejĂcie tradycyjne. ½ródïo:
opracowanie wïasne.
Obecnie sprawozdanie finansowe, ib to zarówno sporzÈdzane zgodnie
zb ustawÈ ob rachunkowoĂci, jak ib to sporzÈdzane zgodnie zb MSSF/MSR,
wymaga wykorzystania danych obcharakterze wewnÚtrznym, zarzÈdczym. Za
najwaĝniejsze wskazaÊ naleĝy tu informacje niezbÚdne do prawidïowej
wyceny np. Ărodków trwaïych ibwartoĂci niematerialnych (czas uĝytkowania,
metoda amortyzacji, wartoĂÊ likwidacyjna), zapasów (stopieñ przydatnoĂci
dla jednostki, moĝliwa do uzyskania cena sprzedaĝy, poziom marĝy ibpoziom
kosztów do wyceny produkcji niezakoñczonej), wyróĝnianie segmentów operacyjnych ib zaïoĝeñ do ich wyceny – przykïady te moĝna mnoĝyÊ. WïaĂnie
wskazany wyĝej MSR 36 zawiera szereg wymogów, które dobitnie pokazujÈ
iĝ przepïyw informacji wb róĝnych aspektach powinien byÊ pïynny, ab dane
te dostÚpne szerokiemu krÚgowi uĝytkowników. PatrzÈc na wymogi tegoĝ
standardu, okazuje siÚ konieczne do sporzÈdzenia wb sposób prawidïowy
sprawozdania finansowego wykorzystanie budĝetów zarówno operacyjnych,
jak ibstrategicznych (Karmañska 2006: 458–486), rachunku cyklu ĝycia produktu, rachunku kosztów docelowych czy teĝ rachunku redukcji kosztów,
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
195
Katarzyna Trzpioïa
analizÚ wartoĂci (Sobañska 2010: 635) czy zwyczajowo dotychczas przypisywane finansom szacunki przyszïych przepïywów pieniÚĝnych (Birgham
2001: 452).
Zarządzanie
Finanse
Rachunkowość
finansowa i zarządcza
Sprawozdanie
finansowe
Rys. 2. PowiÈzania miÚdzy rachunkowoĂciÈ, finansami ab zarzÈdzaniem – spojrzenie
kompleksowe. ½ródïo: opracowanie wïasne.
AnalizujÈc gïówne wymogi regulacji MSR 36 ibKSR 4, wskaĝÚ na obszary,
gdzie nastÚpuje styk informacji zbzakresu rachunkowoĂci finansowej, zarzÈdczej ib finansów ib gdzie bez Ăcisïego wspóïdziaïania sïuĝb zajmujÈcych siÚ
ww. zagadnieniami nie bÚdzie moĝna przygotowaÊ sprawozdania finansowego speïniajÈcego wymogi jakoĂciowe.
2. Aktywa przynoszÈce korzyĂci – system
informacyjny
W prawie bilansowym mamy dwa podejĂcia do ustalania wartoĂci odpisów zb tytuïu utraty wartoĂci aktywów:
– odpisy dotyczÈce pojedynczych skïadników aktywów,
– odpisy dotyczÈce skïadników aktywów wypracowujÈcych korzyĂci ekonomiczne grupowo.
I tu mamy pierwszy dowód na niezbÚdnÈ integralnoĂÊ systemu informacyjnego. OĂrodek wypracowujÈcy Ărodki pieniÚĝne jest bowiem najmniejszym moĝliwym do okreĂlenia zespoïem aktywów generujÈcym wpïywy pieniÚĝne wbznacznym stopniu niezaleĝne od wpïywów pieniÚĝnych pochodzÈcych
zbinnych aktywów lub grup aktywów (§ 6 MSR 36 ib§ 2.6 KSR 4)..Musi istnieÊ bowiem wewnÚtrzny system informacyjny, dziÚki któremu uzyskaÊ
moĝna informacje ob tym, które aktywa wspóïpracujÈ ze sobÈ przy wypra-
196
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
cowywaniu przepïywów pieniÚĝnych. Sama tradycyjna ewidencja, dotyczÈca
np. powierzenia odpowiedzialnoĂci za Ărodki trwaïe, okazuje siÚ niewystarczajÈca. ZdolnoĂÊ do grupowego przynoszenia jednostce przyszïych korzyĂci ekonomicznych zachodzi wtedy, gdy warunkiem niezbÚdnym do czerpania
korzyĂci zb uĝytkowania (utrzymywania lub zbycia) pojedynczego skïadnika
aktywów jest jego wykorzystywanie (utrzymywanie lub zbycie) ïÈcznie
zb innymi skïadnikami aktywów. Oznacza to, iĝ okreĂlone aktywa nie sÈ
utrzymywane przez jednostkÚ po to, by samodzielnie/pojedynczo przynieĂÊ
przepïywy pieniÚĝne, ale po to by ïÈcznie zb innymi przysporzyÊ korzyĂci
ekonomicznych. Jako przykïad moĝna podaÊ choÊby budynek produkcyjny
– jest on potrzebny do produkcji, stojÈ wbnim maszyny, wykorzystywane sÈ
technologie ib licencje produkcyjne ib dziÚki temu, ĝe wyroby produkowane
sÈ wbtym budynku za pomocÈ Ărodków trwaïych, narzÚdzi, wartoĂci niematerialnych oraz innych nakïadów generowane sÈ przepïywy pieniÚĝne. Wyizolowanie przepïywów przypadajÈcych na sam budynek jest niewykonalne.
Nie ma znaczenia, czy oĂrodek generuje przepïywy pieniÚĝne zb zewnÈtrz,
czy pochodzÈ one zb transakcji wewnÚtrznych. OĂrodkiem wypracowujÈcym
korzyĂci ekonomiczne moĝe byÊ takĝe zespóï aktywów, wytwarzajÈcy produkty wykorzystywane (w caïoĂci lub czÚĂci) na wïasne potrzeby jednostki,
mimo ĝe praca takiego zespoïu aktywów nie powoduje bezpoĂredniego
wpïywu Ărodków pieniÚĝnych od jednostek lub osób zbotoczenia danej jednostki. Warunkiem uznania takiego zespoïu aktywów za oĂrodek wypracowujÈcy korzyĂci ekonomiczne jest tylko to, aby na produkty wytwarzane
przez grupÚ aktywów istniaï aktywny rynek.
PomocÈ przy identyfikowaniu oĂrodka wypracowujÈcego korzyĂci ekonomiczne jest rozpoznanie zb zakresu decyzji zarzÈdczych:
– sposobu nadzorowania dziaïalnoĂci jednostki (wedïug wyodrÚbnionych
ze wzglÚdów zarzÈdczych oĂrodków odpowiedzialnoĂci za dziaïania jednostki lub wedïug produktów, branĝ, lokalizacji, regionów itp.),
– sposobu podejmowania decyzji ob kontynuowaniu lub zaniechaniu dziaïalnoĂci oraz ob dalszym uĝytkowaniu lub zbyciu aktywów.
W kontekĂcie powyĝszego musi istnieÊ ewidencja, na bieĝÈco aktualizowana, na podstawie której bÚdzie moĝna dowiedzieÊ siÚ, jakie oĂrodki wypracowujÈce korzyĂci ekonomiczne wb podmiocie funkcjonujÈ, jakie aktywa
ibobjakie wartoĂci sÈ do nich przypisane, wbjakich okresach ibkwotach nastÚpujÈ przemieszczenia aktywów, czy zidentyfikowano wartoĂÊ firmy bÈdě,
wb przypadku regulacji polskich, ujemnÈ wartoĂÊ firmy, jak jest ona rozliczana, czy wystÚpujÈ aktywa wspólne, zobowiÈzania, rezerwy na oczekiwane
zwroty dotyczÈce przypisanych do oĂrodka aktywów.
OczywiĂcie naleĝy pamiÚtaÊ, iĝ niezaleĝnie od tego, czy rozwaĝany bÚdzie
odpis dotyczÈcy pojedynczo pracujÈcego skïadnika, czy tez skïadnika pracujÈcego wb grupie, ksiÚgowo (z pewnymi wyjÈtkami) kwota odpisu musi
byÊ przypisana do pojedynczego skïadnika majÈtkowego.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
197
Katarzyna Trzpioïa
3. ½ródïa informacji ob koniecznoĂci
przeprowadzenia odpisu
MSR 36 wskazuje, ĝe test na utratÚ wartoĂci trzeba wykonywaÊ okresowo,
ab takĝe zawsze wtedy, gdy dane sÈ informacje ob moĝliwoĂci utraty wartoĂci
(MSR 36 § 10). Co roku powinny byÊ testowane aktywa wraĝliwe, czyli takie,
które ze wzglÚdów technologicznych, sposobu ich uĝytkowania zagroĝone sÈ
szybszÈ utratÚ wartoĂci. Zaliczymy do tej grupy m.in. wszystkie urzÈdzenia
wykorzystujÈce zaawansowane technologie. Jednostka sama powinna oceniÊ,
konsultujÈc ze sïuĝbami technicznymi, które maszyny iburzÈdzenia naleĝy zaliczyÊ do tej grupy. Co roku takĝe jednostka ma obowiÈzek oceniaÊ, czy nie
naleĝy dokonaÊ odpisu aktualizacyjnego od wartoĂci niematerialnych ibprawnych, które majÈ nieokreĂlony czas uĝytkowania, oraz wartoĂci firmy.
Krajowy Standard RachunkowoĂci nr 4 zakïada, ĝe ocenÚ pod kÈtem utraty
wartoĂci naleĝy przeprowadzaÊ na kaĝdy dzieñ bilansowy (§ 4.1 ib 4.7 KSR).
NajczÚĂciej testy przeprowadza siÚ przed koñcem roku, przy okazji przeprowadzania prac zwiÈzanych zbzamkniÚciem roku. Zalety tego sÈ nastÚpujÈce:
– testy mogÈ zostaÊ przeprowadzone wbczasie, gdy wiÚcej zasobów dostÚpnych jest dob ich realizacji,
– proces przeprowadzania dorocznych testów nab utratÚ wartoĂci moĝe
zostaÊ zsynchronizowany zbprocesem budĝetowania, który zapewnia dane
dob testów wartoĂci uĝytkowej,
– moĝna dokonaÊ oceny wszelkiej ewentualnej utraty wartoĂci ib zwiÈzanych zb niÈ pozycji podlegajÈcych ujawnieniu przed rozpoczÚciem procesu przygotowywania sprawozdañ finansowych nab koniec roku.
W Ăwietle regulacji ib MSR 36, ib KSR 4 pierwszym krokiem jest zawsze
ocena, czy naleĝy przeprowadziÊ procedury ustalania odpisu aktualizujÈcego wycenÚ aktywów spowodowanego utratÈ przez nie wartoĂci – zarówno
wb odniesieniu do aktywów wykorzystywanych do dziaïalnoĂci operacyjnej,
jak ib inwestycji, bez wzglÚdu na to, czy sÈ one dostÚpne do uĝytkowania
(tzn. gotowe, przystosowane juĝ do uĝytkowania), czy jeszcze nie. Przepisy
wskazujÈ, iĝ naleĝy wbtym zakresie zbadaÊ okolicznoĂci ustalane na podstawie zewnÚtrznych ib wewnÚtrznych ěródeï informacji.
Tak wiÚc, rozwaĝajÈc utworzenie odpisu aktualizujÈcego, naleĝy zwróciÊ
szczególnie uwagÚ na informacje o:
– spadku wartoĂci rynkowej podobnych/takich samych aktywów,
– wystÈpieniu lub prawdopodobieñstwo wystÈpienia niekorzystnych zmian
technologicznych,
– zmianach, szczególnie nagïym wzroĂcie rynkowych stóp procentowych,
– spadku przydatnoĂci skïadnika,
– uszkodzeniu aktywa,
– zmianach niekorzystnego sposobu wykorzystywania aktywa,
– prawdopodobieñstwie pogorszenia wyników ekonomicznych uzyskiwanych za pomocÈ tego aktywa.
198
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
Przesïanki zewnÚtrzne
Przesïanki wewnÚtrzne
– utrata wartoĂci rynkowej danego skïad- – uszkodzenie
nika aktywów odnotowana wbciÈgu okre- – w ciÈgu okresu nastÈpiïy lub teĝ prawdopodobne jest, ĝe wb niedalekiej przysu jest znacznie wiÚksza od utraty, któszïoĂci nastÈpiÈ znaczÈce ib niekorzystne
rej moĝna byïo siÚ spodziewaÊ wb wynidla jednostki zmiany dotyczÈce zakresu
ku upïywu czasu ib zwykïego uĝytkowalub sposobu, wb jaki dany skïadnik aktynia
wów jest aktualnie uĝytkowany lub zgod– w ciÈgu okresu nastÈpiïy lub nastÈpiÈ
nie zb oczekiwaniami bÚdzie uĝytkowany;
wb niedalekiej przyszïoĂci znaczÈce ib niedo takich zmian zalicza siÚ niewykorzystykorzystne dla jednostki zmiany ob chawanie skïadnika aktywów, plany zaniecharakterze technologicznym, rynkowym,
nia dziaïalnoĂci lub restrukturyzacji dziagospodarczym lub prawnym wb otoczeïalnoĂci, do której dany skïadnik naleĝy,
niu, wb którym jednostka prowadzi dziaïalnoĂÊ, lub teĝ na rynkach, na które dany
lub plany zbycia tego skïadnika aktywów
skïadnik aktywów jest przeznaczony
przed uprzednio przewidzianym termi– w ciÈgu okresu nastÈpiï wzrost rynkonem oraz ponowna ocena okresu uĝytkowych stóp procentowych lub innych rynwania danego skïadnika aktywów zb niekowych stóp zwrotu zbinwestycji ibprawokreĂlonego na okres okreĂlony
dopodobne jest, ĝe wzrost ten wpïynie – dostÚpne sÈ dowody pochodzÈce ze sprana stopÚ dyskontowÈ stosowanÈ do wyliwozdawczoĂci wewnÚtrznej ĂwiadczÈce
ob tym, ĝe ekonomiczne wyniki uzyskiczenia wartoĂci uĝytkowej danego skïadwane przez dany skïadnik aktywów sÈ
nika aktywów ib istotnie obniĝy wartoĂÊ
lub wb przyszïoĂci bÚdÈ gorsze od oczeodzyskiwalnÈ skïadnika aktywów
kiwanych
– wartoĂÊ bilansowa aktywów netto jednostki sporzÈdzajÈcej sprawozdanie
finansowe jest wyĝsza od wartoĂci ich
rynkowej kapitalizacji
Tab. 1. Przesïanki pochodzÈce zb zewnÚtrznych ib wewnÚtrznych ěródeï informacji. ½ródïo:
opracowanie wïasne.
SÈ to wb duĝej czÚĂci informacje, których zbieraniem zajmujÈ siÚ sïuĝby
controllingowe podmiotu.
Dodatkowo MSR 36 wskazuje, iĝ istnieje szereg przesïanek pochodzÈcych ze sprawozdawczoĂci wewnÚtrznej jednostki. Naleĝy do nich zaliczyÊ
nastÚpujÈce:
– Przepïywy pieniÚĝne wydatkowane na nabycie danego skïadnika aktywów lub póěniejsze zapotrzebowanie na Ărodki pieniÚĝne przeznaczane
na eksploatacjÚ bÈdě konserwacjÚ tego skïadnika aktywów sÈ znacznie
wyĝsze niĝ kwoty pierwotnie przewidziane wb budĝecie na te cele.
– Rzeczywiste przepïywy pieniÚĝne netto, zysk lub strata zb dziaïalnoĂci
operacyjnej wiÈĝÈca siÚ zbtym skïadnikiem aktywów sÈ na niĝszym poziomie niĝ kwoty przewidziane wb budĝecie.
– NastÈpiï znaczÈcy spadek przewidzianych wb budĝecie przepïywów pieniÚĝnych netto lub zysku zbdziaïalnoĂci operacyjnej lub znaczÈcy wzrost
przewidzianej wb budĝecie straty zwiÈzanej ze skïadnikiem aktywów.
– WystÈpiïy straty operacyjne lub wypïywy pieniÚĝne netto zwiÈzane ze
skïadnikiem aktywów po podsumowaniu wyników bieĝÈcego okresu
zb przewidzianymi wb budĝecie przyszïymi wynikami.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
199
Katarzyna Trzpioïa
WystÈpienie jednej zb powyĝej wymienionych przesïanek (naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe mogÈ wystÈpiÊ równieĝ inne, niewymienione czynniki) nakïada na
jednostkÚ obowiÈzek przeprowadzenia testu na utratÚ wartoĂci. I po raz
kolejny widzimy Ăcisïe powiÈzanie podsystemów nauk ob zarzÈdzaniu.
4. Informacja zarzÈdcza ab wartoĂÊ odzyskiwalna
Zgodnie zb wymogami MSR 36 odpisu aktualizujÈcego naleĝy dokonaÊ
zawsze wtedy, gdy wartoĂÊ ksiÚgowa (wartoĂÊ bilansowa) jest wyĝsza od
wartoĂci odzyskiwalnej obiektu oceny pod kÈtem utraty wartoĂci. Obiektem oceny moĝe byÊ pojedynczy skïadnik aktywów albo oĂrodek wypracowujÈcy przepïywy ekonomiczne. WartoĂciÈ odzyskiwalnÈ moĝe byÊ wartoĂÊ
handlowa (cena sprzedaĝy netto) pomniejszona obspodziewane koszty przeprowadzenia tej sprzedaĝy albo wartoĂÊ uĝytkowa. Wybierana jest wyĝsza
zb tych wartoĂci, przy czym – poza nielicznymi wyjÈtkami – naleĝy oszacowaÊ obie te wartoĂci ib dopiero dokonaÊ wyboru wyĝszej. Odpis aktualizujÈcy zb tytuïu utraty wartoĂci jest bowiem zawsze nadwyĝkÈ wartoĂci bilansowej danego skïadnika aktywów lub oĂrodka wypracowujÈcego Ărodki
pieniÚĝne nad jego wartoĂciÈ odzyskiwalnÈ (§ 6 MSR 36, § 2.14 KSR 4).
Ustalenie wartoĂci odzyskiwalnej, niezaleĝnie od tego, czy bÚdzie to wartoĂÊ godziwa, czy uĝytkowa, jest zawsze duĝym wyzwaniem dla sïuĝb finansowo-ksiÚgowych. Poprzez wskazanie, iĝ szacujÈc te wartoĂci, naleĝy opieraÊ
siÚ m.in. na obserwowanych wartoĂciach pochodzÈcych zbrynku, ĂledzÈc np.
zawierane transakcje, znajdujemy wskazanie, iĝ informacje potrzebne do
wyznaczenia tych kwot raczej dostÚpne sÈ finansistom niĝ ksiÚgowym. Sïuĝby
finansowe ibcontrolling charakteryzuje nastawienie na dane dotyczÈce teraěniejszoĂci ibprzyszïoĂci (Karmañska 2006: 496), podczas gdy ksiÚgowi raczej
nastawieni sÈ na zbieranie danych obaktach po pierwsze bezpoĂrednio zwiÈzanych zb jednostkÈ ib po drugie juĝ dokonanych.
Regulacje prawa – zarówno ustawa, jak ib MSR – nakazujÈ ujÚcie skutków odpisu aktualizujÈcego albo jako koszty bieĝÈcego okresu, albo jako
zmniejszenie wczeĂniej powstaïego kapitaïu zbaktualizacji wyceny1. Przepisy
wskazujÈ, ĝe zawsze, gdy wartoĂÊ bilansowa ustalona zgodnie zb odpowiednimi artykuïami ustawy ob rachunkowoĂci lub MSSF/MSR jest wyĝsza od
wartoĂci odzyskiwalnej, naleĝy dokonaÊ odpisu aktualizujÈcego, odnoszÈc
go wbkoszty albo jako zmniejszenie kapitaïu zbaktualizacji wyceny (w przypadku aktywów, wb odniesieniu do których taki kapitaï zostaï uprzednio
ujÚty).
WartoĂÊ odzyskiwalna to kwota, którÈ jednostka bÚdzie mogïa odzyskaÊ
wb zwiÈzku zb danym skïadnikiem aktywów. Przyjmuje siÚ, ĝe wartoĂÊ odzyskiwalna moĝe byÊ to wartoĂÊ, która odpowiada cenie sprzedaĝy netto skïadnika aktywów (wartoĂÊ handlowa) lub jego wartoĂci uĝytkowej, zaleĝnie od
tego, która zbnich jest wyĝsza. Takie samo podejĂcie obowiÈzuje wbtym zakresie wb ustawy ob rachunkowoĂci, KSR ib MSR.
200
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
Wartość
bilansowa
konieczność odpisu
Wartość
odzyskiwalna
Wartość godziwa
pomniejszona o koszty
doprowadzenia do
sprzedaży/wartość
handlowa
Wartość użytkowa
ceny rynkowe, informacje
o podobnych transakcjach,
spodziewane koszty
doprowadzenia do sprzedaży
planowany czas wykorzystywania,
przepływy pieniężne,
stopień narażenia na ryzyko,
stopy dyskontowe, koszt kapitału
Rys. 3. Wymogi informacyjne do odpisów aktualizujÈcych. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Najlepszym ěródïem ustalania wartoĂci godziwej/handlowej, która
powinna byÊ pomniejszona ob koszty sprzedaĝy danego skïadnika aktywów,
jest waĝna umowa sprzedaĝy zawarta na warunkach rynkowych pomiÚdzy
zainteresowanymi ib dobrze poinformowanymi stronami transakcji po
uwzglÚdnieniu kosztów krañcowych (Sobañska 2010: 58–74), które mogÈ
byÊ przypisane bezpoĂrednio do czynnoĂci zbycia danego skïadnika aktywów.
Ustalenie wysokoĂci wartoĂci godziwej pomniejszonej ob koszty sprzedaĝy moĝe byÊ moĝliwe nawet wówczas, gdy dany skïadnik aktywów nie
jest przedmiotem obrotu na aktywnym rynku. Przy braku waĝnej umowy
sprzedaĝy, gdy dany skïadnik aktywów znajduje siÚ wbobrocie na aktywnym
rynku, za jego wartoĂÊ godziwÈ pomniejszonÈ obkoszty sprzedaĝy przyjmuje
siÚ cenÚ rynkowÈ obniĝonÈ ob koszty jego zbycia. NajodpowiedniejszÈ cenÈ
rynkowÈ jest zazwyczaj bieĝÈca oferowana cena zakupu. JeĂli bieĝÈce oferowane ceny zakupu nie sÈ dostÚpne, podstawÚ oszacowania wartoĂci godziwej pomniejszonej ob koszty sprzedaĝy moĝe stanowiÊ cena ostatnio dokonanej transakcji, pod warunkiem ĝe wbokresie pomiÚdzy datÈ tej transakcji
abdniem przeprowadzenia szacunku nie nastÈpiïy znaczÈce zmiany uwarunkowañ gospodarczych. W praktyce raczej sïuĝby finansowe ibcontrollingowe
zajmujÈ siÚ zbieraniem informacji obcenach pochodzÈcych zbtransakcji przeprowadzanych na rynku.
JeĂli brak zarówno waĝnej umowy sprzedaĝy, jak ibaktywnego rynku na
dany skïadnik aktywów, okreĂlenie wartoĂci godziwej pomniejszonej obkoszty
sprzedaĝy naleĝy oprzeÊ na moĝliwie najbardziej wiarygodnych informacjach, którymi jednostka dysponuje na dzieñ bilansowy, dotyczÈcych przeprowadzonych na warunkach rynkowych transakcji pomiÚdzy zainteresovol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
201
Katarzyna Trzpioïa
wanymi ibdobrze poinformowanymi stronami transakcji. Od tak uzyskanej
kwoty naleĝy odjÈÊ koszty zbycia. UstalajÈc te wartoĂci, jednostka powinna
przeanalizowaÊ wyniki niedawnych transakcji, których przedmiotem byïy
podobne aktywa zb tego samego sektora gospodarki. WartoĂÊ godziwa
pomniejszona ob koszty sprzedaĝy nie odzwierciedla sprzedaĝy pod przymusem, chyba ĝe kierownictwo zmuszone jest do przeprowadzenia natychmiastowej sprzedaĝy.
Koszty zbycia sÈ kosztami krañcowymi, dajÈcymi siÚ bezpoĂrednio przyporzÈdkowaÊ do czynnoĂci zbycia skïadnika aktywów, zb wyïÈczeniem kosztów finansowych ibobciÈĝeñ zbtytuïu podatku dochodowego. Do przykïadów
wydatków zwiÈzanych ze zbyciem naleĝÈ:
– koszty usïug prawnych,
– opïaty skarbowe,
– inne obciÈĝenia podatkowe zwiÈzane zb transakcjÈ sprzedaĝy,
– koszty usuniÚcia skïadnika aktywów,
– bezpoĂrednie koszty krañcowe poniesione wbcelu doprowadzenia skïadnika aktywów do stanu umoĝliwiajÈcego jego sprzedaĝ.
WartoĂÊ odzyskiwalnÈ moĝe stanowiÊ takĝe wartoĂÊ uĝytkowa, która jest
bieĝÈcÈ, szacunkowÈ wartoĂciÈ przyszïych przepïywów Ărodków pieniÚĝnych,
których wystÈpienia oczekuje siÚ zb tytuïu dalszego uĝytkowania skïadnika
aktywów oraz jego zbycia na zakoñczenie okresu uĝytkowania.
Oszacowanie wartoĂci uĝytkowej danego skïadnika aktywów powinno
uwzglÚdniaÊ nastÚpujÈce elementy:
– szacunkowÈ prognozÚ przyszïych przepïywów pieniÚĝnych, które zgodnie zboczekiwaniami jednostka moĝe uzyskaÊ zbtytuïu danego skïadnika
aktywów,
– oczekiwania dotyczÈce ewentualnych zmian kwot lub terminów wystÈpienia powyĝszych przyszïych przepïywów pieniÚĝnych,
– wartoĂÊ pieniÈdza wb czasie odzwierciedlonÈ przez bieĝÈcÈ wolnÈ od
ryzyka stopÚ procentowÈ,
– wpïyw niepewnoĂci zwiÈzanej zb naturÈ danego skïadnika aktywów na
jego cenÚ,
– inne czynniki, takie jak brak pïynnoĂci, które uczestnik rynku moĝe
odzwierciedliÊ wb wycenie wartoĂci przyszïych przepïywów pieniÚĝnych,
które jednostka oczekuje uzyskaÊ zb danego skïadnika aktywów.
Zatem oszacowanie wartoĂci uĝytkowej skïadnika aktywów wymaga po
pierwsze posiadania budĝetu (Karmañska 2006: 445–455) – oszacowania
przyszïych wpïywów ibwypïywów pieniÚĝnych pochodzÈcych zbdalszego uĝytkowania skïadnika aktywów oraz zb tytuïu jego ostatecznego zbycia – oraz
zastosowania odpowiedniej stopy dyskontowej do tych przyszïych przepïywów pieniÚĝnych. Obie te czynnoĂci sÈ wykorzystaniem danych pochodzÈcych zb rachunkowoĂci zarzÈdczej ib finansów (Jaruga 2002: 657 ib nast.).
Powyĝsze informacje sÈ typowymi informacjami pochodzÈcymi zb podsystemu rachunkowoĂci zarzÈdczej ib finansów. Budĝetowanie, planowanie
202
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
przepïywów finansowych to na przykïad standardowe narzÚdzia rachunkowoĂci zarzÈdczej/controllingu ib finansów.
Ponadto standard wskazuje na dwa podejĂcia tradycyjne iboczekiwanych
przepïywów pieniÚĝnych. W podejĂciu tradycyjnym wykorzystuje siÚ pojedynczÈ sekwencjÚ szacunkowych przepïywów pieniÚĝnych oraz jednÈ stopÚ
dyskontowÈ, którÈ czÚsto okreĂla siÚ mianem „stopy proporcjonalnej do
ryzyka”. Dlatego teĝ uznaje siÚ, ĝe stosowanie pojedynczej stopy dyskontowej jest wb stanie uwzglÚdniÊ wszystkie oczekiwania dotyczÈce przyszïych
przepïywów pieniÚĝnych oraz odpowiedniÈ premiÚ za ryzyko. PodejĂcie tradycyjne kïadzie najwiÚkszy nacisk na wybór stopy dyskontowej. Natomiast
podczas przeprowadzania wyceny podejĂcie oczekiwanych przepïywów pieniÚĝnych nie wykorzystuje pojedynczego, najbardziej prawdopodobnego
przepïywu Ărodków, ale uwzglÚdnia wszystkie oczekiwania dotyczÈce prawdopodobnych przepïywów pieniÚĝnych.
Róĝnica pomiÚdzy podejĂciem tradycyjnym abmetodÈ oczekiwanych Ărodków pieniÚĝnych sprowadza siÚ wiÚc do tego, ĝe drugie podejĂcie koncentruje siÚ na bezpoĂredniej analizie badanych przepïywów pieniÚĝnych
ibopiera siÚ na bardziej szczegóïowo okreĂlonych zaïoĝeniach wyceny. ZwróciÊ naleĝy uwagÚ, iĝ zastosowanie podejĂcia oczekiwanych przepïywów pieniÚĝnych podlega ograniczeniom wynikajÈcym zb analizy stosunku kosztów
do korzyĂci. DysponujÈc wieloma danymi, jednostka jest wb stanie opracowaÊ szereg prognoz przepïywów pieniÚĝnych, ab w innej sytuacji jednostka
moĝe nie byÊ wb stanie opracowaÊ bardziej szczegóïowej prognozy zmiennych przepïywów pieniÚĝnych, nie ponoszÈc przy tym powaĝnych wydatków.
Dlatego teĝ jednostka powinna zawsze oceniaÊ, czy ponoszenie kosztów
zdobycia dodatkowych informacji zwiÚksza wiarygodnoĂÊ wyceny (por. objaĂnienia do MSR 36).
DokonujÈc szacowania wartoĂci uĝytkowej, musimy przepïywy pieniÚĝne
zdyskontowaÊ za pomocÈ odpowiednio dobranej stopy dyskontowej (Karmañska 2006: 1039). Zgodnie zb MSR ib KSR za podstawÚ szacunku jednostka moĝe przyjÈÊ nastÚpujÈce stopy:
– Ăredniowaĝony koszt kapitaïu danej jednostki, ustalony za pomocÈ takich
technik, jak kapitaïowy model wyceny,
– krañcowa stopa kredytu (zadïuĝenia) jednostki,
– inne rynkowe stopy poĝyczek/kredytów.
Przy czym KSR 4 zaleca stosowaÊ Ăredniowaĝony koszt kapitaïu danej
jednostki lub stopÚ zwrotu zb podobnych transakcji rynkowych (§ 8.2.26).
Powyĝsze stopy powinny zostaÊ odpowiednio skorygowane, aby:
– odzwierciedliÊ ocenÚ rynkowÈ konkretnych rodzajów ryzyka zwiÈzanych
zbszacunkowymi przepïywami Ărodków pieniÚĝnych zbtytuïu danego skïadnika aktywów,
– wyeliminowaÊ ryzyka, które nie dotyczÈ szacunkowych przepïywów pieniÚĝnych uzyskanych zb danego skïadnika aktywów, lub ryzyka, ob które
szacunkowe przepïywy pieniÚĝne zostaïy juĝ skorygowane.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
203
Katarzyna Trzpioïa
Naleĝy uwzglÚdniÊ takie rodzaje ryzyka, jak ryzyko zwiÈzane zb danym
krajem, walutÈ oraz cenÈ.
Koszt kapitaïu to wspóïczynnik obrazujÈcy zarówno strukturÚ kapitaïu,
koszt jego poszczególnych skïadników, jak ib poziom ryzyka zwiÈzanego
zbdanym przedsiÚwziÚciem. Jako koszt kapitaïu naleĝy stosowaÊ minimalnÈ
stopÚ zwrotu, jakiej wymaga dany dawca kapitaïu (Modigliani ibMiller 1958:
261–297). ¥redniowaĝony koszt kapitaïu, jakim dysponuje spóïka (WACC)
jest wypadkowÈ kosztu kapitaïu wïasnego oraz kosztu kapitaïów obcych
(Szczepankowski 2007: 85). Koszt ten wb przypadku kosztu kapitaïu wïasnego determinowany jest przez koszt alternatywnych moĝliwoĂci wykorzystania kapitaïu ib wyliczany jest powszechnie na podstawie modelu CAPM
(Capital Asset Pricing Model). CzÚsto równieĝ dokonuje siÚ tu podziaïu kapitaïu wïasnego na kapitaï zwykïy ib kapitaï uprzywilejowany, jeĝeli wb podmiocie spotykamy tego typu udziaïy.
Poziom stopy WACC warunkujÈ:
– stopa zwrotu wolna od ryzyka – ustalana na podstawie stopy zwrotu
osiÈganej ze skarbowych papierów dïuĝnych
– premia za ryzyko – okreĂlajÈca poziom zysku rekompensujÈcego ryzyko
inwestora przy inwestycji wb akcje,
– wspóïczynnik Beta – jest to miara zmiany stopy zwrotu zbdanego papieru
wartoĂciowego wbstosunku do zmian stopy zwrotu zbportfela rynkowego,
– struktura finansowania – okreĂlajÈca proporcje pomiÚdzy finansowaniem
dïuĝnym ab kapitaïem wïasnym,
– koszt dïugu – okreĂlajÈcy koszt finansowania dïuĝnego skorygowany obtarczÚ podatkowÈ.
Paragraf 55 MSR 36 ib 8.2.24 KSR 4 nakïadajÈ wymóg stosowania stopy
dyskontowej do kwoty przed opodatkowaniem. Aby ustaliÊ wartoĂÊ uĝytkowÈ danego skïadnika aktywów, jednostka stosuje zwykle pojedynczÈ stopÚ
dyskontowÈ. Niemniej jednak, jeĂli wartoĂÊ uĝytkowa jest wraĝliwa na róĝnice wb ryzykach dla poszczególnych okresów lub terminowÈ strukturÚ stóp
procentowych, jednostka stosuje róĝne stopy dyskontowe dla róĝnych okresów.
Warto wskazaÊ, ĝe MSR 36 stanowi, ĝe jeĂli istniejÈ jakiekolwiek przesïanki ĂwiadczÈce obtym, ĝe dany skïadnik aktywów mógï utraciÊ czÚĂÊ swojej wartoĂci, naleĝy oszacowaÊ wartoĂÊ odzyskiwanÈ tego pojedynczego
skïadnika aktywów. Dopiero jeĂli oszacowanie wartoĂci odzyskiwalnej pojedynczego skïadnika aktywów nie jest moĝliwe, jednostka powinna ustaliÊ
wartoĂÊ odzyskiwalnÈ oĂrodka wypracowujÈcego Ărodki pieniÚĝne, do którego naleĝy dany skïadnik aktywów (oĂrodek wypracowujÈcy Ărodki pieniÚĝne danego skïadnika aktywów). Ustalenie odpisu od skïadników zaliczonych do tej grupy jest zdecydowanie prostsze niĝ wbprzypadku skïadników
zaliczanych do grupy aktywów wypracowujÈcych korzyĂci ekonomiczne grupowo ib aktywów wspólnych.
Zgodnie zb KSR 4 ib MSR 36 za aktywa wypracowujÈce korzyĂci ekonomiczne grupowo naleĝy uwaĝaÊ oĂrodek wypracowujÈcy korzyĂci eko204
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
nomiczne wraz zbprzyporzÈdkowanymi do niego aktywami wspólnymi, wartoĂciÈ firmy lub ujemnÈ wartoĂciÈ firmy. Z kolei oĂrodek wypracowujÈcy
korzyĂci ekonomiczne (zwany wbKSR 4 zamiennie oĂrodkiem) to najmniejszy moĝliwy do zidentyfikowania zespóï aktywów, które wypracowujÈ korzyĂci ekonomiczne grupowo, wbznacznym stopniu niezaleĝnie od korzyĂci ekonomicznych pochodzÈcych zb innych aktywów wypracowujÈcych korzyĂci
ekonomiczne pojedynczo lub zb innych oĂrodków wypracowujÈcych korzyĂci ekonomiczne.
Aktywa wspólne to skïadniki aktywów, które przyczyniajÈ siÚ do powstawania przyszïych korzyĂci ekonomicznych netto moĝliwych do osiÈgniÚcia
przez jednostkÚ dziÚki ich wykorzystaniu wb powiÈzaniu zb funkcjami przynajmniej dwóch skïadników aktywów wypracowujÈcych korzyĂci ekonomiczne pojedynczo i/lub oĂrodków wypracowujÈcych korzyĂci ekonomiczne.
Do aktywów wspólnych nie zalicza siÚ wartoĂci firmy, choÊ przepisy nakazujÈ równieĝ wskazywaÊ, jaka czeĂÊ wartoĂci firmy przypada na poszczególne oĂrodki wypracowujÈce korzyĂci ekonomiczne.
Oznacza to, ĝe wynikajÈca zb ksiÈg rachunkowych wartoĂÊ tzw. grupowego obiektu oceny utraty wartoĂci obejmowaÊ powinna:
– sumÚ wartoĂci netto wszystkich aktywów skïadajÈcych siÚ na oĂrodek
wypracowujÈcy korzyĂci ekonomiczne,
– czÚĂÊ wartoĂci netto aktywów wspólnych przypadajÈcÈ na ten oĂrodek,
– czÚĂÊ wartoĂci netto firmy wiÈĝÈcÈ siÚ zb dwoma lub wiÚcej oĂrodkami
przypadajÈca na oĂrodek (lub wymagajÈcÈ uwzglÚdnienia czÚĂÊ ujemnej
wartoĂci firmy),
– zmniejszajÈce tak ustalanÈ wartoĂÊ zobowiÈzanie ib rezerwÚ, gdy potencjalne zbycie tego oĂrodka lub wchodzÈcych wb jego skïad aktywów
wymaga przejÚcia przez jednostkÚ nabywajÈcÈ okreĂlonego zobowiÈzania lub rezerwy jako zmniejszenie.
Dopiero wbodniesieniu do tak ustalonej wartoĂci ksiÚgowej moĝna dokonywaÊ porównania wartoĂci godziwej (handlowej) oĂrodka ib jego wartoĂci
uĝytkowej.
5. Problemy zb ujawnieniem informacji
Przepisy nakazujÈce dokonywania odpisów zbtytuïu utraty wartoĂci regulujÈ kwestie zwiÈzane zb ujawnianiem okreĂlonych danych wb sprawozdaniu
finansowym. Regulacje te to zwïaszcza rozdziaï 11 KSR 4 ib§ 126–140 MSR
36 oraz szczegóïowe wymogi zawarte wb innych standardach wymienionych
na poczÈtku opracowania wb zakresie nieuregulowanym MSR 36.
I jednostki wb zasadzie wywiÈzujÈ siÚ zb tych wymogów. Ale wywiÈzujÈ
siÚ wb minimalnym stopniu. Na przeanalizowanych ponad 100 sprawozdañ
finansowych skonsolidowanych ib jednostkowych sporzÈdzonych zgodnie
zb MSSF za lata 2005–20102 we wszystkich sprawozdaniach zawarte byïy
ujawnienia zbzakresu polityki rachunkowoĂci wbpodziale na odpisy dla aktyvol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
205
Katarzyna Trzpioïa
wów finansowych ibniefinansowych. NajczÚĂciej jednak byïo to objaĂnienie
ogólne, brzmiÈce wbkaĝdym przypadku niemal podobnie, odnoszÈce siÚ do
podstawowych zaïoĝeñ teoretycznych. DoĂÊ czÚsto przybieraïo ono brzmienie zbliĝone do przedstawionego poniĝej: „Aktywa obnieokreĂlonym okresie uĝytkowania, takie jak wartoĂÊ firmy lub koszty niezakoñczonych prac
rozwojowych, nie podlegajÈ amortyzacji, lecz corocznie sÈ testowane pod
kÈtem moĝliwej utraty wartoĂci. Aktywa podlegajÈce amortyzacji analizuje
siÚ pod kÈtem utraty wartoĂci, ilekroÊ jakieĂ zdarzenia lub zmiany okolicznoĂci wskazujÈ na moĝliwoĂÊ niezrealizowania ich wartoĂci bilansowej.
StratÚ zb tytuïu utraty wartoĂci ujmuje siÚ wb wysokoĂci kwoty, ob jakÈ wartoĂÊ bilansowa danego skïadnika aktywów przewyĝsza jego wartoĂÊ odzyskiwalnÈ. WartoĂÊ odzyskiwalna stanowi wyĝszÈ zb dwóch kwot: wartoĂci
godziwej aktywów, pomniejszonej obkoszty sprzedaĝy, lub wartoĂci uĝytkowej. Dla potrzeb analizy pod kÈtem utraty wartoĂci aktywa grupuje siÚ na
najniĝszym poziomie, wbodniesieniu, do którego wystÚpujÈ dajÈce siÚ zidentyfikowaÊ odrÚbne przepïywy pieniÚĝne (oĂrodki wypracowujÈce Ărodki pieniÚĝne). Niefinansowe aktywa, inne niĝ wartoĂÊ firmy, wb odniesieniu, do
których uprzednio stwierdzono utratÚ wartoĂci, oceniane sÈ na kaĝdy dzieñ
bilansowy pod kÈtem wystÚpowania przesïanek wskazujÈcych na moĝliwoĂÊ
odwrócenia dokonanego odpisu” (GRUPA SYGNITY „Skonsolidowane
sprawozdanie finansowe za rok zakoñczony 31 grudnia 2010”, s. 19,
notab 4.3.6).
Nie budzÈ zastrzeĝeñ równieĝ ogólne informacje dotyczÈce rozlokowanych odpisów aktualizacyjnych. Wszystkie spóïki wb notach objaĂniajÈcych
prezentujÈ wartoĂÊ odpisów lub wartoĂÊ ich odwrócenia przypadajÈcÈ na
Ărodki trwaïe wartoĂci niematerialne ib prawne, zapasy, aktywa finansowe.
Informacja ta prezentowana jest wb tabeli (Ărodki trwaïe ib wartoĂci niematerialne, czasem zapasy) albo wb sposób opisowy standardowo brzmiÈcy:
„Odpisy aktualizujÈce na dzieñ 31.12.20XX r. wynoszÈ…, za okres porównawczy… zï” albo „Odpisy aktualizujÈce zb tytuïu utraty wartoĂci aktywów
wbpodziale segmentowym ujawnione wbsprawozdaniu zbcaïkowitych dochodów obejmujÈ:
– odpisy aktualizujÈce wartoĂÊ naleĝnoĂci,
– odpisy aktualizujÈce wartoĂÊ zapasów,
– odpisy aktualizujÈce wartoĂÊ rzeczowych aktywów trwaïych ib wartoĂci
niematerialnych, zgodnie zb MSR 36 ib MSSF 5,
– odpisy aktualizujÈce wartoĂÊ firmy” (SSF Orlen 2009 r., nota 5.2.b).
Sporadycznie jednak zdarza siÚ informacja przy tych notach ob tym, iĝ
oszacowanie kwoty odpisu wynika zb analizy grupy aktywów grupowo przynoszÈcych korzyĂci ekonomiczne. Zaledwie wbtrzech sprawozdaniach skonsolidowanych zostaïo wskazane, iĝ odpisy te sÈ wynikiem analizy przesïanek wb zwiÈzku zb jednostkami zaleĝnymi wchodzÈcymi wb skïad grupy kapitaïowej, które zidentyfikowane zostaïy jako oĂrodki wypracowujÈce korzyĂci ekonomiczne: „Na dzieñ 31 grudnia 2009 r. przeprowadzono test na
206
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
utratÚ wartoĂci aktywów dla oĂrodków generujÈcych przepïywy pieniÚĝne
(CGU – Cash Generating Unit), wbprzypadku których zidentyfikowano przesïanki utraty wartoĂci zgodnie zb MSR 36. W wyniku testu nie stwierdzono
utraty wartoĂci aktywów trwaïych” (SSF Orlen 2009 r., nota 11).
Ogromnym niedostatkiem sprawozdañ finansowych jest kwestia ujawniania, abwïaĂciwie braku ujawniania informacji obzaïoĝeniach wykorzystywanych do szacowania odpisów zbtytuïu utraty wartoĂci. ZwrócÚ tu uwagÚ
na postanowienie MSR 36 zb § 132, zgodnie zb którym zaleca siÚ ujawnienie zaïoĝeñ przyjÚtych przez jednostkÚ dla celów ustalenia wartoĂci odzyskiwalnej aktywów (oĂrodków wypracowujÈcych Ărodki pieniÚĝne) wbciÈgu
okresu. W przypadku gdy wartoĂÊ firmy lub skïadnik wartoĂci niematerialnych ob nieokreĂlonym okresie uĝytkowania jest uwzglÚdniony wb wartoĂci
bilansowej danego oĂrodka wypracowujÈcego Ărodki pieniÚĝne, paragraf
134 MSR 36 nakïada na jednostkÚ wymóg ujawniania informacji obszacunkach. Jednostki – nawet te, które dokonujÈ odpisów od wartoĂci firmy –
rzadko opisujÈ szczegóïowo przyjÚte zaïoĝenia. NajczÚĂciej jest to lakoniczne stwierdzenie np. „Na dzieñ 31 grudnia 2010 r. Grupa nie zidentyfikowaïa przesïanek do przeprowadzenia testu na utratÚ wartoĂci Ărodków
trwaïych” (GKb STALEXPORT AUTOSTRADY S.A. „Skonsolidowane
sprawozdanie finansowe na dzieñ ibza rok koñczÈcy siÚ 31 grudnia 2010br.”,
nota 13).
Jako na wyjÈtek naleĝy zwróciÊ uwagÚ na prezentacjÚ ze sprawozdania
skonsolidowanego finansowego Grupy Kapitaïowej Narodowy Fundusz
Inwestycyjny Magna Polonia S.A. na 31.12.2010 r.3, gdzie wb nocie 14 ib 15
przedstawiono nie tylko fakt przeprowadzenia testu, ale teĝ analizÚ przesïanek ib zaïoĝeñ do testu: „Grupa przeprowadziïa test na utratÚ wartoĂci
»wartoĂci firmy« przyporzÈdkowanej do oĂrodka generujÈcego przepïywy
pieniÚĝne – INFO TV FM Sp. zb o.o. W wyniku zastosowania procedur
testujÈcych nie rozpoznano utraty wartoĂci firmy. WartoĂÊ odzyskiwalna
zostaïa ustalona na podstawie skalkulowanej wartoĂci uĝytkowej. Testowana
»wartoĂÊ firmy« powstaïa wb wyniku przejÚcia kontroli nad spóïkÈ
INFObTVbFM Sp. zbo.o. WartoĂÊ firmy dotyczÈca Velvet LLC zostaïa wbcaïoĂci objÚta odpisem aktualizacyjnym”.
Kolejno wskazano zaïoĝenia do przeprowadzonych testów, takie jak
okresy prognozy ibuzasadnienie ich dïugoĂci, stopy dyskontowe ibsposób ich
wyliczenia, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyliczenie premii za ryzyko,
stopy wzrostu przepïywów oraz udziaï wb rynku prognozowanym ib wraĝliwoĂÊ na zmiany zaïoĝeñ dotyczÈcych udziaïu wb rynku.
ZwróciÊ pragnÚ teĝ uwagÚ na sprawozdanie finansowe GRUPY
SYGNITY „Skonsolidowane sprawozdanie finansowe za rok zakoñczony
31 grudnia 2010 r.” (nota 19, s. 44), gdzie wynik testu jest pozytywny – odpis
jest niekonieczny, ale spóïka szczegóïowo objaĂnia zaïoĝenia: „Wynik testu
na utratÚ wartoĂci. WartoĂÊ odzyskiwalna CGU, ustalona na podstawie wyliczeñ wartoĂci uĝytkowej przewyĝsza jego wartoĂÊ bilansowÈ, stÈd nie rozvol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
207
Katarzyna Trzpioïa
poznano odpisu zb tytuïu utraty wartoĂci wb odniesieniu do wartoĂci firmy.
Ze wzglÚdu na fakt, iĝ wycena ta oparta jest wb duĝej mierze ob przewidywane wyniki operacyjne ib finansowe, dodatkowo uzaleĝnione od prognoz
dotyczÈcych rozwoju rynku, ZarzÈd wskazuje na nieodïÈcznÈ niepewnoĂÊ
zwiÈzanÈ zb realizacjÈ tych prognoz”. Grupa Sygnity wskazuje zaïoĝenia do
oszacowania stopy dyskontowej (WACC). Przypisuje kwoty wartoĂci firmy
do oĂrodków wypracowujÈcych przepïywy, wskazuje kwoty wartoĂci uĝytkowej, istotne zaïoĝenia testu na utratÚ wartoĂci firmy oraz analizÚ wraĝliwoĂci, nadwyĝkÚ wartoĂci odzyskiwalnej nad wartoĂciÈ bilansowÈ. Wylicza ibprezentuje zmiany stopy dyskontowej, która powoduje, ĝe wartoĂÊ odzyskiwalna
jest równa wartoĂci ksiÚgowej, zmiany stopy wzrostu do wyliczenia wartoĂci rezydualnej, która powoduje, ĝe wartoĂÊ odzyskiwalna jest równa wartoĂci ksiÚgowej, oraz zmiany poziomu marĝy zysku operacyjnego wb latach
2011–2015, która powoduje, ĝe wartoĂÊ odzyskiwalna jest równa wartoĂci
ksiÚgowej.
Na tle innych sprawozdañ tego typu ujawnienia pozwalajÈce zrozumieÊ,
jak bardzo dziĂ jest powiÈzana sprawozdawczoĂÊ finansowa zbfinansowymi,
to rzadkoĂÊ.
W mniejszym stopniu prezentuje wb sprawozdaniu finansowym testy na
utratÚ wartoĂci Grupa kapitaïowa LOTOS SA (wszystkie sprawozdania za
badany okres), GK Orlen SA (wszystkie sprawozdania za badany okres),
choÊ zakres tych ujawnieñ jest mniejszy niĝ we wskazanych wyĝej przykïadach.
6. Podsumowanie
Jak zostaïo wskazane, regulacje zarówno MSR 36 jak ib KSR 4 nie sÈ
regulacjami ïatwymi. WÈtpliwÈ kwestiÈ moĝe byÊ takĝe porównywalnoĂÊ
danych prezentowanych wb sprawozdaniach, szczególnie jeĂli pamiÚtaÊ
bÚdziemy ob praktyce prezentowania informacji ob zaïoĝeniach do dokonywanych odpisów aktualizacyjnych (Bohnham ibin. 2006: 254). Jednak naleĝy
zwróciÊ uwagÚ na fakt, iĝ wydanie wb1998 r., abpotem znowelizowanie wb2004
r. MSR 36 oraz wydanie KSR 4 wbroku 2007 dostarczyïo jednak wielu wskazówek, jak bardziej wiarygodnie, rzetelnie ib zrozumiale ujawniaÊ wb sprawozdaniach finansowych skutki niekorzystnych zdarzeñ
Przeprowadzenie procedury odpisów aktualizacyjnych jest niesïychanie
trudne ib pracochïonne. Wymaga nie tylko oszacowania wartoĂci godziwej
skïadników aktywów, ale takĝe zaplanowania przepïywów pieniÚĝnych, które
mogÈ byÊ uzyskane dziÚki temu majÈtkowi, oraz przyporzÈdkowania ewentualnych zobowiÈzañ ib rezerw do obejmowanych odpisami aktywów.
Do prawidïowej wyceny niezbÚdne jest poczynienie ib zweryfikowanie
szeregu zaïoĝeñ finansowych (przepïywy, czas prognozy, stopu dyskontowe,
wpïyw czynników ryzyka) itd. Jest to jednak niezbÚdne wb celu wiernego
208
Problemy ZarzÈdzania
Utrata wartoĂci aktywów i koszt kapitaïu – powiÈzanie rachunkowoĂci finansowej…
ib rzetelnego przedstawienia obrazu jednostki, ab potem zaprezentowania
wb sprawozdaniu finansowym, które bÚdzie przydatne szerokiemu krÚgowi
interesariuszy.
Informacje ob autorce
Dr Katarzyna Trzpioïa – Pracownia RachunkowoĂci ib Rewizji KsiÚgowej,
Katedra Finansów i b RachunkowoĂci, Wydziaï ZarzÈdzania Uniwersytetu
Warszawskiego. E-mail: [email protected].
Przypisy
1
Najdobitniej ilustrujÈcym to zagadnienie przykïadem jest tryb postÚpowania wbprzypadku odpisów zbtytuïu utraty wartoĂci Ărodków trwaïych wycenianych wedïug modelu
przeszacowania zgodnie zb MSR 16 albo przeszacowanych na podstawie odrÚbnych
przepisów zgodnie zb art. 32 ust 4 ustawy ob rachunkowoĂci.
2
AnalizÈ objÚte byïy sprawozdania spóïek gieïdowych finansowych ib niefinansowych
– dobór losowy.
3
Sprawozdanie jest dostÚpne na stronie internetowej NFI http://www.magnapolonia.
com.pl/index.php?option=com_remository&Itemid=10&func=select&id=1.
Bibliografia
Birgham, E. ib J. Houston 2001. Fundamentals of Financial Management, Harcourt College Publishers.
Bonham, M., Curtis, M., Davies, M., Dekker, P., Denton, T., Moore, R. ib H. Richards
2006. MiÚdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĂci Finansowej wbinterpretacjach ibprzykïadach, t. 3, Warszawa: LexisNexis.
Buk, H. 2006. Nowoczesne zarzÈdzanie finansami Planowanie ib kontrola, Warszawa:
C.H. Beck.
Gmytrasiewicz, M. 2002. RachunkowoĂÊ finansowa, Warszawa: Difin.
Hansen, D.R. ibM.M. Mowen 1994. Management Accounting, South-Western Publishing.
Jaruga, A. (red.) 2002. RachunkowoĂÊ zarzÈdcza Koncepcje ib zastosowania, ’ódě:
SWSPiZ.
Karmañska, A. 2006. RachunkowoĂÊ zarzÈdcza ib rachunek kosztów, Warszawa: Difin.
Messner, Z. 2000. Funkcje wspóïczesnej rachunkowoĂci. Zeszyty Teoretyczne RachunkowoĂci, t. 56 SKWP.
Messner, Z. (red.) 2007. RachunkowoĂÊ finansowa zb uwzglÚdnieniem MSSF, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Modigliani, F. ib M.H. Miller 1958. The Cost of Capital, Corporation Finance and the
Theory of Investment. The American Economic Review, nr 3 (48).
Olchowicz, I. 2011. RachunkowoĂÊ podatkowa, Warszawa: Difin.
RozporzÈdzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 zbdnia 3 listopada 2008 r. przyjmujÈce okreĂlone miÚdzynarodowe standardy rachunkowoĂci zgodnie zb rozporzÈdzeniem (WE)
nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego ibRady wbszczególnoĂci MSR 36 Utrata wartoĂci aktywów ze zmianami.
Sobañska, I. 2010. RachunkowoĂÊ zarzÈdcza, podejĂcie operacyjne ibstrategiczne, Warszawa:
C.H. Beck.
vol. 9, nr 4 (34), t. 2, 2011
209
Katarzyna Trzpioïa
Szczepankowski, P. 2007. Wycena ib zarzÈdzanie wartoĂciÈ przedsiÚbiorstwa, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Turyna, J. 2008. RachunkowoĂÊ finansowa, Warszawa: C.H. Beck.
Uchwaïa nrb 6/07 Komitetu Standardów RachunkowoĂci zb dnia 26.06.2007b r. wb sprawie
przyjÚcia krajowego standardu rachunkowoĂci nr 4 „Utrata wartoĂci aktywów”,
Dz.Urz. Min. Fin. zb 2007 r. Nr 8, poz. 46.
Ustawa zb 29 wrzeĂnia 1994 r. ob rachunkowoĂci, Dz.U. zb 2009 r. Nr 152, poz. 1223; ost.
zm. Dz.U. zb 2009 r. Nr 165, poz. 1316.
Walters, D. 2010. Znowu utrata wartoĂci?! SkÈd to ciÈgïe zainteresowanie? AktualnoĂci
MSSF, PWC, nr 80 (grudzieñ 2009/styczeñ 2010).
210
Problemy ZarzÈdzania