Polityka 9 kor2.indd

Publikowanie, kopiowanie, przetwarzanie oraz wykorzystanie całej lub części artykułów i grafik bez zezwolenia jest zabronione.
ABSOLUTNE MINIMUM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Krzysztof Hagemejer
Department Zabezpieczenia Społecznego
Międzynarodowego Biura Pracy
KAŻDY MA PRAWO DO ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Jest wiele międzynarodowych deklaracji i traktatów orzekających, że
wszyscy ludzie mają prawo do zabezpieczenia społecznego. Powszechna
Deklaracja Praw Człowieka w art. 22 stanowi, że każdy ma prawo do bezpieczeństwa społecznego, a art. 25 precyzuje, że: Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny,
włączając w to wyżywienie, odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne
świadczenia socjalne, oraz prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości
lub utraty środków do życia w inny sposób od niego niezależny.
Poprzedzające Powszechną Deklaracje Praw Człowieka (1948) Zalecenie nr 67 Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) o bezpieczeństwie
dochodowym wraz z uchwalonym na tej samej konferencji MOP-u w Filadelfii w 1944 r. Zaleceniem nr 69 o opiece medycznej stworzyło podstawy
nowoczesnej idei zabezpieczenia społecznego jako powszechnego prawa
wszystkich ludzi (Uścińska 2005, s. 68–72). Kilka lat po konferencji filadelfijskiej rozpoczęto proces, który doprowadził w 1952 r. do uchwalenia
przez konferencje MOP-u Konwencji nr 102 o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego.
W okresie późniejszym przyjęte zostały kolejne elementy prawa międzynarodowego, potwierdzające powszechne prawo do zabezpieczenia
społecznego (Konwencje MOP-u „trzeciej generacji”, Europejski Kodeks
Zabezpieczenia Społecznego, art. 9 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych).
JEDYNIE MNIEJSZOŚĆ LUDNOŚCI ŚWIATA MA FAKTYCZNY
DOSTĘP DO ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Po kilkudziesięciu lat obowiązywania wszystkich instrumentów prawa
międzynarodowego faktyczny dostęp mieszkańców naszej planety do
zabezpieczenia społecznego pozostawia wiele do życzenia. Międzynarodowe Biuro Pracy ocenia, że dostęp do pełnego systemu zabezpieczenia
społecznego ma nie więcej niż 20% ludności świata (ILO 2010a)1. W większości krajów europejskich i w wielu nieeuropejskich krajach rozwiniętych
gospodarczo większość mieszkańców jest objętych różnorodnymi formami
ubezpieczeń społecznych. Kraje te przeznaczają przeciętnie blisko 1/5 PKB
na różne formy zabezpieczenia społecznego. Natomiast w krajach rozwijających się, zwłaszcza tych o niskim poziomie dochodów, często tylko
mniejszość ludności jest objęta niektórymi programami zabezpieczenia
społecznego, a wydatki na te cele stanowią niekiedy tylko kilka procent PKB
(w większości przeznaczane na finansowanie publicznej opieki zdrowotnej,
a nie na pieniężne świadczenia społeczne).
Choć pewnie nie ma kraju, gdzie nie byłoby programu emerytalnego
przynajmniej dla pewnej grupy pracowników, w większości państw objęte
tymi programami grupy stanowią mniejszość aktywnej zawodowo ludności
i nie obejmują nawet wszystkich pracujących w często niewielkim sektorze
formalnym gospodarki. W konsekwencji większość osób na świecie dożywających wieku starszego nie ma uprawnień do żadnego typu świadczeń
emerytalnych; na ogół muszą pracować w takim czy innym charakterze
dopóki są sprawni fizycznie. Mimo istniejących form pomocy w ramach
szeroko definiowanej rodziny czy lokalnych społeczności, znaczny odsetek ludzi starszych żyje w tych krajach w ubóstwie2. Choć odsetek ludzi
w starszym wieku jest obecnie wyższy w krajach rozwiniętych niż w krajach
rozwijających się, w skali globalnej większość ludzi starszych żyje właśnie
w krajach biedniejszych (ILO 2010b). W dodatku – choć w krajach biedniejszych oczekiwana długość życia w momencie urodzin jest zdecydowanie
krótsza niż w krajach zamożniejszych – ci, którzy dożyją w krajach biedniejszych wieku 60 czy 65 lat, statystycznie rzecz biorąc będą żyli niewiele
krócej niż ich rówieśnicy z krajów bogatszych (ILO 2010b). Zatem w niemniejszym stopniu potrzebują bezpieczeństwa dochodowego na starość,
jakiego powinien dostarczać system emerytalny.
W większości krajów istnieją programy rekompensujące pracownikom
i ich rodzinom skutki wypadków przy pracy i chorób zawodowych w postaci
świadczeń pieniężnych. Ale także i w tym wypadku obejmują one na ogół
jedynie częściowo pracowników sektora formalnego; wielu pracowników
nie jest objętych tymi programami, a w wielu wypadkach ograniczony jest
też zakres świadczeń: wypłacane są jedynie jednorazowe odszkodowania,
nie zaś renty inwalidzkie czy rodzinne.
54
W krajach rozwijających się istnieje poważny deficyt w zakresie dostępu do usług opieki zdrowotnej. Olbrzymia większość ludzi natrafia zarówno
na barierę finansową (po prostu nie stać ich na sfinansowanie potrzebnej
opieki medycznej), jak i barierę fizycznej dostępności usług (brak w bliższej
odległości placówek służby zdrowia, lekarzy, niezbędnej aparatury czy
lekarstw) (ILO 2010a).
Przynajmniej część pracowników sektora formalnego (co najmniej
ci pracujący w większych przedsiębiorstwach) ma na ogół zapewnioną
– przynajmniej na jakiś czas – płacę w okresie choroby czy płatny urlop
w okresie macierzyństwa. Najrzadziej występujący w świecie typ świadczeń społecznych, to świadczenia pieniężne w przypadku bezrobocia. Na
184 państwa świata tylko w 78 istnieje jakiegoś rodzaju program świadczeń
pieniężnych na wypadek bezrobocia, a jedynie niecałe 15% wszystkich bezrobotnych ma uprawnienia do tego typu świadczeń (ILO 2010a).
Większość istniejących na świece programów zabezpieczenia społecznego to pogramy zorganizowane w formie ubezpieczeń społecznych
– uprawnienia do świadczeń mają tylko ci, którzy płacą przez wymagany
okres składki (lub w imieniu których takie składki są płacone przez pracodawców). Ubezpieczeniami społecznymi efektywnie objęci są w większości
tylko ci, którzy są formalnie zatrudnieni w ramach takiej czy innej umowy
o pracę (mają formalny status pracownika najemnego). Znacznie trudniej
objąć takimi ubezpieczeniami pracujących na rachunek własny, zwłaszcza
tych w tradycyjnym, w znacznej mierze nietowarowym rolnictwie. Jeśli
chodzi o tych, którzy pracują w sektorze nieformalnym, z definicji jest to
raczej niemożliwe. Jednakże pracownicy najemni to jedynie 47% wszystkich zatrudnionych na świecie: blisko 85% w krajach rozwiniętych, lecz
tylko 20% w Afryce czy Azji Południowej (ILO 2010a). A w dodatku wielu
z nich pracuje w sektorze nieformalnym.
Wyjaśnia to w pewnym stopniu, dlaczego tak stosunkowo niewielka
część ludności świata ma dostęp do zabezpieczenia społecznego. W pewnym stopniu jedynie, ponieważ wiemy, iż zabezpieczenie społeczne może
być zapewnione nie tylko przez ubezpieczenia społeczne. Zalecenia nr 67
i nr 69 MOP z 1944 r. mówią wyraźnie, że ci, którzy nie są objęci ubezpieczeniami społecznymi, powinni mieć zapewniony w potrzebie również
dostęp do opieki medycznej oraz do świadczeń z pomocy społecznej finansowanych z podatków.
Tymczasem finansowane z podatków świadczenia społeczne – powszechne, adresowane do specyficznych grup czy też adresowane do najuboższych świadczenia o charakterze pomocy społecznej to – do niedawna przynajmniej – najmniej rozwinięta sfera zabezpieczenia społecznego
w krajach rozwijających się.
ZMIANY NA LEPSZE
Dlaczego tak się działo? Mimo że polityka zabezpieczenia społecznego
odegrała tak istotną rolę w rozwoju krajów dziś uznawanych za wysoko
rozwinięte, i to począwszy od wczesnych etapów tego rozwoju (Lindert
2004; Townsend 2009), w ostatnich dziesięcioleciach polityka transferów
społecznych, jakimi operuje każdy system zabezpieczenia społecznego, nie
cieszyła sie większym poparciem nie tylko w samych krajach rozwijających
się, ale także wśród tych, którzy finansują – bilateralnie i multilateralnie
– pomoc rozwojową. Tak zwany consensus waszyngtoński3 w znacznej
mierze kształtował politykę pomocy rozwojowej międzynarodowych instytucji finansowych i generalnie wspierał raczej ograniczenie wydatków
państwowych. Choć wsparciem cieszyły się przesunięcia wydatków w kierunku takich celów społecznych, jak podstawowe usługi oświaty i opieki
zdrowotnej, nie dotyczyło to transferów pieniężnych na rzecz grup ubogich
czy zagrożonych ubóstwem.
Zaczęło się to zmieniać w ostatnich latach. Wiele krajów rozwijających
się, przede wszystkim tych o średnim przeciętnym poziomie dochodów,
podjęło istotne kroki w kierunku takiej rozbudowy swych systemów zabezpieczenia społecznego, by świadczenia zaczęły docierać do tych najbardziej
potrzebujących, a jednocześnie nieobjętych składkowymi ubezpieczeniami
społecznymi. Przykładów jest wiele (ILO 2010c), wymienimy tylko kilka.
Afryka Południowa systematycznie rozwija zasięg istniejącego już wiele lat
systemu kategorycznych świadczeń pieniężnych dla grup ludności żyjącej
poniżej ustalonego progu dochodowego – dla dzieci (child support grant),
osób starszych (old-age grant) i niepełnosprawnych (disability grant).
Brazylia, obok istniejącego już wcześniej programu emerytur dla ludności
Polityka Społeczna nr 9/2010
wiejskiej (Previdência Rural), wprowadziła system świadczeń rodzinnych
(Bolsa Familia) dla rodzin ubogich powiązany z ułatwianiem dostępu do
oświaty. Indie uruchomiły obejmujący cały kraj program pomocy dla rodzin
ubogich na obszarach wiejskich, gwarantujący wszystkim potrzebującym
100 dni publicznego zatrudnienia w roku (lub ekwiwalentne świadczenie
pieniężne w przypadku niemożliwości zapewnia miejsca pracy – Indian
National Rural Employment Guarantee Scheme). Tajlandia zapewniła
skutecznie powszechny dostęp dla wszystkich do usług opieki zdrowotnej
(proces zapoczątkowany wprowadzeniem programu popularnie zwanego
„30 bahtów”). Chile zreformowały w 2008 r. swój system emerytalny tak,
iż teraz każdy osiągający wiek emerytalny będzie miał zapewniony pewien
minimalny dochód niezależnie od tego, czy płacił składki i jak długo. Chiny
wprowadzają dalekosiężne plany objęcia całej ludności ubezpieczeniami
zdrowotnymi oraz systemem emerytalnym.
Ten rozwój polityki społecznej w zamożniejszych krajach rozwijających
się nie pozostaje bez wpływu na kraje najuboższe. Coraz częściej ma miejsce także i w tej dziedzinie współpraca pomiędzy zamożniejszymi i uboższymi krajami rozwijającego się Południa. Coraz więcej krajów spośród
tych uboższych wprowadza finansowane z podatków programy transferów
pieniężnych (np. powszechne emerytury dla wszystkich osób starszych
w takich krajach, jak Boliwia, Lesotho czy Nepal). Nie ma już chyba kraju
w Afryce czy w Azji, gdzie nie toczyłaby się debata nad wprowadzeniem
różnych nowych programów zabezpieczenia społecznego; niemal wszędzie
istnieją programy chociażby o charakterze pilotażowym. Coraz częściej
od pilotażu przechodzi się do rozbudowywania programów, obejmując
stopniowo cały kraj. Dobrym przykładem jest Zambia, gdzie zaczęto kilka
lat temu od finansowanego ze środków pomocy zagranicznej programu
pilotażowego świadczeń pieniężnych o charakterze pomocy społecznej
obejmującego parę wsi. Obecnie programy tego typu istnieją w pięciu
okręgach. W najbliższych latach kolejne pięć najuboższych okręgów objęte
zostanie programem świadczeń pieniężnych dla rodzin z małymi dziećmi,
a zawarte w 2010 r. porozumienie między rządem a zagranicznymi partnerami o współpracy rozwojowej przewiduje stopniowe zwiększanie udziału
rządu Zambii w finansowaniu całego programu.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNOTY MIĘDZYNARODOWEJ
W ostatnich latach rozpowszechniło się przekonanie, że bez budowania
bezpieczeństwa dochodowego, które można osiągnąć poprzez gwarancje
przynoszącego dochód zatrudnienia, wsparte programami zabezpieczenia
społecznego, gdy takie zatrudnienie jest niemożliwe, nie można mieć nadziei ani na realizację Milenijnych Celów Rozwoju, ani na akceptowalną dla
wszystkich globalizację. Dlatego też uzupełniono operalizację Celu 1 Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód, dodając sformułowanie o konieczności
zapewnienia pełnego, produktywnego i godziwego (decent) zatrudnienia
dla wszystkich.
Koncepcja pracy godziwej (decent work) wprowadzona została przez
Międzynarodową Organizację Pracy w 1999 r. (ILO 1999) i oznacza sytuację, gdzie ludzie nie tylko znajdują zatrudnienie, lecz jest to zatrudnienie
w przyzwoitych warunkach, gdzie w razie potrzeby istnieje dostęp do
świadczeń z zabezpieczenia społecznego, gdzie przestrzegane są prawa
pracownicze i istnieją demokratyczne formy dialogu społecznego. Trójstronna Międzynarodowa Konferencja Pracy w 2008 r. przyjęła Deklarację
Sprawiedliwość społeczna na rzecz uczciwej globalizacji (ILO 2008a).
Deklaracja ta potwierdziła wagę koncepcji pracy godziwej i w jej ramach
polityk zapewniających wszystkim dostęp do adekwatnych form zabezpieczenia społecznego.
Sprawami roli zarówno zatrudnienia, jak i zabezpieczenia społecznego
zajął sie w ostatnich latach także Komitet Pomocy Rozwojowej OECD. Na
wiosnę 2009 r. przyjął on stanowisko w sprawie roli polityk zatrudnienia i zabezpieczenia społecznego w kreowaniu wzrostu gospodarczego
sprzyjającego eliminacji ubóstwa (Development Co-Operation Directorate,
Development Assistance Committee 2009). W stanowisku tym czytamy, że
zabezpieczenie społeczne bezpośrednio redukuje ubóstwo i tym samym pozwala ubogim korzystać ze wzrostu gospodarczego i uczestniczyć w nim.
Zabezpieczenie społeczne pozwala na ochronę uboższych grup ludności
w okresach kryzysu gospodarczego, jest też źródłem spójności i stabilności
społecznej. Pomaga także budować kapitał ludzki, ujarzmiać ryzyko, promować inwestycje i przedsiębiorczość i wzmacniać uczestnictwo w rynku
pracy. Nawet najuboższe kraje stać na wprowadzanie programów zabezpieczenia społecznego, tym bardziej, że są one inwestycją przynoszącą
wymierne korzyści. Ważna jest koordynacja polityki zatrudnienia i zabezpieczenia społecznego, jako że polityki w tych obu dziedzinach wzmacniają
się wzajemnie i łącznie wspierają wzrost skuteczny w eliminacji ubóstwa.
Lepsze i wydajniejsze miejsca pracy przynoszą wyższe dochody, pozwalają
tym samym na lepsze finansowanie wydatków na zabezpieczenie społecz-
Polityka Społeczna nr 9/2010
ne. Zabezpieczenie społeczne z kolei przyczynia się do wzrostu wydajności
ludzi ubogich, podnosi i stabilizuje ich dochody, wiążąc krótkookresowe
strategie radzenia sobie w biedzie z długookresowymi strategiami promującymi wzrost i eliminującymi biedę.
Stanowisko Komitetu OECD kończą wnioski co do charakteru pomocy
krajów członkowskich tej organizacji w omawianych dziedzinach. W dziedzinie zabezpieczenia społecznego adekwatna, długoterminowa i przewidywalna finansowa pomoc rozwojowa powinna pomagać rządom budować
pogramy zabezpieczenia społecznego i tworzyć warunki ich politycznej
i finansowej trwałości w ramach strategii i programów definiowanych przez
kraje otrzymujące pomoc.
Zmianie w spojrzeniu na rolę systemów zabezpieczenia społecznego
w polityce rozwojowej sprzyjał też kryzys gospodarczo-finansowy zapoczątkowany w latach 2008–2009. Pozwolił on w spektakularny sposób
przypomnieć o antycyklicznym działaniu systemów zabezpieczenia społecznego dzięki roli, jaką odegrały one w wielu pakietach stymulujących
gospodarkę, pozwalającej zapewnić względną stabilność społeczną nie
tylko w czasach kryzysu, ale w każdej sytuacji zmian dostosowawczych
i strukturalnych w gospodarce.
W kwietniu 2009 r. Koordynacyjna Rada Dyrektorów Wykonawczych
wszystkich agend ONZ przyjęła szereg inicjatyw mających na celu przeciwdziałanie skutkom kryzysu w krajach rozwijających się. Na wniosek
Dyrektora Generalnego Międzynarodowego Biura Pracy (wniesiony wspólnie ze Światową Organizacją Zdrowia) jednym z przyjętych działań jest
inicjatywa w sprawie absolutnego minimum zabezpieczenia społecznego – Social Potection Floor Initiative (ILO, WHO 2009). Ponieważ inicjatywa ta zjednoczyła wszystkie agendy ONZ, przyjęta definicja minimum
zabezpieczenia społecznego jest bardzo szeroka i wykracza dość znacznie poza to, jak na ogół definiuje się zabezpieczenie społeczne. Obejmuje ona:
a) podstawowe usługi społeczne – zagwarantowana podaż, ciągłość
i dostęp do publicznych usług społecznych, takich jak wodno-kanalizacyjne, zdrowia, oświaty i zorientowanej na rodzinę pomocy ze strony opieki
społecznej;
b) transfery społeczne – gwarancje dostępności w razie potrzeby,
zwłaszcza dla ubogich i zagrożonych ubóstwem, podstawowego zestawu
transferów społecznych pieniężnych i w naturze, zapewniających bezpieczeństwo w zakresie wyżywienia, minimalne bezpieczeństwo dochodowe
oraz dostęp do podstawowych usług, zwłaszcza oświaty i opieki zdrowotnej.
Departament Zabezpieczenia Społecznego Międzynarodowego Biura
Pracy już od kilku lat koncentruje swą uwagę na tym drugim członie powyższej definicji – niezbędnym minimalnym pakiecie transferów społecznych,
który powinien być dostępny dla wszystkich w potrzebie, nawet w krajach
najbiedniejszych (ILO 2010c).
POTRZEBNA NOWA STRATEGIA OSIĄGANIA
MINIMALNYCH NORM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Może powstać pytanie, czy istnieje potrzeba definiowania takiego
minimalnego pakietu, jeśli Konwencja nr 102 dość precyzyjnie definiuje
niezbędny zakres zabezpieczenia społecznego i minimalne poziomy świadczeń? Jak wspomniano na początku artykułu, rzeczywistość jest taka, iż
większość ludności świata nie ma dostępu do programów zabezpieczenia
społecznego opisanych w Konwencji nr 102. W dodatku w wielu krajach
rozwijających się przez dziesięciolecia od uchwalenia Konwencji nr 102 nie
zanotowano większego postępu w upowszechnianiu dostępu do zabezpieczenia społecznego. Co więcej, nawet w niektórych krajach, które ratyfikowały Konwencję nr 102 wiele lat temu, znaczna część ludności nadal
pozbawiona jest zabezpieczenia społecznego w wielu dziedzinach.
Nie ma wątpliwości, że Konwencja nr 102 rysuje adekwatnie pewien
stan docelowy w postaci kompleksowego zakresu systemu zabezpieczenia
społecznego, którego elementy powinny dostarczać świadczeń na co najmniej zdefiniowanym przez Konwencję poziomie i zgodnie z przyjętymi tam
zasadami. Nie ma w niej natomiast pewnych zasad dochodzenia do takiego kompleksowego systemu. Kraj może ratyfikować Konwencję nr 102,
akceptując jedynie trzy wybrane działy zabezpieczenia społecznego spośród dziewięciu – nie ma jednocześnie żadnego zapisu, który by zobowiązywał do dalszej rozbudowy systemu o kolejne działy. Sprostać wymogom
konwencji można, zapewniając dostęp do objętych nią programów pewnemu zdefiniowanemu odsetkowi pracowników lub ogółu ludności – nie ma
natomiast żadnego zapisu zobowiązującego do stopniowego zwiększania
tego odsetka tak, by w końcu wszyscy potrzebujący zabezpieczenia społecznego mogli z niego korzystać.
Wreszcie, nie ma nic, co by wskazywało, jakie grupy należy objąć
w pierwszej kolejności, nie ma wskazań co do priorytetów na rzecz naj-
55
uboższych czy najbardziej potrzebujących – a praktyka w wielu wypadkach jest taka, że najubożsi są z dostępu do zabezpieczenia społecznego
wykluczeni. Większość tych wykluczonych to pracownicy sektora nieformalnego, częściej pracujący na rachunek własny niż pracownicy najemni,
ludzie o nieregularnych, często niepieniężnych dochodach. Grupy te bardzo trudno objąć ubezpieczeniem społecznym, można natomiast dotrzeć
do nich przez finansowane z podatków świadczenia obejmujące wszystkich mieszkańców (lub tylko ich najuboższą część). Konwencja nr 102
pozwala na spełnienie jej wymogów na różne sposoby – czy to poprzez
ubezpieczenia społeczne, świadczenia powszechne czy też adresowaną
pomoc społeczną. Jednakże praktyka budowy systemów zabezpieczenia
społecznego zgodnie z wymogami konwencji przez dziesięciolecia koncentrowała się na ubezpieczeniach społecznych i nie rozwinęła równolegle innych instrumentów, które pozwoliłyby skutecznie dotrzeć do ogółu
ludności.
Potrzebna jest więc nowa strategia budowania systemów zabezpieczenia społecznego w krajach rozwijających się, zwłaszcza tych najbiedniejszych. Strategia ta ma dwa wymiary: jej wymiar poziomy skupia się na
zadaniu dotarcia do wszystkich w zakresie najpilniejszych potrzeb wymagających interwencji zabezpieczenia społecznego. Jej wymiar pionowy to
stopniowe rozbudowywanie systemu tak, aby co najmniej osiągnął pełny
zakres i poziom świadczeń przewidywany w Konwencji nr 102 czy w konwencjach „trzeciej generacji”.
Koncepcja absolutnego minimum zabezpieczenia społecznego (social
protection floor) ma służyć realizacji poziomego wymiaru strategii stopniowego zapewniania wszystkim w potrzebie dostępu do zabezpieczenia społecznego. ILO proponuje (ILO 2010c), by na takie minimum składały cztery
grupy gwarancji (realizowanych przez różnego rodzaju świadczenia):
1) gwarancja dostępności niezbędnych usług opieki zdrowotnej zapewnianej przez kombinacje świadczeń publicznej służby zdrowia i ubezpieczeń
zdrowotnych;
2) gwarancja minimum bezpieczeństwa dochodowego dla dzieci zapewniana przez świadczenia pieniężne i w naturze przeciwdziałające pracy
dzieci i zapewniające dostęp do oświaty;
3) gwarancja minimum bezpieczeństwa dochodowego dla bezrobotnych i pracujących ubogich zapewniana przez kombinacje świadczeń
pieniężnych, publicznych gwarancji zatrudnienia i pomocy w zwiększaniu
szans na zatrudnienie;
4) gwarancja minimum bezpieczeństwa dochodowego dla osób starszych i niepełnosprawnych zapewniana poprzez podstawowe emerytury
i renty.
Przeprowadzone symulacje (ILO 2008b) wskazują, że taki pakiet,
wprowadzany stopniowo, jest możliwy do sfinansowania nawet przez kraje
najuboższe. Potrzebują one z pewnością pomocy, przynajmniej w zakresie
budowania niezbędnego zaplecza administracyjnego.
Trójstronne spotkanie ekspertów we wrześniu 2009 r. zaaprobowało
zarówno dwuwymiarową strategię uniwersalizacji dostępu do zabezpieczenia społecznego, jak i koncepcję absolutnego minimum jako niezbędnego
do osiągnięcia stopnia w budowie systemu zabezpieczenia społecznego
przez kraje rozwijające się. Wiele rządów, a także przedstawicieli organizacji
związkowych opowiadało się także za rozważeniem przez Międzynarodową Organizację Pracy niezbędności poszerzania istniejących standardów
o nowy (np. w formie zalecenia) dotyczący różnych form pomocy społecznej i osiągania owego absolutnego minimum. Przedstawiciele pracodawców w tej mierze opowiadali się za mniej wiążącym mechanizmem
w formie, np. kodeksu wypróbowanych i zalecanych praktyk w tej dziedzinie
polityki (code of practice) (ILO 2009a, 2009b).
Ewentualne decyzje co do następnych kroków i co do tego, czy Międzynarodowa Organizacja Pracy zdecyduje się na procedurę stanowienia
jakiegoś typu nowego standardu, który ułatwiałby stopniowe osiąganie poziomów zabezpieczenia społecznego przewidywanych przez Konwencję
nr 102 i inne konwencje MOP w tej dziedzinie, mogą zapaść po zaplanowanej na czerwiec 2011 r. dyskusji nad zabezpieczeniem społecznym w trakcie 100. sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy. Przygotowaniu tej dyskusji służy między innymi ankieta rozesłana, zgodnie z art. 19 Konstytucji
MOP, do wszystkich państw członkowskich, której celem jest dokonanie
przeglądu stanu zabezpieczenia społecznego w tych krajach z punktu widzenia wymogów zawartych w czterech wybranych instrumentach MOP:
Konwencji nr 102 o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego,
Konwencji nr 168 dotyczącej popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem, Zalecenia nr 67 dotyczącego bezpieczeństwa dochodowego oraz
Zalecenia nr 69 dotyczącego opieki medycznej.
Raport omawiający wyniki i wnioski z ankiety zostanie opublikowany
przez Komitet Ekspertów ds. Stosowania Konwencji i Zaleceń MOP w grudniu 2010 r. Powinniśmy wówczas wiedzieć więcej, co w różnych krajach
stoi na przeszkodzie wdrażaniu w pełni w życie wymogów powyższych
konwencji i zaleceń MOP i jak te przeszkody pokonać, tak by – zgodnie
z Konstytucją MOP – skuteczniej realizować cel upowszechnienia zabezpieczenia społecznego celem zapewnienia podstawowego dochodu,
jak też pełnego dostępu do opieki medycznej wszystkim, którym jest to
potrzebne.
1
2
3
Patrz też: http://www.socialsecurityextension.org/gimi/gess/ShowTheme.do?tid=1985
Poverty, work and pensions, HelpAge International: http://www.helpage.org/
Researchandpolicy/Stateoftheworldsolderpeople/Povertyworkandpensions.
Por. Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Consensus.
LITERATURA
Development Co-Operation Directorate, Development Assistance Committee (2009),
Making Economic Growth More Pro-Poor: The Role of Employment and Social
Protection. Policy Statement, DAC High Level Meeting, 27 and 28 May.
Hagemejer K. (2009), Rights-based approach to social security coverage expansion,
w: R. Holzmann, D. A. Robalino, N. Takayama (red.), Closing the coverage gap:
The role of social pensions and other retirement income transfers, Waszyngton:
Bank Światowy.
ILO (1999), Decent Work, Raport Dyrektora Generalnego na 87 Sesji Międzynarodowej
Konferencji Pracy, czerwiec, Genewa.
ILO (2008a), ILO Declaration on Social Justice for a Fair Globalization adopted by
the International Labour Conference at its Ninety-seventh Session, 10 June,
Genewa.
ILO (2008b), Can low income countries afford basic social security?, Social Security
Policy Briefings, Paper 3, Genewa.
ILO (2009a), Seventeenth Item on the Agenda of the 306th Session of the ILO Governing Body, November.
ILO (2009b), Report of the Director-General – Second Supplementary Report: Tripartite Meeting of Experts on Strategies for the Extension of Social Security
Coverage, 2–4 September, GB.306/17/2, Genewa.
ILO, WHO (2009), The Social Protection Floor. A joint Crisis Initiative of the UN Chief
Executives Board for Co-ordination on the Social Protection Floor, Genewa, http:
//www.un.org/ga/second/64/socialprotection.pdf.
ILO (2010a), World Social Security Report 2010-11: Providing coverage in the time
of crisis and beyond, Genewa.
ILO (2010b), Employment and social protection in the new demographic context,
Genewa.
ILO (2010c), Extending social security to all: A guide through challenges and options,
Genewa.
Lindert P. (2004), Growing Public: Social Spending and Economic Growth since the
Eighteenth Century, Two volumes, Cambridge University Press.
Townsend P., red. (2009), Building decent societies: Rethinking the role of social
security in development, Genewa: ILO i Londyn: Palgrave Macmillan.
Uścińska G. (2005), Europejskie standardy zabezpieczenia społecznego a współczesne rozwiązania polskie, Warszawa: IPiSS.
SUMMARY
Universal Declaration of Human Rights gives also the right social security to everybody. However, only minority of the world’s
population can actually enjoy such security and protection in case they need it. The paper presents efforts aimed at changing this
situation undertaken during the last years – by both developing countries themselves and the international community. International
Labour Organization and other UN agencies promote the idea of the social protection floor, a set of social guarantees which would
be feasible to implement relatively quickly even in the poorest countries. Exampled from a number of developing countries suggest,
that this is possible to achieve.
NOWE KSIĄŻKI
BIBLIOGRAFIA PRAC PROF. DR. HAB. ANDRZEJA ŚWIĄTKOWSKIEGO ZA LATA 1969–2009 ze wstępem Gertrudy Uścińskiej, GBPiZS, Warszawa 2010, stron 80.
TRWANIE ŻYCIA W 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, stron 76.
56
Polityka Społeczna nr 9/2010