NAUKA PODPORZĄDKOWANA BIZNESOWI

NAUKA PODPORZĄDKOWANA BIZNESOWI
Brygida Bodziewska
Uniwersytet Szczeciński
Streszczenie
W artykule poruszono problematykę nauki podporządkowanej biznesowi z uwagi na obecną
powszechność tego tematu. W swojej pracy przytoczyłam poglądy biznesmenów, którzy obarczają
system nauki o kształcenie akademickie, nie wyposażające absolwentów w kluczowe umiejętności,
oraz naukowców postulujących pomiędzy światem biznesu i szkolnictwem wyższym. Opisano wiążące
się w tym kontekście bezrobocie absolwentów szkół wyższych i związane z tym poszukiwanie pracy za
granicą, nazwane tworzeniem „zasobów dla innych”. Ważnym wątkiem jest także porównanie
kształcenia akademickiego, które pod wpływem trendów rynkowych coraz częściej przekształca się
w kształcenie zawodowe. Co nie koniecznie jest korzystne dla społeczeństwa, jak i studentów
uniwersytetów. Wnioski wskazują o tym, iż nadrzędnym celem w poprawie funkcjonowania
absolwentów na rynku pracy jest zwiększenie integracji szkół wyższych z otoczeniem społecznogospodarczym, możliwość kształcenia absolwentów przy udziale pracodawców, organizowanie staży.
Ponadto, system szkolnictwa powinien postawić wyraźną granicę pomiędzy nauczaniem akademickim,
a zawodowym co pozwoliłoby uniwersytetom na dalsze funkcjonowanie w tradycyjnej formie.
Wstęp
W Polsce na dzień 07. 2012r. działało ok. 450 uczelni, 50 proc. osób w wieku 19-24 lat studiowało –
podała Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Barbara Kudrycka. Jednocześnie panuje wysokie bezrobocie wśród absolwentów. „System akademicki w Polsce działa na zasadzie większości –zazwyczaj
słabej większości, która ciągnie całość w dół”1 twierdzi wiceprezes Infovide Matrix Borys Stokalski.
Z punktu widzenia biznesu ważne jest aby młody człowiek kończąc studia posiadał kluczowe umiejęt-
1
Nauka i biznes nie idą w parze, http://www.rp.pl/artykul/128702.html?print=tak.
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 2 (14) 2013, s. 34-40
Nauka podporządkowana biznesowi
ności, których nie zdobywa na studiach. Czy winna temu jest przepaść pomiędzy nauką, a światem
biznesu?
1. Uczelnia i biznes
Na temat szkolnictwa wyższego można usłyszeć głosy, iż współczesne uniwersytety „zatracił własną
tożsamość”, „legł w ruinach”2.
Można deliberować czy ruiny, w które zostały zepchnięte uczelnie wyższe czy to z własnej nieprzymuszonej woli czy też nie, są konsekwencją „jakości” zamienionej na „masowości”, czy brakiem efektywnej współpracy pomiędzy nauką, a biznesem.
W latach 30 w Polsce ludzie wykształceni stanowili ok. 3% całego społeczeństwa i ze względu na swoją ekskluzywność stanowili elitę społeczeństwa. Studiowanie było prestiżem, dostępnym tylko dla
wąskiej grupy osób należących do klasy wyższej. Dawniej wyższe wykształcenie zapewniało stałe
i rosnące dochody, a absolwenci uczelni wyższych byli wręcz rozchwytywani przez pracodawców.
Henryk Domański przekonuje, iż podczas zmian w PRL-u zlikwidowane zostały nierówności edukacyjne, jak twierdzi „współcześnie losy jednostkowe w większym stopniu są oderwane od przynależności
klasowej”3. Rodzina, miejsce urodzenia czy też zamożność nie determinują w zupełności szans rozwoju. Obecnie szanse i możliwości kształcenia są wyrównane. Niestety, według resortu pracy większość
absolwentów kończąc studia zalicza się do grupy „bezrobotnych magistrów” a uczelnie wyższe zdaniem Andrzeja Klesyka, prezesa PZU SA. zyskały miano „fabryk bezrobotnych”. Jednak nie warto winić
za to tylko uczelni na co zwraca uwagę Andrzej Gospodarowicz, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocławiu stwierdzając, że „absolwenci nie zawsze posiadają kompetencje pożądane przez pracodawców, ale przedsiębiorcy również niechętnie podejmują współpracę z jednostkami naukowymi”4.
Synergia pomiędzy biznesem, a nauką może być ciężka do urzeczywistnienia, jednak mały krok
w kierunku współpracy powinien poprawić problem pracy polskich absolwentów uczelni wyższych.
2. Kształcenie akademickie = zawodowe?
Uniwersytety ze względu na swój akademicki charakter starają się kształcić wyłącznie teoretycznie.
Klasycznym celem tradycyjnego uniwersytetu jest rozwój osobowości i intelektu. Uniwersytet ze
względu na swój akademicki charakter nie przygotowuje do zawodu, a pozwala przygotować się do
przyszłej pracy naukowej. Według J. Goćkowskiego w roli uniwersytetu leży wpojenie studentom
„odpowiedzialności za słowo przyjmowane i wypowiadane; identyfikowania i definiowania oraz anali2
B. Readings, University in ruins, Cambridge 1996.
Henryk Domański, Mechanizmy stratyfikacji i hierarchie społeczne, [w:] Mirosława Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, WN SCHOLAR, Warszawa 2007.
4
Jak uzdrowić polskie uczelnie? Więcej praktyki, mniej krytyki,
http://wyborcza.pl/1,75398,11737116,Jak_uzdrowic_polskie_uczelnie__Debata_przy_okraglym.html?as=1&startsz=x,
16.05.2012.
3
35
Nauka podporządkowana biznesowi
zowania i interpretowania problemów poznawczych typu teoretycznego i technicznego; strategii
i taktyki rozwiązywania owych problemów; pojmowania i traktowania nauki jako idiomatycznej”5.
Inną ofertę przedstawia wyższa szkoła zawodowa, która sprawdza się w przypadku chęci szybkiego
zdobycia kluczowych w pracy umiejętności oraz dyplomu uczelni wyższej. Absolwent wyższej szkoły
zawodowej posiada wiedzę i umiejętności ukierunkowane (specjalistyczne), które koncentrują się na
węższym zakresie tematycznym, niż to ma miejsce w przypadku profilu akademickiego. Uniwersytet
coraz częściej godzi się na rezygnację z kształtowania charakterów i osobowości studentów, na rzecz
uczenia konkretnych umiejętności, ulegając tym samym trendom rynkowym. Czy jest to dobre dla
studentów uniwersytetu i dla całego społeczeństwa?
3. Uczelnie jako „fabryki bezrobotnych”
Tabl. 1 Stopa bezrobocia według poziomu wykształcenia (w %)
2012
2011
2011
2012
+/- w porównaniu z
I kw.
IV kw.
I kw.
I kw. 2011
IV kw. 2011
Ogółem
10,0
9,7
10,5
0,5
0,8
Wyższe
5,0
5,3
5,4
0,4
0,1
Policealne i średnie zawodowe
9,0
9,3
9,3
0,3
0,0
Średnie ogólnokształcące
14,2
13,8
15,3
1,1
1,5
Zasadnicze zawodowe
11,9
11,3
12,8
0,9
1,5
Gimnazjalne i niższe
20,2
17,1
20,7
0,5
3,6
Źródło: dane GUS
Według badań GUS, zaprezentowanych w tabeli nr 1. przedstawiającej stopę bezrobocia według poziomu wykształcenia, w I kwartale 2012 r. kryteria pozostawania bezrobotnym spełniało 118 tys. absolwentów różnego rodzaju szkół. Co piąty absolwent wyższej uczelni był bezrobotny. Stopa bezrobocia wśród absolwentów wyniosła 30,9% i zwiększyła się w skali roku, jak i w ujęciu kwartalnym (odpowiednio o 0,2% wobec 3,1%).
5
J. Goćkowski, Uniwersytet i tradycja w nauce, Kraków 1999.
36
Nauka podporządkowana biznesowi
Moim zdaniem przyczyną tak dużego bezrobocia wśród absolwentów uczelni wyższych można upatrywać w:
1. Strukturze kształcenia – uczelnia zapewnia miejsca i kształci wielu studentów na kierunkach, które nie są pożądane przez pracodawców. Co roku uczelnie opuszcza wielu pedagogów, socjologów, ekspertów od zarządzania czy europeistyki, a rynek pracy takimi specjalnościami jest już nasycony na wiele lat. „Masowy” człowiek nauki został nazwany przez J. Ortega y Gasset jako
„człowiek prymitywny, współczesny barbarzyńca”6
2. Jakości kształcenia – do osób z wyższym wykształceniem zalicza się te, które ukończyły studia
licencjackie. Niestety poziom kształcenia na studiach nie pełnych jest czasem dość niski, a wiedza
na nich zdobyta, jak sama nazwa wskazuje jest nie pełna. Poza tym jakość często zostaje zacierana przez masowość studentów, przez co rozumie się korelacje pomiędzy wzrostem liczby studentów, a spadkiem jakości kształcenia na uczelniach wyższych.
3. Niedostosowaniu nauczania na uczelni do potrzeb rynku – prawda jest taka, że uczelnie wyższe
nauczają w większości teorii. Absolwent kończący studia, wchodzący na rynek pracy nie ma doświadczenia. Pracodawcy nie są skłonni zatrudniać takich osób. Preferowane są osoby starsze
z obeznaniem w dziedzinie lub młode posiadające konkretne umiejętności. Pracodawcy oszczędzają w ten sposób czas i pieniądze na doszkalania pracowników.
4. Dużych wymaganiach płacowych osób wykształconych – absolwentom uczelni wyższych coraz
trudniej jest znaleźć pracę również dlatego, że mają często wyższe oczekiwania płacowe niż osoby, które ukończyły np. technikum. A często bywa tak, iż to osoba kończąca technikum posiada
więcej umiejętności wymaganych, często decydujących o jego zatrudnieniu.
5. Aspiracje i oczekiwania współczesnego pokolenia – to w interesie studentów leży czynne zdobywanie wiedzy uczelnianej oraz zaradne jej wykorzystywanie na rynku pracy. Wielu studentów nie
wykazuje się przedsiębiorczością poza „murami” uczelni, ogranicza się tylko do zajęć teoretycznych nie zdobywając jednocześnie praktycznego doświadczenia przydatnego po skończeniu studiów. Studenci często marnują czas oddając się zajęciom nie powiązanym z perspektywą późniejszej pracy, a uczęszczanie na zajęcia uważają za „złoty środek” do otrzymania w przyszłości dobrze płatnej pracy.
Według Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Kadrami, bezrobocie absolwentów szkół wyższych
będzie rosnąć. Jak podaje serwis PAP poświęcony polskiej nauce „analizując dane historyczne możemy stwierdzić, że jeśli w 2013 roku bezrobocie w Polsce będzie znacznie wyższe niż 13 proc.,
a wszystko na to wskazuje, to bezrobocie wśród absolwentów przekroczy próg 30 proc., gdyż ta grupa społeczna wykazuje szczególną wrażliwość na zmiany gospodarcze"7.
6
J. Ortega y Gasset, Bunt mas, Warszawa, 2002.
Bezrobocie wśród absolwentów może przekroczyć 30 proc. w 2013 roku,
http://www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,393515,bezrobocie-wsrod-absolwentow-moze-przekroczyc-30-proc-w2013-roku.html.
7
37
Nauka podporządkowana biznesowi
4. Lepsze jutro za granicą, czyli tworzenie „zasobów dla innych”
Nie od dziś wiadomo, że polscy absolwenci uczelni wyższych próbują swych sił za granicą. Polski rynek
pracy nie jest w stanie zapewnić miejsc pracy adekwatnych do kwalifikacji, zniechęcają także tak powszechne dziś „śmieciowe umowy”. Coraz częstszym czynnikiem, który wręcz zmusza absolwentów
do wyjazdu za granicę, jest po prostu brak pracy. Absolwenci wyjeżdżając szukają lepiej płatnej pracy,
pragną zdobyć wartościowe doświadczenie, duże znaczenie odgrywa również możliwość pracy
w bardziej stymulującym do samorozwoju otoczeniu. Przykrym jest fakt, iż Polska traci wielu wybitnych i zdolnych młodych ludzi, którzy mogliby swój potencjał zainwestować w kraj, który ich wykształcił. Według raportu Komisji Europejskiej „z Polski wyjeżdżają ludzie młodzi i lepiej wyedukowani
niż ogół społeczeństwa. – To drenaż mózgów – przestrzegają unijni eksperci. Na początku 2008 roku
2,3 miliona Polaków przebywało za granicą dłużej niż dwa miesiące – wynika z najnowszego raportu
Komisji Europejskiej dotyczącego migracji w Europie. Wyjeżdżają głównie ludzie bardzo młodzi (połowa ma mniej niż 29 lat), przede wszystkim mężczyźni, najczęściej z wschodniej i południowej Polski.
Zaskakuje wysoki odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród emigrantów zarobkowych. Aż 25,7
proc. z nich ma wyższe wykształcenie, w całej populacji Polski zaś – 14,7 proc. „Wskazuje to na pojawienie się zjawiska drenażu mózgów” – ocenia raport Komisji8.
Polski rynek pracy nie robi nic, aby ułatwić młodym ludziom odnaleźć się na rynku pracy. I to właśnie
polityka społeczna w zakresie rynku pracy jest przyczyną tworzenia „zasobów dla innych”.
5. Biura karier jako szansa na zmiany?
Pracodawcy i biznesmeni wciąż odczuwają niedosyt absolwentów szkół wyższych dobrze przygotowanych do podjęcia pracy. W odpowiedzi na zarzuty pracodawców i biznesmenów o produkowaniu
przez Polskie uczelnie rzeszy bezrobotnych Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego B. Kudrycka, zaproponowała 1 mln zł wydziałom, które wymyślą sposób na zbliżenie się do biznesu i zmianę postaw
studentów. W obradach mających na celu odpowiedz na pytanie jak dopasować kształcenie do rynku
pracy wzięli udział rektorzy największych uczelni wraz z przedsiębiorcami.
Padło wiele propozycji i uwag dotyczących pakietu możliwych działań w celu usprawnienia relacji
absolwent– pracodawca. Pracodawcy postulowali by organizować praktyki zawodowe dla wykładowców, a ze strony uczelni, żeby poluźnić zasady finansowania i zarządzania finansami.
W żywej dyskusji padały odważne zarzuty ze strony Biznesmenów, którzy wypominają uczelniom, że
oddaliły się od rzeczywistości. Według Mirosława Kachniewskiego prezesa Stowarzyszenia Eminentów Giełdowych – „Niektóre traktują studentów tylko jak źródło dochodu9. Co wiąże się nie odłącznie
z tak pospolitym „dziś” masowym charakterem studiowania.
Brak inwestowania w „studentów” ze strony biznesmenów zauważył Reprezentant Akademii Leona
Koźmieńskiego, który podkreślał, że zamiast wydawać 25 mln zł na zmianę logo PZU, prezes zakładu
ubezpieczeń mógłby te fundusze przeznaczyć na staże dla studentów.
8
9
Wykształceni Polacy emigrują z kraju, http://www.rp.pl/artykul/304094.html.
Okrągły stół dla uczelni, http://wyborcza.pl/1,76842,11746916,Okragly_stol_dla_uczelni.html.
38
Nauka podporządkowana biznesowi
Co ciekawe, szansy na efektowne zmiany ministrowie doszukują się w uczelnianych biurach karier,
które wspomagane przez wojewódzkie urzędy pracy mają sprostać problemowi rynku pracy. Jak wynika z badań „Uczelnia przyjazna pracodawcom” zrealizowanych przez eDialog i Instytut Pracy i Spraw
Socjalnych, w których wzięło udział 6 tys. studentów i absolwentów z 60 szkół wyższych tylko 30%
studentów korzysta z usług biur. „Powodem takiego stanu rzeczy jest brak rzetelnej informacji o biurach karier i ich działalności, ponadto studentom towarzyszy niechęć do tych instytucji”10.
Biura mogą być ważnym elementem w całej sprawie. Przekonuje o tym prof. Zbigniew Kąkol, prorektor AGH ds. nauki wymieniając szereg funkcji, którymi mogą zajmować się biura karier „Pracownicy
CK pomagają przygotować życiorys, oferują pomoc psychologiczną, warsztaty, prowadzą bank praktyk i staży. Mamy też bazę CV studentów szukających pracy. Gdy tylko pojawi się jakaś oferta, sprawdzamy, czy dla kogoś będzie odpowiednia”11.
Podsumowanie
Czy uczelniane biura karier przyczynią się do usprawnienia edukacji? Moim zdaniem to nie w nich
leży nadzieja. Nadrzędnym celem jest zwiększenie integracji szkół wyższych z otoczeniem społecznogospodarczym. Jest to długotrwały proces, który wymaga czasu, optymizmu oraz kreatywności stron
zaangażowanych. Podstawą pomyślnego przedsięwzięcia jest podejmowanie przez uczelnie i przedsiębiorców wspólnych kroków, inicjatyw. Optymistycznym scenariuszem jest możliwość kształcenia
absolwentów przy udziale pracodawców, czyli udział pracodawców przy kształceniu przyszłych pracowników. Ważne jest także organizowanie staży i wdrożenie praktycznych zajęć w program studiów.
Ponadto uważam, że Ministerstwo Nauki powinno poważnie zastanowić się nad podzieleniem nauczania na zawodowe i akademickie. Dzięki temu zarówno uniwersytety zachowałyby wierność
kształceniu teoretyczno-analitycznemu, jak i wyższe szkoły zawodowe w dalszym ciągu wyposażałyby
studentów w kluczowe umiejętności niezbędne do funkcjonowania na rynku pracy.
10
Uczelnie, szukajcie roboty dla absolwentów! List ministrów nauki i pracy,
http://m.wyborcza.pl/wyborcza/1,105226,12539898,Uczelnie__szukajcie_roboty_dla_absolwentow__List_ministrow.html.
11
Tamże.
39
Nauka podporządkowana biznesowi
Bibliografia
1. Domański H., „Mechanizmy stratyfikacji i hierarchie społeczne”, w: Mirosława Marody (red.),
Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, WN SCHOLAR, Warszawa 2007.
2. Ortega y Gasset J., Bunt mas, MUZA SA, Warszawa 2002.
3. Readings B., University in ruins, Harvard University Press, Cambridge 1996.
4. Bezrobocie wśród absolwentów może przekroczyć 30 proc. w 2013 roku,
http://www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,393515,bezrobocie-wsrod-absolwentowmoze-przekroczyc-30-proc-w-2013-roku.html.
5. Jak uzdrowić polskie uczelnie? Więcej praktyki, mniej krytyki,
http://wyborcza.pl/1,75398,11737116,Jak_uzdrowic_polskie_uczelnie__Debata_przy_okraglym.h
tml?as=1&startsz=x, 16.05.2012.
6. Nauka i biznes nie idą w parze, http://www.rp.pl/artykul/128702.html?print=tak.
7. Okrągły stół dla uczelni, http://wyborcza.pl/1,76842,11746916,Okragly_stol_dla_uczelni.html.
8. Uczelnie, szukajcie roboty dla absolwentów! List ministrów nauki i pracy,
http://m.wyborcza.pl/wyborcza/1,105226,12539898,Uczelnie__szukajcie_roboty_dla_absolwent
ow__List_ministrow.html.
9. Wykształceni Polacy emigrują z kraju, http://www.rp.pl/artykul/304094.html.
40