METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU

METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Kompetencje kluczowe

umiejętność rozwiązywania problemów

umiejętność pracy w zespole

umiejętność wysłuchiwania innych i brania pod uwagę ich punktu widzenia

umiejętność posługiwania się nowoczesną technologią informacyjną i komunikowania się

umiejętność korzystania z odmiennych źródeł informacji

łączenie i porządkowanie rozmaitych porcji wiedzy.
Metody
nauczania
Podająca
Drogi uczenia
się
uczenie się
przez
przyswajanie
uczenie się
przez
odkrywanie
Czynności nauczyciela
Czynności ucznia
podawanie lub
udostępnianie gotowej
wiedzy
kierowanie procesem
rozwiązywania
zagadnień
przyswajanie gotowej
wiedzy
rozwiązywanie
zagadnień,
dokonywanie odkryć,
zdobywanie wiedzy
Zajęć
uczenie się
organizowanie
działanie
praktycznych przez działanie działalności praktycznej
przeobrażające
rzeczywistość
uczenie
się
eksponowanie
wartości
poznawanie
wartości i
Oglądowa
przez
moralnych, estetycznych
ich przeżywanie
przeżywanie
i in.
Poszukująca
Wyróżniamy kilka odmian aktywności uczniów:
1. lekcja prowadzona przez nauczyciela
2. praca w grupach
3. praca indywidualna uczniów
Lekcja prowadzona przez nauczyciela
Odpowiada poglądowi wywodzącemu się jeszcze z filozofii sensualistycznej, zgodnie z którym
umysł narodzonego dziecka jest niezapisaną tabula rasa. Taka lekcja nie uwzględnia żadnej
współpracy między uczniami. Klasa pracuje równocześnie, każdy uczeń słyszy i widzi to samo.
Niektóre plusy lekcji prowadzonej przez nauczyciela:

pozwala wyposażyć ucznia w wiedzę, do której sam by nie dotarł;
 nauczyciel od początku do końca czuwa nad procesem dydaktycznym i nim kieruje.
Niektóre minusy lekcji prowadzonej przez nauczyciela:

gdy uczeń trafi na nauczyciela „zakochanego w swoim głosie" to wówczas lekcja może być
monotonna, nużąca, schematyczna - po prostu nudna.
Praca w grupach
Polega na podziale klasy na mniejsze zespoły. Ze względu na niewielką liczbę
współpracujących osób, taka praca podczas lekcji pobudza uczniów do aktywności intelektualnej. W
celu wzmocnienia ich motywacji nauczyciel może wprowadzić współzawodnictwo między grupami
(uczniowie pragną być najlepsi, zaczynają identyfikować się z zespołem). Taki typ lekcji może być
stosowany wtedy, gdy nauczyciel dysponuje kilkoma równymi zestawami źródeł, środków
dydaktycznych, materiałów ćwiczeniowych. Najlepiej do organizacji grupowej nadają się lekcje
doskonalące poziom opanowanych już umiejętności (np. powtórzeniowe). Dobór grup może być
przypadkowy (np. losowanie) albo koleżeński (wzajemne sympatie uczniów). Grupy mogą pozostawać
w takim samym składzie przez cały semestr lub rok szkolny, mogą być również tworzone doraźnie
(nowa lekcja - nowa grupa).
1/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Nauczyciel powinien zadbać o to, by poziom intelektualny, kompetencyjny każdej z grup był
mniej więcej równy, by uczniowie słabi zostali „porozrzucani" po grupach, by lepsi i silniejsi „ciągnęli
ich" w górę.
Niektóre plusy pracy grupowej:

lekcja szybka, dynamiczna i atrakcyjna o dużym tempie (czas lekcji jest tyle razy efektywniej
wykorzystany, ile grup uczniowskich nauczyciel stworzy);

uczniowie wzajemnie sobie pomagają, uczą się pracy w zespole, tworzą więzi społeczne i
wspólnotę odczuć, zwiększa się ich siła wiedzy i doświadczenia;
 pozwala na wykorzystanie pojedynczych środków dydaktycznych.
Niektóre minusy pracy grupowej:

wymaga przygotowania bogatego zestawu materiałów pomocniczych, co bywa pracochłonne,
kosztowne i nie zawsze osiągalne;

niewielki kontakt nauczyciela z pojedynczym uczniem, słabsi uczniowie mogą się „ukryć,
wyłączyć", bo skoro ON mnie nie widzi i skoro za mnie może zrobić to ktoś z mojej grupy ...
Praca indywidualna uczniów
Ta metoda wymaga sporych zasobów materialnych i środków dydaktycznych, tak by każdy z
nich mógł samodzielnie i efektywnie pracować. Często sprowadza się ją do czytania wskazanego
fragmentu podręcznika, rozwiązywania zadań i wykonywania ćwiczeń w zeszycie ćwiczeń,
analizowania mapy lub ilustracji, pracy z tekstem źródłowym. Zwykle pod koniec lekcji nauczyciel
sprawdza wykonanie postawionych uczniom zadań. Nie powinno zapominać się o indywidualnym
tempie pracy każdego z uczniów, dlatego na wszelki wypadek nauczyciel powinien mieć dodatkowe
zadania dla uczniów pracujących szybciej i służyć pomocą pracującym wolniej.
Niektóre plusy pracy indywidualnej uczniów:

rozwija umiejętności i kompetencje mogące przydać się uczniom w samodzielnym życiu;

kieruje ich do pozaszkolnych miejsc zdobywania wiedzy i informacji (archiwa, biblioteki,
czytelnie, muzea, itp.), do osób spoza środowiska szkoły (ankiety, wywiady itp.);
 wyrabia samodzielność i odpowiedzialność.
Niektóre minusy pracy indywidualnej uczniów:

wymaga od nauczyciela dużego nakładu pracy przygotowawczej i kontrolnej.
Podział metod nauczania
Warto przypomnieć, że średnia zdolność zapamiętywania przez uczniów partii materiału w
zależności od zastosowanej przez metody wynosi:

wykład - 5 %

czytanie-10%

metody audiowizualne - 20 %

demonstracje - 30 %

grupa dyskusyjna - 50 %

praktyka przez działanie - 75 %
 nauczanie innych, natychmiastowe wykorzystanie zdobytej wiedzy - 90 %
Metody nauczania zostały podzielone na:
a.
spotkanie ucznia z nową wiedzą i jej opracowywanie:

analiza SWOT

„burza mózgów"

„ciało jako tworzywo"

collage

debata oksfordzka

dialog bez arbitra

drama

drzewo decyzyjne
2/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU

dyskusja (pytania i odpowiedzi)

kalambury

każdy wygrywa

komputerowe wspomaganie

linie czasu

mapa mentalna

metaplan

opis

opowiadanie

pogadanka

pomoce wizualne

portfolio

praca w grupach (technika kuli śnieżnej, wzajemnego uczenia)

praca z mapą

praca z tekstem źródłowym

projekt

ranking diamentowy

rysunki symboliczne

symulacje

szubienica

układanka

wycieczka

b.
wykład
metody utrwalania wiadomości, umiejętności i sprawności:

dyskusja punktowana (zamiast tradycyjnej odpowiedzi ustnej)

kartkówka

kolokwium

sprawdzian
Opis wybranych metod
Analiza SWOT
Akronim z ang. słów: strenghts (mocne strony), weaknesses (słabe strony), opportunities
(szanse w otoczeniu) i threats (zagrożenia w otoczeniu); metoda, przeniesiona z ekonomii,
umożliwiająca analizę i ocenę zjawiska, wydarzenia, problemu, projektu itp.
Polega na określeniu:

mocnych stron i wynikających z nich szans na pozytywne rozwiązanie zjawiska;
 słabych stron i wynikających z nich zagrożeń mogących prowadzić do niepowodzenia.
Analizę przeprowadzają uczniowie podzieleni na grupy. Wypełniają specjalny arkusz, który
prezentują później na forum klasy.
„Burza mózgów"
Fabryka pomysłów lub metoda Osborne'a (jej twórca, Alex F. Osborn, napisał:
„Grupa ludzi korzysta ze swoich mózgów, żeby zaatakować w sposób twórczy konkretny
problem i zrobić to w stylu komandosów") czyli samodzielne i szybkie wymyślania przez uczniów
zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego. Zespołowe tworzenie pomysłów w procesie
podejmowania decyzji. Nauczyciel spisuje na tablicy wszystkie pomysły, nawet te najbardziej
absurdalne, oczywiste i klarowne. Po jakimś czasie pojawiają się pomysły abstrakcyjne, innowacyjne,
zwykle zaś pod koniec „burzy" te „lepsze z najlepszych".
3/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Jej kolejne fazy:

podanie tematu, problemu

swobodne podawanie hipotez, rozwiązań, skojarzeń przez uczniów (wszyscy z nich mają
równe prawa) które nie mogą podlegać ocenie ani krytyce

krótka przerwa
 analiza, grupowanie pomysłów, ich dopracowanie i przedstawienie rozwiązania
Warto pamiętać:

uczniowie mówią jeden po drugim

każdy pomysł jest zapisywany dokładnie tak, jak został podany

nikt nie dyskutuje nad jakością i przydatnością pomysłów

nauczycielowi nie wolno krytykować żadnych z nich

czas trwania powinien być ograniczony do około 10-15 minut
Ciało jako tworzywo
Rzeźbienie w ciele, zabawa ciałem. Przygotowując się do tego, uczniowie wszechstronnie
analizują rzeczywiste zagadnienie (np. Hołd pruski - gdzie? kiedy? dlaczego? jak? kto? itp.), po czym
porównują go z rozwiązaniami stymulowanymi w toku zajęć. W trakcie „rzeźbienia" uczniowie
oddziałują na model, który w skutek ich działań podlega zmianom, i mniej lub bardziej przypominać
zaczyna model „rzeczywisty". Metoda może być realizowana indywidualnie lub zespołowo.
Collage
Układanka złożona z różnych elementów obrazująca wyobrażenie ucznia na zadany przez
nauczyciela temat (np. miejsce Polski w Europie). Uczeń może użyć do tego np. wycinków prasowych,
fotografii, fragmentów własnych i cudzych prac -- wszystkiego, co tylko uzna za stosowne i pasujące.
Collage powinien mieć tytuł.
Debata oksfordzka
Debata oksfordzka powinna trwać dłużej niż dyskusja (najlepiej dwie zblokowane godziny
lekcyjne). Jedna z jej odmian polega na tym, że powoływani są sędziowie, którzy punktują niezależnie
do siebie umiejętności i skuteczność przekonywania dyskutantów i w taki sposób może być wyłaniany
zwycięzca debaty.
Druga odmiana polega na tym, że na tydzień przed zajęciami uczniowie wybierają temat
dyskusji. Nauczyciel wyznacza spośród klasy czterech uczniów (lub oni sami się zgłaszają) - dwoje z
nich broni przyjętej tezy (grupa A), dwoje następnych stara się ją podważyć, obalić (grupa B).
Wyznaczony „strażnik czasu" pilnuje by każda z grup miała tyle samo czasu na przedstawienie
swojego stanowiska (zaczyna pierwszy uczeń z grupy A, potem mówi pierwszy uczeń z grupy B,
potem drugi uczeń z grupy A i na koniec drugi uczeń z grupy B). Po wstępnej prezentacji i poznaniu
swoich stanowisk grupy zaczynają dyskusję, do której mogą się (i powinni) włączać (i opowiadać po
jednej ze stron, zajmując za grupami przygotowane wcześniej miejsca siedzące) pozostali uczniowie.
Zwycięża zespół, który zgromadził „za sobą" większą liczbę klasy.
Dialog bez arbitra
Rozmowa nauczyciela z uczniami, w której obie strony współpracują ze sobą, a jej celem nie
jest przekazanie pakietu informacji, ale rozwiązanie pewnego zagadnienia lub tylko (i aż) zbliżenie się
do jego rozwiązania. Wszystkie zagadnienia, do których rozwiązania wymagana jest znajomość
pewnych faktów czy wiadomości specjalistycznych, na dialog bez arbitra po prostu się nie nadają.
Nauczyciel nie wie, czym zakończą się poszukiwania, nie zakłada z góry ani ich treści ani
porządku. Uczeń i nauczyciel wzajemnie - poprzez pytania i odpowiedzi, pobudzają się do myślenia i
poszukiwania wspólnych rozwiązań. Jest to metoda o tyle przewrotna, że o ile uczeń nie musi znać
omawianego właśnie zagadnienia, o tyle nauczyciel musi wiedzieć o nim wszystko i zademonstrować
to w taki sposób, aby uczniowie po pierwsze: z ochotą przyszli na kolejną lekcje historii, po drugie:
jeszcze dziś chcieli się dowiedzieć się o co w tym wszystkim chodzi.
Dialog bez arbitra składa się z trzech części:

4/12
wybranie, przedstawienie i wprowadzenie uczniów w przedmiot dialogu
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU

uświadomienie uczniów jego niewiedzy w danym zakresie i wzbudzenie u niego rzeczywistej
potrzeby podjęcia poszukiwań (uczeń musi jednak myśleć, że także nauczyciel nie zna
rozwiązania zagadnienia i sam też będzie starał się go rozwiązać)

proces docierania do istoty poznawanego przedmiotu
Drama (odgr. dramo - działam, usituję)
Metoda inscenizacji, czyli metoda odgrywania ról, teatralizacja, wykorzystująca spontaniczną
ekspresję aktorską oraz skłonności do naśladownictwa i zabawy. Jej istotą jest konflikt wymyślony
przez nauczyciela lub wzięty z podręcznika (np. król Bitynii zastanawia się czy wydać Hannibala
rzymskim posłom czy może pozwolić mu dalej mieszkać u siebie?). Uczniowie poprzez dramę starają
się konflikt rozwiązać, dokonują wybory. W dramie liczą się aktualne przeżycia, emocje i uczucia.
Metoda ta uczy samodzielnego myślenia i działania, rozumienia siebie i innych, aktywności
i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, także elokwencję i plastykę ciała, wyrabia
umiejętność współżycia i pracy w grupie. Podczas dramy „budowane są modele rzeczywistych
zjawisk, sytuacji lub procesów w celu przybliżenia uczniom procesu poznawczego i dania im
możliwości manipulowania tymi modelami' (K. Kruszewski). Jej podstawą jest fikcyjna, wyobrażeniowa
sytuacja, która powstaje, gdy „kilka osób we wspólnej przestrzeni przedstawia coś, co nie jest w
danym czasie obecne, używając jako środka wyrazu swoich cial i głosów" (K. Pankowska)
Z pozycji ucznia wyodrębniamy cztery fazy, z których trzecia i czwarta powtarzają się wielokrotnie:

wyposażenie ucznia we wstępny zasób wiadomości;

wykorzystanie wstępnego zasobu doświadczeń;

wytwarzanie nowych doświadczeń;
 wykorzystanie nowych doświadczeń.
Przed inscenizacją nauczyciel powinien:

rozdać przygotowane wcześniej role;

wyznaczyć aktorów i obserwatorów;

wprowadzić wszystkich w sytuację;

zadbać o to, by uczestnicy koncentrowali się na celu ćwiczenia, nie zaś na konkretnych
słowach wypowiadanych przez „aktorów".
Po inscenizacji, wraz z uczestnikami i obserwatorami nauczyciel powinien dramę podsumować
(analiza, pytania, rozmowy, komentarze. Wszyscy zgromadzeni powinni koncentrować się na celu
ćwiczenia, nie na tym, jak wypadli „aktorzy").
Uczniowie:

przygotowują się do wejścia w rolę w formie różnych technik (rozmowy, dyskusje, scenariusz
sytuacji, charakteryzowanie i rozpisywanie ról);
 odgrywają swoje role.
Podstawowe techniki dramowe: rola, rozmowa, wywiad, etiuda pantomimiczna, improwizacja,
inscenizacja, rzeźba i jej warianty, żywy obraz, film i jego rodzaje, stop -- klatka, ćwiczenia głosowe,
rysunek, przedmiot, znak, kostium, plan,mapa, makieta, list, dziennik, pamiętnik itp.
Nauczyciel powinien przygotować role, zaaranżować sale, wprowadzić uczniów w temat,
wyznaczyć grających, rozdać role i instrukcje obserwatorom.
Pamiętaj, że najlepszym sposobem na zrozumienie i uczenie dramy jest (z)robienie jej samemu.
Drzewo decyzyjne (według Rogera LaRaus'a i Richarda Remy'ego)
Graficzna forma procesu podejmowania decyzji:

zdefiniowanie problemu, który będzie rozpatrywany;

znalezienie różnych możliwych rozwiązań (jedna gałąź - jedno rozwiązanie);

określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdej możliwości z punktu widzenia
stawianych sobie celów lub wartości;
 podjęcie decyzji.
Służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji, z pełną
świadomością skutków, które te decyzje mogą przynieść.
5/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Nauczyciel określa problem, który będzie przedmiotem analizy. Dzieli uczniów na kilkuosobowe
zespoły, rozdaje im przygotowane wcześniej kartki z drzewem decyzyjnym, na wypełnienie których
daje nie więcej niż 20 minut. Po tym czasie szefowie grup kolejno relacjonują efekty swojej pracy.
Dyskusja
Wymiana myśli w trakcie wspólnego opracowywania przez uczniów nowego materiału, jego
głębszego zrozumienia i poznania. Dyskusja to sztuka formułowania myśli, wyrażania własnego
zdania i argumentacji, to trening szacunku dla przekonań innych. Podczas dyskusji jedni uczą się od
drugich, uzupełniają się wzajemnie wiedzą, odnoszą swój sposób myślenia do sposobu myślenia
pozostałych. Temat dyskusji -- dobrze sformułowany, wymaga starcia przynajmniej dwóch stron,
dwóch racji, wykorzystania posiadanej już wiedzy, dlatego można ją stosować np. przy pracy z
tekstami źródłowymi, które poszerzają zagadnienia już poznane. Można sięgnąć po nią również
opracowując nowy materiał.
Nauczyciel, kierując dyskusją i pilnując porządku powinien zagwarantować uczniom prawo
swobody wypowiedzi.
Części składowe dyskusji:

nawiązanie dyskusji, czyli postawienie problemu (nauczyciel lub uczniowie);

prowadzenie dyskusji, czyli wypowiedzi uczniów zawierające projekty odpowiedzi na
postawiony problem, krytykę prezentowanych stanowisk i sądów, obronę podważanych
twierdzeń itp.;

zebranie wyników dyskusji, czyli naukowe rozwiązanie problemu.
Dyskusja punktowana (według Johna Zola)
Dyskusja używana zamiast tradycyjnego odpytywania, przyzwyczaja uczniów do prowadzenia
dyskusji w sposób kulturalny, by nikomu nie przerywać wypowiedzi, nikogo nie obrażać, nie
monopolizować dyskusji (za to wszystko „łapią" punkty). Nauczyciel wcześniej powinien każdemu
uczniowi klasy rozdać zasady punktacji. Punkty dodatnie uczeń otrzymuje za prezentację wiedzy
merytorycznej, ujemne za sposób dyskutowania.
Nauczyciel wybiera 4-6 uczniów, którzy będą uczestniczyć w dyskusji. Siadają oni w półkolu,
tak by widzieli się nawzajem. Powinni wyraźnie widzieć przygotowany przez nauczyciela plan dyskusji.
Prowadzący nie ingeruje w tok dyskusji, tylko przyznaje punkty za indywidualny wkład każdego z nich
do dyskusji. Mogą mu w tym pomagać inni uczniowie, ale ostateczna decyzja należy zawsze do
nauczyciela. Czas trwania dyskusji to około 15-25 minut.
Arkusz oceny
Kryteria oceny, punkty
Prezentacja informacji opartej o
fakty
+2
Zajęcie stanowiska
+2
Dostrzeganie analogii /
podobieństw
+2
Komentarz do informacji lub jej
uzupełnienie
+1
Zwrócenie uwagi na błąd
+1
Wypowiedź nie na temat,
nie przestrzeganie planu
-2
Rozpoczęcie dyskusji
+1
Posunięcie dyskusji do przodu +1
Wciągnięcie do dyskusji osoby,
która się jeszcze nie wypowiadała
+1
Przerywanie innym,
przeszkadzanie w dyskusji
-3
Monopolizowanie dyskusji
-2
Atak osobisty
-3
Ogółem punktów
6/12
Uczeń 1
Uczeń 2
Uczeń 3
Uczeń 4
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Każdy wygrywa
Metoda sytuacyjna czyli inaczej „nikt nie przegrywa", bowiem w tej metodzie nie ma
przegranych. Uczniowie pracują wspólnie nad problemem tak długo, aż uznają, że proponowane
przez nich rozwiązanie jest do przyjęcia, zaakceptowania i - co najważniejsze - możliwe do
zrealizowania.
Praca polega na przejściu sześciu etapów:

definicja problemu, gdzie każdy ma prawo powiedzieć jak widzi i rozumie ten problem;

„burza mózgów", czyli etap poszukiwania rozwiązań;

ocena i dyskusja każdego rozwiązania, podczas której zostają wykreślone rozwiązania
nierealne, niepraktyczne;

wybór optymalnego rozwiązania;

akceptacja (najlepiej przez consensus) i zdecydowanie się na wprowadzenie tego rozwiązania
w życie, czyli podzielenie się pracą: kto?, jak? co? kiedy? ile? będzie musiał zrobić;

działania zgodne z przyjętym rozwiązaniem, potem sprawdzenie efektów, omówienie i ocena
pracy uczniów.
Linie czasu
Metoda wizualna polegająca naprzedstawieniu zagadnienia w wymiarze linearnym oraz
ułożeniu go w porządku chronologicznym.
Np. praca zatytułowana: Wynalazki cywilizacyjne, wymaga od nauczyciela przygotowania
fiszek, na których umieści krótkie opisy wydarzeń cywilizacyjnych, odkryć, wynalazków itp.:

udoskonalona maszyna parowa

zjawisko indukcji elektrycznej

telegraf

silnik spalinowy

maszyna chłodnicza

elektrownia na prąd zmienny

odkrycie promieniotwórczości

podstawy genetyki

penicylina

pojemnik aerozolowy

reaktor jądrowy

podstawy cybernetyki

elektrownia wiatrowa

linia telefoniczna zasilana energią słoneczną
 synteza cząstek nuklearnych
rozda je uczniom, którzy muszą samodzielnie ustalić datę i wynalazców/uczonych (jeżeli to możliwe) a
następnie chronologicznie ułożyć to wszystko na linii czasu.
Mapa mentalna
Wizualne opracowanie problemów, z wykorzystaniem np. rysunków, obrazków, zdjęć,
wycinków, symboli, zwrotów, haseł itp.
Metaplan
Plastyczny zapis dyskusji prowadzonej przez uczniów, którzy dyskutując na określony temat
tworzą plakat graficzny. Metoda skłania uczniów do myślenia, sprzyja rozwojowi umiejętności analizy,
oceniania faktów i sądów czy propozycji rozwiązań. Sprawdza się podczas omawiania drażliwych,
trudnych spraw.
Sposób przeprowadzenia:

7/12
nauczyciel przedstawia klasie problem;
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU

dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły, rozdaje duże arkusze papieru, ustala limit czasu (około
25 - 30 minut);

nauczyciel tylko się przygląda, nie ingeruje;

uczniowie tworzą plakat odpowiadając na pytania: jak jest?; jak powinno być?; dlaczego nie
jest tak jak powinno być?;

wnioski zapisują na plakacie;

jedna osoba z każdego zespołu omawia plakat;

podsumowanie, czyli zebranie wniosków ze wszystkich plakatów
(umieszczenia na osobnej karcie papieru) wspólnych wyników dyskusji.
i
wypracowanie
Opis
Słowne przedstawienie i wyjaśnienie wybranego fragmentu zagadnienia, jego korespondencji
z innymi fragmentami w taki sposób, by później całość zagadnienia (tematu) była dla ucznia
zrozumiała.
Nauczyciel zaczyna opisywanie od ogólnego słownego „rzutu" przedstawianego zagadnienia
a potem dokładnie go analizuje. Przedmiotem opisu mogą być zdarzenia historyczne, bitwy, losy
bohaterów itp.
Opis i opowiadanie to metody chyba najczęściej stosowane. Dla wielu wydają się
najłatwiejszymi, zgodnie z tym, że przecież: Śpiewać każdy może. Nic bardziej błędnego; mówić tak,
by nie tylko chciano słuchać, ale by słuchano z uwagą i z zainteresowaniem - to sztuka nad sztukami.
Opowiadanie
Słowne przedstawienie zmian i procesów dotyczących np. ludzi, innych istot żywych, faktów a
nawet przedmiotów martwych ujmowanych jako „żywe". Mogą to być wydarzenia społeczne,
historyczne, gospodarcze, kulturowe, naukowe itp. Opowiadanie wprowadza ucznia w świat
obiektywnych zjawisk i działań, wpływa na jego emocje i ożywia przekazywane treści.
Aby uczniowie opowiadanie przyjęli i zrozumieli, winno ono spełniać następujące warunki:

jego treść powinna być prawdziwa, omawiane zdarzenia zgodne z rzeczywistością, nauczyciel
powinien unikać zniekształcania faktów, fałszywego ich naświetlania, dopowiadania czy
przemilczania niektórych z nich;

jego temat winien być zgodny z programem nauczania, a treść taka, by opowiadanie dotykało
procesów i zdarzeń charakterystycznych i ważnych, winno być pozbawione zbędnego
nagromadzenia szczegółów. Nauczyciel opowiadając powinien także nawiązywać do zdarzeń
i faktów współczesnych, by to o czym mówi, z czym uczniowie stykają się po raz pierwszy
było dla nich lepiej zrozumiale i zapamiętane;

opowiadanie powinno być żywe, jasne, czytelne i nie za długie, podane we właściwej
(zmienianej, w zależności od poruszanej problematyki) intonacji, mieć logiczną konstrukcję,
mocno osadzoną i usystematyzowaną w przestrzeni i czasie, ułożone w porządku
przyczynowo - skutkowym, podane z gestykulacja, mimiką, poprawnym i zrozumiałym dla
wszystkich językiem.
Pogadanka
Rozmowa z uczniami na temat zaproponowany przez nauczyciela. Jej treścią mogą być
zagadnienia zaczerpnięte z podręcznika, prasy, telewizji itp., które uczniowie poddadzą analizie.
Nauczyciel zadaje pytania (nie są to oczywiście pytania na ocenę, mają raczej pobudzić, wywołać
aktywność umysłową), posługując się pytaniami przygotowawczymi, naprowadzającymi i zbierającymi.
Pytania:

przygotowawcze to takie, które mają na celu przypomnienie treści, w ramach których
będziemy się za chwilę poruszać

naprowadzające (stawiane w taki sposób, by uczeń sam rozwiązał postawiony problem)
dzielimy na:
o pozytywne, pobudzające jego aktywność umysłową
o negatywne, pojawiające się gdy wykazuje on błędy i niedokładności, uświadamiające
mu stan jego niewiedzy
8/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
zbierające, czyli podsumowujące wyniki pogadanki, które mają często z uzyska nych
uogólnień przynieść dokładne i jednoznacznie sformułowane wnioski.
Przeprowadzenie pogadanki wymaga przestrzegania pewnych zasad:
o

poprawne językowo pytania, powinny być jasne i zrozumiałe dla wszystkich uczniów;

nauczyciel powinien unikać zbytniego rozdrobnienia rozważań;

jeżeli decyduje się na dygresje, to niewielkie

nauczyciel nie powinien pytać o to, czego uczniowie mogą jeszcze nie wiedzieć, bo ani nie
nauczy to ich niczego nowego ani nie popchnie pogadanki do przodu
Pomoce wizualne
Mapy, atlasy, tablice, plansze, schematy, obrazy, filmy, slajdy, grafika komputerowa itp. Obraz
jest trzykrotnie skuteczniejszy niż samo słowo (75 % wiedzy nabywamy drogą wzrokową).
Warto pamiętać o:
 wprowadzaniu pomocy wizualnej w odpowiednim czasie, ani za wcześniej ani za późno;
 powinny być zrozumiałe, dostępne / widoczne dla wszystkich;
 sprawności sprzętu
 nie za długim filmie (najlepiej około 15 minut)
 nigdy nie przesadzaj - nadmiar szkodzi
Portfolio
Teczka z dokumentami, przygotowywana przez uczniów przez okres I semestru. Nauczyciel
przedstawia klasie jeden (patrz niżej) bądź kilkadziesiąt tematów do wyboru, tak by każdy uczeń klasy
pracował nad innym zagadnieniem. Uczniowie piszą notki, wypracowania, eseje, gromadzą wycinki
prasowe, artykuły, zdjęcia, obrazy itp. Co pewien czas pokazują nauczycielowi to, co już zrobili.
Metoda służy rozbudzeniu wśród uczniów umiejętności dotarcia samemu do źródeł wiedzy (biblioteka,
Internet), zmusza ich do myślenia, dbania nie tylko o treść, ale również o formę pracy.
Przykład:
Panorama demokracji. Kraje członkowskie UE
Imię i nazwisko ......................................................
Wybrany kraj ......................................................
Napisz jego krótką charakterystykę:
 nazwa w oryginalnej pisowni,
 narysuj flagę kraju,
 forma rządów (monarchia-republika),
 ustrój terytorialny (federacja-państwo unitarne),
 system partyjny (dwupartyjny-dwupartyjny zmodyfikowany, wielopartyjny, główne partie),
 system polityczny (prezydencki-parlamentarny, nazwiska króla, królowej, prezydenta,
premiera, kanclerza itp.),
 liczba ludności,
 przyrost naturalny,
 skład narodowościowy,
 dominujące religie,
 gęstość zaludnienia,
 stolica,
 główne regiony historyczne,
 główne miasta,
 struktura zatrudnienia,
 waluta, dochód narodowy na 1 mieszkańca,
 największe firmy,
9/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
wskaźnik bezrobocia,
stopa inflacji,
kierunki handlu zagranicznego,
przynależność do organizacji międzynarodowych,
znany pisarz, malarz, muzyk, znane postacie historyczne, znany polityk, znany sportowiec,
drużyna np. piłkarska,
 znany obiekt przyrodniczy,
 znany obiekt architektoniczny, znane muzea, galerie,
 znany taniec, strój ludowy,
 znana potrawa,
 wydarzenia społeczno-polityczne dotyczące kraju z ostatniego półrocza,
Przygotuj program tygodniowej wycieczki po wybranym kraju, itd., itp. Im więcej własnych pomysłów tym lepiej.
 Pracę nad Portfolio rozpoczęłam (-cząłem)...
 Nie rozpoczęłam (-cząłem) jeszcze pracy nad Portfolio, ponieważ...
 Wybrałam (-łem) ten kraj, ponieważ...
 Gdybym mogła (mógł) wybrałabym (wybrałbym)...
 Dlaczego...
 Podczas pracy nad Portfolio wykorzystam następujące lektury...
 Konsultowałam (-łem) się już z następującymi nauczycielami...
 Treść konsultacji...
 Zrobiłam (-łem) już...
 W Portfolio wykorzystam następujące własne pomysły...
 Pomysł z Portfolio uważam za...





Praca w grupach
Uczy respektowania przyjętych zasad i dyscypliny, współzależności, współodpowiedzialności i
myślenia, aktywizuje uczniów, może działać na niektórych z nich inspirująco.
Najlepiej pracuje się w grupach kilkuosobowych (4-5 osób), mieszanych pod względem płci.
Grupy mogą być różnie dobierane, np. według zasady zmienności (losowanie) lub podziału
automatycznego (uczniowie odliczają do czterech lub pięciu i tworzą grupę jedynek, dwójek itd.).
Grupy mogą mieć takie same zadania, odmienne lub względem siebie etapowe. W ramach grupy
uczniowie mogą mieć zadania nieokreślone (pracują na równych prawach nad tym samym
problemem) lub określone (np. wyznaczone osoby do:
 kontaktu z nauczycielem
 kontaktu z innymi grupami
 osoba pilnująca czasu przeznaczonego na określone zadanie, zachęcająca i ponaglająca do
pracy
 osoba zapisująca wszystkie pomysły, itp. )
W pracach grupowych wyróżniamy:
 kula śnieżna polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie:
o uczeń indywidualnie opracowuje listę odpowiedzi na zadany temat;
o rozwiązania porównywane są w parach, wybierane są elementy wspólne;
o prace jak wyżej w grupach czteroosobowych,
o prace w grupach ośmioosobowych, szesnastoosobowych, wreszcie na forum całej
klasy;
o wzajemne uczenie polega na tym, że np. w czteroosobowej grupie każda z osób
otrzymuje inny problem do przeanalizowania a następnie uczy pozostałych członków
grupy.
10/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
Praca z mapą
patrz: pomoce wizualne
Praca z tekstem źródłowym
Uzupełnianie i poszerzanie informacji podręcznikowych, zdobywanie przez uczniów nowych
wiadomości z innych źródeł niż podręcznik. Proces korzystania z pracy z tekstem polega na
umiejętności łączenia tego co już uczniowie wiedzą z tym czego właśnie się dowiadują, o czym
właśnie czytają.
Etapy pracy z tekstem źródłowym:
 uświadomienie uczniowi sens czytania określonego tekstu;
 uczeń przeszukuje tekst pod kątem niezrozumiałych wyrazów, wynotowuje je i sprawdza ich
znaczenie;
 czytanie właściwe, podczas którego uczeń poszukuje odpowiednich informacji, odpowiedzi na
postawione pytania, dzielimy na:
o reprodukcje treści, czyli adekwatną rekonstrukcję myśli zapisanych w tekstach i pełne
zrozumienie ich treści. Uczeń może najpierw przeczytać cały tekst, potem podzielić go
na mniejsze fragmenty i każdą wyodrębnioną jego część czytać oddzielnie;
o opracowanie krytyczne tekstu, czyli naświetlenie i ocena tekstu z różnych punktów
widzenia.
Projekt
Zebranie i usystematyzowanie informacji o pewnych zagadnieniach w formie różnorodnych
opracowań: esejów, wywiadów, rysunków, gier itp., polegające na podjęciu działania w środowisku
szkolnym (bądź lokalnym).
Uczniowie realizują określone zadania przez dłuższy czas z założeniem, że:
 znają cele, metody i formy pracy;
 terminy realizacji etapów i całość zadania są jasno określone przez nauczyciela;
 znają kryteria i formy oceniania;
 znają zasady prezentacji wyników pracy.
Powyższe założenia przygotowuje nauczyciel (lub zespól międzyprzedmiotowy) w formie
instrukcji.
Projekt składa się z następujących etapów:
 wybór tematu (potrzeby i możliwości uczniów, szkoły);
 ustalanie celów (co mają wykonać uczniowie?; czego się dowiedzą i nauczą?);
 wybór treści;
 sformułowanie podstawowych pytań badawczych;
 powiązania międzyprzedmiotowe (w ramach jakich przedmiotów realizowane będą
poszczególne treści projektu?);
 ustalenie szczegółów dotyczących zadania dla ucznia i formy jego prezentacji (jaki produkt ma
powstać?; jak będzie realizowany?; gdzie i jak będzie prezentowany?);
 wykonanie mapy zasobów (zasoby członków zespołu, uczniów, szkoły, środowiska
lokalnego);
 tworzenie systemu oceniania (które cele projektu będą podlegały ocenie?; kto kogo będzie
oceniał i wedługjakich kryteriów?; jaką rolę odgrywać będzie samoocena?);
 ułożenie harmonogramu realizacji poszczególnych zajęć (jak uczniowie zostaną wprowadzeni
w temat projektu?; jaki będzie temat, cele, ogólne treści poszczególnych lekcji i w jakiej
kolejności zostaną one ułożone?; na czym będzie polegało podsumowanie);
 tworzenie szczegółowych scenariuszy lekcji.
Ranking diamentowy
Posługując się rankingiem diamentowym uczeń układa twierdzenia według stopnia ważności,
jakie im przypisuje. Najwyżej umieszcza jedno twierdzenie uznane przez niego za najważniejszy
czynnik, niżej dwa twierdzenia uznane przez niego za nieco mniej ważne, w środku twierdzenie o
11/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU
średnim znaczeniu dla zagadnienia, niżej umieszcza jedno mniej ważne twierdzenia, a pod nim najniżej to, które jego zdaniem jest najmniej ważne z zaproponowanych mu przez nauczyciela. Układ
tych twierdzeń przypomina romb (lub szlif diamentu).
Symulacje
Uczniowie odgrywają rolę autentycznych bohaterów, mających wyraźny związek-z
rzeczywistością lub wydarzeniem historycznym (np. Sprawa depeszy emskiej). Symulacje dają
możliwość swobodnej interpretacji roli przez ucznia, który nie ma zapisane co i w którym momencie
ma powiedzieć i zrobić, ale wystarczy że zna doskonale realia, w których wydarzenie się rozgrywa i w
których przyszło mu się poruszać.
Sposób przeprowadzania:
 nauczyciel zaznajamia uczniów z sytuacją, wyjaśnia zadanie w którym będą uczestniczyć,
wspólnie z uczniami charakteryzuje poszczególne role;
 wraz z nimi wskazuje na pewne charakterystyczne cechy wydarzenia lub bohaterów;
 ustala czas na przygotowanie się uczniów, odpowiada na pytania;
 nie ingeruje w trakcie symulacji;
 omawiając symulacje razem z uczniami, przedstawia raz jeszcze odgrywany przez nich
problem.
Szubienica
Odmiana kalamburów; zamiast odgrywania jedna osoba zapisuje na tablicy pierwszą literę
odgadywanego hasła, a w miejsce kolejnych liter stawia kreseczki (tyle kresek ile liter liczy hasło).
Uczniowie po kolei podają litery - jeżeli podana przez nich litera występuje w haśle, prowadzący
wpisuje ją w miejsce kreski, jeżeli nie - zaczyna uczniów „wieszać".
Układanka
Pośród kilkudziesięciu liter wpisanych w kwadrat można ukryć nazwiska polityków, bohaterów
państw, wynalazców itp. Ich nazwiska ustawione są pionowo i poziomo, mogą się przecinać, lecz
żadne z nich nie może zostać zapisane ukośnie. Uczeń musi znaleźć jak najwięcej nazwisk w
przeciągu jak najkrótszego czasu.
12/12
METODY REALIZACJI TREŚCI PROGRAMU