szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej
Transkrypt
szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej
SZKOŁA JAKO ŚRODOWISKO EDUKACJI ZDROWOTNEJ pod redakcją naukową Dobrosława Bilskiego ŁÓDŹ 2010 REDAKCJA NAUKOWA dr Dobrosław Bilski RECENZENT prof. zw. dr hab. Adam Kołątaj PROJEKT OKŁADKI, SKŁAD I ŁAMANIE mgr inż. Damian Orczykowski ISBN 978-83-61095-22-4 WYDAWCA RADA REDAKCYJNA dr hab. Jacek Błeszyński dr hab. Józef Binnebesel dr hab.Stanisław Lipiński dr Dobrosław Bilski dr Urszula Anna Domżał dr Zbigniew Domżał ADRES WYDAWNICTWA: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych ul. hm. A. Kamińskiego 21, 90-229 Łódź. Tel: + 4842/ 678-78-25; Tel./fax: + 4842/ 678-78-24 DRUK I OPRAWA PRINTPAP Łódź, Starorudzka 10/12 tel: 42 6450339 • Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej • pod redakcją naukową Dobrosława Bilskiego SPIS TREŚCI Spis treści Dobrosław Bilski Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej – zainicjowanie dyskusji ...................................................................................................... 5 PSYCHOLOGICZNE, SPOŁECZNE I BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA REALIZACJI EDUKACJI ZDROWOTNEJ Zygfryd Juczyński Pojęcie zdrowia w świadomości dzieci i młodzieży .................................. 9 Nina Ogińska-Bulik Szkoła jako środowisko kształtowania psychologicznych zasobów jednostki chroniących przed podejmowaniem zachowań ryzykownych – rola prężności ................................................................. 21 Jan Chodkiewicz Podejmowanie zachowań zdrowotnych przez młodzież licealną. Znaczenie zmiennych temperamentalnych i charakterologicznych ...... 35 Paweł Kijo Wartościowanie zdrowia i zachowania zdrowotne wśród przyszłych nauczycieli i pedagogów wychowania fizycznego ................ 49 Irena Kropińska Szkoła jako środowisko wspierające zdrowie w opiniach licealistów ................................................................................................ 81 Teresa Wejner Działania z obszaru edukacji zdrowotnej podejmowane przez rzecznika praw dziecka ........................................................................... 97 Adam Adamski Społeczeństwo informacyjne a pedagogika XXI wieku ........................ 107 Józef Tatarczuk Ruch jest potrzebą chwili ...................................................................... 119 PRAKTYKA EDUKACJI ZDROWOTNEJ W SZKOLE Dobrosław Bilski Propozycja systemowego podejścia do edukacji zdrowotnej w szkole ...................................................................................................... 127 4 Spis treści Beata Szczepańska Treści, metody i środki edukacji zdrowotnej w polskiej szkole okresu dwudziestolecia międzywojennego ............................................ 135 Weronika Wrona – Wolny Wybrane zagadnienia z realizowanej edukacji zdrowotnej w opinii nauczycieli i uczniów z bocheńskich szkół ponadgimnazjalnych ............................................................................. 145 Bożena Krupa Edukacja ku zdrowiu we współczesnej szkole ...................................... 161 Katarzyna Kowalczewska – Grabowska, Katarzyna Borzucka – Sitkiewicz Założenia i perspektywy rozwoju sieci Szkół Promujących Zdrowie (w kontekście systemowych zmian w obszarze edukacji zdrowotnej)............................................................................................. 171 Anna Kubiak Nowe koncepcje promocji zdrowia w szkołach: relacja z III Europejskiej Konferencji dotyczącej Szkół Promujących Zdrowie ...... 185 Bożena Makowska Realizacja edukacji zdrowotnej w szkołach wiejskich w ocenie nauczycieli i matek uczniów.................................................................. 191 Joanna Kołodziej Diagnoza potrzeb i ewaluacja szkolnych programów edukacyjnych w obszarze ochrony zdrowia psychicznego – proces adaptacji narzędzia badawczego. ......................................................... 209 Maria Raszewska Wyrównać szanse - deficyty parcjalne a możliwości współczesnej szkoły ...................................................................................................... 219 Renata Machalska Organizacja kształcenia uczniów niepełnosprawnych w placówce ogólnodostępnej w opiniach nauczycieli ............................................... 231 Sylwester Janek Rola socjoterapeuty we współczesnej szkole podstawowej na przykładzie projektu „Szkolny socjoterapeuta” .................................... 247 Agnieszka Szpak Zdrowa Matura – prezentacja programu ............................................. 255 • Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej • pod redakcją naukową Dobrosława Bilskiego DOBROSŁAW BILSKI Wyższa Szkoła Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych SZKOŁA JAKO ŚRODOWISKO EDUKACJI ZDROWOTNEJ – ZAINICJOWANIE DYSKUSJI Czym jest edukacja zdrowotna? Jakie uwarunkowania dla realizacji edukacji zdrowotnej kreuje polska szkoła i współczesne polskie społeczeństwo? Jak realizować edukację zdrowotną w szkole? To trzy niezmiernie ważne pytania, na które odpowiedź jest istotna nie tylko dla nauczycieli, metodyków i teoretyków edukacji zdrowotnej i szerzej edukacji szkolnej. Odpowiedź na te pytania jest także kluczowa dla każdego, kto jest zainteresowany kondycją zdrowotną naszego społeczeństwa, a tym samym także funkcjonowaniem, a nawet finansowanie opieki zdrowotnej w naszym kraju. Jednym słowem to pytanie ważne dla nas wszystkich, tyle że nie zawsze jesteśmy tego świadomi. Wszystkie przytoczone tu pytania sa pytaniami otwartymi. Dyskusja nad odpowiedziami na te pytania trwa i trwać będzie zawsze wraz z kolejnymi zamianami cywilizacyjnymi, przemianami społecznymi, reformami oświaty i zmieniającą się świadomością społeczną problemów, których dotyczą. Dlatego inicjując dyskusję nad nimi mieliśmy pełną świadomość, że będzie ona miała charakter dyskusji wieloetapowej i cyklicznej. Zależało nam zatem bardziej na zainicjowani pewnej platformy komunikacji przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych i praktyków realizujących edukację zdrowotną lub jej elementy w rozmaitych placówkach i instytucjach systemu oświaty, pracy socjalnej, szeroko rozumianej edukacji i opieki zdrowotnej. Nie mieliśmy ambicji formułowania ostatecznych odpowiedzi, raczej mięliśmy ambicję inicjacji i stałego podtrzymywania samej dyskusji. Pierwszym krokiem, jaki zrobiliśmy w tym celu w Wyższej Szkole Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych w Łodzi (wówczas jeszcze Wyższej Szkole Edukacji Zdrowotnej w Łodzi) było zorganizowanie w 2009 roku I Ogólnopolskiej Konferencji „Edukacja Zdrowotna”, jako konferencji cyklicznej, corocznie gromadzącej osoby zainteresowane tą problematyką. Pierwsza edycja naszej konferencji nosiła tytuł „Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej”. Jesteśmy niezmiernie wdzięczni, że na nasze zaproszenie przychylnie odpowiedziały, tak wybitne autorytety z zakresu edukacji zdrowotnej, jak Barbara Woynarowska, Ewa Syrek i Andrzej Krawański. Zainicjowana z ich udziałem dyskusja zaowocowała wspólnym zainteresowaniem i wolą dalszych naukowych kontaktów i współpracy w kolejnych edycjach tej konferencji. 6 Dobrosław Bilski Kolejnym krokiem, na podjętej przez nas drodze, jest niniejsza publikacja. Zawiera ona teksty autorów, zarówno naukowców, jak i praktyków, po części uczestników naszej konferencji, wyznaczające główne obszary naszej dyskusji. Wreszcie trzecim krokiem jest organizowanie w maju 2010 roku kolejnej, II Ogólnopolskiej Konferencji „Edukacja zdrowotna”, tym razem pod hasłem „Edukacja zdrowotna w działaniach pedagogów i pracowników socjalnych”. Dziś wiemy już, że dalszymi naszymi działaniami będą kolejne publikacje, konferencje, badania oraz działania o charakterze warsztatowo-szkoleniowym realizowane w naszej Uczelni, także wspólnie z przedstawicielami innych środowisk akademickich, krajowych i zagranicznych. Przedkładana czytelnikowi książka, ze względu na szeroki zakres problematyki, została uporządkowana w dwóch częściach. Część pierwsza, zatytułowana Psychologiczne, społeczne i biologiczne uwarunkowania edukacji zdrowotnej, zawiera opracowania prezentujące wybrane uwarunkowania realizacji edukacji zdrowotnej. Wśród uwarunkowań psychologicznych zaprezentowane zostały badania nad sposobem obecności pojęcia zdrowie w świadomości dzieci i młodzieży (Juczyński), badania nad rolą prężności jako psychologicznego zasobu chroniącego jednostkę przed podejmowaniem zachowań ryzykownych (Ogińska-Bulik). Ponadto zaprezentowano wyniki badań nad znaczeniem niektórych zmiennych temperamentnych i charakterologicznych w podejmowaniu zachowań zdrowotnych (Chodkiewicz). Wśród uwarunkowań społecznych zaprezentowano badania nad wartościowaniem zdrowia i zachowań zdrowotnych wśród nauczycieli i pedagogów wychowania fizycznego, stanowiących istotny składnik środowiska społecznego w działaniach z zakresu edukacji zdrowotnej (Kijo). Odnajdziemy tutaj także wyniki badań nad opiniami licealistów na temat szkoły jako środowiska edukacji zdrowotnej (Kropińska) oraz prezentację zagadnień edukacji zdrowotnej z perspektywy praw dziecka i działań Rzecznika Praw Dziecka (Wejner) Istotnym dopełnieniem tej problematyki jest także tekst poświęconym uwarunkowaniom edukacji zdrowotnej jakie kreuje społeczeństwo informacyjne i związana z nim edukacja (Adamski). Część pierwszą publikacji zamyka artykuł poświęcony biologicznym uwarunkowaniom zachowań zdrowotnych w obszarze aktywności fizycznej (Tatarczuk). Druga część publikacji została poświęcona praktyce edukacji zdrowotnej w szkole. Zawiera ona między innymi propozycje systemowego podejścia do edukacji zdrowotnej w szkole (Bilski), wyniki badań historycznych z zakresu treści, metod i środków edukacji zdrowotnej w dwudziestoleciu międzywojennym (Szczepańska), badania nad opiniami nauczycieli i uczniów na temat realizacji edukacji zdrowotnej (Wrona-Wolny, Krupa). Zawarte w tej części opracowania odnoszą się także do ruchu szkół promujących zdrowie (Kowalczewska-Grabowska, BorzuckaSitkiewicz, Kubiak) oraz realizacji edukacji zdrowotnej w szkołach wiejskich (Makowska). W części tej zaprezentowana została też propozycja sposobu diagnozowania potrzeb w zakresie edukacji zdrowotnej oraz ewaluacji szkolnych programów edukacji zdrowotnej (Kołodziej). Dopełnieniem tej części są teksty poświęcone działaniom z zakresu edukacji zdrowotnej zdecydowanie wykraczającym poza obecne podstawy programowe polskiej szkoły, a związanym z wyrównywaniem szans edukacyjnych (Raszewska, Machalska), socjoterapią (Janek) oraz Szkoła jako środowisko edukacji zdrowotnej – zainicjowanie dyskusji 7 przeciwdziałaniem negatywnym skutkom nadmiernego stresu egzaminacyjnego (Szpak). Powyższa zapowiedź struktury niniejszej publikacji i zawartych w niej treści służy nie tylko uporządkowaniu i zachęceniu czytelnika do lektury. To także, a może przede wszystkim, prezentacja płaszczyzn zainicjowanej przez nas dyskusji nad postrzeganiem, opisywaniem i kreowaniem szkolnego środowiska edukacji zdrowotnej. Podstawowe ramy tej konstrukcji składają się z dwóch założeń: holistycznego ujęcia zdrowia i szerokiego, systemowego podejścia do działań edukacyjnych. Mamy nadzieję, że kolejne debaty i publikacje na ten temat stanowić będą jeden z czynników wpływających na kształt i kondycję edukacji zdrowotnej. Pragniemy także podziękować Autorom, którzy odpowiedzieli na nasze zaproszenie do wspólnej publikacji i z nadzieją zapraszamy do dalszej współpracy.