v_2003_10_NowelizacjaKodeksuCy

PRAWO NA CO DZIEÑ
Nowelizacja
Kodeksu Cywilnego
(wybrane zagadnienia)
Od dnia 24 wrzeœnia 2003 r. obowi¹zuj¹ nowe przepisy
wprowadzone do Kodeksu cywilnego przez ustawê
z dnia 14 lutego 2003 r.
W niniejszym artykule przedstawimy Pañstwu regulacje
dotycz¹ce wprowadzonej do Kodeksu cywilnego definicji przedsiêbiorcy, wymogów prawnych jakie powinny
spe³niaæ oznaczenia przedsiêbiorcy prowadz¹cego
dzia³alnoœæ gospodarcz¹, prokury oraz zagadnieñ
zwi¹zanych z form¹ czynnoœci prawnych.
Przedsiêbiorca
Moc¹ wspomnianej powy¿ej noweli do Kodeksu cywilnego
zosta³a wprowadzona definicja Przedsiêbiorcy. W myœl art.
431 Kc, przedsiêbiorc¹ jest osoba fizyczna, osoba prawna,
jednostka organizacyjna nie posiadaj¹ca osobowoœci
prawnej, prowadz¹ca we w³asnym imieniu dzia³alnoœæ
gospodarcz¹ lub zawodow¹ (przedsiêbiorc¹ s¹ równie¿
osoby wykonuj¹ce tzw. wolne zawody, np. adwokaci, radcy
prawni, itp.).
Przedsiêbiorstwo
Obok definicji przedsiêbiorcy, Kodeks cywilny zawiera
równie¿ definicjê przedsiêbiorstwa. Przedsiêbiorstwo jest
zorganizowanym zespo³em sk³adników niematerialnych
i materialnych przeznaczonym do prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej.
Zgodnie z art. 551 § 1 Kc, przedsiêbiorstwo obejmuje
w szczególnoœci (co oznacza, ¿e ustawowe wyliczenie
sk³adników przedsiêbiorstwa nie ma charakteru zamkniêtej listy):
Podstawa prawna:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Kodeks cywilny
(Dz. U. nr 16, poz. 93 z póŸn. zm.),
2. Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych
ustaw (Dz. U., nr 49, poz. 408),
3. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r.
Prawo dzia³alnoœci gospodarczej
(Dz. U. nr 101, poz. 1178, z póŸn. zmian.),
4. Ustawa z dnia 15 wrzeœnia 2000 r.
Kodeks spó³ek handlowych
(Dz. U. nr 94, poz. 1037, z póŸn. zmian.).
4. wierzytelnoœci, prawa z papierów wartoœciowych i œrodki
pieniê¿ne,
5. koncesje, licencje i zezwolenia,
6. patenty i inne prawa w³asnoœci przemys³owej,
7. maj¹tkowe prawa autorskie i maj¹tkowe prawa pokrewne,
8. ksiêgi, dokumenty zwi¹zane z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej.
Oznaczenia przedsiêbiorcy
Do Kodeksu cywilnego, w drodze nowelizacji, zosta³y
wprowadzone zapisy, które w sposób szczegó³owy reguluj¹
kwestie oznaczeñ przedsiêbiorcy.
2. w³asnoœæ nieruchomoœci lub ruchomoœci, w tym urz¹dzeñ, materia³ów, towarów i wyrobów oraz inne prawa
rzeczowe do nieruchomoœci lub ruchomoœci,
Zgodnie z art. 432 Kc przedsiêbiorca dzia³a pod firm¹.
Firma, pod któr¹ dzia³a przedsiêbiorca powinna byæ ujawniona we w³aœciwym rejestrze (np. w Krajowym Rejestrze
S¹dowym, gdzie rejestrowane s¹ w szczególnoœci spó³ki
handlowe lub ewidencji dzia³alnoœci gospodarczej, w przypadku przedsiêbiorców bêd¹cych osobami fizycznymi).
Ujawnienia w odpowiednim rejestrze wymaga równie¿
zmiana firmy.
3. prawa wynikaj¹ce z umów najmu i dzier¿awy nieruchomoœci lub ruchomoœci oraz prawa do korzystania z nieruchomoœci lub ruchomoœci wynikaj¹ce z innych stosunków
prawnych,
Kodeks cywilny stanowi, ¿e firma nie mo¿e wprowadzaæ
w b³¹d, w szczególnoœci co do osoby przedsiêbiorcy, przedmiotu dzia³alnoœci przedsiêbiorcy, miejsca dzia³alnoœci,
Ÿróde³ zaopatrzenia.
1. oznaczenie indywidualizuj¹ce przedsiêbiorstwo lub jego
wyodrêbnione czêœci (nazwa przedsiêbiorstwa),
VITAMINA C++ 10/2003
25
PRAWO NA CO DZIEÑ
Prawo do firmy jest prawem podmiotowym, dlatego te¿
zgodnie z art. 439 Kc firma nie mo¿e byæ zbyta. Przedsiêbiorca mo¿e upowa¿niæ innego przedsiêbiorcê do
korzystania ze swojej firmy, je¿eli nie wprowadza to w b³¹d.
przedsiêbiorcy. Umieszczenie nazwiska lub pseudonimu
w firmie osoby prawnej wymaga pisemnej zgody osoby
fizycznej (w przypadku œmierci tej osoby wymagana jest
zgoda jej ma³¿onka i dzieci).
Osoby fizyczne
Podobnie w przypadku utraty cz³onkostwa przez wspólnika, którego nazwisko by³o umieszczone w firmie osoby
prawnej, spó³ka mo¿e zachowaæ w firmie nazwisko by³ego
wspólnika tylko za wyra¿on¹ na piœmie jego zgod¹. Przepis
ten odpowiednio dotyczy przekszta³cenia spó³ki osobowej.
W przypadku osoby fizycznej prowadz¹cej dzia³alnoœæ
gospodarcz¹, firm¹ jest imiê i nazwisko osoby fizycznej.
Ustawa nie wyklucza jednak w³¹czania do firmy pseudonimu lub okreœleñ wskazuj¹cych na przedmiot dzia³alnoœci
przedsiêbiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz okreœleñ
dowolnie obranych. (przyk³adowo: „Lidia So³tysik-Kamiñska (zawsze) Przedsiêbiorstwo Informatyczne KAMSOFT (na przyk³ad)”).
Osoby prawne
W myœl przepisów kodeksu cywilnego firm¹ osoby prawnej
jest jej nazwa.
W tym miejscu krótkie przypomnienie definicji osoby
prawnej. Art. 33 Kc stanowi, ¿e osobami prawnymi s¹
Skarb Pañstwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy
szczególne przyznaj¹ osobowoœæ prawn¹ (przyk³adowo;
zgodnie z art. 12 ksh spó³ka z o.o. z chwil¹ rejestracji
w rejestrze s¹dowym nabywa osobowoœæ prawn¹). Spó³ka
z o.o. od dnia powstania (to znaczy zawarcia umowy spó³ki
lub powo³ania spó³ki z o.o. w drodze aktu za³o¿ycielskiego)
do dnia wpisania do rejestru, jest tzw. spó³k¹ z o.o. w organizacji – nie posiada osobowoœci prawnej, ale posiada
zdolnoœæ prawn¹ (co oznacza, ¿e spó³ka z o.o. w organizacji mo¿e we w³asnym imieniu pozywaæ, byæ pozywan¹,
zaci¹gaæ zobowi¹zania itp.).
Obok osób fizycznych i prawnych, ustawa wyró¿nia równie¿ jednostki organizacyjne nie posiadaj¹ce osobowoœci
prawnej. Jednostkami organizacyjnymi nie posiadaj¹cymi
osobowoœci prawnej s¹, przyk³adowo, osobowe spó³ki
handlowe (np. spó³ki: jawna, komandytowa), spó³dzielnie,
nie zarejestrowane stowarzyszenia.
Ustawa (art. 331 § 1 Kc) nakazuje do jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowoœci prawnej, ale
posiadaj¹cych zdolnoœæ prawn¹, stosowaæ odpowiednie
przepisy o osobach prawnych.
Wracaj¹c do g³ównego w¹tku – oznaczeñ osób prawnych –
firma osoby prawnej zawiera okreœlenie formy prawnej
osoby prawnej , które mo¿e byæ podane w skrócie, a ponadto
mo¿e wskazywaæ na przedmiot dzia³alnoœci przedsiêbiorcy,
siedzibê tej osoby oraz inne okreœlenia dowolnie obrane
(art. 435 Kc).
Zgodnie z art. 160 ksh „Firma spó³ki z ograniczon¹
osobowoœci¹ mo¿e byæ obrana dowolnie, powinna jednak
zawieraæ dodatkowe oznaczenie »spó³ka z ograniczon¹
odpowiedzialnoœci¹«, dopuszczalne jest u¿ywanie w obrocie skrótu spó³ka »z o. o.« lub »sp. z o. o.«”. W myœl art.
305 ksh „Firma spó³ki akcyjnej mo¿e byæ obrana dowolnie,
powinna zawieraæ dodatkowe oznaczenie »spó³ka akcyjna«. Dopuszczalne jest u¿ywanie w obrocie skrótu »S.A.«”.
Firma osoby prawnej mo¿e zawieraæ nazwisko lub
pseudonim osoby fizycznej je¿eli s³u¿y to ukazaniu
zwi¹zków tej osoby z powstaniem lub dzia³alnoœci¹
26
VITAMINA C++ 10/2003
Firma oddzia³u osoby prawnej powinna zawieraæ pe³n¹
nazwê tej osoby oraz okreœlenie „oddzia³” ze wskazaniem
miejscowoœci, w której oddzia³ ma siedzibê (przyk³adowo
„KAMSOFT spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹
oddzia³ w Poznaniu”).
Ochrona
Zgodnie z art. 43 10 Kc firma uzyskuje autonomiczn¹
ochronê oderwan¹ od roszczeñ z art. 24 Kc. Przedsiêbiorca, którego prawo do firmy zosta³o zagro¿one cudzym
dzia³aniem, mo¿e ¿¹daæ (w przypadku bezprawnoœci
dzia³ania):
1. zaniechania tego dzia³ania,
2. usuniêcia skutków tego dzia³ania, je¿eli dokonano ju¿
naruszenia,
3. z³o¿enia oœwiadczenia lub oœwiadczeñ w odpowiedniej
treœci i formie,
4. naprawienia na zasadach ogólnych szkody maj¹tkowej,
5. wydania korzyœci uzyskanej przez osobê, która dopuœci³a
siê naruszenia.
Dostosowanie firmy do nowych regulacji
Zgodnie z art. 7 ustawy nowelizuj¹cej, przedsiêbiorcy maj¹
4 lata na dostosowanie u¿ywanej firmy do przepisów
nowelizacji. W razie niemo¿noœci dostosowania u¿ywanej
firmy do przepisów ustawy nowelizuj¹cej, s¹d rejestrowy,
na wniosek przedsiêbiorcy z³o¿ony we wskazanym terminie, rozstrzyga o dopuszczalnoœci zachowania dotychczasowej firmy w ca³oœci lub z niezbêdnymi zmianami.
Orzeczenie s¹du powinno zapaœæ nie póŸniej ni¿ w ci¹gu
5 lat od dnia wejœcia ustawy w ¿ycie.
Forma czynnoœci prawnych
Ustawa nowelizuj¹ca wprowadzi³a równie¿ dodatkowe regulacje zwi¹zane z form¹ czynnoœci prawnych. Nim jednak
przejdziemy do przedstawienia najistotniejszych zmian w
zakresie formy czynnoœci prawnych przybli¿ymy podstawowe przepisy dotycz¹ce formy czynnoœci prawnych.
Generaln¹ zasad¹ jest zasada dowolnoœci formy, w jakiej
mo¿e byæ z³o¿one oœwiadczenie woli. Zgodnie z art. 60 Kc
oœwiadczenie woli mo¿e zostaæ wyra¿one przez ka¿de
zachowanie siê osoby, które ujawnia wolê tej osoby w sposób dostateczny (w tym równie¿ ujawnienie woli w postaci
elektronicznej).
Od tej ogólnej zasady istnieje wiele wyj¹tków, przyk³adowo, zgodnie z art. 158 Kc, zachowanie formy aktu notarialnego jest niezbêdne dla wa¿noœci umowy zobowi¹zuj¹cej do przeniesienia w³asnoœci nieruchomoœci.
PRAWO NA CO DZIEÑ
Rodzaje czynnoœci prawnych
Ze wzglêdu na skutki prawne jakie mog¹ wywo³ywaæ formy
czynnoœci prawnych, mo¿na je podzieliæ na formy zastrze¿one:
1. pod rygorem niewa¿noœci (ad solemnitatem),
2. dla celów dowodowych (ad probationem),
3. dla wywo³ania okreœlonych skutków prawnych
(ad eventum).
Forma zastrze¿ona pod rygorem niewa¿noœci oznacza, ¿e
dokonanie czynnoœci prawnej bez zachowania tej formy
powoduje, bezwzglêdn¹ niewa¿noœæ czynnoœci i nie wywo³uje ¿adnych skutków prawnych (przyk³adowo wspomniana
ju¿ powy¿ej forma aktu notarialnego dla skutecznoœci
umowy zobowi¹zuj¹cej do przeniesienia w³asnoœci nieruchomoœci, inny przyk³ad umowa spó³ki z ograniczona
odpowiedzialnoœci¹ i spó³ki akcyjnej powinna zostaæ
sporz¹dzona w formie aktu notarialnego).
Forma zastrze¿ona dla celów dowodowych. Jest to forma
pisemna, której niezachowanie nie powoduje niewa¿noœci
czynnoœci prawnej. Oznacza jedynie, ¿e w przypadku nie
zachowania formy pisemnej, w razie ewentualnego sporu
s¹dowego, strony tej czynnoœci nie bêd¹ mog³y ¿¹daæ
przes³uchania ich i œwiadków tej czynnoœci na potwierdzenie okolicznoœci, ¿e czynnoœæ zosta³a w ogóle dokonana. Nie dotyczy to sytuacji gdy:
1. obie strony wyra¿¹ na to zgodê,
2. fakt dokonania czynnoœci zosta³ uprawdopodobniony za
pomoc¹ pisma (np. strona przedstawi³a list, w którym
kontrahent prosi o dokonanie odroczenia d³ugu),
3. ¿¹da tego konsument w sporze z przedsiêbiorc¹ (nowy
zapis wprowadzony moc¹ noweli).
Moc¹ ustawy nowelizuj¹cej, usuniête zosta³y zapisy
dopuszczaj¹ce przeprowadzenie dowodu ze œwiadków
i przes³uchania stron na okolicznoœæ dokonania czynnoœci
prawnej równie¿ wówczas, gdy s¹d ze wzglêdu na szczególne okolicznoœci sprawy uzna to za konieczne.
Nowela do Kodeksu cywilnego wprowadzi³a równie¿ zapis,
i¿ przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów
dowodowych nie stosuje siê do czynnoœci prawnych
pomiêdzy przedsiêbiorcami.
Forma zastrze¿ona dla wywo³ania okreœlonych skutków
prawnych. Niezachowanie tej formy nie powoduje niewa¿noœci czynnoœci prawnej lub te¿ zakazu dowodowego co
do przes³uchania œwiadków czy stron. Czynnoœæ prawna
dokonana bez zachowania tej formy wywo³a skutki prawne, ale nie wszystkie (przyk³adowo art. 660 Kc – umowa
najmu nieruchomoœci lub pomieszczeñ na czas d³u¿y ni¿
rok powinna byæ zawarta na piœmie, w razie nie zachowania
tej formy poczytuje siê umowê za zawart¹ na czas nieokreœlony).
Nowela wprowadzi³a do Kodeksu cywilnego zapis, który
stanowi, ¿e uzupe³nienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy jak¹ ustawa lub strony przewidzia³y
w celu jej zawarcia. Je¿eli umowa zosta³a zawarta w formie
pisemnej, jej rozwi¹zanie za zgod¹ stron, odst¹pienie albo
wypowiedzenie powinno zostaæ stwierdzone pismem.
W przypadku umowy zawartej przez strony w innej formie
szczególnej, jej rozwi¹zanie za zgod¹ obu stron wymaga
zachowania takiej formy jak¹ strony ustali³y w celu jej
zawarcia, natomiast odst¹pienie od umowy albo jej
wypowiedzenie powinno byæ stwierdzone pismem.
Jeszcze kilka s³ów na temat oœwiadczeñ woli sk³adanych
w formie elektronicznej. Zgodnie z art. 78 § 2 Kc
oœwiadczenie woli z³o¿one w formie elektronicznej
opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym,
weryfikowanym przy pomocy wa¿nego, kwalifikowanego
certyfikatu jest równoznaczne z oœwiadczeniem woli
z³o¿onym w formie pisemnej.
Prokura
Ustawa nowelizuj¹ca wprowadzi³a do Kodeksu cywilnego
przepisy dotycz¹ce prokury, które wczeœniej regulowa³y,
utrzymane w mocy, przepisy kodeksu handlowego.
Prokura to szczególny rodzaj pe³nomocnictwa, który mo¿e
zostaæ udzielony przez przedsiêbiorcê. Istota pe³nomocnictwa polega na tym, ¿e zgodnie z art. 95 § 2 Kc czynnoœæ
prawna dokonana przez przedstawiciela, w granicach
umocowania, poci¹ga za sob¹ skutki bezpoœrednio dla
reprezentowanego (mocodawcy).
Wracaj¹c do prokury – prokura jest pe³nomocnictwem
udzielonym przez przedsiêbiorcê podlegaj¹cego obowi¹zkowi wpisu do rejestru przedsiêbiorców. Prokura
obejmuje umocowanie do czynnoœci s¹dowych i pozas¹dowych, jakie s¹ zwi¹zane z prowadzeniem przedsiêbiorstwa.
Ustanowienie, odwo³anie prokurenta
Prokura powinna zostaæ udzielona, pod rygorem niewa¿noœci, na piœmie. Prokurentem mo¿e byæ wy³¹cznie osoba
fizyczna posiadaj¹ca pe³n¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych.
Z uwagi na fakt, ¿e prokura (jako szczególny rodzaj pe³nomocnictwa) opiera siê na zaufaniu mocodawcy do prokurenta, nie ma ¿adnych ograniczeñ prawnych w kwestii
odwo³ania prokurenta (prokura mo¿e zostaæ odwo³ana
w ka¿dej chwili).
Niezale¿nie od odwo³ania prokury, ustawa szczegó³owo
wylicza sytuacje, w których prokura wygasa. Wygaœniêcie
prokury ma miejsce:
1. wraz ze œmierci¹ prokurenta,
2. wskutek wykreœlenia przedsiêbiorcy z rejestru,
3. wraz z og³oszeniem upad³oœci przedsiêbiorcy,
4. wraz z otwarciem postêpowania likwidacyjnego,
5. wraz z przekszta³ceniem przedsiêbiorcy.
Nie powoduje natomiast wygaœniêcia prokury œmieæ
przedsiêbiorcy, ani utrata przez niego zdolnoœci do
czynnoœci prawnych.
Udzielenie i wygaœniêcie prokury przedsiêbiorca powinien
zg³osiæ do rejestru.
Joanna Garczyñska
[email protected]
VITAMINA C++ 10/2003
27