Pobierz artykuł - Wrocławskie Studia Wschodnie

192
Recenzje
lat osiemdziesiątych zwiększa się liczba studentów ze środowiska chłopskiego, którzy
w 1905 roku stanowią 40% wszystkich kształcących się w Akademii” (s. 237) — tu czytelnik zostaje odesłany do odpowiedniego wykresu, na podstawie którego może wyliczyć,
że już w 1895 r. wskaźnik ten dochodził do 47%!
Niedużą grupę potknięć tworzą kalki z języka rosyjskiego, między innymi „pamiątki
piśmienności” (s. 186) — to zabytki piśmiennictwa, a „radca nadworny” (s. 132) — to
radca dworu. Niezrozumiałe pozostają „deputackie stowarzyszenie szlachty” (s. 131) oraz
„Petersburska Akademia Nauk” (s. 252).
Niech jednak te uwagi natury językowej nie będą potraktowane jako przesłanka do
pomniejszania wartości całej publikacji. Książka Rzymskokatolicka Akademia Duchowna
w Petersburgu 1842–1918 zasługuje na bardzo wysoką ocenę przede wszystkim za jej walory poznawcze. Dzięki tej pracy Ireny Wodzianowskiej zlikwidowana została jedna (ale
nie jedyna) luka nie tylko w dziejach szkolnictwa katolickiego na ziemiach pod zaborem
rosyjskim, ale też i w historii bardzo trudnego współżycia, określonego w tytule pewnego
utworu poetyckiego z 1847 r. jako Насильный брак.
Janina Wołczuk
Ida Sadowska, Wśród obcych i wśród swoich.
Wacława Sieroszewskiego portret wielokrotny,
pod red. Grażyny Legutko, Instytut Filologii Polskiej
Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2007, ss. 295
Poświęcone biografii i twórczości Wacława Sieroszewskiego studia zmarłej w 2007 r.
Idy Sadowskiej zostały zebrane i opracowane przez Grażynę Legutko – autorkę wstępu i porządku kompozycyjnego książki. Nadany przez nią tytuł nawiązuje wyraźnie do
wcześniejszej publikacji Sadowskiej (Egzotyzm i swojszczyzna w prozie Ferdynanda Goetla z lat 1911–1939, Kielce 2000), podkreślając tym samym kierunek historyczno-literackich zainteresowań autorki. Zebrane tu artykuły układają się w zapowiedziany podtytułem
„portret wielokrotny”, podejmujący poniekąd tradycję monograficznego ujęcia, zamkniętego w formule „życie i twórczość”. Taka konwencja narzuca się sama, gdyż twórczości Sieroszewskiego, nasyconej autobiograficznymi elementami, nie sposób oddzielić od
jego burzliwego żywota. Książka jest sumą miniatur oświetlających z coraz to innej strony
twórczość Sirki, a zdążających ku jednemu: uchwyceniu wielowymiarowości fascynującej
osobowości pisarza, skutecznie wymykającego się łatwym uogólnieniom i jednoznacznym
etykietom. W trosce o kompozycyjną przejrzystość redaktorka książki wyodrębniła dwa —
tytułowe — kręgi tematyczne: „wśród obcych” i „wśród swoich”, którym przyporządkowała zebrane artykuły. Znacznie więcej tekstów zawiera blok pierwszy, ale taka dysproporcja
nie jest dziełem przypadku, bowiem w przekonaniu Sadowskiej: „(...) tym, co z dzisiejszej
perspektywy stanowi o sile atrakcyjności tego pisarza jest wątek obcości, kolejne próby
zanurzania się pisarza w światy obcych kultur i cywilizacji”. Biografię Sirki ujmuje autorka
w metaforę podróży, a w jej nazwaniu pisarza człowiekiem wędrownym, nomadem, nie ma
cienia przesady, jeśli zważyć, iż na mapie wędrówek Sieroszewskiego znalazły się Krym,
Kaukaz, Mandżuria, Sachalin, Japonia, Korea, Chiny, Singapur, Cejlon, Egipt, Ameryka,
a także Stary Kontynent: Francja, Anglia, Bałkany, Norwegia.
Wrocławskie Studia Wschodnie 13, 2009
© for this edition by CNS
WSW13-kor_imprim.indb 192
2011-05-26 10:25:10
Recenzje
193
Postrzegając pobyt na zesłaniu jako istotny etap w kształtowaniu się osobowości twórczej Sirki, jako swoistą inicjację pisarską — właśnie syberyjskiemu epizodowi i jego
reminiscencjom literackim poświęca Sadowska najwięcej uwagi. Można zaryzykować
stwierdzenie, iż to owa kraina staje się drugim, po Sieroszewskim, bohaterem książki (Inna
Syberia Wacława Sieroszewskiego, Spotkanie z obcym jako jedno z wyzwań humanistycznych XX wieku, Europejczyk wśród Azjatów, Leśne pejzaże w prozie Wacława Sieroszewskiego, Światło Syberii, Dziewiętnastowieczny mit drogi syberyjskiej i próby jego demitologizacji w twórczości Wacława Sieroszewskiego, Egzotyczne rodziny polskich zesłańców
syberyjskich — przypadek Wacława Sieroszewskiego, Syberyjska entente cordiale. Jakucja
i Jakuci w życiu i twórczości Wacława Sieroszewskiego). Sadowska prezentuje sugestywnie dwa obrazy Syberii wyłaniające się z dzieł Sirki: obraz „nieludzkiej ziemi” — „polskiej Golgoty”, wpisujący się w romantyczny mit (Ucieczka, W matni, Powrót, Sclavus
saltans, Ciupasem na Sybir), jak i tej „innej”, której dostrzeżenie wymagało porzucenia
wąskiej perspektywy Polaka-zesłańca i oglądu rzeczywistości z pozycji etnografa otwartego na obcą kulturę (Dwanaście lat w kraju Jakutów, Na kresach lasów, Czukcze, Dno
nędzy). Zdaniem autorki owa interesująca kontaminacja romantycznego i etnograficznego
ujęcia Syberii zaowocowała nowatorskim ujęciem egzotyzmu. Odnotowanie kulturowych
różnic ma tutaj sens wyłącznie poznawczy, nie skłania pisarza, tak jak choćby Stanisława
Bełzę, do postawienia tezy o wyższości cywilizacji europejskiej.
Podkreślić wypada, iż wpisując życiorys Sieroszewskiego — socjalisty, zesłańca i legionisty w jednej osobie — w „martyrologiczny archetyp polskości”, badaczka roztacza
przed czytelnikiem osobliwą panoramę niemal stulecia, szkicując w tle sylwetki pisarzy
współczesnych Sirce: Orzeszkowej, Sienkiewicza, Żeromskiego (Pejzaże amerykańskie
Sienkiewicza i Sieroszewskiego, Sieroszewski Sienkiewiczem podszyty — paralele i kontrasty, Orzeszkowa kontra Sieroszewski). Jeden z artykułów przynosi interesujący przyczynek do biografii Sieroszewskiego — jego niepublikowane dotąd listy do Oktawii i Stefana
Żeromskich, dokumentujące początek ich znajomości.
Powtórzenia niektórych ustępów, myśli, fragmentów mogłyby stanowić spory mankament tradycyjnej monografii, tu jednak okazują się czymś naturalnym i nieuniknionym,
zważywszy, iż artykuły te zaistniały pierwotnie jako samodzielne teksty, wygłaszane na
konferencjach bądź publikowane w czasopismach. Niewątpliwym atutem owych studiów
jest ich eseistyczny, pełen werwy styl, zdradzający osobiste zaangażowanie autorki. Obszerna bibliografia zamykająca ten tom może stać się punktem wyjścia dla dalszych poświęconych Sirce studiów.
Dla czytelnika zainteresowanego myślą i dziełem autora Na kresach lasów intrygującą
lekturą może się okazać książka pióra Legutko i Sadowskiej: Bojownicy polskiej sprawy. Wacław Sieroszewski i Gustaw Daniłowski wobec myśli i czynu Józefa Piłsudskiego
(Kielce 2007). Zawiera ona wiele cennych, niepublikowanych dotąd listów, materiałów
i dokumentów, dopełniając tym samym portret tego Sybiraka-legionisty.
W spisywanych u schyłku życia pamiętnikach sens ich powstania motywował Sieroszewski następująco: „Przedsiębiorę jednak tę pracę w przeświadczeniu, że moje długie
i rozmaite życie odzwierciedla do pewnego stopnia dzieje mojej epoki (...)”. Takie właśnie metaforyczne odczytanie biografii tego „romantyka celów i pozytywisty środków”
(by zacytować znów autorkę) przynosi książka Wśród obcych i wśród swoich.
Magdalena Sadlik
Wrocławskie Studia Wschodnie 13, 2009
© for this edition by CNS
WSW13-kor_imprim.indb 193
2011-05-26 10:25:10