Aktywność fizyczna a podaż kalorii w diecie u chorych

Anna Wengerska1, Andrzej Dubik1, Bożena Książek1, Anna Kukulska1,
Marta Żaczek1, Władysław Grzeszczak2, Krzysztof Strojek2
1
2
PRACA ORYGINALNA
Koło naukowe STN przy Klinice Chorób Wewnętrznych Diabetologii i Nefrologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu
Klinika Chorób Wewnętrznych Diabetologii i Nefrologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu
Aktywność fizyczna a podaż kalorii w diecie
u chorych na cukrzycę typu 2. Badanie pilotowe
Physical activity and dietary calorie intake in patients with
type 2 diabetes mellitus: a pilot study
Abstract
Background. Behavioural therapy, which includes reduced
food intake and increased physical exercise, is the mainstay
of treatment in type 2 diabetes mellitus. Monitoring of
dietary habits and increasing physical activity in patients
suffering from diabetes improve metabolic control and
reduces the risk of complications. Patient education is the
key element in this therapy.
Material and methods. A group of 29 patients with type 2
diabetes mellitus (mean duration of diabetes, 9 ± 8 years;
body mass index (BMI) 30.1 ± 4.4 kg/m2; glycated
haemoglobin (HbA1c), 7.3 ± 1.7%; fasting blood glucose,
7.88 ± 2.05 mmol/L) was asked to complete a physical
activity questionnaire. We collected data on anthropometric
parameters, HbA1c and blood glucose. Based on a 24-hour
measurement performed with the use of a stepometer we
calculated the distance walked during the study.
Results. In patients declaring intermediate and high physical
activity no differences were found in the level of physical
Wstęp
Odpowiednia dieta i zwiększenie aktywności fizycznej mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania wystąpieniu cukrzycy typu 2 [1, 2]. U chorych na cukrzycę wdrożenie, a następnie realizacja zaleceń behawioralnych pozwala na poprawę wyrównania metabolicznego i zmniejszenie ryzyka powikłań [3, 4]. Za-
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Krzysztof Strojek
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii
Śląski Uniwersytet Medyczny
ul. 3 Maja 13/15, 41–800 Zabrze
Tel (+48 32) 271 25 11, e-mail: [email protected]
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, 9, 2, 77–80
Copyright © 2009 Via Medica, ISSN 1643–3165
activity, as measured by the distance walked over the
24 hours, or in the number of consumed calories and body
mass between the groups. We found a significant negative
correlation between the declared calorie consumption and
BMI. We observed no correlations between the 24-hour
distance walked and the declared calorie consumption or
BMI or between HbA1c and the distance walked and the
energy value of the consumed meals.
Conclusions. The level of physical activity perceived by
diabetic patients is not reflected by their actual level of
physical activity. The negative correlation between the
declared calorie consumption and BMI suggests a lack of
correct estimation of the effects energy value of meals has
on one’s body mass. Our results suggest the need to
modify educational programmes paying more attention to
everyday execution of the recommended lifestyle changes.
Diabet Dośw Klin 2009; 9, 2: 77–80
key words: type 2 diabetes mellitus, physical activity,
behavioural therapy, stepometer
sady terapii behawioralnej dokładnie opisano i stanowią one pierwszoplanowy element leczenia we
wszystkich zaleceniach klinicznych [5–7]. Otwartą
kwestią pozostaje realizacja założeń terapii przez pacjentów w codziennym życiu.
Celem pracy przeprowadzonej w grupie chorych na cukrzycę typu 2 była ocena dobowej aktywności fizycznej na
podstawie dystansu przebytego w ciągu 24 godzin mierzonego krokomierzem w zależności od deklarowanej aktywności fizycznej oraz ocena dobowego i deklarowanego spożycia kalorii w stosunku do masy ciała badanych.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w grupie 29 chorych na
cukrzycę typu 2 (18 mężczyzn i 11 kobiet). Czas trwania
www.ddk.viamedica.pl
77
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 2
Tabela 1. Liczba kalorii spożytych w ciągu doby, przebyty dystans oraz wskaźnik masy ciała w zależności od deklarowanej aktywności
fizycznej. Wartości przedstawiono jako medianę i zakres lub średnią ± odchylenie standardowe w przypadku rozkładu normalnego; p = NS
Table 1. Daily number of calories consumed, distance walked and body mass index depending on the declared level of physical activity.
The values are presented as the median and range or as the mean ± standard deviation in the case of a normal distribution; P = NS
Przebyty dystans [m]
Średnia (n = 11)
Deklarowana aktywność fizyczna
Wysoka (n = 18)
2881 (854–20724)
2824 (824–9763)
Dobowe spożycie kalorii [kcal/dobę]
1401 ± 509
1538 ± 653
Wskaźnik masy ciała [kg/m2]
30,8 ± 4,1
40,3 ± 4,3
choroby wynosił 9 ± 8 lat, wskaźnik masy ciała (BMI,
body mass index) — 30,1 ± 4,4 kg/m2, hemoglobina
glikowana (HbA1c) — 7,3 ± 1,7%, glikemia na czczo —
7,88 ± 2,05 mmol/l. Pacjentów do badania kwalifikowano według następujących kryteriów:
— wiek 40–55 lat;
— cukrzyca typu 2 (rozpoznanie > 35. rż. i co najmniej
roczna skuteczna terapia lekami doustnymi);
— BMI 25–35 kg/m2;
— nieaktywni zawodowo (renta, emerytura).
Kryteria wykluczające obejmowały:
— cukrzyca typu 1;
— schorzenia układu ruchu utrudniające aktywność fizyczną;
— stan po udarze mózgu, zawale serca;
— owrzodzenie stopy w wywiadzie;
— aktywność w formie pływania, korzystania z siłowni
i innych wymuszonych rodzajów wysiłku (np. osoby
uprawiające ogródki działkowe).
Chorzy zakwalifikowani do badania wypełnili ankietę
dotyczącą aktywności fizycznej [8]. Zebrano dane dotyczące parametrów antropometrycznych, wartości HbA1c
i glikemii. Następnie pacjentom na 24 godziny zakładano krokomierz. Po jego zdjęciu na podstawie długości
i liczby zarejestrowanych kroków obliczano dystans
przebyty w czasie badania.
Analiza statystyczna
Wyniki przedstawiono jako średnie ± odchylenie
standardowe lub medianę i zakres w przypadku rozkładu innego niż normalny. Do porównań międzygrupowych użyto testu t-Studenta. Wyliczono także parametry równania regresji liniowej i korelacji.
Rycina 1. Parametry równania regresji (y = ax + b) oraz korelacja
między wskaźnikiem masy ciała (BMI) a deklarowanym dziennym
spożyciem kalorii w badanej grupie chorych; a = –63, b = 3422,
R = –0,44, p < 0,015
Figure 1. Regression equation parameters (y = ax + b) and the
correlation between body mass index (BMI) and the declared daily
calorie consumption in the study group; a = –63, b = 3422,
R = –0.44, P < 0.015
Aktywność fizyczna mierzona dystansem przebytym
w ciągu 24 godzin nie różniła się u pacjentów deklarujących średnią i wysoką aktywność. Nie zaobserwowano
różnic dotyczących liczby spożytych kalorii i masy ciała
w badanych grupach.
Uzyskane wyniki poddano analizie korelacji przebytego
24-godzinnego dystansu (jako miary aktywności fizycznej)
oraz deklarowanego spożycia kalorii i BMI. Nie stwierdzono
istotnych zależności. Wykazano znamienną ujemną korelację między deklarowanym spożyciem kalorii a BMI (ryc. 1).
Dodatkowo przeprowadzono analizę korelacji między stężeniem HbA1c a przebytym dystansem i kalorycznością spożytych posiłków. Nie zanotowano istotnych zależności.
Wyniki
W tabeli 1 przedstawiono analizę dystansu przebytego w ciągu 24 godzin, kaloryczności spożytych w tym
czasie posiłków i BMI w zależności od deklarowanej
aktywności fizycznej.
78
Dyskusja
Wyniki niniejszego badania pilotowego wskazują zarówno na brak zależności pomiędzy deklarowaną i rze-
www.ddk.viamedica.pl
Anna Wengerska i wsp., Aktywność fizyczna a podaż kalorii u chorych na cukrzycę
czywistą aktywnością fizyczną, jak i kalorycznością diety stosowanej przez chorych na cukrzycę typu 2. Do
badania zakwalifikowano pacjentów nieaktywnych zawodowo, tak aby analizować aktywność niewymuszoną
wykonywaną pracą zarobkową. Zwiększenie aktywności fizycznej, obok zaleceń dietetycznych, jest podstawowym celem terapeutycznym u wszystkich chorych
na cukrzycę typu 2 [5–7]. Odrębną kwestią pozostaje
praktyczna realizacja tych rekomendacji w codziennym
życiu pacjentów.
Nelson i wsp. [9] stwierdzili, że większość osób,
zwłaszcza z nadwagą, nie realizuje zaleceń dotyczących odpowiedniej diety i aktywności. W niniejszym
badaniu pilotowym wykazano, że istnieje różnica między postrzeganiem własnej aktywności fizycznej
a rzeczywistą aktywnością mierzoną dystansem przebytym w ciągu doby. Tudor-Locke i wsp. [10] udowodnili, że zwiększenie dziennego dystansu o 1–1,5 km
wiąże się z poprawą stanu metabolicznego.
W niniejszym badaniu stwierdzono paradoksalną
istotną ujemną korelację między BMI a deklarowanym
spożyciem kalorii. Wskazuje to na brak wiedzy i właściwej oceny własnej aktywności fizycznej oraz rzeczywistego spożycia kalorii, a także ich wpływu na
stan zdrowia. Podobnych obserwacji dokonali także
inni badacze [11–13].
Prezentowane badanie, mające charakter pilotowy,
pozostawia kilka wątpliwości dotyczących uogólniania
wniosków sformułowanych na podstawie wyników, ze
względu na małą liczebność grup badanych pacjentów. Niemniej jednak wskazuje na rozbieżność między
przeświadczeniem chorych o realizacji zaleceń terapii
behawioralnej a ich rzeczywistym postępowaniem.
Niniejsze badanie powinno stanowić początek bardziej szczegółowej analizy tego aspektu leczenia cukrzycy. Jeśli uzyskane wyniki się potwierdzą, w edukacji behawioralnej pacjentów będzie trzeba poświęcić więcej
uwagi na weryfikację codziennej realizacji zaleceń przekazanych chorym w czasie programów edukacyjnych.
Wnioski
1. Postrzeganie własnej aktywności fizycznej u chorych
na cukrzycę nie znajduje odzwierciedlenia w ich rzeczywistej aktywności.
2. Ujemna korelacja między deklarowanym spożyciem
kalorii a wskaźnikiem masy ciała wskazuje na brak
prawidłowej oceny wpływu posiłku na masę ciała.
3. Uzyskane wyniki sugerują konieczność modyfikacji
programów edukacyjnych ze zwróceniem większej
uwagi na codzienną realizację rekomendowanych
zaleceń dotyczących zmiany stylu życia.
Streszczenie
Wstęp. Terapia behawioralna, obejmująca ograniczenie
spożywania pokarmów oraz zwiększenie aktywności fizycznej, jest podstawą leczenia cukrzycy typu 2. Kontrola
nawyków żywieniowych chorego na cukrzycę oraz wzmaganie jego aktywności fizycznej przynosi poprawę wyrównania metabolicznego oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia
powikłań. Kluczowym elementem tej terapii jest edukacja
pacjenta.
Materiał i metody. Grupę 29 chorych na cukrzycę typu 2
[średni czas trwania choroby 9 ± 8 lat, wskaźnik masy ciała
(BMI) 30,1 ± 4,4 kg/m2, hemoglobina glikowana (HbA1c)
7,3 ± 1,7%, glikemia na czczo 7,88 ± 2,05 mmol/l] poproszono o wypełnienie ankiety dotyczącej aktywności fizycznej. Zebrano dane dotyczące parametrów antropometrycznych, wartości HbA1c i glikemii. Na podstawie 24-godzinnego pomiaru dokonanego za pomocą krokomierza obliczono dystans przebyty w trakcie badania.
Wyniki. U pacjentów deklarujących średnią i wysoką aktywność fizyczną nie wykazano różnic w jej zakresie, mierzonej przebytym w ciągu 24 godzin dystansem, a także
w zakresie liczby spożytych kalorii i masy ciała pomiędzy
tymi grupami. Stwierdzono istotną ujemną korelację
między deklarowanym spożyciem kalorii a BMI. Nie
zaobserwowano korelacji zarówno pomiędzy przebytym
w ciągu 24 godzin dystansem oraz deklarowanym
spożyciem kalorii i BMI, jak i między stężeniem HbA1c
a przebytym dystansem i kalorycznością spożytych
posiłków.
Wnioski. Postrzeganie własnej aktywności fizycznej
u chorych na cukrzycę nie znajduje odzwierciedlenia
w ich aktywności rzeczywistej. Ujemna korelacja
pomiędzy deklarowanym spożyciem kalorii a BMI wskazuje na brak prawidłowej oceny wpływu kaloryczności
posiłku na masę ciała. Uzyskane wyniki sugerują konieczność modyfikacji programów edukacyjnych ze zwróceniem większej uwagi na codzienną realizację rekomendowanych zaleceń dotyczących zmiany stylu życia.
Diabet. Dośw. Klin. 2009; 9, 2: 77–80
słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, aktywność fizyczna,
terapia behawioralna, krokomierz
Piśmiennictwo
1.
Knowler W.C., Barrett-Connor E., Fowler S.E. i wsp. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin. N. Engl. J. Med 2002; 346: 393–403.
2.
Tuomilehto J., Lindström J., Eriksson J.G. i wsp. Prevention
of type 2 diabetes mellitus by changes in lifestyle among
subjects with impaired glucose tolerance. N. Engl. J. Med.
2001; 344: 1343–1350.
3.
Pastors J.G., Warshaw H., Daly A., Franz M., Kulkarni K. The
evidence for the effectiveness of medical nutrition therapy in
diabetes management. Diabetes Care 2002; 25: 608–613.
4.
Sigal R.J., Kenny G.P., Wasserman D.H., Castaneda-Sceppa C. Physical activity/exercise and type 2 diabetes.
Diabetes Care 2004; 27: 2518–2539.
5.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne
dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2008. Diabetol. Prakt. 2008; supl. A: A1–A54.
6.
Nathan D.M., Buse J.B., Davidson M.B. i wsp. Management
of hyperglycaemia in type 2 diabetes: a consensus algo-
www.ddk.viamedica.pl
79
Diabetologia Doświadczalna i Kliniczna 2009, Vol. 9, No. 2
rithm for the initiation and adjustment of therapy. A consensus statement from the American Diabetes Association and
the European Association for the Study of Diabetes. Diabetologia 2006; 49: 1711–1721.
7. International Diabetes Federation. Global guideline for type 2
diabetes (http://www.idf.org/home/index.cfm?node=1457).
8. International physical activity questionnaire (http://
//www.ipaq.ki.se/ipaq.htm).
9. Nelson K.M., Reiber G., Boyko E.J. Diet and exercise among
adults with type 2 diabetes: findings from the third national
health and nutrition examination survey (NHANES III). Diabetes Care 2002; 25: 1722–1728.
10. Tudor-Locke C.E., Bell R.C., Myers A.M., Harris S.B.,
Lauzon N., Rodger N.W. Pedometer-determined ambulato-
80
ry activity in individuals with type 2 diabetes. Diabetes Res.
Clin. Pract. 2002; 55: 191–199.
11. Matsushita Y., Yokoyama T., Homma T., Tanaka H., Kawahara K. Relationship between the ability to recognize energy
intake and expenditure, and blood sugar control in type 2
diabetes mellitus patients. Diabetes Res. Clin. Pract. 2005;
67: 220–226.
12. Rivellese A.A., Boemi M., Cavalot F. i wsp. Group: Dietary
habits in type II diabetes mellitus: how is adherence to dietary
recommendations? Eur. J. Clin. Nutr. 2008; 62: 660–664.
13. Zhao G., Ford E.S., Li C., Mokdad A.H. Weight control
behaviors in overweight/obese U.S. adults with diagnosed
hypertension and diabetes. Cardiovasc. Diabetol. 2009;
6: 8–13.
www.ddk.viamedica.pl