w sprawie ˝Strategii dla Europy w sprawie zagadnień

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia ministra na interpelację nr 3063
w sprawie ˝Strategii dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i
otyłością˝, czyli tzw. Białej Księgi
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Jana Kulasa w sprawie ˝Strategii dla Europy w zakresie zagadnień zdrowotnych związanych z
odżywianiem, nadwagą i otyłością˝ biała księga (przesłaną pismem z dnia 13 maja 2008 r., znak: SPS-023-3063/08), uprzejmie przekazuję następujące informacje i
wyjaśnienia.
Przez ostatnie 30 lat liczba osób dotkniętych problemem nadwagi i otyłości w Unii Europejskiej znacznie wzrosła, szczególnie wśród dzieci. W 2006 r. oszacowano,
że problem nadwagi dotknął 30% dzieci. Dane te wskazują, że niewłaściwe odżywianie i mała aktywność fizyczna stają się coraz powszechniejsze wśród obywateli UE.
Może to spowodować, że w przyszłości zwiększy się liczba osób cierpiących na przewlekłe choroby, takie jak choroby układu krążenia, nadciśnienie, cukrzyca typu II,
udar, niektóre nowotwory, zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, a nawet pewne choroby psychiczne. W dłuższej perspektywie czasowej będzie to miało negatywny
wpływ na średnią długość życia w UE i obniży jakość życia wielu osób.
Działania na rzecz zwalczania nadwagi i otyłości oraz innych przewlekłych chorób niezakaźnych stały się priorytetem Światowej Organizacji Zdrowia. W konsekwencji
opracowana została ˝Globalna strategia dotycząca żywienia, aktywności fizycznej i zdrowia˝ WHO, przyjęta 22 maja 2004 r. podczas 57. Światowego Zgromadzenia
Zdrowia. Wzywała ona kraje członkowskie do rozwinięcia, wdrożenia i ewolucji działań na rzecz poprawy zdrowia społeczeństw poprzez zdrowe żywienie żywnością
bezpieczną dla zdrowia oraz wzrost aktywności fizycznej.
Zagadnienie to stało się również przedmiotem zainteresowania Komisji Europejskiej. W marcu 2005 r. zaczęła funkcjonować Unijna Platforma ds. Diety, Aktywności
Fizycznej i Zdrowia, stworzona ˝jako wspólne forum dla wszystkich zainteresowanych podmiotów na poziomie europejskim˝. Forum podejmuje dobrowolne działania
ukierunkowane na zwalczanie otyłości, mające uzupełniać i wspierać inne przedsięwzięcia. Wśród członków forum znajdują się organizacje reprezentujące przemysł,
ośrodki badawcze oraz społeczeństwo obywatelskie w dziedzinach dotyczących konsumentów i zdrowia publicznego. Członkowie, w ramach własnych obszarów
działania, zobowiązali się do podejmowania przedsięwzięć mających na celu walkę z otyłością. Na przestrzeni 2 lat członkowie Platformy zainicjowali ponad 200
przedsięwzięć dotyczących odżywiania i aktywności fizycznej w UE. Ponadto zanotowano postęp w realizacji celu polegającego na jasnym i wiarygodnym
nadzorowaniu realizowanych działań oraz zaangażowaniu w nie społeczności lokalnych (udział krajowych, regionalnych i lokalnych władz). Komisja pragnie
kontynuować i rozwijać działania Platformy, które są kluczowym narzędziem wdrażania ˝Strategii dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z odżywianiem,
nadwagą i otyłością˝.
Ponadto, w grudniu 2005 r. Komisja Europejska przedstawiła krajom członkowskim Zieloną Księgę pt. ˝Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej:
europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym˝. W związku z przekazaniem przedmiotowego dokumentu w okresie od stycznia do lutego
2006 r. przeprowadzono w Polsce konsultacje społeczne dotyczące 33 postawionych w nim pytań.
Opinie i postulaty partnerów społecznych zostały uwzględnione w opracowanym stanowisku rządu RP dotyczącym Zielonej Księgi, które zostało przyjęte na
posiedzeniu Komitetu Europejskiego Rady Ministrów w dniu 14 marca 2006 r. W stanowisku tym określono, że priorytetowo należy potraktować kwestię edukacji dzieci,
młodzieży szkolnej oraz ich rodziców w zakresie promowania zdrowego stylu życia, a szczególnie żywienia i aktywności fizycznej.
W czerwcu 2007 r. Komisja Europejska przedstawiła krajom członkowskim Białą Księgę pt. ˝Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z
odżywianiem, nadwagą i otyłością˝. Celem było wytyczenie zintegrowanego podejścia Unii Europejskiej umożliwiającego przyczynienie się do zmniejszenia złego stanu
zdrowia spowodowanego niewłaściwym odżywianiem się, nadwagą i otyłością.
Podobnie jak miało to miejsce w przypadku Zielonej Księgi, również w stosunku do tego dokumentu wypracowane zostało stanowisko rządu, przyjęte przez Komitet
Europejski Rady Ministrów w dniu 13 lipca 2007 r. Uwzględniało ono opinie i postulaty zgłoszone przez partnerów społecznych.
W stanowisku rządu Polska poparła zawarte w Białej Księdze cele, zadania i obszary działań określone przez Komisję Europejską dotyczące promowania zdrowego
stylu życia, a zwłaszcza prewencji chorób niezakaźnych, wynikających z nadwagi, otyłości i braku aktywności fizycznej. Biała Księga miała na celu stworzenie
zintegrowanej europejskiej strategii, która przyczyniłaby się do zmniejszenia problemów zdrowotnych spowodowanych niewłaściwym odżywianiem, nadwagą i otyłością.
Zgodnie z założeniami przyjętymi w przedmiotowym dokumencie działania na rzecz zwalczania nadwagi i otyłości powinny być prowadzone na wszystkich poziomach
decyzyjnych, od lokalnego po wspólnotowy. Działania wspólnotowe powinny polegać na wdrażaniu odpowiednich polityk i przedsięwzięć, a także, jeśli będzie to
pożądane, stanowić uzupełnienie polityk krajowych, jak przewiduje art. 152 traktatu.
W ocenie Komisji rozwijanie efektywnej współpracy partnerskiej powinno być podstawą działań UE ukierunkowanych na problemy odżywiania, nadwagi i otyłości oraz
wiążące się z nimi problemy zdrowotne. W różnych krajach, w tym także w Polsce, podejmowane są próby strategii populacyjnych prewencji nadwagi i otyłości. Kładą
one nacisk na zmianę uwarunkowań środowiskowych. Obejmują działania, które mają sprzyjać poprawie sposobu żywienia i zwiększeniu aktywności fizycznej.
Stąd też w 2006 r. opracowany został ˝Narodowy program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i
aktywności fizycznej˝. Założenia tego programu są zgodne ze stanowiskiem rządu przyjętym w odniesieniu do przytaczanej wcześniej Zielonej Księgi Komisji
Europejskiej, jak również z Europejską Kartą Walki z Otyłością, podpisaną 16 listopada 2006 r. przez 48 krajów Regionu Europejskiego WHO.
Podstawowe cele programu to:
- zmniejszenie, głównie poprzez poprawę żywienia i wzrost aktywności fizycznej, częstości występowania nadwagi i otyłości,
- zmniejszenie zachorowalności i umieralności na przewlekłe choroby niezakaźne w Polsce (choroby układu krążenia, nowotwory, cukrzycę typu II, nadciśnienie
tętnicze i inne),
- zmniejszenie wydatków na ochronę zdrowia związanych z leczeniem przewlekłych chorób niezakaźnych, a w tym w szczególności otyłości i jej powikłań, a także
zmniejszenie skutków ekonomicznych niepełnosprawności i przedwczesnej umieralności.
Program opiera się na zwiększaniu świadomości społeczeństwa o roli żywienia i aktywności fizycznej dla zachowania zdrowia. W tym celu za konieczne przyjmuje się
podjęcie edukacji różnych grup społecznych, w tym grup zawodowo związanych z ochroną zdrowia i edukacją dzieci i młodzieży. Zakłada się również potrzebę
opracowania sprawnego, skoordynowanego systemu opieki dietetycznej. Program ten przewiduje poniesienie nakładów finansowych na wydanie materiałów
edukacyjnych i poradników dla różnych grup społecznych oraz na akcje promocyjne w mediach.
Konieczne jest także ustawiczne kształcenie kadr medycznych poprzez cykle szkoleń, konferencji, warsztatów. Sposób przekazywania wiedzy zarówno podczas
szkoleń, jak i w materiałach edukacyjnych musi być dostosowany do odbiorcy, formy przekazywania wiedzy muszą być atrakcyjne i uwzględniać m.in. poziom
wykształcenia, wiek. Ewaluacja programu ma się odbywać poprzez monitoring zmian świadomości społecznej w zakresie związków pomiędzy żywnością, żywieniem,
aktywnością fizyczną a przewlekłymi chorobami niezakaźnymi.
Ponadto, działania na rzecz zdrowego odżywania się oraz zapobiegania nadwadze i otyłości podejmowane były również przez głównego inspektora sanitarnego, który
w dniu 24 kwietnia 2006 r. powołał Zespół ds. opracowania i wdrożenia ˝Krajowego programu edukacyjnego zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym˝.
W skład zespołu wchodzą:
- przedstawiciele Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Sportu,
- pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
- przedstawiciele nauki,
- specjaliści zajmujący się edukacją zdrowotną i promocją zdrowia,
- przedstawiciele stowarzyszeń przemysłu spożywczego.
I edycja programu edukacyjnego pt. ˝Trzymaj formę!˝ - rok szkolny 2006/2007.
W wyniku prac zespołu w I semestrze roku szkolnego 2006/2007 rozpoczęła się realizacja programu edukacyjnego dotyczącego promowania zdrowego żywienia i
aktywności fizycznej pt. ˝Trzymaj formę!˝, którego adresatami są uczniowie gimnazjów (klasy I-III) i szkół podstawowych (klasy V-VI) oraz ich rodzice i opiekunowie.
Realizacja programu planowana jest na okres 3 lat (od 2006 r. do 2009 r.). Głównym celem programu jest zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu żywienia i
aktywności fizycznej na zdrowie. Natomiast cele szczegółowe obejmują:
- pogłębienie wiedzy w zakresie znaczenia zbilansowanej diety i aktywności fizycznej dla organizmu człowieka,
- kształtowanie postaw i zachowań związanych z prawidłowym żywieniem, odpowiednią jakością zdrowotną żywności i aktywnością fizyczną,
- dostarczenie wiedzy i umiejętności korzystania z informacji zamieszczonych na opakowaniach produktów spożywczych.
Program ˝Trzymaj formę!˝ jest pierwszym tego typu programem opartym na partnerstwie publiczno-prywatnym. Organizatorami programu są Główny Inspektorat
Sanitarny oraz Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności. Współrealizatorami programu na poziomie krajowym są: Ministerstwo Edukacji Narodowej,
Ministerstwo Sportu oraz Instytut Żywności i Żywienia.
Program edukacyjny ˝Trzymaj formę!˝ i przygotowane przez specjalistów pomoce dydaktyczne i wydawnictwa oświatowo-zdrowotne mają pomóc młodym ludziom w
zerwaniu z dotychczasowymi nieprawidłowymi nawykami związanymi z brakiem aktywności fizycznej oraz złą dietą i wypracować wzorzec zdrowego stylu życia.
Program realizowany jest według jednolitych założeń merytorycznych, metodycznych i organizacyjnych w szkołach podstawowych i gimnazjach, w szerokiej
współpracy międzyresortowej, regionalnej i lokalnej oraz ze wsparciem władz samorządowych i organizacji pozarządowych. Realizacja programu oparta jest na
metodzie projektu, dzięki której uczniowie przygotowują projekty dotyczące propagowania zasad zdrowego stylu życia zarówno w szkole, jak i w środowiskach:
rodzinnym i społecznym.
I edycję programu edukacyjnego ˝Trzymaj formę!˝ w roku szkolnym 2006/2007 Państwowa Inspekcja Sanitarna realizowała na terenie 16 województw. Działaniami
programowymi objęte zostały szkoły w całym kraju. Program realizowany był zgodnie z założeniami programowymi w 4331 szkołach podstawowych i gimnazjach.
Odbiorcami było 622 068 uczniów oraz ich rodzice i opiekunowie.
Państwowa Inspekcja Sanitarna podjęła na terenie kraju następujące działania:
1. WSSE i PSSE opracowały i przekazały do władz rządowych i samorządowych oraz środków masowego przekazu materiały informacyjne dotyczące problemów
związanych z nieprawidłowym odżywianiem i brakiem aktywności fizycznej oraz przedstawiły proponowane działania w programie ˝Trzymaj formę!˝ dla środowisk
lokalnych. W większości województw zorganizowano konferencje prasowe, ukazały się 594 informacje prasowe, 438 audycji radiowych oraz 408 wiadomości w
telewizjach regionalnych i lokalnych.
2. Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach przygotowań koordynatorów i wykonawców programu zorganizowała 1705 szkoleń dla 35 748 odbiorców oraz 2500
narad dla 19 453 uczestników. Oprócz powiatowych i szkolnych koordynatorów programu uczestnikami byli także dyrektorzy szkół, nauczyciele, pielęgniarki środowiska
szkolnego, a także dietetycy, instruktorzy ćwiczeń, przedstawiciele władz samorządowych, instytucji wspierających program oraz przedstawiciele środków masowego
przekazu.
3. Państwowa Inspekcja Sanitarna przy realizacji I edycji programu współdziałała ze szkołami i zakładami opieki zdrowotnej i w związku z tym zorganizowano:
- 4864 prelekcje dla uczniów, rodziców i nauczycieli (łącznie 134 793 osoby);
- 16 737 pogadanek dla uczniów i rodziców oraz opiekunów (łącznie 299 478 osób).
4. W trakcie działań edukacyjnych prowadzonych według metody projektu, skierowanych do uczniów szkół podstawowych i gimnazjów, odbyło się:
- 5785 pokazów (dla 213 864 osób);
- 13 983 ćwiczenia (dla 226 817 osób);
- 23 698 konkursów plastycznych oraz konkursów wiedzy na temat zasad zdrowego stylu życia, w których uczestniczyło 154 824 uczniów;
- 1700 zajęć informatycznych dla 41 377 uczniów;
- 2277 imprez dla społeczności szkolnej i lokalnej (łącznie 268 115 osób)
5. Edukacją objęto również rodziców i opiekunów dzieci. Zorganizowano:
- 3330 projekcji filmów dla 124 078 osób;
- 15 687 rozmów indywidualnych;
- 26 punktów informacyjnych, do których zgłosiły się 1893 osoby.
6. W trakcie trwania I edycji programu pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili 434 wizytacje (w szkołach) oraz udzielili 6060 instruktaży i porad
dotyczących przeprowadzania programu na terenie szkół. Ponadto udzielali bieżącego wsparcia szkołom oraz uczestniczyli w wielu spektakularnych i innowacyjnych
przedsięwzięciach w placówkach oświatowo-wychowawczych oraz środowisku lokalnym.
Wnioski z I edycji programu:
1. W większości szkół program edukacyjny ˝Trzymaj formę!˝ został oceniony bardzo pozytywnie, jako doskonały pomysł na propagowanie zdrowego stylu życia.
Program był bardzo interesujący, atrakcyjny i profesjonalnie opracowany.
2. Już podczas realizacji I edycji nauczyciele zaobserwowali, że program przyczynił się do podniesienia świadomości młodzieży w zakresie zdrowego odżywiania i
aktywności fizycznej. Efektem programu jest zauważalna zmiana nawyków żywieniowych uczniów, którzy na drugie śniadanie zaczęli przynosić do szkoły owoce, wodę
i soki owocowe (zamiast napojów gazowanych, chipsów i słodkich przekąsek);
3. Dzięki realizacji programu uczniowie i nauczyciele zdobyli umiejętność planowania posiłków, zdrowego odżywiania, czynnego odpoczynku i aktywności sportowej.
4. Pojawiła się propozycja jednej godziny zajęć tygodniowo poświęconej promocji zdrowia w szkołach.
5. Założenia programu sprzyjały nawiązaniu współpracy z innymi szkołami (np. poprzez przygotowywanie przez gimnazjalistów zajęć dla młodszych uczniów ze szkół
podstawowych).
6. Program wywarł wpływ na większą integrację uczniów, uczył pracy w grupach.
7. Konstrukcja programu daje dużą swobodę wyboru sposobów jego realizacji w szkołach.
8. Materiały zostały ocenione bardzo dobrze, jednak było ich zbyt mało w stosunku do potrzeb.
9. W opinii uczniów bardzo interesującym pomysłem jest stworzenie strony internetowej programu i przedstawienie na niej ważnych i ciekawych informacji z zakresu
zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej (www.trzymajforme.pl).
10. Program przyczynił się do zmiany asortymentu sklepików szkolnych. Niezdrowe przekąski zastąpiono owocami, sokami i przetworami mlecznymi - rozpoczęte
zostały działania w tym zakresie w szkołach w całym kraju.
II edycja programu edukacyjnego ˝Trzymaj formę!˝ - rok szkolny 2007/2008.
W roku szkolnym 2007/2008 rozpoczęła się II edycja programu edukacyjnego ˝Trzymaj formę!˝, która została rozszerzona i obecnie jego realizacja przebiega w 6046
szkołach podstawowych i gimnazjach. Odbiorcami jest 1 184 745 uczniów klas V-VI szkół podstawowych i I-III gimnazjów oraz ich rodzice i opiekunowie.
Działania podjęte w II edycji programu 2007/2008:
- dalsze szkolenia i przygotowania dla szkolnych, powiatowych i wojewódzkich koordynatorów programu;
- dystrybucja udoskonalonych materiałów (pomocy dydaktycznych i oświatowo-zdrowotnych);
- nagłośnienie programu w środkach masowego przekazu;
- realizacja programu według zaproponowanej tematyki w szkołach i środowiskach lokalnych trwa od września 2007 r. do czerwca 2008 r.;
- ewaluacja i ocena działań programowych prowadzonych w szkołach i środowiskach pozaszkolnych;
- przeprowadzenie badań naukowych dotyczących poziomu wiedzy, postaw i zachowań zdrowotnych uczniów.
Badania prowadzone będą wspólnie przez Główny Inspektorat Sanitarny, Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów Żywności i Instytut Matki i Dziecka.
Ponadto, minister zdrowia zarządzeniem z dnia 12 listopada 2007 r. powołał Radę do Spraw Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, która pełni funkcję opiniodawczodoradczą w zakresie prowadzenia działań na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji
Europejskiej pt. ˝Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nadwagą i otyłością˝ oraz innych programów pochodnych w tym
zakresie.
Ponadto Rada zajmuje się:
1) określaniem priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia oraz określaniem kierunków ich realizacji w całym kraju;
2) opiniowaniem i wspieraniem inicjatywy tworzenia akcji, ruchów i koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych, oraz w zakresie
zapobiegania chorobom niezakaźnym wynikającym z nadmiernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-prywatnego;
3) działaniem na rzecz promocji zdrowego stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej diety i aktywności dla poszczególnych grup wiekowych, w szczególności w środkach
masowego przekazu.
W skład rady wchodzą przedstawiciele resortów zdrowia, edukacji, sportu oraz instytucji zajmujących się naukowo zagadnieniami zdrowia publicznego, a także
przedstawiciele organizacji pozarządowych, skupiających producentów i dystrybutorów żywności, przedstawiciele zajmujący się reklamą i zdrowiem konsumenta. W
składzie rady są także reprezentanci mediów.
Powyższe gremium we współpracy z ministrem zdrowia i głównym inspektorem sanitarnym, który jest przewodniczącym rady, będzie inicjować i koordynować
działania prozdrowotne w ww. zakresie, skierowane do szerokiego grona odbiorców w całym kraju.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Adam Fronczak
Warszawa, dnia 3 czerwca 2008 r.