Weźmy głęboki oddech

Weźmy głęboki oddech
Scenariusz lekcji dla klas IV-VI SP
Autorki:
Małgorzata Brzęk, Angelika Lichoń,
Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bł. O. Narcyza Jana Turchana
Cele edukacyjne:
W zakresie wiedzy, uczeń:







wie, co to jest powietrze;
rozumie znaczenie: substancji jednorodnej;
zna składniki powietrza;
wie, jakie właściwości ma powietrze;
zna substancje zanieczyszczające powietrze;
zna przyczyny i skutki zanieczyszczeń powietrza;
zna wybranych naukowców, którzy badali powietrze.
W zakresie umiejętności, uczeń:




rozumie tekst czytany;
umie analizować dane na diagramie kołowym;
umie przeprowadzić doświadczenie i wyciągnąć z nich wnioski;
potrafi zainscenizować sytuację, aby przedstawić dany problem.
W zakresie postaw i przekonań, uczeń:

wie, jakie podjąć działania, aby zapobiec zanieczyszczaniu powietrza.
Forma pracy:
Praca indywidualna oraz praca grupowa w sali lekcyjnej
Metody nauczania:
Burza mózgów, metoda laboratoryjna, pokaz, dyskusja, pogadanka, metoda
inscenizacyjna, metoda zajęć praktycznych, praca z tekstem.
Środki dydaktyczne:
Woda, cukier, szklanka, łyżeczki do herbaty, dwie świeczki, zapałki, słoik,
diagram przedstawiający procentowy skład powietrza, miska, przeźroczysty
kubeczek, plastikowy kubek, głębokie naczynie, strzykawka, klej, arkusze
papieru (format A5 i A3), liście, papierowy filtr, koperta, karteczki z nazwami ról
potrzebnych do odegrania sądu, ilustracje przedstawiające skutki zanieczyszczeń
powietrza, krótkie notki i ilustracje naukowców, którzy przeprowadzali badania
nad tlenem.
Czas realizacji:
2 godziny lekcyjne
Przebieg zajęć:
Faza wprowadzająca
Burza mózgów: Co to jest powietrze? – swobodna wypowiedź uczniów.
(powietrze jest to mieszanina jednorodna gazów)
Aby wyjaśnić uczniom, czym jest mieszanina jednorodna, nauczyciel wykonuje
proste doświadczenie.
Doświadczenie 1
Potrzebne materiały:
Woda, cukier, szklanka, łyżeczki do herbaty.
Wykonanie:
Napełnij szklankę do połowy wodą. Wsyp do niej łyżeczkę cukru. Zamieszaj.
Obserwacje:
Cukier rozpuścił się w wodzie.
Wniosek:
Nie można odróżnić składników gołym okiem.
Uczniowie dowiadują się, że mieszanina jednorodna to taka, w której nie można
odróżnić składników.
Ale jak sprawdzić, czy powietrze potrzebne jest do życia?
Doświadczenie 2
Potrzebne materiały:
Dwie świeczki, zapałki, szklany, słoik do nakrycia jednej ze świeczek.
Wykonanie:
1. Należy zatkać nos i nie otwierać buzi. Czy długo można tak wytrzymać?
2. Zapalenie przez nauczyciela dwóch świeczek, nakrycie jednej ze świeczek
słoikiem. Co się wydarzy?
Obserwacje:
Przykryta świeczka zgaśnie.
Wniosek:
Do życia organizmów potrzebne jest powietrze (tlen).
Faza realizacyjna
Nauczyciel przedstawia diagram kołowy, na którym przedstawiono procentowy
skład powietrza.
Nauczyciel pyta: Z jakich składników składa się powietrze?
Uczniowie analizują diagram i określają, że powietrze składa się z azotu (78%),
tlenu (21%) i z pozostałych gazów.
Nauczyciel wymienia uczniom pozostałe gazy, które wchodzą w skład powietrza:
A. Gazy szlachetne (argon, krypton, ksenon, neon, hel)
B. Składniki o zmiennej zawartości w powietrzu (para wodna, dwutlenek
węgla, ozon, amoniak, wodór)
Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jakie właściwości ma powietrze?
Wiadomo, iż powietrze jest niewidoczne, więc jak sprawdzić gdzie ono jest?
Doświadczenie 3
Potrzebne materiały:
Miska, przeźroczysty kubeczek.
Wykonanie:
Wlej do miski wodę, obróć do góry dniem kubeczek i wkładaj do miski z wodą.
Obserwacje:
Do kubka nie wlała się woda.
Wniosek:
Chociaż nie widzieliśmy powietrza w kubku, ono tam jest, ponieważ nie
pozwoliło napełnić kubeczka wodą.
Czy powietrze można zobaczyć?
Doświadczenie 4
Potrzebne materiały:
Plastikowy kubek, głębokie naczynie, woda.
Wykonanie:
W dnie plastikowego kubka wykonaj niewielki otwór. Zatkaj go palcem, odwróć
kubek do góry dnem i zanurz całkowicie pod wodą. Odsuń palec zatykający
otwór i obserwuj, co się dzieje.
Wnioski:
W wodzie nad kubkiem pojawiają się pęcherzyki powietrza. Kubek powoli będzie
napełniał się wodą.
Czy powietrze można ścisnąć?
Doświadczenie 5
Potrzebne materiały:
Strzykawka.
Wykonanie:
Wyciągnij do oporu tłok strzykawki, skieruj strzykawkę na rękę. Wciśnij tłok
strzykawki zdecydowanym ruchem. Co poczułeś? To właśnie było powietrze.
Wyciągnij ponownie tłok strzykawki, zatkaj wylot strzykawki palcem i teraz
spróbuj wcisnąć tłok strzykawki. Nie udało się wcisnąć tłoka do końca?
Wniosek:
Powietrze, choć jest niewidoczne zajmuje miejsce.
Uczniowie odpowiadają na pytanie nauczyciela: powietrze jest bezwonne, jest
gazem, jest niewidoczne. Dyskusja nt. jakości otaczającego nas powietrza.
Doświadczenia 6
Potrzebne materiały:
Klej, arkusze papieru.
Wykonanie:
Uczniowie smarują klejem kartkę papieru i wykładają ją za okno na kilka godzin.
Nauczyciel wyjmuje kartki zza okna, a uczniowie porównują je z czystą kartką.
Obserwacje:
Uczniowie próbują określić skąd biorą się zanieczyszczenia na kartce i czy są to
wszystkie zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu.
Doświadczenie 7
Polega ono na zbieraniu przez dzieci liści z ogrodu szkolnego, ulicy przy szkole
oraz drogi szybkiego ruchu.
Potrzebne materiały:
Liście, woda, papierowy filtr.
Wykonanie:
Po przyjściu do szkoły zebrane liście dzieci myją w czystej wodzie a powstała
brudna woda przepuszczona zostaje przez papierowy filtr.
Obserwacje:
Papierowy filtr staje się brudny.
Nauczyciel wyjaśnia uczniom, iż w powietrzu znajdują się również takie składniki,
których zawartość może być zmienna, np. tlenki azotu, tlenki siarki, pyły,
węglowodory, mikroorganizmy.
Uczniowie nakierowani przez nauczyciela dochodzą do wniosku, iż jest to
powietrze zanieczyszczone.
Szukają odpowiedzi na pytanie:
Jakie są przyczyny zanieczyszczenia powietrza? (mogą być wynikiem działalności
człowieka oraz naturalne)
a. Wynik działalności człowieka (przemysłowe): huty, cementownie,
motoryzacja, elektrownie, elektrociepłownie przemysł chemiczny i
farmaceutyczny;
b. Naturalne: wybuchy wulkanów, wybuchy gazu ziemnego, pyły, pożary
lasów.
Przygotowanie uczniów do inscenizacji sądu.
Do koperty wsypujemy nazwy zanieczyszczeń, oraz karteczki: prokurator,
Minister Środowiska, dziecko, lekarz, Minister Przemysłu. Każde dziecko
otrzymuje rolę, którą wylosuje z koperty.
Po losowaniu karteczek każde dziecko przy pomocy nauczyciela wciela się w
swoją rolę: z przygotowanych materiałów przed lekcją z encyklopedii, Internetu
(aby przedstawić się zebranym - kim jest, co robi z powietrzem, jak powstaje).
Gdy wszystkie zanieczyszczenia są przygotowane zaczynamy rozprawę sądową.
Prokurator musi poznać wszystkie zanieczyszczenia i świadków: tlenek węgla,
tlenek siarki, tlenki azotu, freony, pyły i dymy.
Sędzią jest nauczyciel
Opis ról i schemat przebiegu procesu – patrz załącznik nr 1.
Faza podsumowująca
Uczniowie w grupach sporządzają plakaty, które mają obrazować postanowienia
Sądu.
Nauczyciel w ramach ciekawostki przedstawia naukowców, wraz z ilustracjami,
którzy przyczynili się do badań powietrza.







Antoine Laurent Lavoisier - francuski chemik, wydzielił gaz z powietrza i
nadał mu nazwę oxygenium (tlen);
Jan Oczapowski - polski chemik, nadał nazwę polską "tlen";
Jędrzej Śniadecki - polski chemik, wcześniejsza nazwa tlenu "kwasoród";
Joseph Priestley - odkrył w tym samym roku, co Lavoisier tlen i
przeprowadził próbę oddychania. Stwierdził, że oddychanie jest łatwiejsze;
Karl Wilhelm Scheele - szwedzki chemik i aptekarz, w tym samym czasie
prowadził praca nad składem powietrza;
Sir William Ramsay oraz Johna William Rayleigh - destylacja powietrza,
odkrycie gazu szlachetnego argon;
Zygmunt Florenty Wróblewski i Karol Olszewski - skroplenie tlenu (-183°C)
i azotu (-196°C).
Załącznik nr 1.
"Sąd nad zanieczyszczeniami powietrza"
Sekretarka: Proszę wstać. Sąd idzie.
Sędzia: Rozpoczynam posiedzenie Sądu, który na wniosek p. Kowalskiego,
przedstawiciela ludzi stawia w stan oskarżenia następujące substancje
chemiczne: dwutlenek węgla, tlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, pyły,
dymy i freony. Wyżej wymienionym oskarżonym, zarzuca się zanieczyszczenie
powietrza, a w efekcie zatruwanie organizmów ludzkich. Proszę wprowadzić
oskarżonych. (Policjanci wprowadzają na salę sądową Oskarżonych). Panie
Prokuratorze proszę o przesłuchanie oskarżonych oraz świadków oskarżenia.
Prokurator: Proszę poszczególnych oskarżonych o przedstawienie swoich
personaliów. Jako pierwszego proszę oskarżonego: Dwutlenek węgla.
I oskarżony (Dwutlenek węgla): Jestem gazem bezbarwnym, bezwonnym.
Powstaję podczas spalania węgla, benzyny oraz podczas oddychania
organizmów. Rośliny wykorzystują mnie w procesie fotosyntezy. Moja ilość w
powietrzu zwiększa się, ponieważ ludzie wycinają drzewa. Powoduję, że na Ziemi
jest coraz cieplej.
Prokurator: Proszę oskarżonego: Tlenek węgla.
II oskarżony (Tlenek węgla): Ludzie bardzo często zwą mnie czadem. Jestem
bezbarwnym gazem. Powstaję w dużych ilościach przy spalaniu benzyny, węgla,
przy wytopie metali, w hutach. Najczęściej w największych ilościach można mnie
spotkać w dużych miastach i okręgach przemysłowych.
Prokurator: Proszę oskarżonego: Dwutlenek siarki.
III oskarżony (Dwutlenek siarki): Mam ostry zapach, nie mam barwy.
Jestem gazem. Powstaję prawie w każdym domu, bowiem ulatniam się podczas
spalania zasiarkowanego węgla. Duża ilość mnie powstaje w zakładach
energetycznych, rafineriach, dużych okręgach przemysłowych. Unosząc się do
góry, posiadam zdolność łączenia się i tworzę kwaśne deszcze.
Prokurator: A teraz proszę: Tlenki azotu.
IV oskarżony (Tlenki azotu): Powstajemy podczas spalania paliw w
elektrowniach, dużych cieplarniach, w silnikach samochodowych i samolotowych.
My także łączymy się z wodą, tworząc kwaśne opady. Dumne jesteśmy z tego, że
uczestniczymy w tworzeniu się ozonu.
Prokurator: Proszę "Zły ozon".
V oskarżony ("Zły ozon"): Jestem "zły ozon". Uwielbiam słoneczne dni w
dużych miastach, w których jest wzmożony ruch samochodowy. Wtedy tworzy
się mnie najwięcej przy powierzchni ziemi.
Prokurator: Proszę o wystąpienie następnego oskarżonego "Dobry ozon".
VI oskarżony ("Dobry ozon"): Ja "dobry ozon" tworzę warstwę, która chroni
ziemię przed szkodliwym działaniem promieni ultrafioletowych. Moja ilość w
powietrzu zmniejsza się. Winni są temu ludzie, bowiem używają wielu rzeczy, do
których stosowane są freony.
Prokurator: Co mają do powiedzenia Freony?
VII oskarżony (Freon): Dzięki nam na Ziemi jest coraz cieplej. Jesteśmy
niepalne, trwałe, jesteśmy przenośnikiem ciepła.
Prokurator: Teraz proszę o wypowiedź ostatnich oskarżonych: Pyły i Dymy.
VIII oskarżony (Pyły i Dymy):
Pył – Ja powstaję prawie wszędzie, podczas uprawy gleby, w cementowniach, na
budynkach. Mogę być w samochodzie, domu, szkole i w miejscu pracy.
Dym - Ja tworzę się przy spalaniu benzyny, drewna węgla i innych paliw.
Prokurator: Powołuje na świadka Ministra Środowiska.
Minister Środowiska: Wysoki Sądzie wszyscy oskarżeni przyczyniają się
niesamowicie do zanieczyszczenia powietrza. Powodują oni powstawanie
kwaśnych deszczy, które niszczą roślinność, budynki, powodują korozję żelaza i
innych metali. Są ogromnym zagrożeniem dla życia ludzi.
Prokurator: Powołuje na świadka Lekarza.
Lekarz: Wysoki Sądzie z całą pewnością mogę stwierdzić, że Tlenek węgla jest
trujący, często przyczynia się do śmierci człowieka. Łączy się on trwale z
hemoglobiną, co uniemożliwia wnoszenie tlenu przez krew. Dwutlenek węgla jest
dla człowieka szkodliwy dopiero w większym stężeniu. Może się okazać również
gazem trującym. Żywe organizmy zatruwa niesamowicie Dwutlenek siarki.
Najczęściej jest on przyczyną "niespodziewanej śmierci niemowląt". Płuca dziecka
nie wytrzymują stężenia tego gazu. Uszkodzenie płuc wywołują także Tlenki
azotu. Powodują one powstawanie nowotworów. Codziennie do mego gabinetu
zgłasza się wiele osób skarżących się na podrażnienie oczu, dróg oddechowych,
nosa, gardła i płuc. Za to odpowiedzialni są pozostali oskarżeni.
Prokurator: Powołuję na świadka Dziecko.
Dziecko: Moja mama często wychodzi ze mną na spacery. Najczęściej idziemy
oglądać wystawy sklepowe. Jestem wtedy narażony na oddychanie spalinami.
Często boli mnie głowa, jestem zmęczony, mam złe samopoczucie. Cierpię na
ataki astmy oskrzelowej. Podczas badań alergicznych stwierdzono, że jestem
uczulony na pył i kurz.
Prokurator: Dziękuję, to wszystko Wysoki Sądzie.
Sędzia: Czy obrona ma coś do powiedzenia?
Obrona: Powołuję na świadka Ministra Przemysłu.
Minister Przemysłu: Wysoki Sądzie w dzisiejszej dobie rozwoju cywilizacji nikt
z nas nie wyobraża sobie życia bez lodówki, telewizora, samochodu, samolotu
czy innych urządzeń. Bez przemysłu życie ludzkie byłoby utrudnione. Wyobraźmy
sobie chociażby jeden dzień bez prądu. Wysoki Sądzie moim zdaniem za
zanieczyszczenie powietrza odpowiadają ludzie, a nie postawieni w stan
oskarżenia. Ludzie w wielu sytuacjach są mało odpowiedzialni.
Sędzia: Czy ktoś ze stron chciałby zająć głos? (Zgłasza się Prokurator). Proszę
panie Prokuratorze.
Prokurator: Wysoki Sądzie, proszę o wymierzenie sprawiedliwej kary.
Sędzia: Sąd z uwagą wysłuchał wszystkich zeznań. Teraz Ława Przysięgłych
udaje się na naradę.
(Wychodzą, podejmują decyzję, piszą wyrok na kartce i podają ją Sędziemu)
Sekretarka: Proszę wstać, będzie ogłoszony wyrok.
Sędzia: Sąd uznaje oskarżonych za niewinnych, bowiem do ich nadmiaru w
powietrzu przyczynia się działalność człowieka. Dlatego Sąd nakazuje ludziom jak
powinni postępować, aby uchronić powietrze przed zanieczyszczeniami.
1. Do szkoły i pracy dojeżdżać środkami komunikacji miejskiej lub rowerem.
2. Na zakupy jechać rowerem lub iść pieszo.
3. Na sobotni wypoczynek wyruszać pieszo z plecakiem.
4. Podczas wakacji podróżować pociągiem.
5. Używać benzyny bezołowiowej.
6. Poszukiwać alternatywnych źródeł energii.
7. Zmienić żarówki na energooszczędne.
8. Wokół domu sadzić drzewa.
9. Uczestniczyć w akcji zadrzewiania i tworzenia ochronnych pasów zieleni.
Nauczyciel przedstawia uczniom kilka ilustracji oraz, dzięki którym przedstawione
są skutki zanieczyszczenia powietrza.
a.
b.
c.
d.
e.
Dziura ozonowa
Efekt cieplarniany
Smog
Kwaśny deszcz
Odory (niepożądane zapachy