drzewa i krzewy pochodzńce z ciep¸ych stref klimatycznych wyst

Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 12: 159–164, 2003
DRZEWA I KRZEWY POCHODZÑCE Z CIEP¸YCH STREF
KLIMATYCZNYCH WYST¢PUJÑCE NA TERENIE
WOJEWÓDZKIEGO PARKU KULTURY I WYPOCZYNKU
W CHORZOWIE
Trees and shrubs originated from warm climatic zones occurred
in the Voivodeship Park of Culture and Recreation in Chorzów
Izabela GEROLD, Adam ROSTA¡SKI
Uniwersytet Âlàski, Wydzia∏ Biologii i Ochrony Ârodowiska
40-032 Katowice, ul. Jagielloƒska 28
M.Roem., Liquidambar styraciflua L., Ilex
aquifolium L.
Utworzony w 1951 r. Wojewódzki Park
Kultury i Wypoczynku im. Gen Jerzego Zi´tka
w Chorzowie (WPKiW), jest do tej pory jedynym na skal´ europejskà obiektem, powsta∏ym
jako najwi´ksza z pionierskich inwestycji rekultywacji terenów poprzemys∏owych. Przed
powstaniem Parku znacznà cz´Êç terenu (75%)
stanowi∏y pola uprawne, tereny przemys∏owe,
ha∏dy, wysypiska Êmieci, natomiast naturalne
zadrzewienia – b´dàce pozosta∏oÊcià tzw. Doliny Szwajcarskiej – stanowi∏y niewielki procent
powierzchni. W poczàtkowych etapach budowy Parku teren zadrzewiany by∏ gatunkami pionierskimi. Po wytworzeniu si´ odpowiedniego
mikroklimatu, zacz´to dosadzaç gatunki szlachetne – cz´sto pochodzàce ze stref klimatu
ciep∏ego – majàce stanowiç drzewostan przysz∏oÊciowy. Po kilkudziesi´ciu latach prac rekultywacyjnych i piel´gnacyjnych uda∏o si´
stworzyç kompleks rekreacyjno-parkowy aglomeracji katowickiej.
Obecnie dendroflora WPKiW jest jednà
z najwi´kszych kolekcji drzew i krzewów na terenie Górnego Âlàska, obfitujàcà w okazy o interesujàcych walorach dekoracyjnych, taksony
egzotyczne b´dàce w regionie ciekawostkami
dendrologicznymi.
Ponad 14% ca∏kowitej liczby taksonów wyst´pujàcych na terenie WPKiW stanowià gatunki pochodzàce z ciep∏ych stref klimatycznych
(strefy klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych („Encyklopedia Geograficzna Âwiata
1998”). Wymieniç mo˝na np.: Liriodendron
tulipifera L., Magnolia tripetala L., Colutea
arborescens L., Cotinus coggygria Scop., Lonicera korolkowii Stapf., Pyracantha coccinea
CHARAKTERYSTYKA PARKU
ORAZ METODY BADA¡
Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku
– zajmujàc powierzchni´ 600 hektarów – po∏o˝ony jest na trenie województwa Êlàskiego,
w sàsiedztwie trzech du˝ych miast przemys∏owych: Chorzowa, Katowic oraz Siemianowic.
Badania prowadzone w minionych latach (Brymora 1974; Fa∏kiewicz-Kosiba 1974; Folwarczny 1976; Szczepaƒska 1977, Rostaƒski
i in. 2001) ukazujà korzystne warunki ekologiczne panujàce aktualnie na terenie WPKiW.
Wed∏ug regionalizacji klimatycznej (WoÊ
1995) badany obszar nale˝y do Regionu Âlàsko-Krakowskiego. Po∏o˝enie geograficzne
i ukszta∏towanie terenu sà przyczynà ró˝norodnoÊci pogody jaka wyst´puje na tym terenie.
Warunki klimatyczne charakteryzujà nast´pujàce parametry (dane Obserwatorium Meteorologicznego przy Planetarium Âlàskim w Chorzowie za lata 1990–1999).
• Êrednia roczna temperatura wynosi powy˝ej
8°C, najcieplejszym miesiàcem jest lipiec ze
Êrednià powy˝ej 18°C, a najch∏odniejszym
styczeƒ z wartoÊcià –3,3°C;
• Êrednia roczna suma opadów wynosi 728 mm;
• okres zalegania pokrywy Ênie˝nej to oko∏o 60
dni, przy Êredniej gruboÊci ok. 11 cm;
• przewa˝ajàcymi wiatrami wyst´pujàcymi na
terenie Parku sà wiatry po∏udniowo-zachodnie, kierunek ten jest spowodowany po∏o˝eniem badanego terenu prawie na osi Bramy
159
Izabela Gerold, Adam Rostaƒski
Morawskiej, znajdujàcej si´ oko∏o 60 km na
po∏udniowy-zachód. Charakterystyczny dla
terenu WPKiW jest stosunkowo niewielki
udzia∏ cisz (oko∏o 5%). Ârednia roczna pr´dkoÊç wiatru wynosi 3 m/s.
Korzystne warunki klimatyczne oraz cechy
charakterystyczne dla klimatu miejsko-przemys∏owego takie jak zwi´kszenie sum opadów czy
podwy˝szenie temperatury – sà niewàtpliwie
przyczynà, dzi´ki której gatunki ciep∏ych stref
klimatycznych wyst´pujà na terenie WPKiW
w doÊç dobrej kondycji.
W latach 1998–2001 na terenie WPKiW
prowadzono badania majàce na celu ustalenie
sk∏adu gatunkowego dendroflory Parku.
W trakcie prac terenowych, notowano wyst´powanie taksonów na terenie Parku, szczególnà
uwag´ zwracajàc na wyst´powanie gatunków
obcego pochodzenia – osobliwoÊci dendrologicznych.
Ryc. 1. Procentowy udzia∏ gatunków ze wzgl´du na
liczebnoÊç okazów na terenie WPKiW
Fig. 1. Procentage of species in view of number of
specimens in WPKiW.
kraƒców Afryki. Grupa gatunków pochodzàcych z Dalekiego Wschodu wynosi 29%
(ryc. 2).
Wi´kszoÊç omawianych taksonów to osobniki kilkunasto-, czasem kilkudziesi´cioletnie
znajdujàce si´ w dobrej kondycji zdrowotnej.
Przeprowadzane sà jedynie konieczne zabiegi
piel´gnacyjne utrzymujàce zieleƒ w ramach
ustalonej kompozycji.
Wyjàtkiem jest kasztanowiec pospolity, którego populacja w ostatnich latach na skutek ma-
DRZEWA I KRZEWY
CIEP¸YCH STREF KLIMATYCZNYCH
NA TERENIE WPKIW
Na terenie Parku, odnotowano wyst´powanie 342 taksonów roÊlin drzewiastych (Gerold,
Rostaƒski 2003). Ponad 14% (48 gatunków)
ca∏kowitej liczby taksonów wyst´pujàcych na
terenie WPKiW stanowià gatunki pochodzàce z ciep∏ych stref klimatycznych (tab. 1).
W znacznej cz´Êci sà to gatunki o szerokiej tolerancji wzgl´dem czynników termicznych,
czego wynikiem jest aktualne, szerokie rozprzestrzenienie na Êwiecie.
Analiza cz´stoÊci oraz liczebnoÊci osobników wskazuje na znaczny udzia∏ taksonów wyst´pujàcych rzadko i nielicznie. Sà to zazwyczaj drzewa i krzewy o nielicznych stanowiskach, nawet o pojedynczym miejscu wyst´powania w Parku, np.: Actinidia, Hamamelis, Tamarix, Cryptomeria. Na uwag´ zas∏ugujà równie˝ taksony wyst´pujàce w niewielkich grupach ograniczonych tylko do jednego stanowiska na terenie WPKiW, np. Cercidyphyllum,
Colutea (tab.1, ryc.1).
Na podstawie analizy geograficznej gatunków stref klimatu ciep∏ego stwierdzono przewag´ (40%) gatunków pochodzenia pó∏nocnoamerykaƒskiego, 31% stanowià gatunki wywodzàce si´ z po∏udniowej Europy, niekiedy
swym zasi´giem docierajàce do pó∏nocnych
Ryc. 2. Udzia∏ gatunków stref klimatu ciep∏ego ze
wzgl´du na pochodzenie
Fig. 2. Percentage of species by the place of its origin.
160
161
S Europe, C Asia
N America: E USA
E Asia: Japan, China
S Europe, N Africa, WC Asia
N America – Central part
E Asia: Japan
17. Cryptomeria japonica D.DON
18. Elaeagnus angustifolia L.
19. Gleditschia triacanthos L.
20. Hamamelis japonica SIEB. ET ZUCC.
14. Colutea arborescens L.
16. Crataegus crus – gali L.
S Europe – N Africa
13. Chamaecyparis lawsoniana PARL.
15. Cotinus coggygria SCOP.
E Asia – Japan
N America: W USA
12. Cercidiphyllum japonicum SIEB. et ZUCC.
N America: MW USA
N America: SE USA
9. Catalpa bignonioides WALT.
11. Catalpa speciosa (WARDER ex BARNEY) ENGELM.
N America: E, SE – part
8. Amorpha fruticosa L.
C Asia – China
E, C Asia: China
7. Ailanthus altissima SWINGLE
10. Catalpa ovata G. DON
S Europe: Greece, Albania, Bulgaria
6. Aesculus hippocastanum L.
4. Acer tataricum L.
E Asia: Japan, Korea, China
S-E Europe
3. Acer palmatum THUNB. ex MURRAY
5. Actinidia arguta PLANCH. ex MIQ.
E Asia: C, N China, Japan
S-E Asia: Korea, Japan
2. Acer tataricum subsp. ginalla WESM.
N America: SW USA
3
Place of the origin
(after Krüssmann, 1978)
Pierwotne wyst´powanie
(za Krüssmann, 1978)
1. Abies concolor LIND. ex HILDEBR.
2
Species
No.
1
Gatunek
Lp.
5–8
3–7
2–7
6–9
4–7
4–8
5–7
5–9
5–9
4–8
5–9
5–7
4–8
4–8
3–6
4–8
3–7
8–9
3–8
4–8
Strefy zakresu
tolerancji termicznej
wg USDA Frost
Hardiness Zones
Zones of the
termical tolerancy
of species after
USDA Frost
Hardiness Zones
4
1
5
1
3
1
18
1
2
2
1
12
1
2
1
6
5
∞
8
2
20
26
15
2
1
6
20
3
50
∞
5
1
8
1
20
3
20
∞
4
6
25
5
1
3
4
1
5
1
20
3
15
1
1
1
10
3
20
1
2
2
5
5
7
Liczba
Liczba
stanowisk
osobników
w WPKiW w najliczniejszym
stanowisku
No. of
No. of
localities
specimens in
in WPKiW the most frequent
locality
∞
No. of
specimens
in WPKiW
Liczba
okazów
w WPKiW
Tabela 1. Wykaz gatunków drzew i krzewów pochodzàcych z ciep∏ych stref klimatycznych wyst´pujàcych na terenie WPKiW
Table 1. List of species of trees and shrubs from warm climatic zones occurred in WPKiW.
Drzewa i krzewy pochodzàce z ciep∏ych stref klimatycznych
162
W, C Europe, N Africa
S Europe, W Asia
N America: W, SW USA
N America: W USA
Asia – C China
E Asia: Japan, Korea, China
N America: W, S part
N America: W, S part
N America: E part
S E Europe, W Asia
N America: E USA
N America: WS USA
29. Lonicera periclymenum L.
30. Lonicera tatarica L.
31. Magnolia tripetala L.
32. Mahonia aquifolium NUTT.
33. Metasequoia glyptostroboides CHENG
34. Parthenocissus tricuspidata PLANCH.
35. Pinus ponderosa DOUGLAS ex LAWSON
36. Pseudotsuga menziesii FRANCO
37. Ptelea trifoliata L.
38. Pyracantha coccinea M. ROEM
39. Quercus palustris MUENCHH.
40. Ribes sanguineum PURSH.
N America: E USA
N America: W USA
E Asia: Japan
S Europe, NW Africa, SW Asia
45. Taxodium distichum RICH.
46. Thuja plicata DON ex D.DON
47. Thujopsis dolabrata SIEB. et ZUCC.
48. Viburnum lantana L.
S-E Europe – W Asia
W, C Asia
28. Lonicera korolkowii STAPF.
44. Tamarix tetrandra PALL.
N America: W part
27. Lonicera involucrata var ledebourii JEPS.
S-E Europe – W Asia
N America: S, E USA
26. Liriodendron tulipifera L.
43. Tamarix ramosissima BUNGE
N America: S, E USA
25. Liquidambar styraciflua L.
S Europe
S Europe
24. Laburnum anagyriodes MEDIC.
S-E Europe
C Asia: China
23. Kerria japonica DC.
42. Syringa vulgaris L.
W, C, S Europe, N Africa, W Asia
41. Syringa josikaea J.JACQ. ex RCHB.
E Asia: China
3
22. Ilex aquifolium L.
2
21. Hamamelis mollis OLIV.
1
4–7
5–7
5–8
4–9
5–8
3–8
3–7
4–7
5–8
4–8
5–8
5–9
5–7
3–7
4–8
5–8
5–8
5–9
3–8
5–9
4–7
4–9
5–9
6–9
5–11
5–9
3–7
5–8
4
1
25
1
5
3
1
∞
5
5
1
1
23
∞
1
15
∞
1
4
8
1
4
25
∞
1
11
2
3
12
1
16
5
4
1
12
1
∞
2
49
4
12
10
5
1
3
1
1
1
6
∞
28
23
5
1
8
1
1
1
5
12
1
1
2
1
1
15
19
5
1
10
5
1
3
3
2
15
1
9
2
6
7
1
1
3
1
1
1
7
Izabela Gerold, Adam Rostaƒski
Drzewa i krzewy pochodzàce z ciep∏ych stref klimatycznych
Ryc. 3. Kwitnàce wczesnà wiosnà oczary (Hamamelis sp.) sà egzotycznà ozdobà Parku
Fig. 3. Flowering Hamamelis – interesting ornamental
tree.
Ryc. 5. Kwitnàcy oliwnik wàskolistny (Elaeagnus
anagustifolia L.)
Fig. 5. Flowering Elaeagnus angustifolia.
Ryc. 6. Perukowiec podolski (Cottinus coggygria
Scop.) w okresie kwitnienia
Fig. 6. Flowering Cottinus coggygria.
todà mikroiniekcji preparatem zawierajàcym
imidachlopryd.
Teren WPKiW jest obszarem o zró˝nicowanym stopniu zadrzewienia. Najmniej zwartym
drzewostanem charakteryzujà si´ tereny po∏udniowo-zachodnie oraz centralna cz´Êç Parku,
sà to regiony najcz´Êciej i najintensywniej
zwiedzane przez spacerowiczów. Miejsca te,
stanowiàce „reprezentacyjnà” cz´Êç Parku, odznaczajà si´ równie˝ najwi´kszym nagromadzeniem interesujàcych gatunków obcych, osobliwoÊci dendrologicznych oraz taksonów
ozdobnych.
Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku
posiada bogatà i zró˝nicowanà pod wzgl´dem
taksonomicznym dendroflor´ (342 taksony),
obfitujàcà w okazy o interesujàcych walorach
dekoracyjnych (Gerold, Rostaƒski 2003).
Znaczny udzia∏ taksonów obcego pochodzenia
Ryc. 4. Dorodny okaz metasekwoi chiƒskiej (Metasequoia glyptostroboides Cheng)
Fig. 4. Metasequoia glyptostroboides – the shapely
specimen in WPKiW.
sowego wyst´powania szkodnika – szrotówka
kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella Dimic&Descha) – jest corocznie uszkadzana.
W kwietniu 2003 przystàpiono do eksperymentalnego programu ochrony kasztanowców me163
Izabela Gerold, Adam Rostaƒski
species originate from Southern Europe, 19 are
derived from North America and 14 from the
Far East (South-Eastern Asia).
wyst´pujàcych rzadko lub na pojedynczych stanowiskach, wskazuje na du˝e zró˝nicowanie
sk∏adu gatunkowego dendroflory. Zdecydowana wi´kszoÊç okazów odznacza si´ dobrym stanem zdrowotnym, co wskazuje na dobre przystosowanie do warunków Êrodowiskowych terenów miejsko-przemys∏owych.
LITERATURA
Brymora J. 1974. Warunki ekologiczne frontalnej
cz´Êci WPKiW w Chorzowie. WBiOÂ, Uniwersytet Âlàski, Katowice (praca mgr. – maszynopis).
Encyklopedia Geograficzna Âwiata. (Red. A. Jelonek) 1998. Opres, Kraków.
Fa∏kiewicz-Kosiba J. 1974. Charakterystyka gleb
centralnej cz´Êci WPKiW w Chorzowie.
WBiOÂ, Uniwersytet Âlàski, Katowice (praca
mgr. – maszynopis).
Folwarczny A. 1976. Dzisiejsza roÊlinnoÊç potencjalna WPKiW w Chorzowie. WBiOÂ, Uniwersytet Âlàski, Katowice (praca mgr. – maszynopis).
Gerold I. 2001. Dendroflora Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie.
WBiOÂ, Uniwersytet Âlàski, Katowice (praca
mgr. – maszynopis).
Gerold I. Rostaƒski A. 2003. Dendroflora Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku
w Chorzowie. Acta Biologica Silesiana, 37
(54): 152-177.
Krüssmann G. 1976. Handbuch der Laubgehölze.
Verlag Paul Parey, Berlin & Hamburg.
Rostaƒski A., Szczepaƒska J., Gorczyca J. 2001.
Znaczenie i funkcje WPKiW w aspekcie ekologiczno-przyrodniczym. Uniwersytet Âl, Katowice (maszynopis).
Seneta W., Dolatowski J. 2000. Dendrologia.
Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Szczepaƒska J. 1977. Warunki ekologiczne zieleni
WPKiW w Chorzowie. WBiOÂ, Uniwersytet Âlàski, Katowice (praca doktorska – maszynopis).
USDA Frost Hardiness Zones. 2003.
(www.usna.usda.gov/Hardzone/; www.growit.com/ZONES/; http://plantsdatabase.com;
http://hortpix.com)
WoÊ A. 1995. Zarys klimatu Polski. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznaƒ.
SUMMARY
Created in 1951 The General Jerzy Zi´tek
Voivodeship Park of Culture and Recreation in
Chorzów, is to this times only one object on
European scale, form as largest from pioneer
investments on a huge area (ca. 600 ha) of postindustrial wasteland.
Building a huge object from bases – without
leaning oneself on existing stand – was
extremely difficult assignment. Before building
the Park considerable part of this terrain was
cultivated fields, industrial terrain, heaps, however natural afforestations was small percentage of surface. In first stages of building the
Park terrain was afforested by the pioneer
species. After producing suitable microclimate,
people began planting noble species – often
originating from zones of warm climate – having to determine stand in futures.
At present dendroflora WPKiW is one from
greatest collection of trees and shrubs on Upper
Silesia, reach in specimens with interesting
decorative values, exotic taxa being in our geographical widths a true unique specimens.
Over 14% entire number of the taxa
occurred in WPKiW determine sorts originating from warm climatic zones. It was e.g.
Liriodendron tulipifera L., Magnolia tripetala L., Colutea arborescens L., Cotinus coggygria Scop., Lonicera korolkowii Stapf.,
Pyracantha coccinea M.Roem., Liquidambar
styraciflua L., Ilex aquifolium L.
On the basis of geographical analysis of the
dendroflora from warm climatic zones is – 15
164