BIULETYN INFORMACYJNY WPHI ANKARA 2/2011 r.

BIULETYN INFORMACYJNY WPHI
ANKARA 2/2011 r.
2011-02-02 10:24:46
2
PROGNOZY: Raport Banku Światowego “Global Economic Prospects: 2011" z 12 stycznia br. prognozuje wzrost
gospodarczy w Turcji rzędu 4,1% na koniec 2011 r. oraz ok. 4,3% w 2012 r.
PROGNOZY: Raport Banku Światowego "Global Economic Prospects: 2011" z 12 stycznia br. prognozuje wzrost
gospodarczy w Turcji rzędu 4,1% na koniec 2011 r. oraz ok. 4,3% w 2012 r. W regionie Europy i Azji Centralnej
gospodarczo dominują Rosja i Turcja, które wspólnie odpowiadają za 75% wzrostu regionalnego PKB. Turcja
odnotowała szczególnie spektakularne odbicie się z recesji dzięki coraz silniejszemu popytowi krajowemu,
zwiększonemu napływowi kapitału zagranicznego oraz umiejętnemu dostosowaniu polityki fiskalnej i
monetarnej. W Turcji i Rosji spada poziom bezrobocia. W Turcji, rosnący import stanowi po części konsekwencję
napływu obcego kapitału i jego kontrybucji do aprecjacji tureckiej waluty. (EDI Fortnightly 19.01.2011 r., za
gazetą Hurriyet 13.01.2011 r.)
Wg prognoz analityków Morgan Stanley (http://www.morganstanley.com), w 2011 r. tempo wzrostu
gospodarczego dla krajów grupy CEEMEA (Europa Wschodnia i Środkowa, Bliski Wschód i Afryka) ma być
umiarkowane i nie będzie zasadniczo odbiegać do średnio 3,9%, tj. na poziomie wyniku prognozowanego po
podsumowaniu 2010 r. Gospodarki krajów tej grupy charakteryzować będzie ponadto utrudniony dostęp do
kredytów oraz tendencja do bardziej zrównoważonego salda obrotów wymiany zagranicznej. Podczas gdy dla
Arabii Saudyjskiej i ZEA prognozuje się wyraźne przyspieszenie, Turcję czeka okres relatywnie wolniejszego
tempa wzrostu.
W 2010 r. Turcja była krajem najwyższego w regionie i zaliczanego do najwyższych na świecie tempa wzrostu,
szacowanego na 7,4% w skali całego roku. Wynik ten stanowi efekt niskiej bazy poprzedniego roku, ale też
znacznego przyspieszenia popytu krajowego, którego żródeł można upatrywać w 3 czynnikach: odpornym na
kryzys, silnym sektorze bankowym, który okazał się zdolny do zmobilizowania zasobów umożliwiajacych wzrost
liczby udzielanych kredytów; niskim poziomie zadłużenia gospodarstw domowych (co pozwoliło uniknąć
zahamowania dostępności kredytów w okresie recesji) oraz niskim poziomie stóp procentowych, które zapewniły
impuls dla wzrostu kredytów i inwestycji. W 2011 r. czynniki te w dalszym ciągu będą wpływać dodatnio na
wzrost, który prognozowany jest dla całego roku na poziomie 4,7%. Utrzymujący się wysoki popyt krajowy
stymulować będzie dalszy wzrost importu, w tempie znacznie szybszym niż dla eksportu. Wdrożenie rządowej
polityki fiskalnej miało pozytywny wpływ na wzrost przychodów państwa i kontrolę wydatków poza-budżetowych.
Relacja deficytu budżetowego do PKB za 2010 r. ma być o 3,8% lepsza od zakładanej, na 2011 r. prognozuje się
ją na zbliżonym poziomie. W konsekwencji, zadłużenie względem PKB będzie nadal spadać w 2011 r. i wyniesie
ok. 43% PKB, co MS uznaje za wyjątkowe osiągnięcie Turcji na tle gospodarki światowej.
Wg autorów raportu, w 2011 r. dla Turcji istotne będą takie kwestie makroekonomiczne jak utrzymanie inflacji
poniżej progu 6% ustalonego jako cel inflacyjny przez centralny bank Turcji (CBT), utrzymanie na obecnym
poziomie podstawowych stóp procentowych, a także uporanie się z rosnącym deficytem na rachunku bieżącym
oraz poszukiwanie źródeł jego finansowania. Pomimo planowanych w czerwcu br. wyborów powszechnych oraz
zgodnej z harmonogramem zmiany na stanowisku prezesa CBT, analitycy OBG przewidują utrzymanie obecnego
kursu polityki ekonomiczno-finansowej, co powinno sprzyjać podniesieniu ratingu inwestycyjnego Turcji. (EDI
Fortnightly 05.01.2011 r., za Oxford Business Group)
INFLACJA: Jak podaje TurkStat w komunikacie z 3.01.2011 r., stopa inflacji w Turcji w całym 2010 r.
ukształtowała się na historycznie (na przestrzeni ub. 31 lat) niskim poziomie 6,4%. W grudniu ub.r. CPI wyniósł
6,4%, natomiast PPI – 8,87%. Wyniki te potwierdzają utrwalenie tendencji spadkowych tempa inflacji w ostatniej
dekadzie, a w aspekcie CPI są znacznie lepsze od prognoz rynkowych zakładających ok. 7% (7,23% wg prognozy
Banku Centralnego; 7,5% przyjęte w założeniach średnio-okresowego programu gospodarczego rządu).
Największe kontrybucje do wzrostu CPI na przestrzeni ub.r. odnotowano w kategorii napojów alkoholowych i
wyrobów tytoniowych (24,66%), różnych towarów i usług (9,76%), żywności i napojów bezalkoholowych (7,02%)
oraz wzrostu kosztów transportu (6,78%). Po wyłączeniu energii, CPI spadł o 0,8%, poniżej zagregowanej stopy
inflacji 6,4% co wskazuje na ogromny wzrost cen energii w 2010 r. Po wyłączeniu pozycji o największym efekcie
3
inflacyjnym, takich jak żywność nieprzetworzona, energia, napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i złoto (którego
ceny osiągnęły rekordowy poziom w grudniu ub.r.), skorygowany CPI wykazuje wzrost jedynie o 0,15%.
Największy roczny wzrost PPI odnotowano w sektorze rolniczym – o 14,52%, w tym o 12,14% wzrosły ceny w
podsektorze rolnictwa – rybołóstwie, natomiast w podsektorze pozyskiwania drewna ceny wzrosły o 25,5% w
ujęciu rocznym. Z koszyka 779 pozycji przyjętego do obliczeń PPI, w przypadku 186 pozycji ceny nie uległy
zmianie, dla 404 pozycji ceny wzrosły, a dla 189 pozycji uległy obniżeniu. (TODAY’S Zaman 04.01.2011 r.)
Centralny Bank Turcji skorygował w górę prognozę inflacyjną na koniec 2011 r. Z 70% prawdopodobieństwem,
inflacja w Turcji w br. ma wynieść pomiędzy 4,5 i 7,3%, ze średnią 5,9%. Podwyższenie prognozy spowodowały
wzrosty cen żywności na rynku krajowym i kosztów zakupu ropy. Ponieważ tendencje te mogą ulec zahamowaniu
lub odwróceniu, na 2012 r. zakłada się inflację roczną na poziomie ok. 5%. 20.01. br. CBT niespodziewanie
obniżył podstawowe stopy procentowe o 25 pb, z 6,5 do 6,25%. (TODAY’S Zaman, 26.01.2011 r.)
EKSPORT: Wg komunikatu Unii Eksporterów Tureckich (TIM) oraz danych TurkStat, w 2010 r. wartość eksportu
tureckich towarów i usług wzrosła o 11,5% w stosunku do ub.r. i wyniosła 113,9 mld USD, przekraczając tym
samym cel ustalony przez rząd w Średnio-okresowym Programie Gospodarczym (OVP) na poziomie 111,7 mld
USD. W samym grudniu ub.r. eksport wyniósł 11,6 mld USD i był o 21,28% wyższy od wyniku tego samego
miesiąca 2009 r. Na 2011 r. rząd zakłada osiągnięcie wartości eksportu rzędu 130 mld USD. Jak podaje TIM, w
grupie wyrobów przemysłowych najwyższą, wynoszącą 13,8% kontrybucję do eksportu wniósł sektor
motoryzacyjny – tradycyjnie uważany za “lokomotywę” tureckiej gospodarki (saldo dodatnie 393,6 mln USD w
stosunku do importu tej sekcji), na dalszych miejscach uplasował się eksport sektora maszyn i urządzeń (9,3 mld
USD, o 14,8% więcej niż w 2009 r.) oraz eksport wyrobów z żelaza i stali. Dobre wyniki osiągnął eksport
produktów rolniczych, przemysłu tekstylno-odzieżowego oraz sektora górniczego. Podobnie jak w ub. latach,
pierwszą 10. rynków przeznaczenia tureckiego eksportu otwierają Niemcy (import towarów tureckich na
poziomie 11,4 mld USD), a w dalszej kolejności zaliczają się do niej W. Brytania, Włochy, Irak, Francja, Rosja,
Hiszpania, USA, ZEA i Iran, który w 2010 r. odnotował największy wzrost importu towarów z Turcji (o 50,3% rdr,
do 3,1 mld USD). (TODAY’S Zaman 04 i 29.01.2011 r.)
IMPORT: W 2010 r. rosnący eksport Turcji nie był w stanie zrównoważyć szybkiego wzrostu importu – o 31,6%
wobec 2009 r., osiągając poziom 185,9 mld USD. W rezultacie, w porównaniu do roku poprzedniego, ujemne
saldo obrotów handlu zagranicznego zwiększyło się o 84,5% rdr – do 71,6 mld USD. 70,8% importu stanowiły
dobra pośrednie, 15,5% – dobra inwestycyjne, 13,3% dobra konsumpcyjne. Wśród importerów na rynek turecki,
pierwsze miejsce zajmuje nieodmiennie dostawca ropy i gazu – Rosja (21,6 mld USD), a dalej Niemcy (17,5 mld
USD), Chiny (17,2 mld USD), USA (12,3 mld USD), Włochy (10,2 mld USD) i Francja (8,2 mld USD). W 2010 r.
gwałtownie wzrósł import z Iranu (ropa i gaz ziemny) – o 124,5% wobec 2009 r., zbliżając się do poziomu 7,6 mld
USD. (TODAY’S Zaman 29.01.2011 r.)
ENERGETYKA: Zgodnie z zapowiedzią prezesa Agencji Regulacji Rynku Energii (EPDK, www.epdk.org.tr )
Hasana Koktasa, inwestycje w tureckim sektorze energii elektrycznej i gazu osiągną w 2011 r. poziom 6,8 mld
TL, z czego 5,8 mld TL pochodzić będzie z inwestycji sektora prywatnego, a tylko 1 mld TL z nakładów
rządowych. Inwestycje sektora prywatnego nie są objęte żadnymi gwarancjami rządowymi (np. zakupu energii
wytworzonej w elektrowniach prywatnych). Podobnie jak w 2010 r., w rozwoju tureckiej energetyki w br.
dominować będą fuzje i przejęcia, w tym transakcje prywatyzacyjne. W ub.r. w 11 transakcjach
prywatyzacyjnych państwowych spółek dystrybucji energii elektrycznej uzyskano wpływy do budżetu w
wysokości 12,3 mld USD, w przypadku prywatyzacji spółki/sieci dystrybucji gazu ziemnego obsługującej Ankarę –
Baskent Dogalgaz – wpływy wyniosły 1,2 mld USD. Inwestycje w tureckim sektorze energetyki mają ponadto
zapewnić w 2011 r. zwiększony napływ strumienia inwestycji zagranicznych. Rynek energii w Turcji na
przestrzeni ub. 40 lat rósł w tempie średnim ok. 8,4% rocznie.
4
OZE: Dopiero na poczatku stycznia br. ujawniono postanowienia protokołu podpisanego 27.12.2010 r. na
wniosek tureckiego Sztabu Generalnego jako porozumienie z Ministerstwem Energii i Zasobów Naturalnych.
Zgodnie z ww. Protokołem, firmy budujące farmy wiatrowe w Turcji muszą przed przystąpieniem do robót
uzyskać zgodę Sztabu Generalnego, który utrzymuje, że instalacje wiatrowe wpływaja negatywnie na
bezpieczeństwo lotów mysliwców odrzutowych, pracę wojskowych radarów i urządzeń komunikacyjnych. W
wyniku ww. zmiany, proces inwestycyjny dot. budowy elektrowni wiatrowych przedstawia się następująco:
·
Inwestor występuje do EPDK (Agencja Regulacji Rynku Energii) o wydanie licencji/pozwolenia,
·
Wniosek o wydanie zgody na przystąpienie do realizacji musi być przez inwestora skierowany do
Ministerstwa Energii i Zasobów Naturalnych (MEiZN),
·
Po uzyskaniu zezwolenia MEiZN inwestor udaje się do TUBITAK (Rady ds. Badań Naukowo-Technicznych) w
celu uzyskania raportu nt. oceny wpływu technicznego inwestycji na otoczenie (Technical Interaction Report –
TEA),
·
TEA musi uzyskać następnie zatwierdzenie Sztabu Generalnego. W przypadku odmowy wydania zgody
przez SG, spór rozstrzyga sąd arbitrażowy.
·
Operatorzy farm wiatrowych już istniejących lub posiadających licencję EPDK muszą w ciagu 1 mies.
wystąpić do TUBITAK o sporządzenie TEA.
Potencjał czynnych w Turcji wiatrowni wynosi obecnie 250 MW, do 2023 r. planowany jest jego wzrost do 20 tys.
MW. (TODAY’S Zaman, 3.01.2011 r.)
RYNEK MIĘSA: W odpowiedzi na kryzys w branży mięsno-hodowlanej, który przejawił się m.in. gwałtownym
wzrostem cen wołowiny, rząd Turcji poluzował restrykcje importowe wprowadzone w latach 1990-tych w związku
z przypadkami BSE na obszarze UE. Jak jednak zauważa w swoim raporcie Oxford Business Group, polityka
rządu w tym względzie nadal nie jest wystarczająco spójna i konsekwentna. Wg OBG, do zapaści w sektorze
mięsa doprowadziły problemy z zaopatrzeniem w paszę, zmniejszenie areału dostępnych, zdrowych biologicznie
pastwisk, ekstremalne fluktuacje cen oraz – w opinii producentów – brak wsparcia ze strony rządu. W rezultacie,
w okresie ub. 2 lat cena detaliczna 1 kg wołowiny przekroczyła poziom 25 TL (€12,76), tj. ponad dwukrotnie
wyższy od średniej UE. Ceny wyższych gatunków jagnięciny osiągają niejednokrotnie ponad 50 TL (€25,8) /kg.
Wysokie ceny bydła i owiec uwidoczniły się szczególnie w okresie muzułmańskiego święta Ofiarowania (Eid Al
Adha) w listopadzie ub.r. Średnia cena przeznaczonej do rytualnego uboju owcy o wadze 30-35 kg, która w 2009
r. wynosiła 450 TL (€229,65) oraz 575 TL (€293,4), w 2010 r. podniosła się do 700 TL (€357,18) i to za sztuki o
wadze zaledwie 16 - 20 kg. Zważywszy na wysoki koszt zakupu, wielu Turków zastanawiało się czy w ogóle stać
ich na sfinansowanie tradycyjnej „ofiary” ze zwierzęcia, wielu też zrezygnowało z zakupu sztuki bydła wybierając
w zamian owcę, a nawet kurczęta. W Stambule powtarzano w formie żartu, że „w tym roku złożymy ofiarę z
pomidorów”.
We wrześniu 2010 r. , w związku z nadchodzącym świętem Eid, rząd turecki zredukował do końca roku cło na
import bydła ze 135% do 40%, zezwalając równocześnie na wznowienie jego importu z większości krajów UE po
18 latach od wprowadzenia zakazu, co spowodowało wzmożony popyt na bydło i gwałtowny wzrost cen mięsa w
sąsiadujących z Turcją Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech. W październiku 2010 r. Ministerstwo Rolnictwa zakupiło
40 tys. szt. bydła żywego z Ameryki Płd., co w nieznacznym stopniu wpłynęło na spadek cen mięsa na rynku. Do
pogłębienia kryzysu przyczyniło się dodatkowo ujawnienie w tym samym okresie przez gazetę Today's Zaman
faktu, że niektórzy hodowcy wstrzykują zwierzętom nielegalne hormony (uzyskiwane od weterynarzy lub z
przemytu) w celu uzyskania szybkiego przyrostu wagi ubojowej – o 20 kg w przypadku owiec i kóz oraz o 60 kg
dla bydła. Do konsumentów dotarły również informacje o wprowadzeniu do obrotu 11 t. mięsa zakażonego
bakteriami listerii i salmonelli, sprowadzonego prawdopodobnie z importu jako karma dla psów. Do obaw
5
związanych z zagrożeniami zdrowotnymi (spowodowanymi pośrednio przez wysokie ceny mięsa) dołączyły
negatywne skutki dla całej gospodarki, m.in. w postaci 1,7% kontrybucji ze strony cen mięsa do wzrostu ogólnej
stopy inflacji (10,2%). W Stambule w ub.r. zbankrutowało ok. 100 dostawców mięsa, co przełożyło się na
problemy lokalnych sklepów mięsnych i producentów „sucuk”, pikantnej kiełbasy wołowej, upadły także
zatrudniające 350 osób zakłady przetwórstwa mięsa Oral Et we wschodniej prowincji Erzurum.
Udział sektora rolniczego w gospodarce – do niedawna głównego pracodawcy w Turcji – od kilkudziesięciu lat
systematycznie spada, co jest widoczne zwłaszcza w przypadku hodowli zwierząt, gdzie już w latach 1990-tych
odnotowano zmniejszenie areału pastwisk z 44 do 12 mln ha. Wobec braku efektu importu mięsa na poziom cen,
nadzieje hodowców koncentrują się obecnie na wprowadzeniu nowych ras bydła. W czerwcu ub.r. lokalna izba
handlowa w płn.-zach. prowincji Bursa nakreśliła plan umożliwienia hodowcom sprowadzenie z importu bydła
zarodowego rasy Angus, uznawanej za dobrze przystosowaną do tureckich warunków naturalnych i
hodowlanych. Niektórzy specjaliści za optymalne rozwiązanie uważają zastosowanie nowoczesnej technologii
transferu embrionów rasy Angus, co w rezultacie skutkowałoby wykreowaniem nowej super-rasy bydła,
mieszanki 50/50 rasy Angus i rodzimej rasy tureckiej. Metoda ta, uznawana za najszybszą, najtańszą i
najskuteczniejszą w celu doprowadzeniu do spadku cen mięsa, nie stanowi jednak odpowiedzi na głębsze
problemy sektora mięsnego w Turcji, do których należą zmowy cenowe, kartele mięsne i spekulacyjne
powiązania w łańcuchu zaopatrywania rynku mięsa. (EDI Fortnightly 19.01.2011 r., na podstawie analizy Oxford
Business Group 04.01.2011 r.)
INWESTYCJE: Enerjisa - Grupa energetyczna Sabanci Holding, jednego z największych tureckich prywatnych
konglomeratów, zainwestuje na przestrzeni najbliższych 4 lat 5,5 mld Euro (7,5 mld USD) w produkcję energii
elektrycznej w Turcji. W br. holding przeznaczy na ten cel 930 mln Euro. Celem Sabanci Holding do 2015 r. jest
osiągnięcie mocy zainstalowanej własnych elektrowni rzędu 5000 MW oraz 10% udziału w krajowym rynku. 50%
elektrowni należących do Sabanci będzie oparte na źródłach odnawialnych. Do 10-15% (obecnie ok. 7%)
zwiększy się również udział grupy Enerjisa w holdingu. Przychody Enerjisa w 2010 r. wyniosły 2,9 mld TL, w br.
mają wzrosnąć do 3,7 mld TL. W 2010 r. Enrjisa z powodzeniem uczestniczyła (w JV z partnerami tureckimi i
austriackim) w przetargu na prywatyzację sieci dystrybucji gazu dla m. Ankary (spółka Baskent), którą zakupiła
za sumę 1,225 mld USD. W br. Enerjisa zamierza przystąpić do planowanych przez administrację ds.
prywatyzacji przetargów na zakup tureckich elektrowni i elektrociepłowni. (TODAY’S Zaman, 27.01.2011 r.)
Spółka cukrownicza Konya Seker (Konya Sugar) zamierza zbudować w rolniczej prowincji Konya największą w
Europie i 3. w świecie fabrykę mięsa i mleka. Inwestycja, na którą Konya Seker wyłoży ok. 100 mln USD obejmie
budowę zakładu na powierzchni 350 tys. m2. W trybie przetargowym zakupiono już maszyny i urządzenia oraz
nowoczesne technologie produkcji, która ma ruszyć jeszcze w 2011 r. w oparciu o zakupione z Australii w
czerwcu ub.r. bydło rasy Angus i 1000 szt. bydła rasy Holstein sprowadzone z USA. W ciągu najbliższych 5 lat
Konya Seker planuje rozwój stada krów do 50 tys. szt. Produkowane przez zakład wyroby mleczne i mięsne będą
sprzedawane pod marką „Kirmizi-Beyaz” (Red-White). (TODAY’S Zaman, 31.01.2011 r.)
SEKTOR FUZJI I PRZEJĘĆ (M&A): Jak podaje Deloitte Turcja, wartość transakcji na tureckim rynku fuzji i
przejęć w 2010 r. była 5-krotnie wyższa niż w 2009 r. i wyniosła blisko 29 mld USD, natomiast liczba
zrealizowanych transakcji uległa w stosunku do ub.r. podwojeniu. Z ogólnej liczby 203 transkacji M&A zawartych
w 2010 r., 35 największych odpowiadało za blisko połowę osiagniętego wolumenu, tj. 14,6 mld USD. Oprócz ub.r.
prywatyzacji spółek energetycznych (sieci dystrybucji energii elektrycznej i gazu), na uwagę zasługuje zakup za
sumę 5,8 mld USD pakietu 24,9% udziałów w banku Garanti przez hiszpański BBVA. Po wyłączeniu transakcji
prywatyzacyjnych i zakupu akcji Garanti, średnia kwota transakcji na rynku M&A w 2010 r. wyniosła 550 mln
USD, co wskazuje że uczestniczyły w nich również firmy sektora MSP. Wg Deloitte, w 2011 r. turecki rynek fuzji i
przejęć wykazywać będzie podobnie jak ub.r. dużą aktywność, szczególnie w sektorach energii, ochrony zdrowia,
edukacji, motoryzacji, handlu detalicznego i mediów. Rynek zwiększy się również dzięki planowanym procesom
6
prywatyzacji autostrad, dróg i mostów, portów i przepraw promowych, elektrowni i spółek dystrybucji gazu,
loterii państwowej Milli Piyango, itp. (TODAY’S Zaman, 7.01.2011 r.)
SEKTOR OBRONNY: W kwietniu br. planowane jest rozpoczęcie prób w locie prototypu P-4 budowanego przez
TAI w kooperacji z włosko-brytyjską AgustaWestland śmigłowca bojowego T-129 (program ATAK), wersji
rozwojowej śmigłowca Agusta A129 Mangusta. Kadłub (z wyjątkiem fragmentu wyprodukowanego przez TAI),
silnik i wirnik pierwszego T-129 zbudowano we Włoszech, z Turcji ma pochodzić wyposażenie operacyjne i
system nawigacyjny. W następnej fazie projektu Turcja przejmie produkcję krytycznych zespołów, takich jak
kadłub i przekładnia główna wirnika. Śmigłowce T-129 będą zdolne do odpalania pocisków przeciwczołgowych
Hellfire i przeciwlotniczych Stinger. Plany programu ATAK (budżet 3 mld USD) zakładają budowę w Turcji ogółem
50 śmigłowców bojowych/taktyczno-rozpoznawczych T-129, z opcją na kolejne 41 maszyn dla tureckich sił
lądowych. Oprócz TAI w programie uczestniczyć będą Aselsan (oprogramowanie i pokładowe systemy
elektroniczne) i Rocketsan (rakiety typu Hydra i Cirit) oraz inne firmy tureckiego sektora obronnego. Produkcja
seryjna tureckiego T-129 ma rozpocząć się w 2013 r. (TODAY’S Zaman, 27.01.2011 r.)
SEKTOR ŻYWNOŚCI I NAPOJÓW: Turecki sektor żywności i napojów (z wyłączeniem sektora rolnictwa) w 2011
r. wyeksportował towary za 6,5 mld USD, z czego eksport o wartości 3,38 mld USD trafił na rynki EOG. Eksport
tureckiej żywności i napojów do krajów UE jest dwukrotnie wyższy od importu towarów tej grupy z EOG,
przeważają w nim ponadto produkty przetworzone o uznanej jakości. Sektor żywności i napojów należy do
największych w tureckiej gospodarce, obejmuje 18 tys. zarejestrowanych firm, które zatrudniają ogółem 480 tys.
osób. Wg Federacji Tureckich Organizacji Przemysłu Spożywczego TGDF, po wstąpieniu Turcji do UE europejski
rynek żywności i napojów ma szanse wzrosnąć o 25%. (TODAY’S Zaman, 20.01.2011 r.)
MEDIA: Dn. 5.01.2011 r. parlament przyjął nowe regulacje zwiększające dwukrotnie (do 50%) dopuszczalną
wielkość udziału zagranicznych właścicieli w mediach tureckich (prasa, radio, TV). W ten sposób otwarto szerzej
dostęp do szybko rosnącego i perspektywicznego tureckiego rynku mediów dla inwestorów zagranicznych.
Rynek zdominowany był dotąd przez koncern medialny należący do rodziny Dogan, który od dłuższego czasu
boryka się z problemami spowodowanymi nałożeniem ogromnych kar finansowych za wykryte nieprawidłowości
skarbowe. Propozycje zmiany przepisów dot. limitu wielkości udziałów zagranicznych w spółkach medialnych
zostały w 2005 r. zablokowane przez poprzedniego prezydenta. (TODAY’S Zaman, 8.01.2011 r.)
RANKINGI: Bank Światowy sklasyfikował Turcję na 95 pozycji wśród 162 krajów ocenianych w rankingu udziału i
wpływu gospodarki nieformalnej w poszczególnych krajach („New Estimations for Unregistered Economies"). Na
czele listy znalazły się Boliwia, Panama i Gruzja, w których udział „szarej strefy” w działalności gospodarczej
kształtował się na poziomie ponad 60%. 48 ocenianych krajów, w tym Turcja, notuje udział gospodarki
nieformalnej rzędu 30%. Na przestrzeni ub. 10 lat poziom gospodarki nierejestrowanej w Turcji wahał się od
29,1% w 2007 r. do 32,8% w kryzysowym 2001 r. W krajach o najniższym udziale „szarej strefy” w ogóle
działalności gospodarczej – Szwajcarii i USA – poziom gospodarki nieformalnej wynosi 8,7%. (EDI Fortnightly
05.01.2011 r., za agencją ANA 27.12.2010 r.)
DEMOGRAFIA: Wg komunikatu TurkStat z 21.01.2011 r., w 2010 r. populacja Turcji zwiększyła się o 1,5% (1,2
mln osób) i zbliżyła się do 74 mln. Liczba mężczyzn (50,2%) jest większa od liczby kobiet (49,8%), ponad połowę
populacji stanowią osoby w wieku do lat 30, a 67,2% ogółu ludności to osoby w wieku 15 – 64 lat. W ub.r.
spośród 81 tureckich prowincji liczba ludności wzrosła w 53, spadła w 28. W miastach mieszka 76,3% ogółu
ludności, z czego w samym Stambule zamieszkuje 18% całej populacji Turcji, tj. 13,3 mln osób. Ankara liczy 4,8
mln mieszkańców, następny w kolejności Izmir - 3,9 mln, nieco ponad 2,6 mln osób mieszka w Bursie. Oprócz
wymienionych, w Turcji znajduje się 15 innych miast o liczbie mieszkańców ponad 1 mln. (TODAY’S Zaman,
29.01.2011 r.)
7
Zgodnie z wyliczeniami Konfederacji Tureckich Związków Zawodowych (Turk-Is), tzw. „próg głodu” czyli dochód
4-osobowej rodziny w Turcji umożliwiający zakup żywności wynosi 870 TL (554 USD) miesięcznie. Próg ubóstwa
dla takiej rodziny wynosi 2835 TL (żywność, opłaty mieszkaniowe, transport, ochrona zdrowia i edukacja), przy
płacy minimalnej netto wynoszącej w Turcji 655 TL. Wg danych TurkStat, ponad 12,7 mln osób w Turcji żyje
poniżej progu ubóstwa. (TODAY’S Zaman, 28.01.2011 r.)
REKLAMA: W maju 2010 r. Agencja Regulacji Rynku Tytoniu i Alkoholu (TAPDK - Alcohol Market Regulatory
Authority) wydała przepisy zakazujące wykorzystywania reklam w mediach, umów sponsorskich i kampanii
promocyjnych do marketingu napojów alkoholowych. Przepisy, które weszły w życie w dacie publikacji tureckim
monitorze rządowym (Official Gazette) dn. 7.01.2011 r. zabraniają używania w nazwach, logach, emblematach
lub znakach klubów sportowych, organizacji, usługach lub imprez sportowych, treści i symboli kojarzonych
potencjalnie z wyrobami spirytusowymi bądź alkoholowymi, co oznacza de facto zakaz korzystania przez
drużyny i kluby sportowe ze sponsorowania przez marki tytoniowe i alkoholowe.
Zakaz ten uderza w sposób szczególny w turecki klub i drużynę koszykówki Efes Pilsen, zdobywcę 13 tytułów
ligowego mistrza Europy, który jest jednocześnie największym klubem sportowym Turcji sponsorowanym przez
markę alkoholową. W ciągu 1 roku kierownictwo klubu i drużyny musi podjąć decyzję co do sposobu
dostosowania się do nowych przepisów. Zgodnie z nowymi regulacjami, klub musi albo zmienić nazwę albo
zrezygnować z dalszego prowadzenia drużyny koszykówki pod obecną nazwą. W ostateczności, z nazwy drużyny
może zniknąć słowo “Pilsen”, które odnosi się do rodzaju piwa. Drużyna koszykówki męskiej Efes Pilsen została
stworzona przez jedną z największych w Turcji kompanii piwowarskich i korzysta z nazwy i logo
najpopularniejszej marki piwa produkowanego przez ten browar.
Nowe regulacje nie dotyczą wyłącznie sportu, ale odnoszą się również do punktów sprzedaży hurtowej i
detalicznej, reklam w mediach, kontroli i sankcji przewidywanych za złamanie zakazu reklamowania wyrobów
tytoniowych i alkoholowych. Przepisy zakazują ponadto dystrybucji wyrobów tego typu za pośrednictwem
automatów sprzedających oraz ich wykorzystywania jako upominków lub nagród w grach i zakładach. Sprzedaż
wyrobów tytoniowych i alkoholowych wymagać będzie uzyskania licencji/pozwolenia oraz fizycznej lokalizacji
punktu sprzedaży co oznacza, że sprzedaż wysyłkowa lub na podstawie zamówienia innego typu możliwa bedzie
wyłącznie spod adresu licencjowanego punktu handlowego. Prawo nie dopuszcza także prezentowania
produktów tytoniowych i alkoholowych jako nieodłącznej części pewnych imprez towarzyskich, co stanowić
będzie dodatkowe ograniczenie możliwości sponsorowania wydarzeń kulturalnych przez producentów wyrobów
alkoholowych. (EDI Fortnightly 19.01.2011 r., za gazetą Hurriyet 07.01.2011 r.)
NOWE REGULACJE
1.
Nowy turecki Kodeks Handlowy (TKH), który od grudnia 2005 r. oczekiwał na przyjęcie przez parlament
został po wprowadzeniu wielu zmian i poprawek ostatecznie przyjęty 13 stycznia 2011 r. Kodeks obowiązywać
będzie od lipca 2012 r. Kodeks zawiera 1534 artykułów zgromadzonych w 6 tomach/rozdziałach:
przedsiębiorstwa/ spółki handlowe, dokumenty handlowe, prawo spółek, prawo ubezpieczeniowe oraz przewóz
towarów drogą morską i lądową. Kodeks Handlowy i kodeks Zobowiązań stanowią integralną część Kodeksu
Cywilnego co oznacza, że w o ile nie występuje kolizja prawna z regulacjami Kodeksu Handlowego, Kodeks
Zobowiązań i Kodeks Cywilny będą miały odrębne zastosowanie. Nowe regulacje TKH mają w zamierzeniu
zapewnić większą otwartość, transparentność i odpowiedzialność prawną wszystkich spółek i przyczynić się w
ten sposób do redukcji gospodarki nieformalnej (nierejestrowanej). Koszty działalności spółek mogą jednakże
wzrosnąć na skutek podniesienia wymagań dot. przeprowadzania niezależnego audytu oraz dopełnienia
zgodności z międzynarodowymi standardami rachunkowości i księgowości. Przyjęcie przez Turcję kodeksu
handlowego zgodnego z unijnym acquis było jednym z zasadniczych warunków (benchmark) zamknięcia
otwartego 17.06.2008 r. Rozdziału 6 negocjacji akcesyjnych Turcja-UE dot. prawa spółek handlowych. Regulacje
nowego THK, które mogą być istotne dla polskich przedsiębiorców prowadzących lub rozważających podjęcie
8
działalności gospodarczej na terytorium Turcji obejmują:
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
Kodeks wyjaśnia ostatecznie, że kompetentnymi instytucjami do prowadzenia rejestrów spółek są (regionalne
lub lokalne) izby handlowe i handlowo-przemysłowe.
TOBB (Turecka Unia Izb Handlowych i Giełd Towarowych) utworzy bank informacji, zapewniający dostęp
drogą internetową do elektronicznej bazy danych rejestrowych firm tureckich na całym terytorium Turcji
Nowy THK wprowadza wymóg transparentności/przejrzystości i jawności działalności przedsiębiorstw
tureckich niezależnie od ich typu i rodzaju (dla firm mikro, małych i średniej wielkości przewidziano odrębne
wymogi dot. sprawozdawczości finansowej i audytu, dostosowane do ich specyfiki)
Kodeks przewiduje kary grzywny sądowej w wymiarze do 30 dni lub kary więzienia na okres od 1 do 6 miesięcy
dla osób, które świadomie złożą fałszywe oświadczenie w procesie rejestracji danych firmy.
Kodeks nakłada na wszystkie podmioty gospodarcze obowiązek utworzenia firmowej strony internetowej
oraz zamieszczenia na niej kopii dokumentów spółek kapitałowych, sprawozdań i wykresów (dla tego wymogu
termin nadania mocy obowiązującej wyjątkowo przesunięto na 2013 r.), co ma umożliwić spółkom akcyjnym
sprawowanie funkcji zarządczych w środowisku elektronicznym, uczestniczenie w posiedzeniach zarządu za
pośrednictwem internetu (online), a także udział w głosowaniach i dyskusjach oraz składanie
wniosków/propozycji podczas posiedzeń. Spółki notowane na giełdzie są zobowiązane do odbywania posiedzeń
zarządu w trybie elektronicznym.
Nowe przepisy wprowadzają pojęcie i umożliwiają zakładanie spółek jednoosobowych/spółek z jednym
udziałowcem. Na wzór Europejskich Grup Wspólnego Interesu Gospodarczego (European Economic
Interest Grouping), także w Turcji spółki będą mogły tworzyć podobne grupy/powiązania gospodarcze.
Po raz pierwszy w historii tureckiego ustawodawstwa gospodarczego wprowadzono regulacje odnoszące się do
rozpadu i podziału spółki (spin-off) z perspektywy prawa materialnego. Spółka będzie mogła rozpaść się
całkowicie lub częściowo. W przypadku rozpadu całkowitego, wszystkie aktywa spółki zostaną podzielone na
części i przeniesione do innych spółek, natomiast w przypadku rozpadu częściowego, przeniesieniu do innych
spółek podlega jedna lub więcej części dotychczasowej spółki.
Nowy kodeks wprowadza obowiązek przeprowadzenia „niezależnego audytu”, który dla wszystkich spółek
kapitałowych zastąpi dotychczasowy system audytów państwowych.
Spółki duże i średniej wielkości audytowane będą przez niezależne i bezstronne firmy audytowe,
natomiast w przypadku małych spółek niezależny audyt mogą przeprowadzić co najmniej 2 audytorzy
przysięgli lub 1 licencjonowany biegły księgowy prowadzący biuro rozrachunkowe (public accountant) i 1
doradca finansowy. Przepisy zakazują ponadto niezależnym audytorom świadczenia usług konsultingowych dla
firm, w których przeprowadzają audyty.
Nowy TKH nakłada kolejne obciążenia i dodatkowe zadania na tureckie sądownictwo, które już obecnie
wykazuje ograniczoną wydolność, zwłaszcza w odniesieniu do sądów gospodarczych, stąd obawa o sprawne
wdrożenie i funkcjoność nowego systemu tym bardziej, że w planach pracy parlamentu nie przewidziano
dyskusji nt. planowanych szkoleń, poprawy sprawności działania i kompetencji sądów gospodarczych i innych
działań zmierzających do zapoznania sędziów i innych uczestników procesów gospodarczych z
nowowprowadzanym systemem.
2. Zmiany w tureckim reżimie importowym w 2011 r. Reżim taryfowy Turcji opiera się na corocznie
aktualizowanym rozporządzeniu ws. importu, określającym stawki celne dla towarów zgrupowanych na 6 listach:
produkty rolne (lista I), produkty przemysłowe (II), przetworzone art. rolne (III), ryby i przetwory rybne (IV), lista
zawieszeń stawek celnych (V, obejmuje towary z zawieszonymi lub zredukowanymi stawkami celnymi,
zasadniczo importowane surowce lub półprodukty dla przemysłu elektronicznego i chemicznego), samoloty
cywilne i produkty stosowane w lotnictwie cywilnym (VI).
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Handlu Zagranicznego (nr 2010/1175, opublikowanym w
Monitorze/Dzienniku Ustaw nr 27802 z dnia 31.12.2010 r.) w sprawie zmiany niektórych stawek, w taryfie celnej
wprowadza się następujące zmiany:
■
Z dniem 1.01.2011 r., podwyższono stawki celne na import mleka i śmietany - ze 150% do 180%; dla masła i
serów - ze 140% do 180%; dla wiśni, czereśni, brzoskwiń, moreli i śliwek - z 55% do 55,8%; dla
9
■
■
truskawek i owoców granatu - z 50% do 55,8%, dla mąki - z 82% do 102,6%.
Obniżono stawkę celną dla importu kukurydzy, nr tureckiej taryfy celnej (GTIP) 1005.90.00.00.19, ze 150% do
30%, natomiast ze 135% do 20% obniżono stawkę celną na import glukozy oraz syropu glukozowego
przeznaczonego wyłącznie do wypieku chleba, ciasta i herbatników.
Dla niektórych wyrobów ze stali wprowadzono zerową stawkę celną (0%), m.in. dla rur stalowych o przekroju
okrągłym bez szwu.
3. Dn. 8 stycznia 2011 r. opublikowano “Ustawę zmieniającą ustawę o wykorzystaniu zasobów odnawialnych
do produkcji energii elektrycznej”, znanej jako “Ustawa o energii odnawialnej”. Z powodu ograniczonego zakresu
oferowanych zachęt i mało precyzyjnego reżimu regulacyjnego, ustawa o energii odnawialnej z 2005 r. nie
zdołała przyciągnąć dostatecznej liczby i wielkości inwestycji w energetykę odnawialną w Turcji. Wprowadzone
nową ustawą zmiany:
·
Gwarantują cenę 7,3 centów USA/kWh w przypadku energii wiatrowej i wodnej (hydroelektrownie);
·
Dla energii wytworzonej ze źródeł geotermalnych, cenę 1 kWh ustalono na poziomie 10,5 centów USA;
·
Dla energii solarnej i wytworzonej z biomasy (w tym z biogazu i z przerobu odpadków organicznych),
cenę 1 kWh ustalono na poziomie 13,3 centów USA;
·
Inwestycje w energetykę geotermalną i solarną (słoneczną) uzyskały największe wzrosty cenowe,
odpowiednio o 45% i 82%, w stosunku do stawek początkowo ustalonych w ustawie z 2005 r. Stawki za 1 kWh
energii elektrycznej wytwarzanej w hydroelektrowniach i elektrowniach wiatrowych utrzymano na
dotychczasowym poziomie;
·
Walutę stawek cenowych zmieniono z eurocentów na centy USA;
·
Ww. ceny gwarantowane obowiązywać będą przez okres 10 lat, a następnie taryfikator zostanie
zmieniony po 2015 r. przez Radę Ministrów z uwzględnieniem indeksu wzrostu cen energii i obecnych pułapów
cenowych;
·
Dodatkową zachętę przewidziano dla inwestorów, którzy stosują lub planują zastosowanie w swoich
zakładach produkujących energię ze źródeł odnawialnych sprzętu i urządzeń mechanicznych i/lub
elektromechanicznych tureckiej produkcji. Otrzymają oni dopłatę w wysokości od 0,4 do 3,5 centów USA do 1
kWh wytworzonej energii, w zależnosci od rodzaju zastosowanego wyposażenia, przez okres 5 lat od rozpoczęcia
produkcji energii ze źródeł odnawialnych do końca 2015 r. Wysokość dopłat podlegać będzie również zmianie
przez Radę Ministrów Turcji po 2015 r.
Agencja Regulacji Rynku Energii EMRA (Energy Market Regulatory Authority) ma nadać priorytet rozpatrywaniu
wniosków o wydanie licencji/zezwoleń dla inwestycji w energetykę opartą na źródłach odnawialnych. Z drugiej
strony, do 600 MW ograniczono łączną zainstalowaną moc elektrowni słonecznych przyłączonych do tureckiego
systemu sieci przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej. Ograniczenie to ma obowiązywać do dn. 31 grudnia
2013 r. Na okres 3 miesięcy od daty publikacji zmian do ustawy o energii odnawialnej (08.01.2011 r.)
zapowiedziano wydanie wielu innych przepisów związanych z ww. regulacjami. Wnioski o wydanie licencji dot.
inwestycji w energetykę opartą na źródłach odnawialnych przewidziane do rozpatrzenia w 2011 r. winny być
złożone do EMRA w terminie do 1 miesiąca od daty publikacji nowych przepisów.
_________________________________________________________________________________
Opracował: Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Ankarze
Źródła: Materiały udostępnione przez Delegaturę KE/UE w Turcji dla wydziałów ekonomiczno-handlowych
placówek dyplomatycznych krajów UE akredytowanych w Ankarze ( http://www.avrupa.info.tr ), dziennik Today
‘s ZAMAN – styczeń 2011 r., EDI Fortnightly ( http://www.atid-edi.com ), wyd. 05 i 19.01.2011 r.
10