D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

Sygn. akt III AUa 519/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 marca 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Krystian Serzysko (spr.)
Sędziowie:
SSA Dariusz Płaczek
SSA Ewa Drzymała
Protokolant:
st.sekr.sądowy Dorota Stankowicz
po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2016 r. w Krakowie
sprawy z wniosku Miasta N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.
o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek
na skutek apelacji wnioskodawcy Miasta N.
od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu Wydziału IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 9 lutego 2015 r. sygn. akt IV U 1064/14
I. u c h y l a zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje organu rentowego i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.;
II. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. na rzecz wnioskodawcy Miasta N.
kwotę 6 300 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.
SSA Dariusz Płaczek SSA Krystian Serzysko SSA Ewa Drzymała
Sygn. akt III AUa 519/15
UZASADNIENIE
Wyroku z dnia 2 marca 2016 r.
Wyrokiem z dnia 9 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w nowym Sączu oddalił odwołanie Miasta N. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. z 11 lipca 2014 r. i 15 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy ustalił, że
decyzją z dnia 11 lipca 2014 roku znak: 220000/71/139/1/2014 – RED/AB zaadresowaną do Miasta N. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu
należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą
działalność (Dz.U. z 2012 roku, poz. 1551) określił według stanu na dzień 14 maja 2014 roku, iż umorzeniu
podlegają zaewidencjonowane na koncie rozliczeniowym spadkodawcy I. S. NIP (...) należności z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne za okres od sierpnia 2002 roku do czerwca 2004 roku w łącznej kwocie 18.406,00
zł, w tym z tytułu składek – 9.973,60 zł, odsetek 8.292,00 zł, kosztów upomnienia – 140,40 zł (pkt I decyzji),
warunkiem umorzenia wyżej wymienionych należności, jest nie posiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu
należności, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz
Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia
1 stycznia 1999 roku oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia,
opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, a także kosztów
egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego
(pkt II decyzji). Decyzją z dnia 15 lipca 2014 roku znak: 220000/71/194/2014 – RED/AB na podstawie art. 61 a
ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku – Kodeks P. administracyjnego oraz art. 83 b ust. 1 i art. 123 ustawy z dnia
13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 z późn. zm.) Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie rozpatrzenia wniosku Miasta
N. z dnia 7 lipca 2014 roku o umorzenie należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu
należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą
działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551).
Sąd Okręgowy uznał za bezsporne, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu z dnia 17
października 2011 roku, sygn. akt I Ns 995/11, spadek po zmarłym w dniu 19 lutego 2010 roku I. S. nabyło Miasto N. w
całości, z dobrodziejstwem inwentarza. Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S. na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1
i § 2 pkt 1, 2, 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1031 i art. 1031 § 2 ustawy
z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe, wynikające z
tytułu nieopłaconych składek po zmarłym I. S. w łącznej kwocie 85 811, 27 zł, z ograniczeniem do wartości czynnej
spadku. W dniu 12 maja 2014 roku spadkobierca Miasto N. złożyło wniosek o umorzenie należności powstałych z
tytułu nieopłaconych składek. Sąd ustalił, że decyzją z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/
SP, wydaną na podstawie art. 83 ust 1 pkt 3, art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń
społecznych ( Dz. U. z 2009r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz art. 100 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja
podatkowa ( Dz.U. z 2012r. poz. 749 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. stwierdził, że Miasto N.
jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt 1,
2, 7 ustawy Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1031 i art. 1031 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,
27 zł, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, tj. do kwoty 36 812, 50 zł. ZUS ustalił składki na FUS za
okres od lipca 2001 roku do listopada 2005 roku w kwocie 20 665, 34 zł, odsetki za zwłokę naliczone na dzień 19 lutego
2010 roku w kwocie 15 883, 56 zł i koszty upomnienia w kwocie 263, 60 zł. Wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku,
sygn. akt IV U 1451/13 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak:
220000/451/8/2013/RED/SP w ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada
całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1, 2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie
z art. 1030 i art. 1031 § 2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej
kwocie 85 811,27 złotych, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18 406,00 złotych
(pkt I sentencji), zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. na rzecz odwołującego - Miasta N. kwotę
120,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II sentencji). Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w N. nie wydał decyzji w zakresie odpowiedzialności Miasta N. - spadkobiercy po zmarłym I. S., za długi
spadkowe wynikające z nieopłaconych składek powyżej kwoty 18 406,00 zł.
Sąd Okręgowy zważył, że odwołania nie zasługują na uwzględnienie. W dniu 15 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa
o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących
pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551). Ustawa przewiduje abolicję dla osób prowadzących
pozarolniczą działalność w zakresie zaległych należności składkowych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego
2009 r. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, jako płatnicy składek, obowiązane są do opłacania należnych
składek na własne ubezpieczenia za każdy miesiąc kalendarzowy prowadzenia tej działalności. Są to oprócz składek na
ubezpieczenia społeczne, także składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy, a od 1 stycznia 2010 r. w
niektórych przypadkach także na Fundusz Emerytur Pomostowych. Stosownie do treści art. 1 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 9
listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne
osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551) umorzeniu podlegają nieopłacone składki
na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i ubezpieczenie wypadkowe za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego
2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także
koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego, lub komornika sądowego.
Umorzenie wymienionych wyżej należności skutkuje także umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie
zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę,
opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez
dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Umorzeniu podlegają również
należności, o których mowa wyżej, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie
zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu
należności z tytułu składek na raty. Zgodnie z art. 2 ust.1 w/w ustawy z wnioskiem o umorzenie należności, o których
mowa w art. 1 ust. 1, może również wystąpić spadkobierca lub osoba trzecia, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład
Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o ich odpowiedzialności. W niniejszej sprawie przedmiotowy wniosek, na
który wskazuje cytowany wyżej art. 2 ust.1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z
tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (dalej u.z.u.n.)
złożyło Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S. za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w dniu
12 maja 2014 roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpatrując wniosek miał na względzie treść powołanego wyżej
art. 2 ust.1 cyt. wyżej ustawy oraz wyrok z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13, którym Sąd Okręgowy
w Nowym Sączu zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP w
ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na
zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1, 2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1030 i art. 1031 §
2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 złotych,
z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku to jest do kwoty 18 406,00 złotych. Konsekwencją zmiany
dokonanej przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13 jest to, że decyzja
organu rentowego z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP ustala zakres odpowiedzialności
spadkobiercy w zakresie zobowiązań spadkodawcy z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do
kwoty 18 406,00 złotych. W związku z tym na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku ZUS wydał
decyzję, w której określił warunki umorzenia, oraz ustalił kwoty należności, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych
(art. 1 ust. 8 u.z.u.n.). Decyzją z dnia 11 lipca 2014 roku znak: 220000/71/139/1/2014 – RED/AB skierowaną do
Miasta N. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. określił bowiem, iż według stanu na dzień 14 maja 2014
roku umorzeniu podlegają zaewidencjonowane na koncie rozliczeniowym spadkodawcy I. S. NIP (...) należności z
tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od sierpnia 2002 roku do czerwca 2004 roku w łącznej kwocie
18.406,00 zł, w tym z tytułu składek – 9.973,60 zł, odsetek 8.292,00 zł, kosztów upomnienia – 140,40 zł (pkt
I decyzji), warunkiem umorzenia wyżej wymienionych należności, jest nie posiadanie na dzień wydania decyzji o
umorzeniu należności, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne,
Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres
od dnia 1 stycznia 1999 roku oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów
upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, a także
kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika
sądowego (pkt II decyzji). Skoro odwołujący ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości wartości czynnej spadku
to jest do kwoty 18 406,00 złotych to dopuszczalne było umorzenie należności do wyżej wymienionej kwoty –
zgodnie z zakresem odpowiedzialności wyrażonej w w/w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 roku. Brak jest zatem
podstaw prawnych do wszczęcia postępowania w sprawie o umorzenie należności co do pozostałego zadłużenia
figurującego na koncie spadkodawcy tj. za okres: listopad 2001 r., od lipca 2004 roku do grudnia 2007 roku, od
marca 2008 roku do marca 2009 roku w oparciu o przepisy powołanej wyżej ustawy z dnia 9 listopada 2012
roku. Organ rentowy nie miał bowiem podstaw do wydania i nie wydał też w zakresie tych zobowiązań decyzji o
odpowiedzialności odwołującego. Powyżej kwoty 18 406,00 złotych odwołujący nie ponosi żadnej odpowiedzialności
osobistej, a zatem nie zachodzi potrzeba umorzenia „należności” na kwotę przekraczającą 18 406,00 złotych, gdyż
kwota przekraczająca 18 406,00 złotych jest wprawdzie długiem odwołującego, lecz zakres jego odpowiedzialności
za ten dług już go nie obejmuje – zgodnie z decyzją z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/
RED/SP zmienioną wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13. Na marginesie, odnosząc się
do obaw odwołującego wyrażonych w odwołaniu, wyjaśnić należy, iż zasady odpowiedzialności spadkobierców za
zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne regulują przepisy ustawy z
dnia 29.08.1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.). Zgodnie z art. 98 tej ustawy do
odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu
spadku oraz odpowiedzialności za długi spadkowe (wyrok SA w Białymstoku, III AUa 535/05, OSAB 2005, z.
3, poz. 55). Spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1012
k.c.), lub też jest osobą, której brak oświadczenia w ustalonym terminie jest równoznaczny z przyjęciem spadku
z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.), ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości
ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zd. 1 k.c.). Odpowiedzialność ta jest więc ograniczona
(odpowiedzialność pro viribus hereditatis) do ustalonej wysokości, ograniczenie to nie ma natomiast znaczenia przy
określaniu, czym spadkobierca odpowiada. Jako dłużnik osobisty zawsze odpowiada całym swoim majątkiem, ale z
jej ograniczeniem do wysokości stanu czynnego spadku. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2014
roku, I CSK 264/13 podstawową zasadą dziedziczenia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest ponoszenie przez
spadkobiercę odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku
(art. 1031 § 2 zdanie pierwsze k.c.). Reguła ta zostaje wyłączona, jeżeli spadkobierca podstępnie zataił część majątku
spadkowego lub zgłosił nieistniejące długi (art. 1031 § 2 zdanie drugie k.c.), jej działanie zostaje zaś ograniczone
w wypadku, kiedy spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe, wiedząc o istnieniu innych długów spadkowych.
Ustawodawca powiązał więc możliwość i zakres korzystania z dobrodziejstwa inwentarza z rzetelnością zachowania
spadkobiercy. W wypadku nieuczciwych zachowań nakierowanych na zafałszowanie stanu spadku traci on ten
przywilej całkowicie, natomiast w wypadku nieuprawnionego faworyzowania niektórych wierzycieli z krzywdą innych,
znanych spadkobiercy, jego odpowiedzialność poszerza się na tyle, by zapewnić także pominiętym wierzycielom
należyte zaspokojenie - spadkobierca ponosi wówczas odpowiedzialność za nieuwzględnione długi ponad wartość
stanu czynnego spadku, do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie
długi spadkowe (art. 1032 § 2 k.c.). W niniejszej sprawie taka sytuacja nie zaszła. Podstawowym uprawnieniem
wierzyciela z tytułu ustanowienia hipoteki jest prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez
względu na to czyją stała się własnością i bez względu na to czy pomiędzy wierzycielem hipotecznym a dłużnikiem
rzeczowym (właścicielem obciążonej nieruchomości) istnieje stosunek obligacyjny. Dłużnik rzeczowy może, ale nie
musi być dłużnikiem osobistym z tytułu zabezpieczonej wierzytelności. Sens hipoteki wyraża się właśnie w tym, że
jeżeli dłużnik osobisty nie spełnia należnego świadczenia pieniężnego wierzyciel może wszcząć egzekucję przeciwko
dłużnikowi rzeczowemu. Przedtem powinien jednak uzyskać przeciwko niemu tytuł wykonawczy (por. wyrok SN z
dnia 25 sierpnia 2004r., IV CK 606/03, Lex Polonica nr 1633078). Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje
podstawę do powoływania się na to zdarzenie w toku postępowania egzekucyjnego, jako na podstawę do ograniczenia
odpowiedzialności. Zasadnie organ rentowy pismem z dnia 16 lipca 2014 roku, znak: 220000/71/30/2014-RED/
UL (k.17 – a.r.) poinformował Miasto N., że w stosunku do Miasta jako dłużnika rzeczowego nie mają zastosowania
przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz.
1442), regulujące zasady udzielania ulg oraz umarzenia należności pieniężnych pobieranych przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych. W przypadku złożenia przez dłużnika wniosku o ulgę lub umorzenie będą miały zastosowanie przepisy
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.). Zgodnie z art. 55
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny,
przypadające organom administracji rządowej, państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom
celowym, mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty.
Umorzenie zabezpieczonych hipoteką należności przypadających organowi rentowemu jako państwowej jednostce
organizacyjnej, a do spłaty których zobowiązany jest dłużnik rzeczowy (właściciel obciążonej nieruchomości), nie
będący jednocześnie dłużnikiem osobistym może nastąpić po spełnieniu przesłanek z art. 56 ust.1 -5 w/w ustawy. W
tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na zasadzie art. 47714 § 1 k.p.c. oddalił odwołania od obu decyzji.
Apelację od wyroku złożyło Miasto N. zaskarżając wyrok w całości. Zarzuciło naruszenie art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ust.
1 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą
działalność. Na podstawie art. 386 § 1 Kpc, wniosło o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie decyzji ZUS
Oddział w N. z dnia 11 lipca 2014 r. znak: oraz decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 15 lipca 2014 r. i orzeczenie, że
umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne po zmarłym I. S. za okres od 09.2000
r. do 02.2009 r. oraz o zasądzenie od organu na rzecz odwołującego kosztów procesu za obie instancje, w tym
kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania
apelacyjnego. W uzasadnieniu podniesiono, że zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział
IV Pracy i Ubezpieczeń Społeczny oddalił odwołania Miasta N. od decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 11 lipca 2014
r. orzekającej o umorzeniu należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne po zmarłym I. S. jedynie za
okres od 08.2002 r. do 06.2004 r. w kwocie 18.406,00 zł oraz od decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 15 lipca
2014 r. odmawiającej wszczęcia postępowania w przedmiocie umorzenia pozostałych należności z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne po zmarłym I. S. za okres od 07.2004r. do 12.2007 r. oraz od 03.2008 r. do 03.2009 r. W
uzasadnieniu orzeczenia sąd I instancji wskazał, że skoro odwołujący ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości
wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18.406,00 złotych to dopuszczalne było umorzenie należności do wyżej
wymienionej kwoty — zgodnie z zakresem odpowiedzialności wskazanej w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o
odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe po zmarłym I. S.. Organ rentowy nie miał bowiem podstaw do
wydania decyzji o odpowiedzialności odwołującego, bowiem powyżej kwoty 18.406,00 zł odwołujący nie ponosi żadnej
odpowiedzialności osobistej, a zatem nie zachodzi potrzeba umorzenia należności na kwotę przekraczającą 18.406,00
zł. Kwota przekraczająca 18.406,00 zł jest wprawdzie długiem odwołującego, lecz zakres jego odpowiedzialności za
ten dług już go nie obejmuje. Z powyższym stanowiskiem sądu I instancji nie można się zgodzić. Należy podnieść,
iż nieprawidłowe jest stanowisko sądu I instancji, że na podstawie ustawy abolicyjnej mogą być umorzone Miastu
N. składki jedynie do kwoty 18.406,00 zł. Zarówno bowiem decyzja z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności
Miasta N. z tytułu składek jak i wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt: IV U
1451/13) stwierdzają, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych
przez I. S. składek w łącznej kwocie 85.811, 27 zł, a więc za wszystkie nieopłacone przez spadkodawcę składki za
okres od 09.2000 r. do 03.2009 r. Tak więc regulacją przepisu art. 2 ust. 1 ustawy abolicyjnej objęte są wszystkie
zaległe składki, nieopłacone przez I. S.. W/w przepis obejmuje bowiem swą dyspozycją należności, w zakresie których
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o odpowiedzialności spadkobiercy. Jeżeli zatem orzeczenie Sądu
Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 r. czyniło Miasto N. odpowiedzialnym za długi spadkowe w
kwocie 85.811, 27 zł, stanowiące całość zaległości zmarłego I. S., umorzeniu powinny podlegać składki w wysokości
84.971,10 zł. Ograniczenie kwotowe rzeczywistej odpowiedzialności Miasta N. za zaległe należności do wysokości
18.406 zł wynika zaś wyłącznie z przepisów prawa spadkowego i ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego
spadku. Stąd zdaniem odwołującego, organ prowadzący niniejsze postępowanie powinien stwierdzić, że umorzeniu
podlegają zaległe składki, które nie zostały zapłacone przez I. S., tj. za okres od 09.2000 r. do 02.2009 r., a które
objęte są dyspozycją art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej. Umorzenie składek jedynie za okres od 08.2002 r. do 06.2004
r. skutkuje tym, że nie mogą być dochodzone przez organ należności z tytułu składek tylko za ten właśnie okres
natomiast nie jest wykluczone dochodzenie składek za inne okresy czasu, w których nie były uiszczane składki
(całość zadłużenie I. S. wynosi bowiem 85.811,27 zł a nie tylko 18.406 zł). Miasto N. zgodnie z przepisami prawa
spadkowego — ale również zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt: IV U 1451/13) odpowiada za długi z tytułu składek do określonej kwoty
pieniężnej, a nie za poszczególne składki za dany okres. Nie zmienia tego faktu to, że w zmienionej w/w wyrokiem
decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności podatkowej Miasta N., jako spadkobiercy I. S., wskazano
również składki za okres od 07.2001 r. do 2005 r., które zdaniem organu obejmowała kwota, do której ograniczona
została odpowiedzialność Miasta N. (wartość czynna spadku). Po pierwsze bowiem w pierwszej części w/w decyzji
wyraźnie stwierdzono, że Miasto N. odpowiada za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej
wysokości 85.811.27 zł (a więc za wszystkie zaległe składki po I. S.), po drugie zaś w orzeczeniu z dnia 26 marca
2014 r. zmieniającym decyzję o odpowiedzialności podatkowej Miasta N. Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział
IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych również stwierdził, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi
spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 zł (oczywiście z ograniczeniem do wysokości
wartości czynnej spadku to jest do kwoty 18 406,00 zł), nie wskazując przy tym składek za konkretny okres, za które
byłby odpowiedzialny odwołujący. Została zatem w niniejszej sprawie spełniona przesłanka wynikająca z art. 2 ust. 1
ustawy abolicyjnej, ponieważ orzeczona została odpowiedzialność Miasta N. za wszystkie składki nieopłacone przez
I. S., tj. w kwocie 85.811,27 zł, ponieważ kwota 85.811,27 zł określona w w/w wyroku Sądu Okręgowego w Nowym
Sączu, obejmowała wszystkie nieopłacone przez I. S. składki na ubezpieczenia społeczne. Niezależnie od powyższego
nie jest tak, jak twierdzi sąd I instancji (oraz organ rentowy), że odwołujący nie poniesie odpowiedzialności za
należności z tytułu składek przekraczające kwotę 18.406,00 zł. Odwołujący będzie odpowiedzialny za uregulowanie
przedmiotowych należności, tyle tylko, że nie jako dłużnik osobisty ale jako dłużnik rzeczowy w związku z hipoteką
ustanowioną na rzecz organu na udziale w nieruchomości, który został nabyty przez odwołującego w drodze
spadkobrania. Będzie zatem ponosił odpowiedzialność za pozostałe należności z tytułu składek po zmarłym I. S.,
ponieważ zarówno w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności Miasta N. jako spadkobiercy jak również
w wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 marca 2014
r. zmieniającym przedmiotową decyzję, stwierdzono, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi
spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85.811,27 zł, a więc za wszystkie składki po zmarłym
I. S.. Niezależnie od powyższego należy podnieść, że uznanie za zasadne stanowiska ZUS zajętego w zaskarżonej
decyzji prowadziłoby do niczym nieuzasadnionej nierówności statusu prawnego spadkodawcy i spadkobiercy. Gdyby
bowiem I. S. żył w chwili wejścia w życie ustawy abolicyjnej organ miałby obowiązek umorzenia jego zaległych składek
za okres od 09.2000 r. do 02.2009 r., gdyż mieściły się one w dyspozycji przepisu art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej.
Konsekwencją takiego stanu rzeczy byłoby to, że ZUS Oddział w N. byłby zobowiązany do wydania I. S. zgody
na wykreślenie hipoteki kaucyjnej, będącej zabezpieczeniem niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
a ustanowionej na udziale w nieruchomości, stanowiącym uprzednio własność I. S.. Tymczasem w odniesieniu do
Miasta N., na podstawie zaskarżonej decyzji umorzeniu podlegałyby jedynie składki za okres od 08.2002 r. do
06.2004 r., tj. do kwoty 18.406,00 zł, w pozostałym zaś zakresie organ mógłby egzekwować należność z przedmiotu
zabezpieczenia hipotecznego (odpowiedzialność z tytułu hipoteki jest niezależna od ograniczeń odpowiedzialności
za długi spadkowe). Należy również podkreślić, że zgodnie z przepisami prawa spadkowego, spadkobierca wstępuje
co do zasady we wszystkie prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, trudno zatem uznać, że spadkobierca
posiada mniejsze uprawnienia odnośnie odziedziczonych praw i obowiązków zmarłego niż on sam, w szczególności
w sytuacji, gdy — jak to już zostało wyżej wykazane - przesłanki umorzenia wynikające z ustawy abolicyjnej zostały
przez odwołującego spełnione. Ponadto, rozstrzygając niniejsze zagadnienie, trzeba mieć na względzie cel, jakim
kierował się ustawodawca wprowadzając do porządku prawnego ustawę abolicyjną. Otóż celem tej ustawy było wola
umorzenia przez ustawodawcę zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą
działalność (w szczególności tych najstarszych należności). Z pewnością celem ustawodawcy nie było zaś różnicowanie
sytuacji prawnej osoby prowadzącej działalność pozarolniczą ze spadkobiercami nabywającymi po niej spadek,
poprzez umożliwienie osobie prowadzącej pozarolniczą działalność umorzenia wszystkich należności z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. a spadkobiercy takiej osoby jedynie
umorzenie należności tylko do wysokości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza (w przypadku, gdy
przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza), zezwalając jednocześnie na zaspokojenie się przez organ rentowy
z tytułu pozostałych należności składkowych z zabezpieczenia rzeczowego ponad ograniczenie odpowiedzialności
wynikające z przepisów prawa spadkowego. Należy podkreślić, że gdyby spadkodawca I. S. żył, organ rentowy
zobowiązany byłby do umorzenia wszystkich jego należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres
wskazany w ustawie abolicyjnej i nie mógłby dochodzić tych należności z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego. Tym
samym utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia sądu I instancji, zatwierdzającego stanowisko organu rentowego
stwierdzającego, że umorzeniu podlega jedynie część należności po zmarłym I. S. do kwoty 18.406,00 zł powoduje,
że w rzeczywistości odwołujący jako spadkobierca będzie odpowiadał (z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego) za
należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne po z I. S. za okres wskazany w ustawie abolicyjnej, pomimo, iż
ustawa ta przewiduje umorzenie wszystkich należności z tytułu składek za ten właśnie okres.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja jest zasadna.
Na wstępie należy zauważyć, że chociaż w niniejszej sprawie organ rentowy wydał dwie kolejne decyzje odnoszące
się do wniosku o umorzenie składek, to w istocie z obydwu wynika, że odmawia umorzenia należności składkowych
wychodzących poza zakres ograniczenia odpowiedzialności Miasta N. do stanu czynnego spadku. Wynika ona z
postanowienia spadkowego z dnia 17 października 2011 roku, sygn. akt I Ns 995/11, zgodnie z którym spadek po
zmarłym w dniu 19 lutego 2010 roku I. S. nabyło Miasto N. w całości, z dobrodziejstwem inwentarza, oraz wyroku
Sąd Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13, którym zmienił zaskarżoną
decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP w ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N.
jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1,
2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1030 i art. 1031 § 2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe
wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 złotych, z ograniczeniem do wysokości wartości
czynnej spadku, to jest do kwoty 18 406,00 złotych. W pierwszej decyzji organ rentowy określił, w jakim zakresie jego
zdaniem podlegają umorzeniu należności, a w drugiej odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie umorzenia
pozostałych składek, co należy rozumieć jako odmowę umorzenia tych składek wobec nie spełnienia warunków
przewidzianych w ustawie z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych
składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 roku, poz. 1551),
zwanej dalej „ustawą”. Spór sprowadza się zatem do zastosowania prawidłowej wykładni przepisów cytowanej
ustawy, a w szczególności ustalenia, czy nabycie prawa do spadku z dobrodziejstwem inwentarza i ograniczeniem
odpowiedzialności spadkobiercy do określonej kwoty, ogranicza możliwość umorzenia składek odnoszących się do
spadkodawcy także do takiej kwoty, czy też stanowi podstawę do umorzenia całości składek objętych ustawą.
Sad Apelacyjny przyjmuje wykładnię proponowaną przez skarżącego w treści apelacji. Ustawa przewidziała w
art. 2 możliwość wystąpienia z wnioskiem o umorzenie należności objętych art. 1 ust. 1 przez spadkobiercę
lub osobę trzecią, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład wydał decyzję o ich odpowiedzialności. Bezsporne
jest w sprawie, że te warunki zostały spełnione. Przepis ten nie ogranicza możliwości umorzenia należności
tylko do stanu czynnego spadku. Biorąc pod uwagę charakter umarzanych należności i cel ustawy, jakim jest w
istocie bezwarunkowe umorzenie składek i należności ubocznych z nimi związanych, należy dojść do wniosku, że
spadkobierca ubezpieczonego określonego w art. 1 ustawy wchodzi w jego uprawnienia w tym zakresie w całości. Może
zatem żądać umorzenia w takim zakresie, jaki przysługiwałby ubezpieczonemu, gdyby dożył i w terminie zakreślonym
przez ustawę złożył wniosek o umorzenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zasady tej nie zmienia okoliczność ograniczenia
odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku. W szczególności nie powoduje to możliwości umorzenia
jedynie kwoty odpowiadającej wartości czynnej spadku, w tym wypadku kwoty 18 406,00 zł. Ograniczenie takie
nie wynika ani z art. 2 ustawy, ani z innego jej przepisu. Nie można go także wywieść z samego charakteru
ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy do stanu czynnego spadku. Skoro ustawodawca możliwość umorzenia
określonych ustawą należności przewidział także w stosunku do spadkobierców, to oznacza, że spadkobierca może
domagać się umorzenia wszystkich należności, których umorzenia mógłby się domagać ubezpieczony. O ile umorzenie
wiąże się z koniecznością uregulowania należności nieobjętych ustawą, to taki obowiązek ich uregulowania, jako
warunek ostatecznego umorzenia będzie obciążać występującego z wnioskiem o umorzenie spadkobiercy. Ostateczne
umorzenie będzie prowadziło do sytuacji, w której spadkobierca będzie mógł osiągnąć jakiekolwiek przysporzenie
z majątku spadkodawcy, czyli w niniejszej sprawie ze stanowiącej własność spadkodawcy nieruchomości, która po
umorzeniu składek najprawdopodobniej wolna będzie od obciążeń, a przynajmniej od hipoteki zabezpieczającej
należności składkowe spadkobiercy podlegające umorzeniu.
Słusznie zwrócił też uwagę skarżący na okoliczność, że przyjęta przez organ rentowy i sąd pierwszej instancji wykładnia
prowadziłaby do skutku w postaci dalszego obciążenia hipoteką nieruchomości stanowiącej już własność Miasta N.
i możliwości prowadzenia z niej egzekucji. Taki sposób interpretacji przepisów prowadziłby do skutku sprzecznego
z celem i założeniami ustawy abolicyjnej, która także w stosunku do spadkobiercy pozwala na umorzenie składek
spadkodawcy w całym zakresie określonym w art. 1 ustawy. Zaproponowana przez organ rentowy wykładnia prowadzi
także do dalszych wątpliwości, jakim jest pytanie, dlaczego ograniczając umorzenie do kwoty wynikającej ze stanu
czynnego spadku Zakład przyporządkował tę kwotę do okresu zaległości składkowych akurat od sierpnia 2002 roku
do czerwca 2004 roku. Ustawa nie przewiduje tego rodzaju zaliczania, nie wprowadza żadnej procedury zaliczania
kwoty podlegającej umorzeniu (o ile przyjęlibyśmy możliwość ograniczenia umorzenia tylko do części zaległości
sprecyzowanych w ustawie), co potwierdza konieczność umorzenia całości składek określonych w art. 1 także w
stosunku do spadkobiercy, bez ograniczenia wynikającego z nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza i stanu
czynnego spadku.
Wydając orzeczenie sąd drugiej instancji doszedł do wniosku, że w niniejszej sprawie nie ma możliwości wydania
orzeczenia reformatoryjnego, lecz istnieje konieczność uchylenia decyzji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania organowi rentowemu. Ustawa wprowadza bowiem dwuetapowość postępowania wywołanego wnioskiem
o umorzenie w trybie tejże ustawy. Pierwszy (ust. 8 ustawy) obejmuje wydanie decyzji określającej warunki umorzenia,
w której ustala się także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, przy czym warunkiem umorzenia jest
nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 (to decyzja ostateczna o umorzeniu bądź odmowie
umorzenia należności) zaległości określonych w ust. 10. Z akt sprawy wynika, że spadkodawca miał także zaległości
składkowe za okresy wykraczające poza okresy podlegające umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej (na przykład
na pewno jeszcze za marzec 2009 r.). Tym samym konieczne jest wydanie decyzji określonej w ust. 8, ze wskazaniem,
jakie składki bądź inne należności niepodlegające umorzeniu winien uregulować wnioskodawca celem ostatecznego
umorzenia należności na podstawie ust. 13 ustawy. Te należności będą podlegały spłacie przez wnioskodawcę w
terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji (ust. 11), co stanowi warunek umorzenia należności na podstawie
ust. 13 pkt 1. W przypadku niespełnienia warunku, nastąpi odmowa umorzenia należności na podstawie ust. 13 pkt 2.
Ponieważ Sąd Apelacyjny nie zna należności określonych w ust. 10, zatem konieczne stało się uchylenie wyroku sądu
pierwszej instancji i zaskarżonej decyzji celem ustalenia tych danych przez organ rentowy i wydania decyzji w trybie
ust. 8 ustawy, przy przyjęciu wykładni przedstawionej w uzasadnieniu niniejszego wyroku.
Wobec powyższego na podstawie art. 47714a kpc orzeczono jak w pkt I wyroku. Mimo uchylenia wyroku oraz
poprzedzającej go decyzji organu rentowego zakończeniu uległa sprawa odnosząca się do prawidłowej wykładni
przepisów i możliwości umorzenia należności określonych w ustawie abolicyjnej, co powoduje konieczność zasądzenia
kosztów na podstawie art. 108 § 1 kpc, a nie § 2 tego przepisu, który znajduje zastosowanie tylko w przypadku uchylenia
zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Biorąc pod uwagę wartość
przedmiotu sprawy, jaką stanowi w niniejszej sprawie wysokość należności składkowych podlegających umorzeniu
zgodnie z wnioskiem skarżącego (po odjęciu wartości składek, które według decyzji organu rentowego podlegałyby
umorzeniu), na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 kpc w związku z § 6 pkt 6 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ... (t.j. z 2013 r. poz. 490)
orzeczono jak w pkt II wyroku.
Dariusz Płaczek Krystian Serzysko Ewa Drzymała