Plan prezentacji

2015-01-06
Instytut AMITY Warszawa
Agresja: rodzaje, przyczyny,
sposoby radzenia sobie
(Pleszew, 2015-01-05, Zespół Placówek Specjalnych)
© 2015 Ewa Joanna Morawska, Jacek Morawski
Plan prezentacji
•
1. Podstawy nauki o agresji
2. Biologia zachowania
3. Podstawy uczenia się i nauczania
• 4. Radzenie sobie z agresją –
zastępowanie agresji
• 5. Systemowa profilaktyka agresji w szkole i
placówce
•
•
Jak korzystać z prezentacji?

Informacje zawarte w tej prezentacji nie zastępują
przepisów prawa oświatowego, badań
diagnostycznych lub innych form pomocy
świadczonej przez specjalistów albo placówki opieki
zdrowotnej, psychologicznej i pedagogicznej.

Przy używaniu proponowanych tu technik, procedur
i umiejętności obowiązuje stosowanie reguły
praworządności.
1
2015-01-06
Reguła praworządności
Uczeń i wychowanek może robić wszystko to,
czego mu prawo wyraźnie nie zakazuje.
Nauczyciel i wychowawca, jako urzędnik
publiczny, działa na podstawie prawa i tylko w
tych tylko granicach, jakie prawo dla niego
przewiduje. Nauczyciel, inaczej niż uczeń i
wychowanek może robić tylko to, w takim
zakresie i przy użyciu takich środków, na
jakie mu prawo wyraźnie pozwala.
Jest to podstawowa i fundamentalna różnica, na
której opiera się państwo prawa.
Autoprezentacja




co chcę, aby inni o mnie wiedzieli,
moje doświadczenia zawodowe,
moje doświadczenia z postępowaniem z
agresją i przemocą
moje oczekiwania dotyczące szkolenia
Behawioralna koncepcja agresji
PODSTAWY NAUKI O
AGRESJI
2
2015-01-06
Psychologiczna definicja agresji

Zachowanie, skierowane przeciwko drugiej
osobie, z intencją wyrządzenia jej krzywdy
(Green 1990, Human Aggression)
Behawioralna definicja agresji
Zachowanie, polegające na niszczeniu
przedmiotów, wyrządzaniu szkody innym, lub
samemu sobie
 Wandalizm = agresja skierowana na przedmioty
 Przemoc = agresja skierowana na innych
(słowna, werbalna i fizyczna)
 Samoagresja, autoagresja
Według A. Bandury
Ewolucja zachowania organizmów
Etap
Zachowanie
Charakterystyka
5
KOOPERACYJNE
(10 tys. lat)
Potrzeba doskonałej znajomości siebie i innych ludzi.
Bezinteresowna współpraca, pomoc. Przyjaźń i miłość.
Śmiech. Humor.
4
WYMIANA
(75 tys. lat)
Wymiana bezpośrednia, handel. Potrzebna znajomość
charakteru grupy sprzymierzeńców. Zaufanie. Sympatie.
ZDOBYWCZE
(300 tys. lat)
Dopasowanie otoczenia (sytuacji) do swoich potrzeb.
Im większa rozbieżność, tym silniejsze tendencje
zdobywcze. Napaści, konflikty. Agresja, przemoc.
Niechęć, antypatia, nienawiść. Ambicje, aspiracje,
konkurencja. Win-win.
2
POZNAWCZE
(400 mln. lat)
Poznawanie otoczenia i świata. Zmysły. Doznawanie
nowych bodźców użyteczne bez względu na skutki.
1
PIERWOTNE
(3,7 mld. lat)
Instynkty, odruchy. Instynkt samozachowawczy,
przyjmowanie pokarmu, rozmnażanie.
3
3
2015-01-06
Globalne trendy przemocy
(współczynniki na 100 tys. ludności rocznie)






Od czasów biblijnych współczynnik zabójstw zmniejszył się około
1000-krotnie.
W społecznościach plemiennych wskaźnik zgonów w wojnach
wynosił do 60%, średnio 15%; współczynnik od 1500 na 100 tys.
W II Wojnie Światowej współczynnik zgonów wyniósł dla Niemiec
140, Japonii – 27 i ZSRR – 135.
Kraje europejskie: od Średniowiecza do końca XX w. 10 – 50 krotny
spadek współczynników zabójstw.
XIV w. Oksford - współczynnik zabójstw 110; połowa XX w. Londyn
- > 1 zabójstwo na 100 tys. mieszkańców.
Pinker, S.:The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined. Penguin Group, 2011.
Schyłek przemocy w Europie
5,4
1,3

Pinker, S.:The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined. Penguin Group, 2011.
Źródła schyłku przemocy
Rozwój poznawczy człowieka. Upowszechnienie
edukacji
 Rozwój moralny człowieka. Upowszechnienie
praw człowieka. Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka (1948)
 Upowszechnienie innych, niż przemoc, rodzajów
zachowania między ludźmi i narodami

4
2015-01-06
Rodzaje zachowania w szkole i
placówce
Odpowiedz sobie w myślach na dwa poniższe pytania,
na każde „tak” albo „nie”. Zapisz wynik.
Pytanie 1
Czy najczęściej czuję, że JA jestem w porządku
wobec uczniów?
Pytanie 2
 Czy najczęściej czuję, że UCZNIOWIE są w
porządku wobec mnie?

Rodzaje i typowe następstwa
zachowania
Zachowanie
Pozycja
Typowe
następstwo
Agresywna (Wojownik)
Tak-Nie Konflikt, odwet,
Bierna, uległa (Męczennik)
Nie-Tak Eliminacja,
Manipulacyjna, taktyczna
(Dyplomata, Polityk)
Nie-Nie Dystans,
Odważna (Lider,
Przewodnik)
Tak-Tak Współpraca
zemsta
Wypalenie
Podejrzliwość
Decyzja wyboru zachowania

Opisz sytuację agresywną (fakty):

Rozważ cztery sposoby zachowania w tej sytuacji:

Rozważ wszystkie (bliskie - dalekie, pożądane niepożądane) możliwe następstwa każdego sposobu
zachowania:

Wybierz najbardziej pożądane zachowanie:
5
2015-01-06
Agresja jawna i ukryta
11 – 19%
81 – 89%
Rys: Wikimedia.org
Zachowania agresywne









Czynności fizyczne
Słowa
Miny
Agresywne gesty
Postawa ciała
Ton głosu
Myśli
Uczucia
Ocenianie
Agresja jest zachowaniem
wyuczonym
Freud: uważał, że agresja jest instynktem.
Sposobem na agresję jest jej uwolnienie
(katharsis).
 Zmiana poglądu w ostatnich latach:
agresja jest zachowaniem wyuczonym
przez obserwację, naśladowanie,
bezpośrednie doświadczenie i
powtarzanie (Bandura 1969, 1973).

6
2015-01-06
Uczenie się agresji (Bandura, 1961)
Szkoły agresji
dom: rodzice znęcający się nad dzieckiem
(4%), stosujący kary fizyczne (90%).
Zniewalające wychowanie
 media
 instytucje: np. internaty, koszary
wojskowe, więzienia

Szkoła agresji –
systemowe korelaty agresji w szkole
System edukacji niedopasowany do procesów uczenia
się (proporcje uczenia się świadomego i nieświadomego,
uczenie się – egzamin, uczenie się - potrzeby)
 Środowisko szkolne niedopasowane do potrzeb uczących
się (uczniowie o różnym poziomie i różnych potrzebach
razem)
 Szkoła nie jest nastawiona na uczenie umiejętności
interpersonalnych (umiejętność prowadzenia treningu
poznawczo-behawioralnego nie jest wymogiem zawodu
nauczyciela)

7
2015-01-06
Ujęcie systemowe
BIOLOGIA ZACHOWANIA
Autonomia organizmu
Człowiek (nauczyciel, wychowanek, uczeń)
jest istotą autonomiczną, czyli działa we
własnym interesie, tak jak ten interes
rozumie.
 „Własny interes” to dopasowanie –
poprzez zachowanie - sytuacji do swoich
potrzeb, zmieniających się z wiekiem.

Marian Mazur
Sytuacja a zachowanie
W każdej sytuacji występuje mniejsze czy
większe niedopasowanie aktualnego stanu
otoczenia (materialnego i społecznego) do
potrzeb (interesu, homeostazy) organizmu.
 Organizm – autonomicznie - stara się osiągnąć
dopasowanie w granicach swoich potrzeb
(homeostazy).

8
2015-01-06
Naruszenie autonomii = agresja

Działania naruszające poczucie godności:
(wmuszanie [„musisz”, „nie możesz”] niechcianych
wiadomości i niechcianej konsumpcji; wymuszanie
niechcianych wypowiedzi, decyzji i niechcianej
działalności)

Działania naruszające poczucie wolności:
(ograniczenia [„zakazane jest”] w powyższych obszarach)
Autonomia dziecka

„Niema dzieci – są
ludzie; ale o innej
skali pojęć, innym
zasobie
doświadczenia, innych
popędach, innej grze
uczuć.”
Janusz Korczak
Podłoże zachowania ludzkiego
Właściwości
Związane z zachowaniem
(sterownicze)
Sztywne:
Nie związane z
zachowaniem
1. Np. liczba organów
ruchowych.
1. Ciało
2.1. Poziom (inteligencja,
2. Charakter pojętność, talent);
2.2. Dynamizm (egzo,
statyzm, endo);
2.3. Szerokość (tolerancja +
podatność)
Kolor oczu; linie
papilarne
Niesztywne
Rumieńce
Np. stan pamięci; Do nich
odnosi się odpowiedzialność.
Tu jest „przyczyna” agresji.
Marian Mazur: Cybernetyka i charakter
9
2015-01-06
Poziom (właściwości mózgu)
1. niska inteligencja, mała pojętność, brak talentu ("debilizm"),
2. wysoka inteligencja, mała pojętność, brak talentu "ogólna
inteligencja"),
3. niska inteligencja, duża pojętność, brak talentu ("dobra pamięć"),
4. niska inteligencja, mała pojętność, talent ("pomysłowość"),
5. wysoka inteligencja, duża pojętność, brak talentu ("erudycja"),
6. wysoka inteligencja, mała pojętność, talent ("mozolne doskonalenie
się"),
7. niska inteligencja, duża pojętność, talent ("intuicyjna celność"),
8. wysoka inteligencja, duża pojętność, talent ("genialność").
Sytuacja jest zgodna z poziomem charakteru, jeżeli jest zgodna z
każdym jego czynnikiem.

Marian Mazur
Sytuacja edukacyjna jest niezgodna z
poziomem uczącego się:
- gdy człowieka nieinteligentnego zmusza się do
przetwarzania wielu informacji (człowieka
ograniczonego przygniatają komplikacje)
 - gdy człowieka niepojętnego zmusza się do szybkiego
przetwarzania informacji (męczy się niepojętny, gdy
nauka jest zbyt szybka, brak nauczania adaptywnego)
 - gdy człowieka nieutalentowanego zmusza się do
przetwarzania informacji w szczególnym zakresie (męczy
się niemuzykalny, którego zmuszają do uczenia się gry
na fortepianie)


Marian Mazur
Dynamizm (pobudzenie-hamowanie)





Tylko rozprasza (egzodynamik, ekstrawertyk wg
Eysencka)
Więcej rozprasza, niż gromadzi (egzostatyk)
Tyle rozprasza, ile gromadzi (statyk, ambiwertyk
wg Eysencka)
Więcej gromadzi, niż rozprasza (endostatyk)
Tylko gromadzi (endodynamik, introwertyk wg
Eysencka)
10
2015-01-06
Zespół sawanta
Stan, gdy osoba upośledzona umysłowo posiada wybitny
talent, co jest zazwyczaj połączone z doskonałą
pamięcią.
 Zespół sawanta pojawia się w przybliżeniu u co dziesiątej
osoby cierpiącej na autyzm (co najmniej połowa osób z
zespołem sawanta to osoby autystyczne) i u jednej na 2
tys. osób z niedorozwojem umysłowym lub szkodzeniami
mózgu.

Erin K. Wallace: The Nature of Intelligence. Creighton University;
Darold A. Treffert: Nagły geniusz, „Świat Nauki”, 2014 nr 11
Dynamizm i motywy agresji





Agresja dla zabawy, „bez powodu”, dla
zwrócenia na siebie uwagi (chuligaństwo)
Agresja estetyczna (usunięcie brzydoty)
Agresja wynikająca z przestrzegania reguł
grupowych, przepisów, reguł moralnych
Agresja dla korzyści lub zapobieżenia stracie
Agresja instrumentalna (cel uświęca środki)
Szerokość charakteru
Szerokość charakteru wyznacza zakres bodźców,
mieszczących się w dopuszczalnych granicach
dynamizmu (tolerancja + podatność).
 Mając swobodę wyboru człowiek będzie wybierał
sytuacje przypadające w granicach tolerancji;
 Z sytuacjami przymusowymi człowiek będzie się
godził w granicach swojej podatności.
 Poza granicami podatności człowiek nie będzie
się godził z żadnymi sytuacjami, bez względu na
konsekwencje.

11
2015-01-06
Szerokość charakteru i agresja

Osoba o wąskim charakterze, akceptująca
niewielki zakres możliwych bodźców z
otoczenia, żeby osiągnąć sukces
społeczny, musi nauczyć się bardzo wielu
umiejętności prospołecznych.
Powody oporu uczącego się







Edukacja niedopasowana do potrzeb uczącego się
Uczący się nie rozumie, co jest w jego interesie,
zwłaszcza w przyszłym czasie
Uczący się nie nauczył się zachowywać się prospołecznie
Uczący się nie potrafi kontrolować emocji
Naruszono godność uczącego się
Ograniczono wolność uczącego się
Uczący się nie rozumiee, czego nauczyciel od niego
oczekuje (niedopasowanie komunikacyjne)
(za Marianem Mazurem)
Neurony lustrzane
Neurony lustrzane = grupy komórek nerwowych, które
uaktywniają się podczas wykonywania pewnej czynności,
a także obserwowania jej u innych osobników.
 U człowieka odpowiadają prawdopodobnie również za
zdolność do rozpoznawania cudzych emocji i intencji
wyrażanych niewerbalnie, czyli empatię oraz
współczucie.

Wikipedia
12
2015-01-06
PODSTAWY UCZENIA SIĘ
I NAUCZANIA
Uczenie się

Jednym z największych odkryć psychologii
ostatnich dziesięcioleci jest, że procesy
poznawcze (spostrzeganie, uczenie się i
zapamiętywanie) mogą przebiegać bez
udziału świadomości. Takie uczenie się
jest w przyrodzie regułą.
Michał Wierzchoń: Koszty poznawcze uczenia mimowolnego.
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.
Świadome uczenie się
Tradycyjne nauczanie szkolne angażuje raczej
świadomość niż działanie, i wydaje się
odpowiednie dla osób o wysokim poziomie i
dużej szerokości charakteru.
 Taki sposób uczenia się jest w przyrodzie
wyjątkiem. Nie odpowiada też potrzebom wielu
uczniów. Dlatego pedagogika wprowadza zmiany
proporcji elementów poznawczych i
behawioralnych w nauczaniu.

13
2015-01-06
Uczenie się a klasa społecznoekonomiczna
Klasa ekonomiczna
średnia
Klasa ekonomiczna
niższa
Motywacja
Konsekwencje
Empatia
Działanie
Samokontrola
Autorytet zewnętrzny
Uczenie przez działanie (trening)
Powiedz mi, a zapomnę
 Pokaż mi, a zapamiętam,
 Pozwól mi zrobić, a zrozumiem.

Dwa obszary uczenia się
Rozróżnianie bodźców

Wiedza o świecie, co jest,
co jest jakie. Co od czego
jak zależy.
Rozróżnianie decyzji

Co robić a czego nie robić
i dlaczego. Umiejętności,
„skrzynka narzędziowa”.
14
2015-01-06
Proces uczenia się i decydowania
BODZIEC
Wrażenie (wywołane przez bodziec)
Wyobrażenie bodźca
Emocja (awersja lub atrakcja)
Refleksja (dezaprobata lub aprobata bodźca)
Wyobrażenie decyzji
Decyzja (powodująca reakcję)
REAKCJA











M. Mazur, Cybernetyka i charakter, 1996
Bodźce atrakcyjne i awersyjne
Bodźce wyobrażane jako pożądane
wywołują emocję atrakcyjną i aprobatę
bodźca, co uruchamia decyzję i reakcję.
 Bodźce wyobrażane jako niepożądane,
wywołują awersję i dezaprobatę, co
blokuje decyzję i reakcję, lub powoduje
rozterki i reakcję nie najbardziej korzystną
(decyzja pochopna).

Decyzje
Decyzje są zawsze takie, do jakich najwcześniej
powstały wystarczające warunki.
 Mózg, podejmując decyzje, jest jak sędzia
wyrokujący na podstawie akt sądowych, chociaż
może się okazać, że zawierają one informacje
fałszywe lub niekompletne.

Marian Mazur
15
2015-01-06
Uczenie przez wzmacnianie


Wzmocnienie pozytywne: czynnik wzmacniający
jest elementem atrakcyjnym, który w połączeniu z
określonym zachowaniem zwiększa
prawdopodobieństwo ponownego zaistnienia tego
zachowania. Czynnik wzmacniający nie jest nagrodą.
Wzmocnienie negatywne: czynnikiem
wzmacniającym jest element awersyjny, którego
usunięcie przy określonym zachowaniu zwiększa
prawdopodobieństwo ponownego zaistnienia tego
zachowania (usunięcie dolegliwości). Wzmocnienie
negatywne nie jest karą.
Wzmacnianie jest wymianą


Wzmacnianie polega na wymianie czynnika
wzmacniającego na pożądane zachowanie.
Wymiana ewolucyjnie poprzedza zachowanie
kooperacyjne.
Zasady wzmacniania
wybór odpowiedniego czynnika wzmacniającego
(uważność na potrzeby innych)
 wybór odpowiedniej dawki – jak najmniejszej skutecznej
 wybór odpowiedniej chwili – nie za wcześniej; nie za
późno. Efektem zbyt częstego wzmacniania prób jest:
„nie umiem”, „nie potrafię”.
 stopniowe podnoszenie kryteriów (trudności) – małymi
krokami, ale w miarę szybko (zabawa raczej, niż
formalna nauka)

16
2015-01-06
Podobne podejścia teoretyczne
w psychologii:








Modyfikacja Zachowań
Teoria Wzmocnienia
Warunkowanie Działań
Behawioryzm
Psychologia
Behawioralna
Analiza Behawioralna
Terapia Behawioralna
Biofeedback
w pedagogice:


Nauczanie Precyzyjne
Instrukcje Bezpośrednie
Trening z klikerem
Trening ART
ZASTĘPOWANIE AGRESJI
17
2015-01-06
Trening Zastępowania Agresji (ART)®
Aggression Replacement Training ART, 1987
Program wielostronnej interwencji
poznawczo-behawioralnej dla
młodzieży, skierowany na zachowania
alternatywne wobec agresji, złożony z
trzech komponentów:



Komponent behawioralny (Trening umiejętności
prospołecznych - Co robić?)
Komponent emocjonalny (Trening kontroli złości Czego nie robić?)
Komponent poznawczy (Trening wnioskowania
moralnego – Jak odróżnić to, co robić, od tego, czego
nie robić?)
Twórcy ART®
Arnold Goldstein
John Gibbs
Barry Glick (w Warszawie)
Treningi Zastępowania Agresji





Oryginalne wersje amerykańskie ART dla młodzieży (w
tłumaczeniu na jęz. polski) można znaleźć w
podręcznikach ART 2-gie i 3-cie wydanie.
Trening umiejętności dziecka (McGinnis i Goldstein).
Liczne programy wykorzystujące metodologię ART
(EQUIP, Peace 4 Kids, ART Therapy itd.
Rozwijanie ART - reguły, procedury i techniki ART dla
dorosłych oraz programy szkoleń trenerskich (od 1996),
tworzone przez Ewę i Jacka Morawskich - za zgodą
Goldsteina i Glicka, Autorów ART.
Realizacje poza oryginalnym ART.
18
2015-01-06
Techniki werbalne i niewerbalne
zastępowania agresji

Techniki werbalne =˃ zastępowanie agresji
_______________________________________
GRANICĄ JEST ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA
UCZNIA I NAUCZYCIELA
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Techniki niewerbalne (fizyczne) w szkole – tylko
w warunkach obrony koniecznej lub stanu
wyższej konieczności =˃ interwencja
kryzysowa
Uczenie się zastępowania agresji = trening
No pain, no gain (Bez pracy nie ma kołaczy)
Biorę przykład ze sportowców








Mam marzenia
Mam cele, podzielone na etapy, mierzę osiągnięcia
Rozwijam ciało i umysł
Tworzę wizje i wizualizacje
Pragnę zwycięstwa
Mam trenera
Wiem, że trening oznacza popełnianie błędów
Osiągam sukcesy przez działanie
Gordon Dryder, Jeannette Vos: Rewolucja w uczeniu. Poznań 2000
19
2015-01-06
Reguły treningu zastępowania agresji
KAŻDA GRA MA REGUŁY
1.
2.
3.
4.
Zaczynamy i kończymy punktualnie. Nie spóźniamy się.
Mówimy do siebie po imieniu. Nie przezywamy się. Do
trenera zwracamy się ... Nosimy identyfikatory podczas
całego treningu.
Aktywnie słuchamy. Nie rozmawiamy, nie śpimy.
Aktywnie uczestniczymy. Wykonujemy polecenia
trenera. Wyłączamy telefony komórkowe (jeżeli wolno
je posiadać).
˃
Reguły treningu zastępowania agresji, dok.
5.
6.
7.
Mówimy po kolei. Nie przerywamy sobie. Chęć zabrania
głosu sygnalizujemy i czekamy, aż trener udzieli nam
głosu.
Jesteśmy dla siebie życzliwi. Nie zgadzamy się na
przemoc.
Stosowanie się do reguł jest osiągnięciem, a nie
stosowanie się powoduje odsunięcie od treningu.
Osiągnięcia są mierzone przez trenerów i trenujących.
Zaliczenie treningu wymaga określonego minimum
osiągnięć.
Komunikaty atrakcyjne „głaski”
przytulanie,
pieszczoty,
obejmowanie,
„lubię cię”,
„jesteś wspaniała”,
„dziękuję ci bardzo”,
„cieszy mnie to ...”,
„podobasz mi się”…
20
2015-01-06
Komunikaty awersyjne „kopniaki”
kara;
brak kontaktu fizycznego (w rodzinie);
ignorowanie, mimo że się o osobie mówi, albo ją
wymienia;
„nie pytaj „dlaczego”, po prostu zrób to”;
„nie rób tego”;
„nie bądź głupi”; „ty tumanie”;
„jeżeli nie przestaniesz, to ...”;
„chłopcy nie płaczą, dziewczynki nie krzyczą”;
„nigdy się tego nie nauczysz”;
„nie umiesz tego zrobić”…
9 kluczowych technik komunikacji
odważnej Amity
odważna pozycja zachowania
informacja zwrotna IZA
komunikowanie bezpośrednie
komunikowanie dyrektywne
komunikowanie behawioralne
komunikowanie pozytywne
komunikat odważny FUKOZ
 myślenie pytaniami
 reguła „Do mnie”







Informacja zwrotna Amity (IZA)
Zastępuje negatywną ocenę. Dwa kroki:
1)
Co jest/było dobre (kryterium obiektywne,
np. cel zachowania)
2)
Co można zrobić inaczej i jak
(alternatywy nieagresywne)
NIEWSKAZANE: „podobało mi się ...”
21
2015-01-06
Komunikaty bezpośrednie
Do osoby, nie – o osobie
 Ćwiczenie (komunikat pedagoga szkolnego
do matki, w obecności jej syna)
 „Janku, uderzyłeś wczoraj na dużej
przerwie Staszka. Co Pani o tym sądzi?”
 „Pani syn wczoraj na dużej przerwie
uderzył Staszka. Co on sobie myśli?”

Komunikaty dyrektywne, stanowcze

Chcę, nie chcę, oczekuję, abyś to mówił
lub robił (odważne)

Powiedz, zrób to, nie rób tego
(agresywne)
Komunikaty behawioralne
Informujące o konkretnym zachowaniu
 Pozwalają kontrolować zniekształcenia
poznawcze

22
2015-01-06
Komunikaty pozytywne i negatywne
Pozytywne – na tak (co robić)
Negatywne „nie” (czego nie
robić)
Mów odważnym głosem
Nie złość się
Pamiętaj o przyniesieniu kredek
Nie zapomnij przynieść kredek
Trzymaj to
Nie upuść tego
Pilnuj tego
Nie zgub tego
Zajmij się czym innym
Nie rób tego
Narysuj dom
Spróbuj narysować dom
Połóż się
Spróbuj położyć się
Przyjdź o godzinie 8.00
Spróbuj sie nie spóźnić
Zamknij drzwi, proszę
Nie zostawiaj drzwi otwartych.
Komunikat odważny FUKOZ®
1)
2)
3)
4)
5)
Fakty
Uczucia
Konsekwencje
Oczekiwania
Zaplecze
Myślenie pytaniami (Adams 2007)


Pytania agresywne (oceniające, pytania
wyrokującego)
- Kto jest winien?
Pytania odważne (pytania uczącego się)
- Za co ja jestem odpowiedzialny?
23
2015-01-06
Reguła „Do mnie”
Empatyczna i odważna odpowiedź na
atak:
 Rozumiem, że ……… jest dla Ciebie
ważna/y/e.
 Rozumiem, że zależy Ci na ………….

ART®
TRENING UMIEJĘTNOŚCI
PROSPOŁECZNYCH
„Co robić?”
Osoba zachowująca się agresywnie nie ma
wyuczonych umiejętności prospołecznych.
Nauczenie tych umiejętności skutkuje redukcją
agresywnego zachowania.
 „Pięść w każdej kieszeni” – trening substytucyjny
i alternatywny
 budowany jest na podstawie obserwacji osób,
odnoszących sukcesy społeczne – jest nauką
doskonałości
 pozwala przygotować się do radzenia sobie w
przyszłych trudnych sytuacjach życiowych

24
2015-01-06
Umiejętności prospołeczne
(młodzieży)
Umiejętności
Umiejętności
 Umiejętności
 Umiejętności
 Umiejętności


szkolne
nawiązywania kontaktów
radzenia sobie z uczuciami
alternatywne wobec agresji
radzenia sobie ze stresem
Kompetencje poznawcze w treningu
umiejętności
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Dlaczego chcę użyć umiejętności?
Wobec kogo?
Jaką umiejętność mam wybrać?
Gdzie mam jej użyć?
Kiedy mam jej użyć?
W jaki sposób?
Czy zawsze tak samo?
Co mam zrobić, jeżeli się nie uda?
Co mam zrobić jeżeli użyję niepasującej umiejętności?
Umiejętności prospołeczne
krok po kroku - ćwiczenie
Proszenie o pomoc
1. Zastanów się, w czym potrzebujesz pomocy:
2. Zdecyduj, czy chcesz pomocy:
3. Zastanów się, która spośród wielu osób mogłaby ci
pomóc i wybierz najlepszą:
4. Opowiedz tej osobie o problemie i poproś, aby ci
pomogła:
25
2015-01-06
ART®
TRENING KONTROLI ZŁOŚCI
„Czego nie robić (w złości)?”

Nie pozwolić, żeby złość osiągnęła
natężenie, utrudniające lub
uniemożliwiające pożądane rozwiązanie.
Definicja złości

Subiektywny stan emocjonalny, zawierający
komponenty: fizjologiczny i poznawczy, wyraźnie
zależny od zdarzeń w środowisku.
Nowe perspektywy, 2005, s. 12
26
2015-01-06
Abecadło złości
A
B
C
Sytuacja,
zdarzenie
wyzwalające,
trudność
Myśli, przekonania,
postawy
Konsekwencje,
skutki, uczucia i
działania, złość
C=AxB
Model ABC Alberta Ellisa
Złość jest emocją podstawową
Złość jest sygnałem
Złość jest naturalną reakcją organizmu
Złość jest zachowaniem jawnym i ukrytym
Złość jest sygnałem, a nie rozwiązaniem
Złość tylko informuje o wystąpieniu problemu
Może prowadzić do osiągania korzyści lub przewagi
Może być odczuwana jako przyjemność
Potter-Efron R.: Życie ze złością. GWP 1999
27
2015-01-06
Poznawczy komponent złości

Przypisanie tendencji

Nieadekwatność percepcyjna


(dopatrywanie się wrogości i
prowokacji w słowach i działaniach innych ludzi)
(powtarzanie
poprzednio używanych zachowań, niezależnie od aktualnej sytuacji)
Błąd atrybucji
(traktowanie własnego zachowania jako
wymuszonego sytuacją, a zachowania innych ludzi jako przejawu ich
osobowości)
Błąd zgodności
(pogląd iż więcej, niż rzeczywiście ludzi podziela
ten punkt widzenia)

Efekt zakotwiczenia
(wstępnie sformułowana ocena jest
podtrzymywana, nawet wbrew faktom i dowodom)
Nowe perspektywy, 2005, s. 12-13
Odpowiedzialność za złość
Nikt i nic nie może Cię zezłościć. Złościsz się
zawsze sam.
Ty i tylko Ty jesteś całkowicie odpowiedzialny
za swoją złość; nikt i nic poza Tobą, Twoim
sposobem myślenia i działania, nie ma wpływu
na powstanie złości, jej przebieg i skutki.
A. Goldstein
Korzyści z samokontroli
Większa samokontrola oznacza większą siłę
wewnętrzną. Jesteś silny, gdy kontrolujesz swoje
reakcje, nie dajesz się sprowokować;
 Kontrola złości pozwala załatwić sprawę, wybrać
optymalną reakcję. Samokontrola nie oznacza
zgody na bycie popychadłem;
 Samokontrola pozwala zwyciężać: w sporcie, w
walce, w przywództwie, w życiu.

28
2015-01-06
ART®
WNIOSKOWANIE MORALNE
Jak odróżnić to, co robić, od tego, czego
nie robić?

Nawet osoby, które mają wyuczone zachowania
prospołeczne i kontrolę emocji, mogą szkodzić
innym, ponieważ nie uwzględniają, że w ich
własnym interesie jest przekładanie współpracy
nad agresję.
Systemowa definicja moralności

Moralność w świecie dążącym do humanizmu
polega na poszanowaniu godności każdego
człowieka (zwierzęcia?, środowiska?) i określa
granice nieszkodliwości agresji z punktu
widzenia interesu społecznego.
29
2015-01-06
Wymiary moralności

Moralność może być:
• indywidualna, jednostkowa
• grup społecznych

Moralność ma dwa wymiary:
• świadomość moralna (świadomość norm moralnych
grupowych i własnych)
• zachowania moralne
Odkrywanie wartości

Dziesięć rzeczy (spraw, stanów), które są
najbardziej cenne/ważne w Twoim życiu.

Dziesięć rzeczy (spraw, stanów), które są
najbardziej cenne/ważne w życiu Twoich
uczniów/wychowanków.
Sposoby podejmowania decyzji moralnych według
stadiów rozwoju moralnego Kohlberga i Damona







Wybór, który w największym stopniu szanuje prawo do godności
wszystkich ludzi lub jak największej liczby osób (6)
Wybór, który najlepiej odpowiada na potrzeby ludzi w Twoim
społeczeństwie (utylitaryzm). Czyn dobry to taki, który respektuje
standardy społeczne (5)
Wybór, który najlepiej respektuje zasady i prawa obowiązujące w
Twoim społeczeństwie. Pryncypializm, legalizm (4)
Wybór, który najlepiej odpowiada temu, czego inni od Ciebie
oczekują. Aprobata społeczna (3)
Wybór, który najlepiej odpowiada Twoim własnym interesom, ale
uwzględnia tych, którzy są dla Ciebie dobrzy. Wymiana (2)
Wybór, który będzie okazywać posłuszeństwo Twojemu
autorytetowi formalnemu: rodzicowi, władzy, przełożonemu (1)
Wybór, uwzględniający tylko własne chęci i potrzeby. Dobre jest to,
co sam robię i chcę (0)
30
2015-01-06
Poziom organizmu i oceny moralne wg
M. Mazura
Zabicie człowieka – zbrodnia
Zabicie łabędzia – okrucieństwo
 Zabicie muchy - przykry widok
 Zabicie rzodkiewki – nie wywołuje myśli,
że przerywa się jakieś życie.


Im niższy poziom uśmiercanego organizmu, tym mniejsze
skrupuły moralne. Człowiek nobilituje się wysokim
poziomem własnym i rozgrzesza niskim poziomem cudzym.
Dylemat moralny
Sytuacja, w której jednostka staje przed takim
wyborem, że jedna z możliwości sprzeniewierza
się jednemu zbiorowi (jej – JM) zasad
moralnych, zaś druga – innemu.
(Reber, Słownik psychologiczny, 2000, s.162)
Dylemat Antka
Nauczyciel matematyki w trakcie klasówki
powiedział: Muszę teraz przez kilka minut zająć
się pilną pracą. Jest sprawą waszego honoru,
aby nie wykorzystać tego do ściągania. Kiedy
nauczyciel zajął się pracą, Edek, przyjaciel
Antka, szepnął mu na ucho: daj mi przepisać
swoje rozwiązania, Antek.
 Co Antek może powiedzieć lub zrobić?

31
2015-01-06
Zadawanie pytań

Metoda sokratejska: majeutyczna
(położnicza)
Wnioskowanie moralne - ANIMA®
Alternatywy
 Następstwa
(Konsekwencje)
Systemowa
profilaktyka agresji
 Interesariusze
 Motywy
 Afekty (Empatia)

Amity ART
SYSTEMOWA PROFILAKTYKA
AGRESJI
32
2015-01-06
Korczakowskie reguły wychowania







Zachowuj się tak, jak nauczasz. Bądź modelem zachowań
prospołecznych.
Bądź stanowczy. Wiesz, czego chcesz i komunikuj to. Unikaj
trybu przypuszczającego (może, mógłbyś)
Stawiaj wysokie wymagania.
Zastępuj ocenę informacją zwrotną. Zrezygnuj z głasków i
kopniaków (nagród i kar).
Wymaganie konsekwencji jest podstawą poszanowania
godności dziecka.
Regułę zaufania zastąp regułą osiągnięć („przyznaj, że ja
rosnę”).
Modeluj trudności („nie rób z siebie ideału”)
˃
Korczakowskie reguły wychowania, dok.





Włączaj elementy treningu do nauki („uwielbiam
eksperymenty”)
Szanuj autonomię ucznia. Uczeń jest systemem
autonomicznym, uszkodzenie z reguły nie znosi autonomii
(„dziecko ma prawo być sobą”)
Rozróżniaj sztywne i niesztywne cechy charakteru
(„rozróżniaj, co da, a co nie da się zmienić”)
Stwarzaj uczniom możliwości samodzielnego decydowania
(„dyżury”)
Poznaj samego siebie. Przede wszystkim „sam jesteś
dzieckiem, które musisz poznać, wychować i wykształcić”.
Zasady profilaktyki agresji
Dbaj o godność każdego dziecka i dorosłego
Obserwuj, co inni robią dobrze i chwal ich za to
Nie eksponuj, nie modeluj agresji
Stwórz klimat jawności
Nie pozwalaj na wnoszenie niebezpiecznych
narzędzi i broni na teren domu/placówki
 Zauważaj „małą” agresję i reaguj na nią
 Nie toleruj żadnej agresji (polityka „zero
tolerancji”)





˃
33
2015-01-06
Zasady profilaktyki agresji, dok.
Nie usprawiedliwiaj żadnej agresji
Nie pozwól, aby uczestnik agresywnego
incydentu zatrzymał korzyści z agresji
 Stosuj procedury ART® do uczestników
każdego agresywnego incydentu
 Wprowadź te zasady do programu oddziaływań
 Nie pozwalaj na żadne wyjątki od tych zasad


Kształtowanie środowiska






szukanie rozwiązań, a nie łagodzenie
regulaminu;
wyraźne, spójne, sformułowane behawioralnie
reguły zachowania ('zrób to', 'nie rób tego');
personel wykwalifikowany, zainteresowany
pracą, empatyczny;
dostosowanie postępowania do stylu uczenia
się;
małe grupy, mały ruch wewnętrzny i zewnętrzny;
wysokie standardy jakości i wysokie
oczekiwania;
˃
Kształtowanie środowiska, dok.
codzienna ocena postępów;
wypełniony cały czas, nie pozwalanie na
bezczynność;
 ciągłe monitorowanie i ewaluacja;
 obowiązkowe rozmowy wychowawcze;
 czystość i porządek;
 wsparcie administracyjne i zabezpieczenie
finansowe.


34
2015-01-06
Instytut Amity
INFORMACJE DODATKOWE
Publikacje ART Instytutu Amity®
Szkolenia Treningu Zastępowania
Agresji w Instytucie Amity®

Trening Zastępowania
Agresji ART

Kształtowanie
umiejętności małego
dziecka
35
2015-01-06
Zalecana literatura






Glick B., Gibbs J.C.: Trening Zastępowania Agresji. Wydanie
trzecie z CD. Instytut Amity, Warszawa 2011.
Goldstein A.P., Glick B., Gibbs J.C.: Program Zastępowania
Agresji. Instytut Amity, Warszawa 2004.
McGinnis E., Goldstein A.P.: Kształtowanie umiejętności
prospołecznych małego dziecka. Instytut Amity, Warszawa
2003.
Goldstein A.P., Nensen R., Kalt M.: Nowe perspektywy
Treningu Zastępowania Agresji. Instytut Amity, Warszawa
2005.
Karen Pryor: Najpierw wytresuj kurczaka. Media Rodzina,
Poznań 2004.
Mazur M.: Cybernetyka i charakter. Psychologia XXI wieku.
Wyd. II, Aula, Podkowa Leśna 1996.
Informacja licencyjna
Aggression Replacement Training® oraz ART® są
zastrzeżonymi znakami towarowymi G&G Consultants
(USA).
 Trening Zastępowania Agresji (ART)® jest zastrzeżonym
znakiem towarowym Instytutu Amity® i może być
używany tylko przez uprawnione (licencjonowane) osoby
i instytucje.
 Wszystkie materiały i pomoce naukowe ART są
chronione prawami autorskimi. Mogą być kopiowane w
ramach dozwolonego użytku lub po uzyskaniu
zezwolenia (licencji).
 Aktualne informacje licencyjne publikowane są w
witrynach www.amity.pl , www.agresja.pl .

Kontakt






Instytut Amity, dr Jacek Morawski, ul. Zapłocie 20, 02970 Warszawa.
Instytut Amity, mgr Ewa Morawska, adres j.w.,
tel. 505 143 733
Adres do korespondencji: Skr. poczt. 357, 00-950
Warszawa 1.
Tel. 22 648 37 79; faks: 22 648 37 78
E-mail: [email protected]
Witryny Internetowe: www.amity.pl , www.agresja.pl
36